Научная статья на тему '«НАҚШИ МАҶАЛЛАИ «РАҲБАРИ ДОНИШ» ДАР НИЗОМИ ТАШАККУЛЁФТАИ МАТБУОТИ ДАВРИИ ТОҶИК ДАР СОЛҲОИ 1920-1930-УМИ АСРИ ХХ»'

«НАҚШИ МАҶАЛЛАИ «РАҲБАРИ ДОНИШ» ДАР НИЗОМИ ТАШАККУЛЁФТАИ МАТБУОТИ ДАВРИИ ТОҶИК ДАР СОЛҲОИ 1920-1930-УМИ АСРИ ХХ» Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
151
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
средства массовой информации / периодическая печать / «Рахбари Дониш» / «Бухара Шариф» / «Советско-таджикская журналистика» / образование / культурная революция.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Сангинов Мусо Махмадович, Курбонова Муродгул Саидовна, Маҳмадов Шоҳин Мирзохонович, Валиев Абдулло Адусаломович

В данной статье авторы попытались выяснить роль журнала «Рахбари Дониш» в сформировавшейся системе таджикской периодической печати в 1920-1930-е годы ХХ века. Средства массовой информации, с одной стороны, формируют общественное мнение, с другой отражают все важные социальные вопросы, в том числе политические, экономические, культурные и т. д. С момента своего возникновения пресса оказала влияние на формирование и развитие наций и обществ. По мнению авторов, важную роль в признании национальной идентичности сыграл журнал «Лидер знаний», который предоставил таджикской интеллигенции площадку для поднятия важных социальных и культурных вопросов. Основоположники таджикской журналистики главной задачей журнала «Лидер знаний» считали пробуждение национального самосознания таджиков. В 1920-х и 1930-х годах журнал «Рахбари Дониш» проложил путь к развитию свободы слова. В этот период этими свободами эффективно пользовались не только представители таджикской интеллигенции, но и простые жители республики. В данной статье обсуждаются литературно-публицистические материалы и дебаты по таджикскому языку. Исследование журнала «Вождь знаний» показало, что на его страницах отражена повседневная жизнь таджикского народа, благодаря чему мы можем найти очень важную информацию о жизни и деятельности советских рабочих и колхозников в столь судьбоносный период нашей истории. , накануне и после были опубликованы определения национальных и пограничных делений Средней Азии. Авторы пришли к выводу, что периодическая печать начала ХХ века, особенно журнал «Рахбари Дониш», сыграли ценную роль в реализации национальных и государственных идей и в решении насущных проблем общества. Это связано с тем, что периодическая печать считалась центральным звеном организации и преобразования любых общественнополитических изменений в тот период.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему ««НАҚШИ МАҶАЛЛАИ «РАҲБАРИ ДОНИШ» ДАР НИЗОМИ ТАШАККУЛЁФТАИ МАТБУОТИ ДАВРИИ ТОҶИК ДАР СОЛҲОИ 1920-1930-УМИ АСРИ ХХ»»

«НАКШИ МАЧДЛЛАИ «РАХБАРИ ДОНИШ» ДАР НИЗОМИ ТАШАККУЛЁФТАИ МАТБУОТИ ДАВРИИ ТОЧ.ИК ДАР СОЛХ.ОИ 1920-1930-УМИ АСРИ ХХ»

САНГИНОВ МУСО МАХМАДОВИЧ

Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава, Республика Таджикистан, преподаватель кафедры всеобщей истории и культурологии.

КУРБОНОВА МУРОДГУЛ САИДОВНА

Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава, Республика Таджикистан, преподаватель кафедры истории и права.

МА^МАДОВ ШО^ИН МИРЗОХОНОВИЧ

Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава, Республика Таджикистан, преподаватель кафедры всеобщей истории и культурологии.

ВАЛИЕВ АБДУЛЛО АДУСАЛОМОВИЧ

Бохтарского государственного университета имени Носира Хусрава, Республика Таджикистан, преподаватель кафедры всеобщей истории и культурологии.

В данной статье авторы попытались выяснить роль журнала «Рахбари Дониш» в сформировавшейся системе таджикской периодической печати в 1920-1930-е годы ХХ века. Средства массовой информации, с одной стороны, формируют общественное мнение, с другой - отражают все важные социальные вопросы, в том числе политические, экономические, культурные и т. д. С момента своего возникновения пресса оказала влияние на формирование и развитие наций и обществ.

По мнению авторов, важную роль в признании национальной идентичности сыграл журнал «Лидер знаний», который предоставил таджикской интеллигенции площадку для поднятия важных социальных и культурных вопросов. Основоположники таджикской журналистики главной задачей журнала «Лидер знаний» считали пробуждение национального самосознания таджиков. В 1920-х и 1930-х годах журнал «Рахбари Дониш» проложил путь к развитию свободы слова. В этот период этими свободами эффективно пользовались не только представители таджикской интеллигенции, но и простые жители республики. В данной статье обсуждаются литературно-публицистические материалы и дебаты по таджикскому языку. Исследование журнала «Вождь знаний» показало, что на его страницах отражена повседневная жизнь таджикского народа, благодаря чему мы можем найти очень важную информацию о жизни и деятельности советских рабочих и колхозников в столь судьбоносный период нашей истории. , накануне и после были опубликованы определения национальных и пограничных делений Средней Азии.

Авторы пришли к выводу, что периодическая печать начала ХХ века, особенно журнал «Рахбари Дониш», сыграли ценную роль в реализации национальных и государственных идей и в решении насущных проблем общества. Это связано с тем, что периодическая печать считалась центральным звеном организации и преобразования любых общественно-политических изменений в тот период.

Ключевые слова: средства массовой информации, периодическая печать, «Рахбари Дониш», «Бухара Шариф», «Советско-таджикская журналистика», образование, культурная революция.

Воситахои ахбори омма (ВАО) кайхр боз як чузъи чудонашавандаи хаёти одами муосир гаштаанд. Воситахои ахбори омма аз як тараф афкори чамъиятиро ташаккул медиханд, аз тарафи дигар тамоми масъалахои мухими ичтимой, аз чумла сиёсй, ицтисодй, фархангй ва гайраро инъикос мекунанд.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Матбуот аз лахзаи пайдо шуданаш ба ташаккул ва инкишофи миллату чамъиятхо таъсири худро расонд. Аз ин нуктаи назар омузиши таърихи матбуот, ки дар хаёти халкхо дар давраи нав ва наздик осори амик гузоштааст, на танхо ахамияти назариявй, балки ахамияти амалй хам дорад.

Дар таърихи халки точик яке аз аввалин мач,аллах,ои миллй — «Рахбари Дониш» роли калон бозид. Омузиши фаъолияти ин мачалла имкон медихад, ки бисёре аз сах,ифах,ои фаромушшудаи таърихи халки точик дар солхои 1920-1930-и садаи бистумро ошкор созем. Рушди матбуот, журналистика ва адабиётшиносии Точикистон дар ин солхо бештар ба мачаллаи «Рахбари дониш» алокаманд аст.

Асосгузори адабиёти шуравии точик Садриддин Айнй дар асари худ «Таърихи инкилоби Бухоро» дар бораи матбуоти форсизабон харф зада, таърихи матбуоти точикро дар ибтидои садаи бистум ба таври муфассал баён кардааст. Интеллигенцияи Бухоро дарк мекард, ки яке аз сабабхои асосии акибмонии аморат дар паст будани савияи маърифати тобеони он аст. Дар натича онх,о ба хулосае омаданд, ки нашрияхои чопй барои бедории худшиносии мардум заруранд.Ба ин далел дар нахустин нашрияхои точикии ибтидои садаи бистум, аз кабили «Бухорои шариф» («Бухорои мукаддас»), «Оина» («Оина»), «Самарканд», «Шуълаи ин;илоб» («Шуъла») инкилоб»), инчунин дар нашрхои баъдй - «Овози Шарк» («Садои Шарк»), «Бедори точик» («Бедории точик», «Овози точик» («Садои точик»), « «Рохнамои мухбирон» («Рохнамои мухбирон»), «Мулло Мушфикй» ва «Рахбари дониш» — материалхое ба табъ расонданд, ки ба талабхои замон мувофиканд. Ба вучуд омадани як катор газетаю журналхо ба зиёиён имконият дод, ки проблемахои тезу тундтарини чамъиятро ба диккати хонандагон расонанд[1с.88-95].

Дар ин раванд мачаллаи "Рахбари дониш" на;ши мухим гузоштааст, ки барои зиёиёни точик минбари ба миён гузоштани масъалахои мубрами ичтимой-фархангй фарохам овард. Асосгузорони журналистикаи точикро вазифаи аслии мачаллаи "Рахбари дониш" пеш аз хама бедории хуввияти миллии точикон медонистанд.

Дар миёнахои солхои ХХ-ум дар хайати РСС Узбекистон ма;оми чумхурйи автономй гирифт ва дар охири дахсола ба чумхурйи комилхукуки сохибихтиёри советии сотсиалистй табдил ёфт, ки дар ин давра ташаккули Точикистони имруза давом дошт. Дар ин кор рисола дар назди худ хадаф гузоштааст, ки раванди ташаккули мачаллаи "Рахбари дониш"-ро хамачониба тахки; намуда, мав;еъ ва на;ши онро дар ташаккули матбуоти даврии точик ва умуман, дар рушди адабиёти точик муайян намояд. Ин тадкикот маълум кард, ки журнал дар даврае, ки дар Точикистон инкилоби маданй ба амал омад, чоп шудааст. Дар асоси ин дар назди журнал вазифахои мухим гузошта шуда буданд, ки дар бобати таргиби мактабхои типи нав ва умуман бархам додани махви бесаводй дар чамъияти точикон буд.

Хукумати РСС Точикистон ба журнали «Рахбари Дониш» ахамияти махсус дод. Мактуби раиси Совети Комиссарони Халки (СНК) чумхурй Абдукодир Мухиддинов ба коллективи эчодии журнал далели ин аст. Дар он раиси Совети Комиссарони Халкии РСС Точикистон кайд мекунад, ки бо супориши шахсии у тамоми харочоти нигохдории журнал ба зиммаи Комиссариати халкии маорифи чумхурй гузошта мешавад.

Солхои 1920 яке аз самтхои афзалиятноки Хокимияти Шуравй дар Точикистон махви умумии бесаводй махсуб мешуд, аз ин ру, чомеа ба бунёди мактабхои нави замонавй ниёзи чиддй дошт. То охири солхои 20-ум точикон дар мактабхои мадрасаи кухна тахсил мекарданд. Баъди дар Точикистон баркарор гардидани Хокимияти Шуравй дар назди матбуоти махаллй, аз чумла журнали «Рахбари дониш» вазифа гузошта шуд, ки рафти ба амал баровардани инкилоби маданиро дар чумхурй инъикос намояд[2с.109-117]. Бояд гуфт, ки журнал на танхо мушкилотхои низоми маорифро инъикос мекард. Дар он проблемахои забои ва адабиёти точик низ мухокима мешуданд.

ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"

Дар сахифахои «Рахбари Дониш» дар соли 1924 инъикоси масъалаи марзу буми миллй дар Осиёи Миёна мавцеи мухимро ишгол карда, дар натичаи он Точикистон дар хайати РСС Узбекистон мацоми чумхурии мухторро гирифт. Махсусан бояд гуфт, ки мачалла на танхо дар рушди матбуоти даврии миллй, балки дар маърифатнокии тамоми чомеаи точик нацши мухим бозидааст.

Мачаллаи «Рахбари Дониш» дар солхои 20-30 барои рушди озодии баён рох кушод. Дар ин давра аз ин озодихо на танхо намояндагони зиёии точик, балки сокинони оддии чумхурй хам пурсамар истифода бурданд. Бояд тазаккур дод, ки дар мачалла намояндагони барчастаи адабиёти советии точик Садриддин Айнй, Абулцосим Лахутй, Чдлол Икромй, Рахим Х,ошим, Собит Манофзода, Аббос Алиев, Косим Дайламй, Сухайлй Чдвхаризода ва дигарон ба табъ расидаанд.

Мачаллаи мушаххаси "Рахбари Дониш" дар кишвархои форсизабони хоричй, аз чумла Эрон ва Афгонистон низ мутолиа мешуд. Дар Хиндустон, ки тули 7 царн забони форсй забони расмй махсуб мешуд, хонандагони зиёде низ буданд. Рубрикаи «Робита бо хонандагон», ки махсус дар мачалла тахия шудааст, аз махбубияти «Рахбари Дониш» дар миёни тамошобинони точику форсизабон гувохй медихад.

Як идда мухаццицон бар ин назаранд, ки таъсиси мачаллаи «Рахбари Дониш» барои ташаккули матбуоти Шуравии точик ахамияти калон дошт. Дар ин бора дар мацолахои «Рохи мустацими матбуоти точик»[3с.3-4] ва «Нигохи зуд ба матбуоти инцилобии точик»-и Санчари Сиддицй ва Обид Исматй гуфта шудааст.

Бо вучуди нацши калидии «Рахбари Дониш» дар ташаккули низоми матбуоти точик, мачалла то хол кам мавриди омузиш царор дорад. Як зумра донишмандони точик, аз чумла Иброхим Усмонов, Абдусаттор Нуралиев, Мухаммадчон Шакурй, Давлат Давронов, Пайванд Гулмуродзода, Аъзам Азимов, Кенчабой Юсуфй, Мурод Муродов ва дигарон дар нашрияхои худ дар бораи ахамияти мачаллаи "Рахбари Дониш" ё ба таври умум ё дар заминаи таърихи матбуот дар ибтидои асри ХХ, гайр аз ин дар диссертация асардои олимони гуногун бахшида ба ташаккул ва инкишофи матбуоти точик дар ибтидои асри гузашта, бахусус, асархои фундаменталие дар сохаи журналистика, ки асархои пурарзиши як катор мухаццикони точикро дар бар мегиранд. Инхо осори М. Шакурй, П. Гулмуродзода, А. Нуралиев, А. Саъдуллоев, И. Усмонов, Д. Давронов, М. Муродов, М. Абдуллоев, Ш. Муллоев, А. Азимов ва дигарон мебошанд. Муаллифи рисола дар тахцицоти худ ба асархои олимони рус ва хоричй оид ба таърих ва назарияи журналистика низ такя кардааст.

Асархои илмии П. Гулмуродзода - «Публицистика ва замон» ва «Забон ва хуввияти миллй» [4с.75-81] барои мавзуи мавриди омузиш ахамияти хоса доштанд. Хар ду китоб ба таърихи журналистикаи точик ва матбуоти баъди-инцилобй бахшида шудаанд. Дар онхо муаллиф дар катори дигар нашрияхои чопй як цатор далелхои журнали «Рахбари дониш»-ро тахлил мекунад.

Аз осори умдаи таърихи журналистикаи точик дар давраи Шуравй пеш аз хама китоби дарсии муштараки мухаццицони точик А. Нуралиев, А. Саъдуллоев, И. Усмонов ва У. Гулмуродов «Журналистикаи советии точик»-ро[5с.134-143]бояд зикр кард. Дар китоби дарсй таърихи журналистика аз рузхои аввали ташаккули Точикистони Шуравй то соли 1989 мавриди баррасй царор гирифтааст. Муаллифон дар асоси омузиши маводи нашрияхои гуногун, аз чумла мачаллаи «Рахбари Дониш» хусусияти жанрии матбуоти ин давра ва дар бораи журналистони боистеъдоди чумхурй маълумот медиханд. Сахми калон дар илм китоби дарсии муштараки И.Усмонов ва Д. Давронов бо номи «Таърихи матбуоти точик»[6с.57-66] мебошад. Дар ин китоб муаллифон таърихи беш аз садсолаи журналистикаи точикро баррасй кардаанд. Дар бораи хамаи нашрияхои мухимтарин маълумот дода, проблемахои асосие, ки дар матбуот инъикос ёфтаанд,

тахлил карда мешаванд. Бо вучуди ин, дар ин китоб дар бораи мачаллаи «Рахбари Дониш» танхо маълумоти мухтасар оварда шудааст.

Аз хама киматбахо, бешубха, китобхои академик М. Шукуров «Таърихи хаёти мадании Точикистони советй» ва «Ташаккули маданияти сотсиалистии точикон дар солхои 1917—1929». Ба шумор мерафтанд. Гайр аз ин инкишофи матбуоти точик дар ибтидои асри гузашта, бахусус, асархои фундаменталие дар сохаи журналистика, ки асархои пурарзиши як катор мухаккикони точик дар бар мегиранд. Инхо осори М. Шакурй, П. Гулмуродзода, А. Нуралиев, А. Саъдуллоев, И. Усмонов, Д. Давронов, М. Муродов, М. Абдуллоев, Ш. Муллоев, А. Азимов ва дигарон мебошанд. Дар рисолаи илмй низ ба асархои олимони рус ва хоричй оид ба таърих ва назарияи журналистика такя кардааст. Асархои илмии П. Гулмуродзода - «Публисистика и время» ва «Забон ва хуввияти миллй» барои мавзуи мавриди омузиш карор дода шуданд. Хар ду китоб ба таърихи журналистикаи точик ва матбуоти баъди-инкилобй бахшида шудаанд. Дар онхо муаллиф дар катори дигар нашрияхои чопй як катор материалхои мачаллаи «Рахбари дониш»-ро тахлил кардааст. Аз асархои калон оид ба таърихи журналистикаи точик дар давраи Шуравй китоби дарсии якчояи мухаккикони точик А. Нуралиев, А. Саъдуллоев, И. Усмонов ва У. Гулмуродов «Журналистикаи советии точик». Дар китоби дарсй таърихи журналистика аз рузхои аввали ташаккули Точикистони Шуравй то соли 1989 мавриди баррасй карор гирифтааст.

Маълумот дар бораи журналистони боистеъдоди чумхурй Китоби дарсии якчояи И. Усмонов ва Д. Давронов бо номи «Таърихи матбуоти точик» дар илм сахми алон дорад.

Тавре маълум аст, аввалин рузномаи точикй «Бухорои шариф» 11 марти соли 1912 нашр шуда буд. Дар солхои аввали истиклолияти Точикистон бо пешниходи Пайванд Гулмуродзода рузи нашри шумораи нахустини «Бухорои шариф» Рузи матбуоти точик эълон шуда буд [7с.2] .

Бояд гуфт, ки матбуоти точик дар шароите ташаккул ёфт, ки хануз дар чумхурй чанги шахрвандй давом мекард. Дар ин давра масъалаи саводнокй тезу тунд буд. Дар чумхурйи чавони Точикистон мутахассисоне, ки кори полиграфиро донад, амалан набуд. Ба хамаи душворихо нигох накарда, газетаю журналхо бо ёрии ватандустон мавчудияти худро боздошта натавонистанд.

Фаъолияти матбуоти точик дар ибтидои солхои ХХ комилан ба фаъолияти равшанфикрон вобаста буд. Ахмади Дониш дар ибтидои ин харакат истода буд. Максади асосии маорифпарварон ислохоти системаи маориф бо максади такмили усулхои таълими савод буд. Ахмади Дониш баъди се сафар ба Русия ба хулосае омад, ки муносибати давлатро ба системаи маориф ба куллй тагйир додан ва оммаро таълим додан лозим аст.

Ахмади Дониш дар китоби худ «Ходисахои нодир», аз чумла, дар боби «Саргузашти тамаддун ва кооперативй» пешниход кардааст, ки амир фавран ислохот гузаронад. У умед дошт, ки хокимони аморати Бухоро ба маслихати у гуш медиханд. Аммо бар хилофи чашмдошти амир ин тавр нашуд.

Танхо андешаи ислохотро нодида гирифт, балки мутолиаи китобхои Ахмади Донишро низ манъ карда, уро бидъат эълон кард.

Дигар намояндагони равшанфикрон - Абдурауфи Фитрат, Махмудхочаи Бехбудй, Мирзо Чдлол Юсуфзода, Мирзо Сироч Хаким, Саидризо Ализода, Абдулвохиди Мунзим, Садриддин Айнй низ барои тагйири чомеаи амири Бухоро талошхои зиёде кардаанд. Онхо дар китобу маколахои худ андешахои ислохталабонаи худро баён мекарданд, вале амир ва хамрохонаш ба пешниходоти равшанфикрон эътибор надоданд. Бар хилофи кухнапарастонаи амир ва дарборони у, дар ибтидои асри ХХ равшанфикрон дар Осиёи Миёна, аз чумла ба забони точикй аввалин рузномахоро нашр карданд. Онхо

далел меоварданд, ки «рузнома барои шахрвандони аморати Бухоро равзанаи илму маърифат мекушояд. Чунин ривочи воцеаро на танх,о х,окимони аморат, балки идораи сиёсии Русия дар Бухоро низ интизор набуд.

Нашри аввалин рузномаи точикии «Бухорои шариф» бешубх,а дар х,аёти х,ам халци точик ва х,ам халцх,ои тамоми Осиёи Миёна воцеаи мух,им гардид. Ташаббускорони асосии нашри рузномаи «Бухорои шариф» чадидон ва маорифпарварони маъруфи точик, бахусус, миллионери бухоро Мирзо Мухдддин Мансурзода (1862-1934) ва шоир, сайёх,, публисист Мирзо Сирочй Х,аким (1877-1914) буданд) [8с.2]. Вазифаи мух,аррир ба души донандаи маъруфи забон ва адабиёти точик, нависанда ва рузноманигор Мирзо Чдлол Юсуфзода (1862-1931) гузошта шуд. Аз Боку Мирзо Чдлол Юсуфзода даъват гардид ва масъулияти мух,арририи рузномаро бар душ гирифт.

АДАБИЁТ:

1. Азимов А. Вокеияти зиндагй ва матбуоти точик (Реальность жизни и таджикская печать). - Душанбе, 2000. - 185 с.

2. Набиев А. Нарзулло Бектош ва илму адаби точики солх,ои 20-30-юми садаи ХХ (Нарзулло Бекташ и таджиская наука и литература 20-30 гг. ХХ века). - Душанбе: Ирфон, 2003. - 314 с.

3. Исматй О. Нигохе ба матбуоти инцилоби точик. № 9, сентябри соли 1929.

4. Гулмуродзода П. Забон ва миллати точик. - Душанбе: Пайванд, 2007.

5. Нуралиев А., Саъдуллоев А., Усмонов И., Гулмуродов У. Журналистика ва точики советй (журналистикаи точики советй). - Душанбе, 1989.

6. Усмонов И., Давронов Д. Таърихи журналистика ва точик (Таърихи журналистикаи точик). - Душанбе, 2008. - 280 с.

7. 16 «Бухорои Шариф баста шуд, ки нахост ба Русия хидмат кунад» // 07.03.2012.http://www.ozodi.org/content/article/24506620.html (Мусохдба бо П.Гулмуродзода).

8. Мирзо Чалол. Ифтитох (Открытие) // Бухорои шариф (Священная Бухара). 1912, №2, 13 март.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.