Научная статья на тему 'НАҚШИ КОРХОНАҲОИ САНОАТӢ ДАР РУШДИ УСТУВОРИ ИҚТИСОДИЁТИ МАМЛАКАТ'

НАҚШИ КОРХОНАҲОИ САНОАТӢ ДАР РУШДИ УСТУВОРИ ИҚТИСОДИЁТИ МАМЛАКАТ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
30
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Endless light in science
Область наук
Ключевые слова
корхонаҳои саноат ӣ / фабрикаҳо / заводҳо / шахтаҳо / нерӯгоҳҳои барқӣ / конҳо / комбинат ҳо / саноатикунонӣ / истеҳсолот / истеҳсоли мол / корхонаҳои истеҳсолӣ.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шукуров Джовидон Рамазонович, Худоёрова Умедахан Достмуродовна

Дар мақолаи мазкур муаллифон нақши бузурги корхонаҳои саноатиро дар иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон нишон дода, қайд кардаанд, ки ин боиси таъсиси шумораи зиёди ҷойҳои корӣ мегардад, зеро саҳми андоз ба бу ҷаи давлат аз онҳо вобастагии зич дорад. Ба назари муаллифон рушди устувори и ҷтимоию иқтисодии мамлакат ба сат ҳи рушди корхонаҳои саноат ӣ зич алоқаманд аст, ки саҳми соҳаҳоро дар таъмини рушди инноватсионии и қтисодӣ ба таври объективӣ инъикос менамояд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «НАҚШИ КОРХОНАҲОИ САНОАТӢ ДАР РУШДИ УСТУВОРИ ИҚТИСОДИЁТИ МАМЛАКАТ»

УДК: 657

НАЦШИ КОРХОНАХОИ САНОАТЙ ДАР РУШДИ УСТУВОРИ ИЦТИСОДИЁТИ МАМЛАКАТ

ШУКУРОВ ДЖОВИДОН РАМАЗОНОВИЧ, ХУДОЁРОВА УМЕДАХАН ДОСТМУРОДОВНА

Донишгохд давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав

Аннотатсия. Дар мацолаимазкур муаллифоннацши бузургикорхонах ои саноатиро дар ицтисодиёти Цущурии Тоцикистоннишондода, цайдкардаанд, киин боиси таъсиси шумораи зиёди цощои кори мегардад, зеро са%ми андоз ба буцаи давлат аз ощо вобастагии зич дорад. Ба назари муаллифон рушди устувори ицтимоию ицтисодии мамлакат ба сащирушдикорхонахои саноати зич алоцаманд аст, ки са%ми соцщоро дар таъминирушдиинноватсионииицтисоди ба таври объективы инъикос менамояд.

Калидвожацо: корхонахои саноати, фабрикахо, заводхо, шахтахо, неругоххои барци, конхо, комбинащо, саноатикуноны, истехсолот, истехсоли мол, корхонахои истехсоли

РОЛЬ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ В РАЗВИТИИ СТАБИЛЬНОСТЬ ЭКОНОМИКИ СТРАНЫ

Аннотация. В данной статье авторы указали на огромную роль промышленных предприятий в экономике Республики Таджикистан, что приводит к созданию большого количества рабочих мест, так как от них тесно зависят налоговые взносы в государственный бюджет. По мнению авторов, устойчивое социально-экономическое развитие страны тесно связано с уровнем развития промышленных предприятий, что объективно отражает вклад отраслей в обеспечение инновационного экономического развития.

Ключевые слова: промышленные предприятия, фабрики, заводы, шахты, электростанции, шахты, комбинаты, индустриализация, производство, товаропроизводство, производственные предприятия.

THE ROLE OF INDUSTRIAL ENTERPRISES IN DEVELOPMENT THE STABILITY OF THE COUNTRY'S ECONOMY

Annotation. In this article, the authors pointed out the huge role of industrial enterprises in the economy of the Republic of Tajikistan, which leads to the creation of a large number of jobs, since tax contributions to the state budget are closely dependent on them. According to the authors, the sustainable socio-economic development of the country is closely linked to the level of development of industrial enterprises, which objectively reflects the contribution of industries to ensuring innovative economic development.

Keywords: industrial enterprises, factories, plants, mines, power plants, mines, combines, industrialization, production, commodity production, manufacturing enterprises.

Корхонахои саноатй корхонахое мебошанд, ки ба истехсоли асбобхои корй. коркарди махсулот ва истехсоли молхо, истихрочи ашёи хом, сузишворй ва гайра машгуланд. Ба корхонахои саноатй фабрикахо, заводхо, шахтахо, неругоххои барцй. конхо ва комбинатхо дохил мешаванд.

Корхонахои саноатй дар навбати худ ба ташкилотхои саноатии дар ицтисодиёти кишвар иштироккунанда тацсим мешаванд, аз чумла: ширкатхои калон, кооперативхо. ташкилотхои саноатй, тичорати хурд ва миёна.

Ба ширкатхои калон он ширкатхое дохил мешаванд, ки и;тидорхои калони истехсолй доранд ва ба ми;дори зиёд мол истехсол мекунанд. Ин гайриоддй нест, ки онхо шартномахои дарозмуддат, сармоягузорони чиддй доранд ё худ хамчун сармоягузор барои ширкатхои дигар баромад мекунанд. Инхо бозингарони асосии бозор мебошанд. Ахамияти чунин ташкилотхои саноатй барои и;тисодиёт халкунанда аст.

Тичорати хурд ва миёна (КХМ) - ба ин категория ширкатхои миёнахачм бо сармояи нисбатан хурд дохил мешаванд. Ба чои доираи васеи молхо ва хидматхо, онхо дар самтхои хурд амалиёт доранд. Якчанд намуд ё як мол истехсол мекунанд, аммо аксар ва;т навоварй мекунанд ва сифатро бехтар мекунанд.

Кооперативхо - ба ин намуди саноат корхонахои хурд дохил мешаванд, ки кушишхои худро бо хамкорй бо хам муттахид мекунанд. Масалан, баъзе ширкатхо намудеро истехсол мекунанд, ки баъдан дигарон дар фаъолияти худ истифода мебаранд. Ё онхо давра ба давра дар лоихахои калон якчоя кор мекунанд, то тачхизот ва кормандони кофй дошта бошанд.

Ташкилотхои саноатй низ аз руи сохахо та;сим карда мешаванд. Баъзехо молхои истеъмолии хал;иро (кафшхо, махсулоти хурокворй, либос, мебел) истехсол мекунанд. Дигарон дар сохаи энергетика машгуланд: истихроч ва инти;оли нафт, газ, коркард, тавлид ва та;симоти неруи бар;. Сеюм барои саноат мол истехсол мекунанд: вагонхо, мухаррикхо, тачхизоти заводй ва гайра. Категорияи алохида ташкилотхои сохтмонй мебошанд, ки бинохои идоравй, пулхо, хонахои бисёр;абата ва роххо месозанд.

Рушди ичтимоию и;тисодии Точикистон ба сатхи рушди корхонахои саноатй зич ало;аманд аст, ки сахми сохахоро дар таъмини рушди инноватсионии и;тисодй ба таври объективй инъикос мекунад.

На;ши корхонахои саноатй дар и;тисодиёти Чумхурии Точикистон бузург аст, зеро шумораи чойхои корй, сахмхои андоз ба бучети минта;авй ва давлатй аз онхо вобастагй дорад.

Дар давраи сохибисти;лолй дар кишвар дар рушди саноати миллй тагйироти куллии сохторй ба амал омад. Танхо дар панч соли зери тахдик;от кдроргирифта 641 корхонахои саноатй ба истифода дода шуд (чадвали 1).

Чадвали 1. Нишондихандахои асосии рушди саноати Чумхурии Точикистон дар

солхои 2018-2022

Нишондихандахо 2018 2019 2020 2021 2022 2022/ 2018%%

Шумораи корхонахои саноатй, вохид 2161 2164 2283 2397 2802 129,7

Хдчми махсулоти саноатй бо нарххои с.2022, млн. сомонй 26362 29841 32467 39221 43025 163,2

Шумораи миёнаи

солонаи кормандони

саноатию истехсолй, 100,8

хазор нафар 85,6 84,2 84,3 85,3 86,3

аз он коргарон 72,1 73,2 67,7 68,3 71,2 98,8

Индексхои истехсолоти

саноатй ба хисоби фоиз нисбат ба соли гузашта 110,6 113,2 108,8 120,8 109,7 х

Сарчашма: .[6]

Дачми махсулоти саноатй бо нарххои с.2022, ба 43025 млн сомонй расид, ки нисбат ба соли 2018 163,2 фоиз зиёд аст.

Шумораи миёнаи солонаи кормандони саноатию истехсолй дар ин солхо 0,7 хаз. нафар, ё 0,8 фоиз афзудааст. Аммо шумораи коргарони сохаи саноат 0,9 хаз нафар кам шуда, 98,8 фоизи соли 2018-ро ташкил дод. Индексхои истехсолоти саноатй ба хисоби фоиз нисбат ба соли гузашта бомаром раванди болоравй дорад.

Барои хар як корхона дар хама гуна шароити и;тисодй хамеша имконияти сар задани ходисахои бухронй нигох дошта мешавад. Ин имконият бо хатар ало;аманд аст. Хатто дар шароити нисбатан муътадили и;тисодй, субъектхои хочагидорй ба масъалахои идоракунии хавфхо ди;;ати чиддй медиханд.

Дар раванди тахлили корхонахои кишоварзй, на танхо муайян кардани сарчашмахо, балки муайянкунии омилхои хатари сармоягузорй, намудхои хатар, инчунин муайян кардани андозаи талафот ва муносибат ва и;тидори онхо барои фаъолияти тичоратй зарур мебошад.[2]

Корхонахое, ки сохаи асосии фаъолияти онхо сохаи молиявй нест, аксар ва;т бе мутахассисони идоракунии хавфхои молиявй кор карданро афзалтар медонанд. Танхо дар ширкатхои хеле калон, холдингхо ва дигар иттиходияхо шуъбахо ё хадди а;;ал мутахассисони алохида, ки бо ин масъалахо машгуланд, чудо карда мешаванд. Дар баробари ин, бояд эътироф кард, ки корхонахои саноатй аксаран дар системаи кушода фаъолият мекунанд ва онхо мехоханд ё не, ба муносибатхои ;арзй, сармоягузорй, асъорй ва дигар муносибатхои молиявй ворид мешаванд.

Принсипхои асосии низоми идоракунии хавфхои корхонаи саноатй бояд дар ало;амандии ногусастанй бо асосхои назарияи идоракунии хавфхои корхонахои саноатй дида баромада шаванд. Ба назари мо, принсипхои низоми идоракунии хавфхои корхонахои саноатиро ба умумй ва хусусй та;сим кардан ба ма;сад мувофи; аст. Дар зери мафхуми принсипхои низоми идоракунии хавфхои корхонахои саноатй ну;тахои асосиеро фахмидан мумкин аст, ки онхо ;онуниятхои мавчудаи хавфхои и;тисодй, тачрибаи гуншуда, гояхои рохбарй ва ;оидахои асосии идоракунии хавфхои корхонахои саноатиро иникос менамоянд.[3]

Принсипхои дигари идоракунии хавфи молиявии корхонахои саноатй, ин принсипи соддагии сохтмон ба шумор меравад,ки бояд яке аз калидхои ин система бошад. Дар ха;и;ат, рохбарияти корхона дар бахши во;еии и;тисодиёт ба ташаккули сохторхои нолозими мураккаби менечмент майл нахохад дошт. Системаи мураккаби бисер;абата ;одир нест, ки ба вазъияти тагйиребандаи и;тисодиёт зуд мутоби; шавад, харочоти вобаста ба ташаккул назаррас хохад буд, ки метавонад ба кохиши даромаднокии чунин навоварй оварда расонад. Барои татби;и ин принсип, бояд доираи хавфхои молиявиро, ки дар муддати тулонй ба ин корхона дучор мешаванд, арзебй кард.

Сипас, аз руи ин арзебй кормандоне интихоб карда мешаванд, ки барои мониторинги мунтазами хатархо хадди а;;ал заруранд, бо салохияти ;абули ;арорхои миёна оид ба кохиш додани (пешгирй) ин хатархо чорачуй кунанд. Дар ин холат, усулхои арзебй бояд барои тамоми кормандони системаи идоракунй, аз чумла рохбарият хеле содда ва фахмо бошанд ва усулхои паст кардани истифодашуда ба вазъияти хавф мувофи;ат кунанд. Принсипи "дохилшавй"низ ;исман бо ин принсип ало;аманд аст. Агар корхона аллакай системаи идоракунии молиявиро амалй карда бошад, шояд омодагии иловагии назариявй ва амалии кадрхои идоракунй оид ба барномахои идоракунии хавф ва идоракунии бухрон кофй бошад. Аксар ва;т мо ба вазъияте ру ба ру мешавем, ки дар корхона системаи идоракунии захирахои молиявй ба таври кофй самаранок амалй карда шудааст, аммо ба хатархо, аз чумла ба хатари молиявй ди;;ат дода намешавад. Вазъияте низ имконпазир аст, ки ;арорхои ;абулкардаи системаи

идоракунии хавфи корхона барои дигар мутахассисони хадамоти ицтисодии корхона комилан фахмо набошанд, ки ин пайдарпайии нодурусти амалхо, цадамхои нодурусти татбиц ва дар нихоят натичаи манфиро ба вучуд меорад.

Дар раванди таъмини амнияти ицтисодии корхонаи саноатй объектхои асосй чудо карда мешавад, то ки бояд хамчун манбаи некуахволии молиявии корхонахо баррасй карда шаванд. Вобаста аз холат ва дарачаи мухофизат аз хама гуна тахдидхои амнияти ицтисодй, иншооти мазкур ба некуахволии молиявии корхонаи саноатй таъсири бевосита мерасонанд.

Хамин тариц, фаъолияти корхонахои саноатиро аз руи вазифахои ичрошаванда бахо додан мумкин аст: истехсоли мол - заводхое, ки махсулоти истеъмолии халцй ва саноатиро истехсол мекунанд, талабот ба ашё ва маводхои заруриро цонеъ мекунанд; хизматрасонй - ширкатхое, ки ба монанди ранг кардани мошин, цабул ва коркарди пластикй, шиша хидмат мерасонанд, талаботи ахолиро цонеъ мекунанд; тадцицоти илмй

- аксар вацт ширкатхо озмоишгоххои худро доранд, худашон ихтироъи намудхои нави молхоро сарпарастй мекунанд, сифати онхоро баланд мебардоранд. Махз корхонахои пешрафтро дар ихтирои дастгоххои нав ва технологияхои истехсолй пеш мебаранд; баланд бардоштани сифати мол - рацобат ширкатхоро водор мекунад, ки махсулотро пайваста такмил диханд, то дар бозор бартарй ба даст оранд, фоидаи бештар ба даст оранд, минтацахои навро фаро гиранд; хифзи экология - дар як цатор корхонахои Чумхурии Точикистон фаъолияти асосй коркарди дуюми маводхо мебошад. Ин на танхо чуброни харочот, балки махсулоти нав ба даст меорад. Ин партовхоро кохиш медихад, бори экологиро кохиш медихад, об, хаво ва хокро тоза нигох медорад; вазифаи ичтимой

- корхонахо гуногунии молхоро таъмин мекунанд, онхоро барои ахолй дастрас мекунанд, ки сифати зиндагии шахрвандонро баланд мебардоранд.

АДАБИЁТИ ИСТИФОДАШУДА:

1. И.С. Ашуров. Экономическая безопасность. Душанбе. «Эр-граф» -2012.

2. Муайянкунии омилхои хавфу хатари сармоягузории корхонахои кишоварзй. Холов Т.А., Саидмуродов Ш.М. Паёми Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав. Силсилаи илмхои гуманитарй ва ицтисодй. Бохтар, 2019. - №1/4 (68).

3. Принсип ва методхои хавфу хатари сармоягузории корхонахои саноатй. Хушвахтзода К.Х., Зувайдуллоева Г.Х. Паёми Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав. Силсилаи илмхои гуманитарй ва ицтисодй. Бохтар, 2021. - №1/1 (83).

4. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилб ва хоричии чумхурй:-Душанбе,. 28 декабри соли 2023.

5. Стратегияи миллии рушди Чумхурии Точикистон барои давраи то соли 2030.

6. Саноати Чумхурии Точикистон. Мачмуаи оморй. Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон. 2023.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.