CC BY
21
УДК 81 ББК 81.2-3
НАКЩИ КАЛИМАХОИ Олимцонов Мусо Обидович, дотсенти
МАТРУКДАР ТАШАККУЛИ кафедраи забони тоцикииМДТ-и
КОМПОЗИТХОИ НАВЪИ «Донишгоуи давлатии Хуцанд ба номи
ТА ТПУРУША ДАР академик Б. Fафуров»
НАЗМИ БЕДИЛ (Тоцикистон, Хуцанд)
РОЛЬ АРХАИЧНЫХ СЛОВ В Олимджонов Мусо Обидович, доцент
ОБРАЗОВАНИИ КОМПОЗИТОВ кафедры таджикского языка ГОУ «ХГУ
ТИПА ТА ТПУРУША В имени академика Б. Гафурова»
ПОЭЗИИ БЕДИЛЯ (Таджикистан, Худжанд)
THE ROLE OF ARCHAIC Olimjonov Muso Obidovich, Associate
WORDS IN THE FORMA TION Professor of the department of Tajik language
OF COMPOSITES PERTAINING under SEI «KSh U named after academician B.
TO TATPURUSHA TYPE Gafurov (Tajikistan, Khujand)
INBEDIL'SPOETRY E-MAIL: [email protected]
Вожщои калиди: таркиби лугави, калима, калимауои матрук, Бедил, композит, татпуруша, компонент, цолаб
Мацолаи мазкур ба тауцици вижагщои корбурди композитуои навъи татпуруша дар назми Мирзо Бедил ихтисос дорад. Муаллиф баъди тауцици калимауои мураккаби шоир онуоро аз руи дарацаи корбурд ба ду гуруу цудо намудааст: 1) композитуои маъмул; 2) композитуои матрук. Муаллиф бар ин бовар аст, ки бархе аз компонентуои композитуо дар цараёни инкишофи забон ранги архаисти гирифтаанд. Композитуои матрукро вобаста ба он ки кадом цузъи онуо матру аст, муаллиф ба се даста цудо мекунад: 1) композитуое, ки цузъи аввали онуо архаистист; 2) композитуое, ки цузъи дувуми онуо архаистист; 3) композитуое, ки уар ду цузъи онуо архаистист.
Тауцици мавод муаллифро ба бардоште расонидааст, ки композитуои гурууи якум дар назми Мирзо Бедил бештар дучор мешаванд. Аз таулили истифодаи компоненти композитуо маълум мешавад, ки Бедил аз руи зарурат на тануо калимауои арабии архаисти, балки гоуо вожауои аслии тоцикии камистифодаро низ ба кор гирифтааст.
Мацмуан, муаллиф ба ин фикр аст, ки композитуои матрук дар ашъори Бедил кам буда, аксари онуо маусули тахайюли шоиранд, зеро дар фаруангуои тафсири дучор намеоянд.
Ключевые слова: поэзия Мирзо Бедиля, композиты типа татпуруша, лексический состав, распространённые композиты, архаичные композиты, компоненты композитов
Изучается степень использования композитов типа татпуруша в поэзии Мирзо Бедиля. После изучения фактического материала, состоящего из композитов, содержащихся в поэзии Бедиля, он разделён на две группы: 1) распространённые композиты; 2) архаичные композиты. Сфорулировано мнение, что некоторые компоненты композитов в процессе развития таджикского языка
Олимцонов М.О. Нацши калимацои матрук дар ташаккули композитцои навъи татпуруша дар назми Бедил
стали архаичными. Архаичные композиты согласно тому, какой именно компонент слова имеет архаичный облик, делятся на три группы: 1) композиты, первый компонент которых имеет архаичный характер; 2) композиты, у которых имеет архаичный характер второй компонет; 3) композиты, у которых архаичны оба компонента. В целом обосновано мнение, что архаичные композиты в поэзии Бедиля малочисленны и многие из них являются результатом творчества самого поэта, так как не встречаются в толковых словарях.
Key words: Mirzo Bedil's Poetry; composites of tatpurusha type, lexical composition, extended
composites, archaic composites, components of composites
The article dwells on a degree of using the composites pertaining to tatpurusha type in Bedil's poetry. Having studied the respective material consisting of the composites contained in Bedil's poetry the author divided them into two groups: 1) extended composites; 2) archaic composites. He has formulated a thesis running to the effect that some components of composites become archaic in the process of Tajik language evolution. Archaic composites are divided into three groups according to an archaic aspect a word component possesses: 1) composites whose first component is of archaic character; 2) composites whose second component is of archaic character; 3) composites whose both components are archaic. Upon the whole, the author substantiates the opinion that archaic composites in Bedil's poetry are occurred scantily and many of them are traced back to the creation of the poet himself as they aren't found in interpretation dictionaries.
Тахлилу омузиши вижагихои калимасозии ашъори Мирзо Бедил собит менамояд, ки композитхои назми шоирро аз руи дарачаи корбурд ба ду гурух чудо намудан мумкин аст: 1) композитхои маъмул; 2) композитхои матрук ва ё архаистй. Маводи мавчуда нишон медихад, ки калимахои маъмул зиёдтар аз калимахои матруканд.
Хусусияти архаистй гирифтани калимахои мураккаб вобаста ба дарачаи корбурди компонетхо мебошад. Аз ин ну^таи назар калимахои мураккабро ба се зергурух тасниф намудем: 1) композитхое, ки чузъи аввали онхо архаистист, мисли бахяфарсо, бацладор, бацлапуш вадиатхона, васотатнома, воцидиятнаво, канносхона, маъдалатшоён, муовадатоцанг, муцаррафноз, таайюнсаро, тацайюдогоз, талвиннигор, таносухном, таяммуморзу ва г.; 2) композитхое, ки чузъи дувуми онхо архаистист, чун абцадниюш; 3) композитхое, ки хар ду чузъи онхо архаистист, мисли тацаррудохта. Дар композитхои мазкур яке аз компонентхо ва ё хар ду чузъ дар даврони баъдии инкишофи забон матрук шудаанд ва боиси, дар мачмуъ, матрукгардии композит шудаанд.
1.Композитхое, ки чузъи аввали онхо архаистист. Ин гурухи калимахо нисбатан зиёдтаранд, чун алаташзан, асмокушо, бурудатсуз, вараъсуз, идборписанд, инбисотнавоз, инцисомпазир, цулзумошом, мустацбаландеш, насацоро, рабтофарин, самумпарвар, тацаддусцуш ва f. Во^еан хам, вожахои алаташ, асмо, афаф, бурудат, вараъ, идбор, инбисот, инцисом, цулзум, мустацбал, насац, рабт, тацаддус ва f. калимахои адабии китобиеанд, ки дар даврони баъдии инкишофи забон хусусияти архаистй касб намудаанд. Дар натича композитхои бо ин чузъхо ташаккулёфта ранги архаистй гирифтаанд.
Вожаи алаташ дар «Фарханги забони точикй» ва «Фарханги форсй»-и Муин дучор намешавад. Аллома Деххудо дар «ЛуFатнома» калимаи мазбурро «ташнагй ва ташна шудан, бисёр ташнаам, маро ташнагй аст» [4, 1, 217] тафсир додааст. Дар назми Бедил низ ба ин маънй дар маснавии «Тилисми хайрат» дар таркиби композити алаташзан дучор омад:
Цигар шуд мицмаре оташбадоман Нафас мавци саробе алаташзан. [ц.3, 471] Бояд таъкид сохт, ки чузъи дувуми композит - задан ба маънои «хучум кардан, хамла овардан» [10, 1, 430] ба кор рафтааст.
Калимаи асмо чамъи калимаи исм буда [10, 1, 92], дар забони точикй камистифода аст. Вожаи мазкур бо асоси замони хозираи феъли кушодан композити асмокушоро ташаккул додааст, ки дар маснавии «Мухити аъзам» ба маънои гирехкушо ба кор рафтааст: Ба андеша тимсоли ашёнамо, Ба гуфтор тумори асмокушо. [ц.3, 721] Композити дигари архаистй бурудатсуз аст, ки тавассути компоненти арабии бурудат хусусияти архаистй гирифтааст. Вожаи бурудат дар «Фарханги забони точикй» «сармо, хунукй, сардии хар чиз» [10, 1, 215] маънидод шудааст. Байти Абулмаонй собит мекунад, ки дар таркиби вожаи мураккаб низ ба ин маънй истифода шудааст. Композити мазкур як маротиба дар маснавии «Ирфон» ба маънои сардй истифода шудааст: Дар тароват ситамзудои тамуз, Гоуи афсурдаги бурудатсуз. [ц.3, 350] Асоси замони хозираи феъли сухтан - суз хамчунин бо исми арабии архаистии вараъ композити вараъсузро ташаккул додааст. Вожаи арабии вараъ дар «Фарханги забони точикй» дучор намешавад. Деххудо дар «Лугатнома» калимаи мазкурро «пархезгор шудан; пархезгорй, та^во, хештандорй, ичтиноб кардан аз шубхахот аз тарси иртикоб ба махрумот» [4, 2, 3127] маънидод мекунад. Композити мавриди тахлил як маротиба дар маснавии «Мухити аъзам» дучор шуд:
Каромат кун, эй нашъапардози роз, Шароби вараъсузи тацвигудоз. [ц.3, 680] Дар таркиби композити идборписанд калимаи архаистй идбор аст, ки дар «Фарханги забони точикй» «бадбахтй, бахтбаргашта, тирабахтй» [10, 1, 468] маънидод шудааст. Вожаи идборписанд як маротиба дар рубоии Абулмаонй дучор омад: Умре дар зери чархи идборписанд Марди мехостанд уезони нажанд... [ц.2, 630] Аз тафсири «Фарханги забони точикй» пайдост, ки калимаи арабии архаистии инбисот вожаи сермаъност. Дар фарханги мазбур чахор маънои калима шарх ёфтааст: «1.кушодашавй, пахншавй; 2. мац. густохй, густох шудан; 3. мац. бетакаллуфй, хушсухбатй; 4. мац. шодй ва хушй» [10, 1, 480]. Аз байти Абулмаонй маълум мешавад, ки калимаи мазкур ба маънои чахорум ба кор гирифта шудааст. Композити инбисотнавоз дар маснавии «Ирфон» як маротиба ба кор рафтааст: Баст аз ин сози инбисотнавоз Дили халце бариштаи овоз. [ц.3, 90] Композити дигаре, ки хусусияти архаистй дорад, калимаи инцисомпазир аст. Вожаи архаистии инцисом дар фарханги тафсирй ба ду маънй тафсир шудааст: «1дисм-^исм шудан, ба ^исмхо чудо шудан, та^сим шудан; 2. мац. парокандагй, парешонй» [10, 1, 489]. Дар таркиби композити инцисомпазир калимаи мазбур ба маънои аслй (якум) ба кор рафтааст. Вожаи мураккаби мавриди омузиш як маротиба дар маснавии «Ирфон» ба кор рафтааст: Нест аз лутфи маънавитаъсир Цавуари нур инцисомпазир. [ц.3, 65] Аз гурухи композитхои архаистй танхо калимаи цулзумошом дар ашъори Бедил ду маротиба дар маснавихои «Тилисми хайрат» ва «Мухити аъзам» ба кор рафтааст. Вожаи
Олимцонов М.О. Нацши калимауои матрук дар ташаккули композитуои навъи татпуруша дар назми Бедил
арабии цулзум дар «Фарханги забони точикй» ба ду маъно тафсир шудааст: «1.бахри Ахмар, бахри Сурх; 2. бахр» [10, 2, 704]. Дар таркиби композит калимаи мазбур ба маънои дувум ба кор рафтааст:
Кунун дархури коми ман цом нест, Чу ман ташнаи цулзумошом нест. [ц.3, 687] Калимаи мустацбаландеш чун дигар композитхои мавриди омузиш дар фархангхо дучор намешавад, вале чузъи номй ва архаистии он - мустацбал ба ду маъно мастур аст: «1.оянда; 2. грам. замони оянда» [10, 1, 760]. Дар таркиби композит калимаи мазбур ба маънои аслй ва асосии худ ба кор рафтааст. Калимаи мураккаби мустацбаландеш дар назми Абулмаонй як маротиба дар маснавии «Мухити аъзам» истифода шудааст: Зи бас уол мустацбаландеш рафт, Зи фардо уам имрузи ту пешрафт. [ц.3, 782] Дар композити насацоро компоненти аввал - насац калимаи архаистии арабист. Вожаи насац низ сермаъно буда, ба маънохои «1.тарз, равиш, тартиб, ;оида; 2.холат, ахвол; З.чазо, мучозот» [10, 1, 835] тафсир шудааст. Дар таркиби композит калимаи мазкур ба маънои якум ба кор рафтааст. Композити мавриди тахлил як маротиба дар маснавии «Ирфон» дучор омад:
Ду камолинтизоми имкони, Насацорои тарзи инсони. [ц.3, 108] Композити рабтофарин як маротиба дар маснавии «Ирфон» дучор шуд. Калимаи мазкур архаистист, зеро чузъи аввали он рабт - имруз аз лугатхои камистифода махсуб меёбад. Вожаи рабт дар фарханг «бастан, пайванд кардан; пайвастагй, бастагй, ало;а, робита» [10, 2, 109] маьнидод шудааст. Дар таркиби композит ба ин маъно мустаъмал аст: З-он натоиц, ки вазъи авлод аст, Адлрабтофарини аздод аст. [ц.3, 371] Дар композити самумпарвар чузъи аввали он - самум аз калимахои камистифодаи арабй аст. Вожаи мазкур дар фарханг «шамоли гармсери сузон, боди бисёр гарм ва зарарнок, ки бештар дар биёбонхои регзори беобу беалаф во;еъ мешавад» [10, 2, 186] шарх ёфтааст. Калимаи мавриди тахлил дар назми Бедил як маротиба дар ин байт дучор омад: Дилуо самумпарвари афсуни уайратанд, Дар зулфи ёр шонаи дандони мор буд. [ц.1 (б.а.), 629] Калимаи тацаддусцуш хамчунин дар маснавии «Ирфон» ба кор рафта, дар таркиби композит калимаи тацаддус - му;аддасй, порсой, покй, покизагй [ниг. 10, 2, 351] архаистй махсуб меёбад. Компоненти дувум на ба маънои аслй, балки мачозии «ба изтироб ва шуру хаячон омадан» [10, 2, 798] ба кор рафтааст:
Яъне он олами тацаддусцуш, К-аз тахайюл кушудааст огуш. [ц.3, 164] Калимаи мураккаби бахяфарсо дар фархангхои зеридаст дучор наомад, вале вожаи бахя/бахия дучор меояд [10, 1, 159; 4, 1, 368]. Дар лугатномахо калимаи мавриди тахлил «чок, кук, дарз; чои духташуда» [10, 1, 158; 4, 1, 368] маънидод шудааст. Вохиди махрачии композити бахяфарсо ибораи феълии бахя фарсудан аст. Композити мазкур ду маротиба дар маснавии «Ирфон» дучор омад:
Бахяфарсои захми духтае, Лахти шамъи фатиласухтае. [ц.3, 178] Аз композитхои бауладор, баулапуш, ки дар онхо чузъи аввал - баула калимаи архаистист, танхо композити аввал дар «Лугатнома»-и Деххудо дучор омад. Дар ин
фарханг калимаи мураккаби бацладор чунин маънидод шудааст: «он кй дорои дасткаши шикорй бувад» [4, 1, 474]. Маълум мешавад, ки боз хам барои шархи маънй донистани вожаи бацла зарур аст. Дар хамин лугатнома ва «Фарханги форсй»-и Муин калимаи мавриди омузиш «дасткаши чармй, ки мири шикорон бар даст кунанд ва бад-он бозу чарг (парандаи шикорй аз навъи шохин - М.О.) ва F.-ро бар даст гиранд» [4, 1, 474; 9, 1, 613], маънй гардидааст. Композити бацладор як маротиба дар маснавии «Мухити аъзам» ба маънии фав^ дучор омад:
Нигац дар кафаш бахладори цаё, Чу шоцини бурци цазо бехато. [ц.3, 792] Композити бацлапуш дар фархангхои зеридаст дучор наомад ва гумони я^ин он аст, ки дар ^иёс бо композити бацладор ба маънои он чй пушида аст, аз сохтахои Абулмаонй бошад. Композити мавриди тахлил як маротиба дар маснавии «Ирфон» ба кор рафтааст: Сарангуштцо зи ранги цино Бахлапуши гули бацори цаё. [ц.3, 364] Композити валодатхона аз компоненти арабии валодат, ки маънои таваллудро дорад [10, 1, 224] ва чузъи хона ташаккул ёфтааст. Вохиди махрачии калимаи мураккаб ибораи изофии хонаи валодат аст, ки дар натичаи факки изофат ва дар чараёни калимасозй ивази чой намудани компонентхо калимаи мураккаби нав ба миён омадааст. Ин композит муродифи таваллудхона аст. Композити мавриди тахлил як маротиба дар маснавии «Тури маърифат» ба кор рафта, макони тавлид, чои эчодро ифода намудааст: Валодатхонаи симу зар аст ин, Занахдон нест, фарце дигар аст ин. [ц.3, 571] Дар калимаи мураккаби вадиатхона чузъи аввал - вадиат архаистист. Калимаи мазкур дар фарханги тафсирй чунин маънидод шудааст: «амонат, чизи амонат гузошташуда ё супурдашуда» [10, 1, 221]. Пас, вохиди махрачии ин композит низ ибораи изофии хонаи вадиат аст. Композити мазкур метавонад, ки муродифи истилохи аврупоии бонк бошад. Калимаи мазкур дар ашъори Бедил ду маротиба дучор омад: Бедимогй нацди имконро вадиатхонаест,
Муцри цар ганце, ки хоци, бар дили тангам гузор.[ц.1 (б.а.), 773]
Дилаш аз поси гавцарцои асрор Вадиатхонаи тацсили афкор. [ц.3, 438] Бо чузъи хона дар ^олаби мазкур композити канносхона дучор мешавад, ки чузъи аввали он - каннос калимаи архаистй махсуб меёбад. Вожаи мазкур дар фархангхо чунин тафсир шудааст: «1.ахлоткаш, рубанда, чорубкаш, фаррош; 2. мац. чаллод » [10, 1, 538]. Дар назми Бедил композити мазкур хамагй як маротиба дар маснавии «Ирфон» дучор шуд: З-он чароги хамуши тиралаган Шамъи канносхона шудравшан. [ц.3, 371] Бо муродифи калимаи хона - саро дар гурухи калимаи арабй+калимаи точикй композити таайюнсаро дучор мешавад, ки чузъи аввали он - таайюн вожаи архаистй ва дар ашъори Абулмаонй хусусияти истилохй касб намуда, ба маънои дунёй, озодй, рахой, охират ба кор меравад. Аз тафсири «Фарханги забони точикй» маълум мешавад, ки калимаи мавриди тахлил аз забони арабй ба точикй ба ду маъно и^тибос шудааст:
1.муайянй, аз байни чизхо чудо ва муайян шудан; 2.равшан ва айнан нишон додан [ниг. 10,
2, 289]. Калимаи мураккаби таайюнсаро як маротиба дар маснавии «Ирфон» ба маънои озмоишгох (лаборатория) ба кор рафтааст:
Олимцонов М.О. Нацши калимауои матрук дар ташаккули композитуои навъи татпуруша дар назми Бедил
Дар таайюнсарои илми басит Арш гардид бар циуот мууит. [ц.3, 245] Вожаи арабии васотат дар таркиби композити васотатнома архаистй махсуб меёбад. Калимаи мазкур дар «Фарханги забони точикй» воситашавй, миёнравй, восита шудан тафсир шудааст [10, 1, 227]. Вохиди махрачии композити мазкур ибораи изофии номаи васотат мебошад, ки Бедил дар ^олаби калимаи мураккаб ба кор бурдааст. Калимаи мазкур як маротиба дар маснавии «Тилисми хайрат» истифода шудааст: Fизо уар гау ба васли цисм пайваст, Васотатномаиу дошт дар даст. [ц.3, 441] Дар композитхои муовадатоуанг, мууаррафноз, тацайюдогоз, талвиннигор, таносухном, таяммуморзу низ чузъи аввал калимаи архаистй буда, вохиди махрачии калимахои мураккаб иборахои изофй махсуб меёбанд. Калимаи муовадат дар фарханг бозгашт кардан, баргаштан. бозгашт тафсир шудааст [10, 1, 740] ва ^олаби иборагии композит оуанг (цасд)-и бозгашт аст. Композити мазкур дар назми шоир як маротиба дар маснавии «Ирфон» ба кор рафтааст:
Хост гардад муовадатоуанг, Афканад соя бар гули авранг. [ц.3, 285] Дар композити мууаррафноз компоненти мууарраф калимаи арабии архаистй буда, дар «Фарханги забони точикй» дучор намеояд. Дар «Лугатнома»-и Деххудо ба ин маънй тафсир шудааст: «сухани гардонида, тахрифшуда, ма^лубшуда...» [4, 2, 2620]. Дар ашъори Бедил калимаи мазкур ба маънои мачозй истифода шуда, маънои нози азбайнрафтаро дорад. Композити мазкур як маротиба дар маснавии «Ирфон» ба кор рафтааст: Наргисашро ба гардиши андоз Ду цауон бисмили мууаррафноз. [ц.3, 289] Дар композити тацайюдогоз чузъи якум - тацайюд калимаи архаистй буда, дар фарханг чунин тафсир шудааст: «гирифторй ба ^айди чизе, бастагй, вобастагй» [10, 2, 351]. Вохиди махрачии композит ибораи изофии огози тацайюд мебошад. Калимаи мазкур як маротиба дар маснавии «Ирфон» истифода шудааст: Ин уамон илми мутлаци роз аст, Ки дар ин цо тацайюдогоз аст. [ц.3, 54] Калимаи арабии таносух дар «Фарханги забони точикй» ба ду маъно тафсир шудааст: «1.якдигарро насх кардан, ботил кардан, нест кардан; 2. ба а^идаи хурофотй - рафтани рух аз як ^олиб ва даромадани он ба ^олиби дигар, кучидани руххо» [10, 2, 323]. Калимаи мавриди тахлил дар шеъри Бедил як маротиба дар маснавии «Ирфон» ба кор рафтааст: Агар ин ибрати таносухном Дар цауони зууур буди ом. [ц.3, 279] Калимаи арабии архаистии талвин дар фарханги тафсирй ба маънои «ба ранги дигар даровардан, гуногунранг кардан» маънидод шудааст [10, 2, 312]. Дар таркиби композити талвиннигор ба ин маънй мустаъмал аст. Калимаи мураккаби мазкур як маротиба дар «Мухити аъзам» барои ифодаи сифати олам истифода шудааст: На паргори чарх аст талвиннигор, На ин маркази хок тамкиншиор. [ц.3, 634] Хулоса, дар таркиби вожахои мураккаби шеъри Бедил як ^атор калимахои арабии камистифода ва ё архаистй дучор мешаванд, ки хама махсули тахайюли шоир мебошанд, зеро дар фархангхои тафсирй дучор намешаванд.
2. Композитхое, ки чузъи дувуми онхо архаистист. Аз назми Бедил аз колаби исм+асоси замони хозираи феъл композити абцадниюшро дарёфт намудем, ки компоненти дувуми он архаистист. Калимаи мазкурро феъли ниюшидан, ки аз калимахои аслии точикист, ранги архаистй додааст. Феъли ниюшидан дар фарханг «шунидан, гуш кардан, гуш фаро додан, гуш фаро доштан» [10, 1, 858] тафсир шудааст. Пас, композит маънои абчадшунавро дорад. Композити мазкур низ як маротиба дар маснавии «Ирфон» ба кор рафтааст:
Чашмцо навнигоци цайрат монд, Гуш абцадниюши гафлат монд. [ц.3, 77] Аз тахлили истифодаи компоненти композитхо маълум мешавад, ки Бедил аз руи зарурат на танхо калимахои арабии архаистй, балки гохо вожахои аслии точикии камистифодаро низ ба кор гирифтааст.
3. Композитхое, ки хар ду чузъи онхо архаистист. Дар композити тацаррудохта хар ду компонент, ки яке арабй (тачарруд) ва дигаре калимаи точикист (охта), архаистй махсуб меёбад. Вожаи арабии тацарруд дар фархангхо ба ду маъно дучор мешавад: «1.гушанишинй, тарки дунё; 2.танхой, безанй» [10, 2, 358]. Аз маънидоди Деххудо маълум мешавад, ки маънои аслии калима «кушиш кардан дар кор ва аз хар чиз форот шудан ва ба он кор пардохтан» [4, 1, 697] буда, маънои «тарки дунё кардан» мачоз аст [ниг. хамон чо].
Калимаи точикии охта дар «Фарханги забони точикй» сифати феълй аз охтан шарх ёфта, феъли мазкур берун кардан, баровардан тафсир шудааст [ниг. 10, 1, 941]. Дар «ЛуFатнома»-и Деххудо низ дар тафсири маънои вохиди луFавии охта оварда шудааст: «кашида, баркашида, берункарда» [4, 1, 22]. Композити мавриди тахлил дар маснавии «Ирфон» як маротиба дучор омад:
Сари хуршеди барфарохтае, Теги барци тацаррудохтае. [ц.3, 359] Аз тахлили маводи ашъори Абулмаонй пай бурдан мумкин аст, ки, аввалан, микдори композитхои хусусияти архаистидошта зиёд нест, сониян, аксари ин навъи композитхо дар маснавихои фалсафии шоир, махсусан «Ирфон» ба кор рафтаанд. Баъдан, дар кисми бештари композитхо чузъи номй - компоненти аввал, ки калимаи арабист, хусусияти архаистй дорад. Солисан, калимахои архаистй дар назми шоир басомади зиёд надоранд ва асосан яккаратй ба кор рафтаанд.
Пайнавишт:
1. Бацор, М. Сабкшиносй ё таърихи татаввури насри форсй. Ц.1-3. /М.Бацор. -Тецрон: Амири Кабир, 1373. Ц.1. -467с.; Ц.2. -432 с.; Ц.3. - 448 с.
2. Бацор, М. Сабкшиносй ё таърихи татаввури насри форсй. Талхиси С.Миробидинй. Баргардони Ш.Исрофилниё, Н.Саркоров. /М.Бацор. -Душанбе: Бухоро, 2012. -570с.
3. Бедили Децлавй. Куллиёт. Ц.1-4. Тасцеци Холмуцаммади Хаста, Халилуллоци Халилй. Ба кушиши Бацман Халифа Баноравонй. / Бедили Децлавй. -Тецрон: Талоя, 1389. Ц.1 (бахши аввал). Fазалиёm. -798с.; Ц.1 (бахши дувум). Fазалиёт. -1600 с.; Ц.2. Таркиббанд; Тарцеъбанд; Цасоид; Цитъаот; Рубоиёт -650с.; Ц.3. Маснавицо. -812 с.; Ц.4. Чацор унсур; Руцаот; Нукот. -582 с.
4. Децхудо, А. Фарцанги мутавассити Децхудо. Дар ду муцаллад (зери назари дуктур Саъидцаъфари Шацидй)/ А.Децхудо. -Тецрон: Муассисаи интишорот ва чопи Донишгоци Тецрон, 1385. Ц.1-2. -3224 с.
5. Забони адабии цозираи тоцик. Ц.1. Лексикология. Фонетика. Морфология. - Душанбе: Маориф, 1982. -461с.
Олимцонов М.О. Нацши калимауои матрук дар ташаккули композитуои навъи татпуруша дар назми Бедил
6. Кадкани, М.Ш. Шоири оинауо (баррасии сабки уинди ва шеъри Бедил). / М.Ш.Кадкани. -Теурон, 1379. - 338 с.
7. Маони, А.Г. Фаруанги ашъори Соиб. Дар ду муцаллад. / А.Г.Маони. -Теурон: Муассисаи мутолиот ва тауцицоти фаруанги, 1365. Ц.1-2. - 818.с.
8. Мацидов, X Забони адабии муосири тоцик. Ч..1. Лугатшиносй. / Х..Мацидов. -Душанбе: Деваштич, 2007. - 255 с.
9. Муин, М. Фаруанги форси. Дар шаш муцаллад. / М.Муин. -Теурон: Амири Кабир, 1375. Ц.1-4. -5277с.; Ц.5-6. -2351с.
10. Фаруанги забони тоцики (аз асри Х то ибтидои асри ХХ). Дар 2 цилд (дар зери таурири М.Ш.Шукуров, В.А.Капранов, Р.Хошим, Н.А.Маъсуми). - М.: Советская энциклопедия, 1969. Ц.1. -951с.; Ц.2.-949 с.
Reference Literature:
1. Bahor, M. Stylistics or History of Persian Prose Evolution. - VV. 1 - 3 /M.Bahor. - Tehran: The Great Emir, 1373 hijra. V.1. -467 pp.; V.2. -432 pp.; V.3. -448 pp.
2. Bakhor M. Contracted by S. Mirobidini. Transposition by Sh. Isrofilniya and N. Sarkorov / M. Bakhor. - Dushanbe: Bukhara, 2012. - 570pp.
3. Bedyl, Dehlavi. Compositions. In 4 volumes. Under the editorship of Kholmukhammad Khast and Khalilullokh Halilo // Dehlavi Bedyl, - Tehran: Vanguard, 1389 hijra. V. 1. Book 1. Gazels. - 798 pp. p 1 (Book 2) 1600 - v.2 Tarkibbands, Tarjebands, Kasoits, Kytoots; Rubais. - 650pp; V 3 -Masnavies, 812pp.; V.4. Four Elements. Rukaots; Nikots; - 582pp.
4. Dehhudo, Aliakbar - Dehhudo'sMiddle Dictionary. In two volumes. Under the Editorship of Dr. Saidjafar Shakhidi / Aliakbar Dehhudo. - Tehran; Printing-publicational outfit under Tehran University, 1385 hijra. vv. 1-2. - 3224 pp.
5. Modern Tajik Literary Language. Book 1. Lexicology. Phonetics. Morphology. - Dushanbe: Enlightenment, 1982. - 461 pp.
6. Kadkani, M. Sh. Poets of Mirrors (Research of Indian Style and Bedil's Poetry). / M. Sh. Kadkani. - Tehran, 1379 hijra. - 338pp.
7. Maoni A. G. Soib's Dictionary of Poetry. In two volumes / A. G. Maoni. - Tehran: Cultural Exploration Centre. 1365 hijra. VV. 1-2. - 818 pp.
8. Madjidov Kh. Modern Tajik Literary Language. P. I. Lexicography. / Kh. Madjidov: Dushanbe: Devashtich, 2007. - 255 pp.
9. Muin, Mukhammad. Persian Dictionary in 6 Volumes. /M. Muin. - Tehran: The Great Emir, 1375 hijra. V.V. 1-4. - 5277pp. V.V. 5-6. - 2351 pp.
10. Tajik Language Dictionary. (Since the X-th up to the Beginning of the XX-th Centuries). In two volumes. Under the editorship of M. M. Shukuruv, V.A. Kapranov, R. Koshim, N.A. Masumi. - M.: Soviet Encyclopedia, 1969. V.1. - 951 pp. : V.2 - 949pp.
