CC BY
2ТДУ 342.53
НАКШИ ИЧЛОСИЯИ XVI-УМИ ШУРОИ ОЛИИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР ТАКМИЛИ ^ОКИМИЯТИ КОНУНГУЗОРИ КИШВАР
РОЛЬ XVI СЕССИИ ВЕРХОВНОГО СОВЕТА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН В СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ ЗАКОНОДАТЕЛЬНОЙ ВЛАСТИ СТРАНЫ
THE ROLE OF THE XVI SESSION OF THE SUPREME COUNCIL OF THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN IN IMPROVING THE LEGISLATIVE POWER
OF THE COUNTRY
Каримзода У.К.
Karimzoda U.K.
Муовини сардори факултети № 2-юм, дотсенти кафедраи фан%ои давлати-%уцуции Академияи ВКД Цум^урии Тоцикистон, номзади илм%ои %уцуцшиноси, подполковники милитсия Заместитель начальника факультета № 2, доцент кафедры государственно-правовых дисциплин Академии МВД Республики Таджикистан, кандидат юридических наук,
подполковник милиции
Deputy Head of Faculty No. 2, Associate Professor of the Department of State and Legal Disciplines of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan, candidate of legal
sciences, lieutenant colonel of militia
Ихтисоси илми: 12.00.01 - назария ва таърихи хукук ва давлат; таърихи таълимот дар бораи хукук ва давлат; 12.00.02 - Хукуки конститутсионй; хукуци мурофиаи судии конститутсионй; танзими хукукии хокимияти махаллй.
Научная специальность: 12.00.01 - теория и история права и государства; история учений о праве и государстве; 12.00.02 - Конституционное право; право конституционного судебного процесса; правовое регулирование местной власти.
Scientific specialty: 12.00.01 - theory and history of law and state; history of doctrines about law and state; 12.00.02 - Constitutional law; constitutional litigation; legal regulation of local authorities.
Тацризди%анда: Абдулло А.Р. - сардори кафедраи ташкили тактикаи фаъолияти опе-ративй-чустучуии факултети № 6 Академияи ВКД Чумхурии Точикистон, номзади илмхои хукукшиносй, майори милитсия.
Рецензент: Абдулло А.Р. - начальник кафедры организации тактики оперативно-розыскной деятельности факультета № 6 Академии МВД Республики Таджикистан, кандидат юридических наук, майор милиции.
Reviwer: Abdullo A.R. - Head of the Department of Organization of Tactics of Operative-Search Activities of Faculty No.6 of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Tajikistan, Candidate of Law, major of militia.
Аннотатсия: Ичлосияи XVI Шурои Олии Чумхурии Точикистон дар таърихи ки-швари сохибистиклол хамчун вокеаи бузурги сиёсй макоми махсусро ишгол менамояд. Махз он давлати моро аз вартаи халокат начот дода, пояхои давлати тозабунёди точикон-ро такким бахшид. Муаллиф дар макола накши ичлосияи таърихиро дар тахкими хокимияти конунгузор ва ташаккули парлумони нави кишвар мавриди баррасй карор додааст.
Вожа%ои калиди: Президент, Ичлосияи XVI-уми Шурои Олй, конститутсия, парламент, хокимияти конунгузор.
а
E-mail:
muminov-u85@mail.ru
Аннотация: Важнейшим историческим событием в истории таджикского народа стала XVI сессия Верховного Совета Республики Таджикистан, которая знаменовала собой начало нового этапа в истории современного Таджикистана. В статье автор рассматривает роль исторической сессии в укреплении законодательной власти и формировании нового парламента страны.
Ключевые слова: Президент, XVI сессия Верховного Совета, конституция, парламент, законодательная власть.
Annotation: The most important historical event in the history of the Tajik people was the XVI session of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan, which marked the beginning of a new stage in the history of modern Tajikistan. In the article, the author examines the role of the historical session in strengthening the legislative power and forming the country's new parliament.
Keywords: President, XVI session of the Supreme Council, constitution, parliament, legislative power.
Яке аз санах,ои бузурги таърихи ба-рои мардуми шарифи точик ин баргузо-рии Ичлосияи XVI-уми Шурои Олии Ч,умх,урии Точикистон мебошад, ки дар таърихи точикон накши барчастае дорад. Мох,и ноябри соли чорИ аз баргузории ин ичлосияи таърихИ 30 сол сипарИ гардид. Дар ин муддат дар чумхурИ дастовардх,ои бузурги сиёсИ аз чумла Конститутсияи Ч,умх,урии Точикистон кабул гардида, рукнх,ои нави давлатИ, парламенти касбИ ва доимоамалкунанда ташаккул ёфтанд. Дар заминаи сулх,у вавдати миллИ ис-лох,оти иктисодИ ва ичтимоИ босуръат чараён дорад. Дастовардх,ои халки точик обру ва эътибори Точикистонро дар ар-саи байналмилалИ бамаротиб афзуд.
Вокеан, агар мо аз дидгохд имруз ба руйдоду х,одисоти рузх,ои аввали ис-тиклолияти Ватанамон назар афканем, мебинем, ки мах,з ичлосияи таърихии XVI-уми Шурои Олии Ч,умх,урии Точикистон сарогози таърихи навини мо ба шу-мор меравад. Чунки он ба мархдлаи тах,кими истиклолияти миллИ ва баркарор намудани сохти конститутси-онИ, поях,ои давлату давлатдорИ, х,ам-дигарфах,миву хдмдигарбахшИ ва оштиву сарчамъии миллат заминаи мустах,кам гу-зошт [2, с.71-77].
Ичлосияи XVI-уми Шурои ОлИ меъмору начотбахши давлати муосири точикон, Пешвои муаззами миллат ЭмомалИ Рах,монро хдмчун Раиси Шурои ОлИ интихоб намуда, ба рушди умедбах-ши минбаъдаи кишвар ифтитох, бахшид.
Дар мачмуъ Ичлосияи XVI Шурои олИ 74 конуну карор ва фармонро ба тасвиб расонид, ки ба тах,кими поях,ои давлатдорИ, инкишофи сохторх,ои демо-кратИ, тах,кими ризоияти чомеа ва вавда-ти миллИ замина гузошта, эътимоду бо-варии мардуми Точикистон ва чомеаи чах,ониро ба вучуд овард.
Дар замони фочиабори мамлакат ва фалач гардидани рукнх,ои давлатии он халки Точикистон хдмчун ифодагари сохдбихтиёрИ ва сарчашмаи ягонаи х,окимияти давлатИ тавассути вакилони худ дар ичлосия барои аз бух,рони амики сиёсИ баровардани мамлакат ва тах,кими поях,ои сиёсиву ^укукии давлати тозабу-нёд асос гузошт.
Дар мачмуъ Ичлосияи XVI Шурои ОлИ тадбирх,ои мух,ими сарнавиштсози зеринро анчом дод:
- рох,барияти нави сиёсии мамла-катро тах,ти сарварии ЭмомалИ Рах,мон интихоб намуд;
- сохтори конститутсиониро дар мамлакат баркарор сохт;
- хатари пош хурдани Ч,умх,урии Точикистон ва парокандагии миллатро пешгирй намуд;
- тадбирх,ои мукаммали аз бух,рони сиёсй, иктисодИ, фархднгИ ва маънавИ баровардани чомеаро ба миён гузошт;
- самтх,ои асосии сиёсати дохилии мамлакатро муайян намуд;
- мавкеи байналмилалИ ва сиёсати хоричии кишварро муайян сохта, барои х,амкорих,ои судманд бо кишварх,ои чах,он рох, кушод [1].
Дар заминаи таъмини ташаккул ва рушду такомули андеша ва амалияи пар-ламентаризми миллй дар радифи халли масъалахои дигари давлатсозй накш ва мавкеи Сарвари давлат муайяннанда ме-бошад. Ба шарофати рохбарии окилонаи Сарвари давлат, хануз Ичлосияи XVI-уми Шурои Олй заминаи ин ниходи консти-тутсиониро гузошта буд, ки асосу бунёди онро як силсила омилхо ташкил медо-данд.
1) Шурои Олй ягона дар он давра макоме буд, ки сарфи назар аз хама кам-будихои фаъолияташ, тавонист масъули-яти сарнавишти миллатро ба душ гирад ва вакилони мардум дар халли масоили доги чумхурй хамдиливу якдигарфахмй зохир намуда, ба сулху оштй замина гу-зоштанд. Онхо бахри аз вартаи нобудй рахо сохтани миллату чумхурй зери як парчам гирд омаданд.
2) Дар ичлосияи таърихии Шурои Олй як силсила санадхои дар хакикат такдирсозро кабул карданд, ки, пеш аз хама, карор дар бораи сохти идоракунии давлат ба шумор меравад, яъне сохтори давлатдории чумхурии президентй ба идоракунии чумхурии парламентй иваз карда шуд, ки ин икдом, албатта, талабо-ти руз ва такозои вазъи сиёсии он давра буд. Вакте Шурои Олй дар Ичлосияи ХУ1-уми худ рохбари созандаву эчодкори давлатро интихоб кард ва фаъолияташ куллан тагйир ёфт ва дар тафовут аз ма-рохили гузашта танхо ба хотири таъмини сулху салох муборизаву мучодила мекард, акнун рох барои руи кор омадани парла-ментаризми миллй хамвор шуда буд.
3) Шурои Олй хамчун макоми башоратдиханда аз Парламенти муосири точик дар ибтидои фаъолияти худ дар ра-дифи ичрои вазифахо ва салохиятхои анъанавии макоми конунгузору намо-яндагй, иштирок дар таъсиси Х,укумат ва дигар макомоти давлатй, вазифахоеро анчом дод, ки он танхо хосси макоми олии намояндагии Точикистон буд. Сар-вари давлат тамоми фаъолияти сулхова-ринии худро дар хамаи мархилахои он бо дастгириву пуштибонии парламент анчом дод, ки ин амр баёнгари татбики
вазифахои хоси Шурои Олии Чумхурии Точикистон мебошад [5, с. 114-115].
Дар натичаи мархила ба мархила ва дар асоси такозои чомеаи навин амалй шудани сиёсати хирадмандонаи Асосгу-зори сулху вахдати миллй, Пешвои Миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон 6 ноябри соли 1994 Констиутсияи давлати
сохибистиклоли Точикистон дар раъй-пурсии умумихалкй кабул гардид, ки аз кабули он давраи нави инкишофи парламентаризм дар кишварамон огоз ёфт. Шароити нави чамъиятиву сиёсие, ки бо кабули Конститутсияи мамлакат ба миён омад, барои татбики ислохоти гуногун чабхахои сиёсй, иктисодй, хукукй ва ичтимой мувофик гардид.
Бо фидокорихои беназир ва азму кушишхои пайгиронаи Президенти мамлакат 27-уми июни соли 1997 дар шахри Москва Созишномаи умумии ис-тикрори сулх ва ризоияти миллй дар Точикистон ба имзо расид, ки ин руйдоди деринтизору фарахбахш ба амалй гар-дидани орзуву ниятхои некбинона рохи васеъ боз намуд.
Тагйироте, ки тарики раъйпурсии умумихалкй 26-уми сентябри соли 1999 ба Конститутсияи Чумхурии Точикистон ворид гаштанд ба фаъолияти парлумони касбй ва доимоамалкунда хукми конунй бахшиданд. Дар натичаи ислохоти кон-ститутсионй ба таъсиси парлумони дупа-латагй заминаи вокей гузошт. Ин амали чиддй ва комилан нав, ки дар заминаи давлатсозй бо ибтикори Сарвари давлат сурат гирифт, бешубха, барои демократи-кунонии низоми сиёсии чомеа ба таври умумй ва тарзуламали кабули конунхо ба таври хосса мусоидат мекунад.
Мавчуд будани ду палата ва ширка-ти онхо дар чараёни конунгузорй, кабл аз хама, ба манзури кабули конунхои му-каммал мусоидат мекунад, зеро палатаи поёнй хама вакт кушиш мекунад, ки конунхои мукаммал пешниход намояд. Аз дигар чихат мавчудияти ду палатаи Парламент, ки дар асоси низоми «худдорй ва муковимат» фаъолият мекунад, барои ни-гохдории хамдигар аз амалхои шитобзада хизмат мекунад. Ва нихоят бо дар наза-
рдошти хусусияти тартиби таъсисёбии палатаи болои Парламент он бояд хамохангсозии манфиати умумидавлати-ро бо манфиати минтакавй таъмин наму-да, махз бо дарназардошти ин амр ба конунхои кабулнамудаи палатаи поёнй муносибат намояд.
Таъсиси парламенти касбй ва до-имамалкунанда на танхо такозои замон, истикрори сулх ва хаёти осоишта дар сарзамини точикон мебошад, балки шаходати он аст, ки миллати бофархангй, точик дорои арзишхои бузургу мукаддасй таърихй, фархангй ва давлатдорй мебошад [4, с. 93-94]. Тачрибаи конунгузорй ва намояндагии вакилон, ганитар сермахсул ва манфиатбахш мешавад. Иштироки вакилон дар тахия, баррасиву кабули конунхо ва дигар санадхои меъёри хукукй бо дарки масъулияти вокеан нукта-санчона амалй мегардад.
Аз замони ворид гардидани тагйиру иловато ба Конститутсия мамлакат ва
дар ин замина ташкил додани парламенти касбй, доимоамалкунанда дупалатагй зи-ёда аз бист сол сипарй гардидааст. Дар ин фосилаи кутохи таърихй Парламенти Точикистон тачрибаи кофй хосил намуда, салохияти он такмил ва таквият ёфта ис-тодааст. Алхол тибки талаботи конунхои чумхурй ва дастурхои созмонхои бо-нуфузи байналмилалй бомуваффакият фаъолият дорад ва дар микёси Иттиходи Давлатхои Мустакил, Ассамблеяи байни-парлумонии онхо ва дар чомеаи чахонй мавкеи сазоворро сохиб гардидааст. Имруз бо итминон метавон гуфт, ки Чумхурии Точикистон дорои парлумони хозиразамон ва симои хос дар чомеаи парлумонии чахонист ва он нишонаи натичаи нихоии истикрору сулху салох ва самараи хирадмандонаи кушишхои Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон, мухтарам Эмомалй Рахмон мебо-шад.
AgaSneTH HCTH^ogamyga
1. Mup3oeB, X,. h^-ochah TaKgupco3 // [MaH6au э-eктpoнн]: Pe^au BopugmaBH: URL: https://www.osiyoavrupo.tj/index.php/mavodhoi-ilmi/maqolaho/item/612-i-losiyai-ta-dirsoz (caHau My-powT: 15.11.2022).
2. Pax,MOHOB, T. HaKmu h^-ochah XVI-yMH TaKgupco3 gap ts^khmh nap-aMeHTH HyMxypuu cox,h6hcthk-o-h to^hkhctoh // to^hkhctoh Ba ^ax,OHH HMpy3. - № 1(16), 2008. - C. 71-77.
3. CyxaHpoHHH Acocry3opu cy-xy BaxgaTH mh--h, nemBOH MH--aT, npe3ugeHTH HyMxypuu To^hkhctoh MyxgapaM Эмoмa-н Pa^MOH 6a u^Tuxopu 30-mmhh co-rapgu 6apry3opuu H^-ochah XVI-yMH fflypoH O-hh HyMxypuu To^hkhctoh // [MaH6au э-eктpoнн] - Pe^au BopugmaBH: URL: http://president.tj/node/29697 (caHau Mypo^uar 15.11.2022).
4. TaroeB, H,. flaB-aTgopuu to^hkoh / H,. TaroeB. - ,3ymaH6e: Hp^OH, 2000. - C. 93-94.
5. XpMHgoB, X. Э.ffl. Pax,MoHoB - 6yHegry3opu gaB-aTH Myocupu To^hkhctoh / X. XoMugoB. -AymaH6e: K^HyHHAT, 2006. - C. 114-115.
References
1. Mirzoev, Kh. The fateful session // [Electronic resource]: Access mode: URL: https://www.osiyoavrupo.tj/index.php/mavodhoi-ilmi/maqolaho/item/612-i-losiyai-ta-dirsoz (access date: 15.11 .2022).
2. Rahmonov, T. The role of the 16th fateful session in strengthening the Parliament of the Republic of Tajikistan / T. Rahmonov // Tajikistan and the world today. No. 1(16), 2008. - P. 71-77.
3. Speech of the Founder of Peace and National Unity, Leader of the Nation, President of the Republic of Tajikistan Emomali Rahman in honor of the 30th anniversary of the 16th Session of the Supreme Council of the Republic of Tajikistan // [Electronic resource] - Login: URL: http://president. tj/node/29697 (date of application: 15.11.2022).
4. Taghoev, J. Tajik statehood / J. Taghoev. - Dushanbe: Irfan, 2000. - P. 93-94.
5. Hamidov, Kh. E. Sh. Rahmonov - the founder of the modern state of Tajikistan / Kh. Hamidov. - Dushanbe: Konuniyat, 2006. - P. 114-115.
