CC BY
37
ТДУ 371.013 ТКБ 74.200.55
Алиева Мунзифахон Насимовна, сармуаллимаи кафедраи технология ва методикаи таълими он; Неъматов Лутфулло Хайруллоевич, номзади илмуои педагогика, дотсенти кафедраи технология ва методикаи таълими они МДТ «ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров" (Тоцикистан, Хуцанд)
Алиева Мунзифахон Насимовна, старший преподаватель кафедры технологии и методики её преподавания; Неъматов Лутфулло Хайруллоевич,
кандидат педагогических наук, доцент кафедры технологии и методики её преподавания ГОУ «ХГУ имени акад. Б.Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
Alieva Munzifakhon Nasimovna, senior lecturer of the department of technology and methods of its teaching; Nematov Lutfullo Khairulloevich, candidate of pedagogical sciences, Associate Professor of the department of technology and methods of its teaching under the SEI "KhSU named after acad. B. Gafurov" (Tajikistan, Khujand),E-mail: m.alieva-92@mail.ru
Вожа^ои калиди: арзёби, нацш, машгулият, санъат ва меунат, муносибати босалоуият
Мацола роцеъ ба масъалаи мавцеи арзёби дар раванди таълими фанни санъат ва меунат буда, яке аз масъалаи мубрам дар раванди гузариш аз таълими анъанави ба муносибати босалоуият дар муассисауои таусилоти миёнаи умумии Цумуурии Тоцикистон мебошад, баус менамояд. Муаллифон бар он ацидаанд, ки арзёби дар раванди таълими босалоуият барои баланд бардоштани сифати таълим ва инчунин маърифати хонанда ауамияти цидди дошта, цузъи таркибии раванди таълимро ташкил медиуад. Таъкид мегардад, ки дар низоми мазкур омузгор имкони бо хонандагон инфироди фаъолият бурданро дошта, метавонад дар асоси арзёби малакаи соуибшудаи хонандаро ташхис намуда, раванди таълимро дуруст ба роу монад, ки натица дар аз тарафи хонанда уисси масъулиятноки беш мегардад.
Ключевые слова: оценивание, роль, занятие, искусство и труд, компетентностное отношение
Статья посвящена роли и значению оценивания на уроках искусства и труда, что является одним из ключевых вопросов в процессе перехода от традиционного образования к компетентностному подходу в общеобразовательных школах Республики Таджикистан. Авторы утверждают, что в процессе компетентностного подхода оценка имеет немаловажное значение для повышения качества обучения, является значимым и составным компонентом учебного процесса. Отмечается приоритетность данной системы в осуществлении индивидуального подхода в работе с учащимися и возможность проведения на основе оценки диагностики приобретенных ими навыков и умений, что в свою очередь, способствует правильной организации учебного процесса со стороны учителя. Подчеркивается роль оценивания в формировании чувства ответственности у учащихся.
Key words: assessment, role, lesson, art and work, competent attitude
The article under consideration dwells on the position of assessment in the process of art and labor lessons and is considered to be one of the key issues beset with transition from traditional education to a competent approach at secondary schools of Tajikistan Republic. The authors lay an emphasis upon the idea that in the process of competence-based approach assessment is of great importance aimed at improvement of the quality of education; it is an important component of the educational process as well. In this system, the teacher is given the opportunity to carry out an individual approach to students and designing on the premise of the assessment diagnose the skills and abilities they have acquired the former promoting the correct organization of the educational process on the part of the teacher. In this case, the studentsл sense of responsibility develops, on the whole.
НАКЩИ АРЗЁБИ ДАР РАВАНДИМАШFУЛИЯТXОИ ФАННИ САНЪАТ ВА МЕЩАТ БО НАЗАРДОШТИ МУНОСИБАТИ БОСАЛОХИЯТ
РОЛЬ ОЦЕНИВАНИЯ НА УРОКАХ ИСКУССТВА И ТЕХНОЛОГИИ С ТОЧКИ ЗРЕНИЯ КОМПЕТЕНТНОСТНОГО ПОДХОДА
THE ROLE OF ASSESSMENT IN THE PROCESS OF ART AND TECHNOLOGY LESSONS IN COMPETENT ATTITUDE
Хукумати Ч,умхурии Точикистон маълумоти миёнаро яке аз самтхои афзалиятноки инкишофи мамлакат эътироф кардааст, ки кори доимй ва хадафмандро оид ба рушди минбаъда ва такмили низоми ватании маълумоти миёна та;озо мекунад.
Дар ма;олаи худ М.Алиева чунин ибрози а;ида намуда, ;айд кардааст: «...Дар хама давру замон инсоният эхтиёчотро ба одамоне, ки на танхо дониши ;авй ва чу;ур доранд, балки ;одиранд гайриму;аррарй, муста;илона фикр кунанд ва ба халли масъалахои ба миён омада эчодкорона муносибат кунанд, эхсос карда мешуд ва мекунад. Бо назардошти ин омил, рушди низоми маориф бояд ба ;онеъ намудани талаботи чомеа барои ташаккули шахсияти созанда, рушди ;обилияти эчодии хонандагон равона карда шавад. Калиди муваффа;ият дар хдлли ин мушкилот, ба назари мо, дар он аст, ки раванди таълим дар синфхои ибтидой чй гуна ба рох монда шудааст, зеро махз дар ин давра фаъолияти таълимй ва асосхои фаъолият, муста;илият ва неруи эчодй ташаккул меёбанд» [1, с. 167].
Арзёбй дар таълими босалохият принсип, хадаф ва хусусияти ба худ хос дорад. Дар таълими анъанавй ба инкишофи хотир ахамияти чиддй дода мешавад. Хангоми му;оиса бо таълими анъанавй дар таълими босалохият ба дарачаи ташаккули малака ди;;ати асосй дода шуда, метод, тарзи муносибат ва инчунин воситахои арзёбй нисбат ба таълими анъанавй мураккабтар буда, бояд омузгор дорои махорат ва малакаи хуби бана;шагирй дошта бошад. Дар таълими босалохият арзёбй намудани натичахои таълим бо ма;сади муайян намудани дониш, махорат ва малакаи заминавии хонанда, муайян намудани раванди азхуд намудани малакаву махоратхои нав, муайян намудани дарачаи нихоии натичахои таълим гузаронида мешаванд.
Аз сарчашмахои лугавй ва илмй маънои мафхуми «арзёбй»-ро меорем:
Дар «Фарханги тафсирии забони точикй» калимаи «арзёбй» чунин шарх дода шудааст: «1.Баррасии чанбахои мусбат ва манфии чизе; 2.Муайян кардани арзиши чизе, баходихй; арзёбй кардан-бахо додан; дар бораи арзишу ахамияти чизе изхори а;ида кардан» [8, с.76]. «Арзёбй-чараёни чамъоварии маълумот барои баходихй. Навъ ва воситахои гуногуни ташкили чараёни арзёбй вучуд доранд. Он барои муайян кардани дарачаи дастовардхои таълимии хонандагон имкон медихад. Маълумоте, ки тавассути арзёбй чамъ оварда мешавад хам ба шахсони алохида ва хам ба муассисахои соха зарур аст. Маълумоти аз арзёбй ба даст омадаро ба тарзи мухталиф ниходхои хокимияти давлатй, шахсони алохида, волидон, хонандагон ва омузгорон истифода бурда метавонанд» [7,с.8]. «Арзёбй раванди бонизомест дар таълим, ки барои муайян, тахлил ва гирдоварии маълумот ва ноил гаштан ба ма;садхои таълимии дар барномаи фаннй зикршуда пешбинй шудааст» [5,с.24]. «Масъалаи арзёбии комёбихои таълимии хонандагонро бо рохи ташаккули арзёбии меъёрии натичахои аз чониби хонандагон азхуд шудани барномахои таълимии асосй хал кардан мумкин аст» [9, с.4].
Хамин тари;, арзёбй ин раванди мушохида намудани фаъолияти таълимии хонандагон, фаъолияти омузгору синф, муассисаи таълимй, тасвир, чамъоварию ;айд ва тахлили ахбор бо ма;сади баланд бардоштани сифати таълим мебошад. Агар таълим ин омодагй ба хаёт бошад, пас арзёбй ин чй тавр омодагй ба хаёт рафта истодаастро муайян менамояд.
Оид ба мав;еи арзёбй дар раванди таълим дар стандарти синфхои ибтидой чунин оварда шудааст: «Арзёбй чузъи таркибии раванди таълим ба шумор меравад. Хануз дар мархалаи бана;шагирй роху методи арзёбй муайян карда мешаванд. Методи арзёбй пас аз муайян кардани натича ё ма;садхои таълимии дарс интихоб мегарданд. Пас аз ичрои фаъолиятхои таълимие, ки барои расидан ба ма;садхои таълим ба рох монда мешаванд, арзёбй гузаронида мешавад. Дар ин мархала арзёбй имкон медихад, ки сатхи азхудкунии хонандагон санчида шавад ва дар холати номувофи;атии натичахои арзёбй ба ма;садхои гузошташуда, омузгор роху воситахои дигари таълимро барои ноил гаштан ба ма;садхои гузошташуда интихоб намояд. Дар асоси натичахои арзёбй бана;шагирии раванди минбаъдаи таълим ба рох монда мешавад. Яъне ва;те омузгор муайян мекунад, ки хонандагон ин ё он малакаро аз худ кардаанд ё не (инро танхо натичаи арзёбй таъмин карда метавонад), раванди таълимро мутоби;ан ба на;ша мегирад» [6, с.114-115].
Тахти мафхуми арзёбй ё баходихй мо раванди му;оисаи комёбихои имрузаи хонандаро бо комёбихои пешинаи у ва раванди таносуби натичахои таълимро бо меъёрхое, ки стандартхои мавчудаи таълим пешниход кардаанд, мефахмем. Раванди ба вучуд овардани меъёрхо ва шаклхои арзёбй якчоя бо хонандагон амалй гардонида мешавад ва мо онро чун тарзи ташаккули хударзёбй ё худбаходихии хонандагон баррасй мекунем.
Дар асоси принсипхои мактаби ибтидой мо ;оидахои зерини корро дар низоми арзёбиро пешниход менамоем: бо хонандагон хатман баррасй намудани меъёрхои арзёбии кор; гузариши тадричии махсус мураттабсохтаи аз низоми арзёбии бебахо ба низоми арзёбии панчбалла; амалигардонии гузариш аз арзёбии бебахо баллй на якбора барои хама, балки дар рафти мархилаи гузаштии арзёбиро истифодаи фахмидани хонандагон; хатман таъкид кардани махоратхои хонандагон, ки сазовори тахсин аст; арзёбии танхо кори хонанда, на худи у; мухокимаи комёбихои хонанда танхо дар ва;ти сухбати инфиродй бо волидайн дар мачлиси умумии падару модарон.
Дар низоми арзёбии синфхои ибтидой арзёбихои зерин мавриди истифода ;арор мегиранд: арзёбии дохилй, ки омузгор ё мактаб амалй мегардонад; арзёбии берунй, ки маъмулан дар шакли расмиёти гайришахсиятй (тах;и;оти мониторингй, аттестатсияи муассисахои таълимй в.г.) гузаронида мешавад ва натичахои он ба бахои хонандагоне, ки дар ин чорабинихо иштирок мекунанд, таъсир намерасонад; субъективй ё коршиносй (мушохида, худбаходихй, худтахлил в.г.) расмиёт ва арзёбихои объективизатсияшуда (маъмулан ба тахсили чавобу корхои хаттии хонандагон асос меёбад), аз чумла стандартизатсияшуда (ба натичахои корхои хаттй ё тестхои стандартонида асос меёбад).
Рочеъ ба шаклхои арзёбй олим Г.М.Ахмедова чунин ;айд мекунад: «Шакли арзёбй гуногун буда метавонад. Интихоби шакли арзёбиро мархилаи тахсил, ма;садхои умумию махсуси тахсил, вазифахои таълимии чорй, ма;сади гирифтани иттилоот муайян мекунанд. Илова мегардад: арзёбии интегралй, аз чумла портфолио, намоишномахо, муаррифихо, арзёбии тафри;авии чанбахои алохидаи таълим, худтахлил ва хударзёбии хонандагон. Арзёбии чорй: ба омузгорони мактаби ибтидой тавсия дода мешавад, ки методхои зерини арзёбиро истифода баранд: мушохида, чадвали комёбихо, арзёбии раванди интихоб, интихоби чавоб ё чавоби кутох, чавоби кушода, портфолио, худтахлил» [3,с.8].
М.Алиева дар рисолаи илмии худ рочеъ ба сабабхои гузаронидани арзёбй чунин ибрози а;ида намудааст: «Сабабхои гузаронидани арзёбй инхо: равона кардани ди;;ати хонанда ба ма;сади таълим ва нишонаи муваффа;ият; мувофи;атии раванди таълимй ба сиёсати давлат ва инчунин сатх ва дарачаи муассисаи таълимй; пешниход намудани маълумот оид ба сифати кори хонанда, пешниход намудани сатхи натичаи таълим ба волидон ва ахли чомеа, такмил ёфтани арзёбй ва технологияхои таълим, таъмини самаранокии барномахои таълим мебошад. Фаъолияти бештари омузгор чихати пурра намудани роххои пешрафти фардии хонанда, асосан дар самтхои пешниход намудани маълумот доир ба такмил ва инкишофи минбаъдаи раванди таълим, такмил додани малакаи худбаходихй, дастгирй намудан дар интихоби минбаъдаи самти таълим, додани имконияти ба худ ва ба хамдигар бахо додан, робитаи мута;обила бо хонандагон, рахнамоии хонанда ба омузиши хадафманд равона карда шавад» [1,с.67].
Бо ма;сади ба мушкилй дучор нашудани омузгорон дар стандартхо ва рохнамохои фаннй намунаи нишондихандахо барои салохиятхо дар алохидагй мавчуд мебошад. Ба омузгорон имкон фарохам меоварад, ки дарачаи ноил гаштан ба салохият ва инчунин азхудкунии малакахо арзёбй карда шавад. Арзёбии ташаккулдиханда чунин методи баходихие мебошад, ки бо воситаи он аз тарафи омузгор ва хонанда раванди таълим тахлил карда шуда, хулосахои зарурй бароварда мешаванд. Воситахои арзёбии мазкур ба омузгор имкон фарохам меоварад, ки раванди таълим мушохида карда шуда, бо воситаи маслихат ва машваратхо фаъолияти таълимиро барои расидан ба ма;садхои таълим равона намояд. Арзёбии ташаккулдиханда ба хонандагон имкон медихад, ки дарачаи инкишофёбиашонро муайян намуда, барои дастрасй ба дарачаи баландтар шароити мусоид пешкаш намояд. Арзёбии мазкур чузъи асосии бана;шагирии дарсро ташкил медихад. Бояд омузгор дар рафти бана;шагирии дарс он намуди фаъолиятхоро ба назар гирад, ки хам худаш ва хам хонанда имкони назорат намудани раванди таълим таъмин карда шавад. Дар асоси чунин принсип рох, восита ва методхои арзёбй пас аз муайян намудани ма;сад ва фаъолияти таълим тархрезй мешавад. Хадаф дар он, ки дар мархилаи бана;шагирй рох ва воситахои арзёбй муайян шуда, дарачаи эътимод ва самаранокй тахлил карда шаванд.Чунин навъи арзёбй ба тахлил намудани раванди омузиш вобаста мебошад. Дар ва;ти арзёбй бояд хонандагон ба саволхои чй гуна ба натичахои зерин ноил гаштанд, чй душворй пеш омад ва аз кадом сабаб муваффа; шуданд, посух диханд. Чунин рафтор хонандагонро водор менамояд, ки раванди таълим тахлил карда шуда, ба худ боварй хосил кунанд. Баъди ичро намудани хар як фаъолияти таълим омузгор бо воситахои арзёбй хонандагонро муваззаф вазифадор менамояд, ки раванди ичрои фаъолият тахлил карда шуда,
хулосаб арорй намуда , фаъолияти минбаъда ба таври мушаххас муайян карда шавад. Арзёбии ташаккулдиханда хамчун асоси дарс мебошад. Бештари фаъолиятхои таълимие, ки хангоми дарс ичро мешаванд, бояд дорои хусусияти тахлилй бошанд. Хднгоми тархрезй намудани супориши амалй ва дигар фаъолиятхои раванди таълим бояд ба хонандагон имкони тахлил намудани раванди омузиш фарохам оварда шавад. Чун пояи асосии тайёрии касбии омузгор ба хисоб меравад. Бояд омузгор сохиби малака ва махорати истифода намудани воситахои арзёбй бошад. Чунин малака ва майорат дар донишгох, донишкада, коллеч ва ё ба хангоми худомузй хосил мешавад. Бояд омузгор тарзхои бана;шагириву ташкил, тахлил намудани воситахои арзёбй, пешниход намудани тавсияхо, савол ва масъалахо дуруст ба рох монда тавонад.
Омузгор вазифадор аст, ки дар ва;ти арзёбй намудан хама дастовардхои хонандагонро ба назар гирад ва он ;адрдонй карда шавад. Бояд хама хонандагон ба фаъолиятхои таълимии худ имкони гирифтани тавсияву та;риз ва инчунин тахлилро сохиб бошанд. Бояд гуфт, ки ба эътибор нагирифтани хама дастоварди таълимии хонанда хавасмандй дар маърифатчуйй ва таълимгирии у дар дарачаи паст ;арор мегирад. Бо чунин ма;сад ба омузгорон тавсия дода мешавад, то хамаи дастовардхои хонанда ;адрдонй карда шавад.
Дар рахнамои синфи 4-ум аз фанни санъат ва мехнат оид ба арзёбии чамъбастй чунин оварда шудааст: «Арзёбии чамъбастй. Вобаста ба хусусиятхои хоси фанни санъат ва мехнат, ки се тарзи асосии кор (ичрои амал, эчод, арзёбй)-ро дар бар мегирад, намудхои назорат хам аз руйи хамин се самт ба рох монда мешавад. Ичрои амал: вобаста ба синф (синну сол) донистан ва истифода бурда тавонистани воситахои санъати тасвирй ва мехнат (;алам, му;алам, ранг, об, ;айчй, сузан, матоъ ва г.); Эчод: вобаста ба синф (синну сол) эчод карда тавонистани гояхои нав ва шарх дода тавонистани он; Арзёбй: вобаста ба синф (синну сол) шарх дода тавонистани муносибати худ нисбат ба намудхои санъат, арзёбй карда тавонистани намунахои санъат, кори худ ва дигарон» [4, с.26].
Мувофи;и ма;сад арзёбии мазкурро тавассути тест, санчиши кори амалию имтихони шифохй, чамъбасти мархилахо ва инчунин чорякхо ба рох монда мешавад. Метод, рох ва воситахои чунин навъи арзёбиро бо ма;сади тасди; намудан, расман шинохтан ва ба ;айди зарурй гирифтани дастоварди таълимии хонанда истифода карда мешаванд. Арзёбии чамъбастй бо ма;сади муайян намудани натичаи таълим на;ши мухимро мебозад.
Бояд омузгорон дар хотир гиранд, ки савол ва супоришхои тестие, ки хуб тархрезй шудаанд, имкони эътимоднокй дар арзёбиро таъмин менамояд ва ба самаранокии ;арорхои ;абул мешуда, мусоидат менамояд. Намунахои супоришхои тестй оварда мешавад:
Интихоб намудани як цавоби дуруст. Асосан чунин навъи супориши тестй бисёртар истифода карда мешавад. Бо воситаи чунин навъи супориш дарача ва сатххои гуногунии дониши хонанда санчида мешавад. Он ма;садхои таълимй, ки хохиши санчидан доред, сараввал бояд муайян намоед; А;ида, фикр ва саволхои асосиро бояд тахия намуд. Барои санчидан чахор чавобро тартиб дихед, ки танхо якеи он дуруст бошад. Ч,авоби нодуруст ба чавоби дуруст наздикй дошта бошад.
Дуруст ё нодуруст. Ин навъи супориши тестй барои муайян намудани дарачаи дарк намудани мухтавои маълумоти шунида ва ё матни хондашуда пешниход мегардад. Дар чунин навъи супориш а;идаи дуруст ва ё нодуруст дода мешаванд, ки вазифаи хонандагон муайян кардани он мебошад. Он ма;сад ва натичахои нихоии таълимро, ки омузгор хохиши санчидан дорад,дар аввал бояд муайян намояд; Ма;сади таълим ба кадом навъи салохият ва нишондихандахои он мувофи;ат карданашро му;аррар карда шавад; Дарачахои ;обилиятхои маърифатии савол ва супоришхои тестиро, ки тахия мешавад, бояд муайян намуд; Оид ба мавзуи хондашуда чанд а;ида баён карда шавад, ки онхо дуруст ва инчунин нодуруст бояд бошанд; Онхо бояд таги хам навишта шуда, дар пеши онхо катакча кашида, калимахои дурусту нодуруст навишта шавад; Аз тарафи хонанда баъди мутолиаи матни додашуда дуруст ва ё нодурустии а;идахо муайян карда мешавад. Барои намуна чунин мисол оварда мешавад:
Пас аз ба итмом расонидани корхои дузандагй асбобхои зарурй дар ;уттихои махсус чой дода шавад. □ дуруст; □ нодуруст
Баъди рангкунии расми тасвиршуда бо ранги обй хушккунй зарурият надорад. □ дуруст; □ нодуруст
Мувофицгузорй. Бо воситаи супоришхои тестии мавофи;агузорй хонанда бояд ду ;исми як муамморо мувофи; гузорад. Сараввал бояд он ма;сад ва натичахои нихоии таълимиро, ки санчидан мехохад, бояд муайян намуда, бо кадом намуди салохият ва нишондихандаи он
мувофи;ат кардани ма;садхои таълимй му;аррар карда шавад; Он дарача ва сатхи ;обилиятхои маърифатй, ки савол ва супоришхои тестй тахия карда мешаванд, бояд муайян намуд; Як ;исми масъаларо дар сутуни «А» ва ;исми дуюмро дар сутуни «Б» навишта мешавад; Набояд, ки тартиботи пайдархамии сутунхо бо хам мувофи;ат кунанд; Сатри сутуни «А»-ро бо ра;амхо ишора намуда, баъди он хати кутох кашида шавад; Сатри сутуни «Б»-ро тавассути харф ишора карда мешавад; Аз тарафи омузгор супориш дода мешавад, ки мафхум ва иборахои хар ду сутунро бо хам мувофи; карда шавад. Аз тарафи хонанда фа;ат харфхои мафхумхои сутуни «Б» дар назди мафхум ва ё ибораи мувофи; ба сутуни «А» навишта мешавад. Намуна: Калимахои сутуни «А»-ро бо калимахои сутуни «Б» мувофи; гузоред:_
Сутуни А Сутуни Б
1. Дузандагй; 2.Бофандагй; 3.Рассомй; 4.Аппликатсия. а) сузан, ришта; б) чангак, сих; в) ;огази ранга; г)му;алам, ранги обй.
Пурра намудани цойи холи. Талаботи чунин навъи супориши тестй аз он иборат аст, ки аз тарафи хонанда бояд, калимаи дуруст ба чойхои холй гузошта шавад. Сараввал бояд он ма;сад ва натичахои нихоии таълимиро, ки санчидан мехохад, бояд муайян намуда, бо кадом намуди салохият ва нишондихандаи он мувофи;ат кардани ма;садхои таълимй му;арар карда шавад; Он дарача ва сатхи ;обилиятхои маърифатй, ки савол ва супоришхои тестй тахия карда мешаванд, бояд муайян намуд; Оиди мавзуи интихобшуда чумла ва ё а;идае тахия намуда мешавад. Танхо як калимаи асосй ва ё калидй тоза карда мешавад. Дар чойи калимаи тозашуда хат кашида мешавад; Хонандагон вазифадор мешаванд, ки ба чойи хати кашидашуда калимаи зарурй дарёбанд.
Намуна: Расмро аввал бо_одй тасвир намуда, сипас бо ;алами ранга ранг мекунанд;
Дар расмкашй барои тасвири хати рост истифодаи_мумкин нест.
Хамин тари;, метавон гуфт, ки арзёбй дар раванди таълими босалохият барои баланд бардоштани сифати таълим ва инчунин маърифати хонанда ахамияти калон дошта, чузъи таркибии раванди таълимро ташкил медихад. Дар низоми мазкур имкони бо хонандагон инфиродй фаъолият бурданро дошта, метавонад дар асоси арзёбй малакаи сохибшудаи хонандаро ташхис намуда, омузгор раванди таълимро дуруст ба рох монад. Дар чунин холат аз тарафи хонанда хисси масъулиятнокй беш мегардад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Алиева М. Ташаккули ;обилияти эчодии хонандагони синфхои ибтидой аз фанни санъат ва мехнат бо назардошти муносибати босалохият: дисс...докт. (PhD) 6D010700: /М.Н.Алиева// Хучанд, 2019.-343 с.
2. Алиева, М. Формирование творческих способностей и развитие творческого мышления в младших классах на уроках искусства и технологии /М.Алиева, А.Азизов// Паёми Донишгохи миллии Точикистон- 2018.- №6,С.167-171
3. Ахруллоев, В.Дидактические игры как средство развития творческого мышления учащихся в процессе обучения математике:/В.Ахруллоев// дис...канд.пед. наук: 13.00.02 -Душанбе, 2012.156 с.
4. Иргашева,М.У. Рахнамои фанни санъат ва мехнат барои синфи 4-ум/М.У.Иргашева, А.А.Азизов, М.Насимй.-Душанбе: Маориф, 2016.- 112 с.
5. Иргашева, М.У. Замима ба китоби дарсии санъат ва мехнат барои синфи 4-ум /М.У.Иргашева, А.А.Азизов, М.Насимй.-Душанбе: Маориф, 2016.-40 с.
6. Ниёзов, Ф. Стандарти фанхои зинаи тахсилоти ибтидой /Ф. Ниёзов, М. Зиёев, А. Алиев, Б. Хайруллоев, Б. Нусратов, Ш. Абдурахмонова, К. Зиёев, М.У. Иргашева, П. Лутфуллоева, НДодиров, Г. Ч,онмахмадова.-Душанбе: Маориф, 2017.-116 с.
7. Рузиева, М.Д. Рахнамои фанни технология (барои духтарон) синфи 5-ум /М.Д.Рузиева, М.Насимй//- Душанбе: Маориф, 2017.-180 с.
8. Фарханги тафсирии забони точикй. Ч,илди I. Душанбе.2008.-76 С.
9. Хомид, Э. Дидактические основы перехода на критериальное оценивание знаний, умений и способностей учащихся в школах Ирана /Э.Хомид// дис...канд.пед.наук: 13.00.01.-Душанбе, 2014.-27 с.
REFERENCES
1. Aliyeva, M.Primary School Students" Creative Abilities Development in the Field of Art and Technology in Accordance with Competent Approach: (PhD) doctoral dissertation in pedagogy 6D010700 [Text]: /M.N. Aliyeva// Khujand, 2019. - 343 p.
2. Aliyeva, M.Creative Abilities Formation and of Creative Thinking Development in Junior Classes at Art and Technology Lessons / M.N. Aliyeva, A.A. Azizov // Bulletin of the Tajik
National University. 2018. - №6, - P. 167 - 171.
3. Ahrulloev V. Didactic Games as a Means of Students" Creative Thinking Development in the Process of Mathematics Tuition [Text]: / V. Ahrulloev // candidate dissertation in pedagogy: 13.00.02 - Dushanbe, 2012. - 156 p.
4. Irgasheva M.U. Manual for the 4-th Grade/M.U. Irgasheva, A.A. Azizov, M.Nasimi. - Dushanbe: Enlightenment, 2016. - 112 p.
5. Irgasheva M.U. Appendix to the Manual of Art and Technology for the 4-th Grade [Text]: / M.U. Irgasheva, A.A. Azizov, M. Nasimi // - Dushanbe: Enlightenment, 2016. - 40 p.
6. Niyozov F. Standards of Primary Education Subjects [Text]: / F. Niyozov, M. Ziyoev, A. Aliev, B. Khairulloev, B. Nusratov, Sh. Abdurahmonova, K. Ziyoev, M.U. Irgashova, P. Lutfulloyeva, N. Kodirov, G. Jonmahmadova. - Dushanbe: Enlightenment, 2017. - 116 p.
7. Ruziyeva M.D. Manual for the Subject of Technology (for girls) of the 5-th Grade [Text]: / M.D. Ruziyeva, M. Nasimi. - Dushanbe: Enlightenment, 2017. - 180 p.
8. Interpretation Dictionary of the Tajik Language. - V.I. - Dushanbe, 2008. - 76 p.
9. Homid E. Didactic Grounds of Transition to Criteria-Based Assessment of Knowledge, Skills and Abilities of Students in Schools of Iran [Text]: /E.Homid// synopsis of candidate dissertation in of pedagogy: 13.00.01. - Dushanbe, 2014. - 27 p.
