CC BY
0НАКШИ АДАБИЁТИ ФРАНСАВ1 ДАР АДАБИЁТИ ТОЛИКИ ЗАМОНИ
сошибистиклол!
(РОЛЬ ФРАНЦУЗСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ В ТАДЖИКСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ В
ПЕРИОД НЕЗАВИСИМОСТИ)
ОДИЛОВА ЗАЙНУРА ОБИДОВНА
преподаватель французского языка
науч. рук.: А. МУЛЛОЕВ, кандидат филологических наук, ТГПУ имени Садриддина Айни, г. Душанбе, Таджикистан
Аннотация: в данной статье рассматривается роль французской литературы в таджикской литературе в период независимости. Хотя французско-таджикские литературные отношения сегодня установились на удовлетворительном уровне, влияние французской литературы, особенно ее отдельных писателей, на таджикских писателей времен независимости представляется весьма сложной задачей. Известный ученый Шокир Мухтор всю свою жизнь посвятил изучению и исследованию таджикско-французских литературных связей, переводу и изданию произведений таджикско-персидских писателей во Франции и наоборот. Исследования влияния французской литературы на современную таджикскую литературу показывают, что влияние французской прозы и поэзии на современную таджикскую литературу не так велико, как в первые годы Советской эпохи, но все же можно следить и вдохновляться произведений писателей этой страны. Однако для выявления влиянием французских писателей на творчество таджикских писателей необходимы более детальные исследования. Во всяком случае, как мы видели, современные поэты, начиная от Кутби Киром до Гулназара, Х.Султона, А.Азиза восхваляли французскую поэтическую культуру и выражали ей свою любовь и искренность что, является свидетельством последователей этой культуры и литературы региона. Наши современные писатели, как и наши поэты, уделяют этой литературе особое внимание и постоянно вдохновляются ее достижениями.
Ключевые слова: литературные связи, перевод, французские писатели, таджикские писатели, таджикские поэты, стихотворение.
йарчанд робитааои адабии франсавию тошик имруз дар сатаи каноатбахш ба роа монда шуда бошанд аам, вале таъсири адабиёти франсав!, ба хусус адибони алоаидаи онро ба адибони тошики замони соаибистиклол! ошкор намудан, кори хеле сахту сангин ба назар мерасад. Аз шониби дигар бошад, таъсири адабиёт ба адабиёти дигар метавонад, ба таври баршаста, аён, ошкор ва ё ниаон!, ноаён ва пинаон! ба амал ояд. Таъсири адибони франсав!, ба хусус шоирони озодихоа ба устодон Айн! ва Лоаут! ва ба воситаи онао ба дигарон ошкор аст. Имруз низ чунин таъсир аст, вале чандон ошкор нест. Шоири халкии Чумхурии Тошикистон Кутб! Киром парвардаи давраи Шурав! буд ва эшодиёташ низ, ба аамон давра рост меояд, вале китобе дорад, ки дар ибтидои соаибистиклолии кишварамон интишор гардида, шоирро руаан ба адабиёти Фаронса мепайвандад. Ин машмуаи ашъор бо номи «Дафтари Порис» якчанд шеъраои пурмазмуни шоирро дар бар гирифта, соли 1992 дар машмуаи "Нафаси озод" чоп шудааст. Дар он шеъраои «Дуруд ба Порис», «Бурши Эйфел», «Коммунарао», "Бомао", "Модилянй", "Жанна - зани Модилянй", "Ру ба ру (Дар Лувр)", «Майдони ризо!», «Жанна д'Арк», "Шабе дар тарабхонаи Пориж", "Туро аар шаб чу як умри дубора", "Софи Лорен дар Пориж" «Дар макбараи Наполеон Бонапарт» ва "Сурати андуау дард" оварда шудаанд, ки барои дарки манзарааои зебо, макони таърих! ва шинохти
чешрашои саршиноси Фаронса ба хонандагони толик кумак мерасонанд ва аз дустдорони шашири ин адабиёту фаршанг будани худи шоир гувош! медишанд. Барои мисол мухтасаран, баъзе порчашои шеъриро аз ин малмуа пешкаш менамоем: Дуруд ба Пориж Зи Помир то ба Пориж омадам чун дуст, чун шоир, Дуруде мерасонам аз таши дил ашли Порижро. Дуруде бо насими субшдам, бо накшати борон Дуруде дустлуёну дуруде дустхошонро [5, с.256]... Пас аз васфи Париж шоир рамзи Париж - манораи Эйфелро низ васф кардааст: Бур^и Эйфел Эй тамошогари неку бади Пориж, Эйфел, йамдилу шамнафасу шамкади Пориж, Эйфел, Солшоест, ки дар роши замон чун мардон Рост истода! ту бешазар аз неку бадон [5, с.256-257]...
Умуман, аз шеършое, ки шоир ба Фаронса бахшидааст, ба хуб! маълум мегардад, ки вай дустдори элодиёти шоирону нависандагон, шахсиятшои сиёсии таърих!, ки барои Фаронса хидмат кардаанд, зебоишои табиати Фаронса, ёдгоришои таърихию фаршангии шашри Париж аст. йатто шоир аз кабристони Пер Лашез дидан намуда, шеъри "Коммунаршо"-ро элод кардааст. Дар баробари он ки шоир шефтаи фаршангу адабиёти Фаронса буда, шеър элод намудааст, шояд ки номбурда зери таъсири шоирони франсав! низ элод карда бошад.
Масалан, мактаи шеъри вай "Софи Лорен дар Пориж" чунин аст: "Лек дар сошили пуромадурафт,
Мешавад кур шар он накш, ки шаст" [5, с.275].
Баъди сошибистиклол гаштани Лумшурии Толикистон, шоири халкии Точикистон Гулназар Келдй бо шамрошии Туйчибой Лумъаев бори нахуст намунаи шеършои шоирони муосири Фаронсаро аз франсав! ба забони толик! тарлума намудааст. Гап дар сари он меравад, ки тавассути чунин тарлумашо нахуст, худи мутарлимон, баъдан дигар шоирону адибон ва сеюм хонандагон шам бо ашъори шоирони франсав! ошно! пайдо намуданд ва инчунин то андозае ташти таъсири онон карор гирифтаанд.
Бояд гуфт, ки шоирони муосири толик ба мисли шоирони давраи Шурав! таъсири назми франсавию аврупоиро тавассути забони рус! гирифтаанд. Гулназар Келдй низ ки парвардаи мактаби Шурав! аст, наметавонист, аз зери таъсири шоирони рус ва ба воситаи забони рус! аз таъсири шоирони аврупо!, ба хусус франсав! ор! бошад. Вале сарфи назар аз ин шама ба фикри мо, Гулназар пас аз ба даст овардани сошибистиклол! бештар зери таъсири шуарои франсав! карор гирифт. Зеро тавре ишора шуд, ки вай бо дастгирии сафорати Фаронса дар Толикистон солшои 2004-2005 дар заминаи тарлумаи таштуллафзи устод Лумаев Туйчибой намунаи ашъори дувоздаш шоири муосири франсавиро ба толик! тарлума намуд, ки аз шар кадоми онон аз панл то даш шеър интихоб гардидааст. Жанри шеършо анкариб шеъри озоданд, гош-гош шеършои кофиянок низ ба назар мерасанд. Дигар ин ки солшои охир, дар бештари чорабинишои фаршангии сафорати Фаронса дар шашри Душанбе шоир Гулназарро бо дигар шоирони машбуби мо, ба монанди Мешмон Бахт!, Гулрухсор Сафиева, Камол Насрулло ва дигаронро даъват менамуданд ва аз адабиёту шеър сухан мегуфтанд. Бинобар ин, чунин чорабинишои фаршанг! низ ба мафкура ва элодиёти шоир бе таъсир буда наметавонанд. Тавре устод А. йаким таъкид менамояд:
«Гулназар вактшои охир шеършои бисёр мухтасари аз ду ё се байт иборат менавистанд, ки дар шафтавори "Адабиёт ва санъат" чоп мешуд. Ин навъи шеър, бисёр мушкил буда, дар шолати расидан ба даралаи камолот гуфтан мумкин аст. Шеършои Гулназар намунаи шамин гуна шеършои баркамоли олиланоб буданд» [8]. Аз лониби дигар чунин мухтасаргуишои
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
шоир ба эштимоли голиб ташти таъсири шоирони франсавие, ки худи шоир Гулназар тарлума намуда буд, карор гирифтааст. Чунки дар тарлумаи ашъори шоирони муосири франсав'1 мухтасаргу'1 хеле зиёд ба мушошида мерасад. Аз элодиёти шоир ва муносибате ки у бо сафорати Фаронса дошт, маълум мегардад, ки у шефтаи адабиёту фаршанги франсав'1 аст ва дар васфи бурли Эйфел, чун шоирони муосири франсав'1 мухтасаран менигорад:
Бур^и Эйфел
На сарв асту на шамшод аст,
Вале аз томати гавшарфишони дилбаре ёд аст [4, с.188]... Шеъри машшури Пол Верлен «Суруди тирамош аст», ки ба адабиёти муосири лашош таъсири бузург дорад ва алаб нест, ки ба Гулназар, шам тавассути тарлумаи толик'1 ва шам русиаш таъсир расонида бошад:
Chanson d'automne Les sanglots longs, Des violons. De l'automne, Blessent mon coeur. D'une langueur, Monotone. Tout suffocant, Et blême, quand. Sonne l'heure, Je me souviens. Des jours anciens, Et je pleure. Et je m'en vais, Au vent mauvais. Qui m'emporte, Deçà, delà, Pareil à la, Feuille morte [9].
Ин шеърро омузгори забони франсавии ДДОТ ба номи С. Айш Султонзода С. ба таври таштуллафз аз франсавй ба толик'1 чунин тарлума кардааст:
Суруди тирамош Нолашои гижжакони тирамош Дам ба дам ранлур месозад дилам. Хастагиву бехудишо шар замон Бо садои вакт афзун мешавад. Рузшои рафта меояд ба сар Дидашо пурашку машзун мешавад. Руй меорам ба суи девбод Пайкарамро мебарорад у шар замон, йар тараф, шар суй чун барги хазон. Ба тарлумаи шоир Муштарам йотам аз рус'1 ба толик'1 таваллуш менамоем: Суруди тирамош Эй садои тори ларзон, Нолашои тирамошон. Эй навои зору махзун, Синаи ман дард дорад, Мекун'1 бозаш ту пурхун. Мезанад соат чу шар гош,
Ях бубандад дар гулу оа. Дар дили тори шабона, Ман бааори рафта дорам, Хотири ошуфта дорам, Мешавад ашкам равона. Меравам то субагоаон йамрааи боди парешон. Аз хиёбон бар хиёбон. Мешавам ман гирдгардон, йамчу барг аз шохсорон. Дар дами боди хурушон [7; с.76]. Акнун ба шеъри дигари шоир тавашшуа менамоем, ки «Суруди тирамоа»-и Пол Верленро ба хотир меорад:
Кучаи беишк йамчу рузаои зимистон якранг аст, Хаста мекунад касро, Касро мекунад дилгир.
Нигаае ошикона агар кунад паровоз [4, с.127]... Омузиши фазои адабии мо ишора бар он мекунад, ки аз наср дида, адибони мо бештар дар назм муваффаканд ва хонандагон низ бештар тавассути назм эатиёшоти иштимоию эасосот! ва аисси зебопарастишонро конеъ мегардонанд. Ин аст, ки шоирони имрузаи тошик аз тамоми жанраои навини назми шааон! ба хуб! истифода менамояд ва дар эшодиёти онао таъсири шоирони аврупо!, хусусан франсавиёнро шуё шудан кори бар абас нахоаад буд. Яке аз нишонааои дигари таъсири адабиёту фараанги франсав! ба шоирони мо дар васфномааое, ки онао нисбат ба ин адабиёту фараанг баён намудаанд, зоаир мегардад. Васфномаао хеле зиёданд, бинобар ин мо баъзеи онаоро нишон медих,ем.
Шоир ва олими тошик М.й. Султон дар васфи Наполеон Бонапарт, ки дар охири умр ба шазираи Еленаи Мукаддас бадарга гардида буд, чунин шеърро сурудааст: Шасрати Наполеон (дар лазираи Еленаи Мукаддас) Эй Фаронса, Манзили ман, То киёмат маскани ман.
Маади ишку орзуи рафта бар боди дили ман, Гайрпарвар - миаани ман, Дустдори душмани ман, Хайрхоаи котили ман. Сад касам бар аусни духтараои Порис, Сад касам бар ишки духтараои Порис [6, с. 24-25]. Дар ин шеър шоир дар тахайюли худ байни Наполеону Фаронса муколама барпо намуда, ба воситаи он меару муааббаташро ба илму фараанги Фаронса намоиш додааст. йарчанд Наполеон бо аасрат ба Фаронса мурошиат менамояд, вале бояд донист, ки Фаронса бе Наполеон ва Наполеон бе Фаронса буда наметавонистанд. Бузургии хоки Фаронса дар он аст, ки Наполеон барин шахсиятро офарид ва Наполеон дар навбат ба худ шони Фаронсаро харид. Бинобар ин, шоир бо бааонаи муколамаи Наполеону Фаронса бузургии фараангу тамаддуди франсав! ва шикастнопазирии Наполеони нафакат лашкаркаш, балки фотеаи аклу илму фараангаои фаромушгаштаро шилва медиаад.
Дигаре шоираи шавону хушсаликаи тошик Адиба Азиз соли 2019 машмуаи ашъорашро бо номи «Дар кучааои Порис» аз чоп баровард, ки ба он соби; сафири Фаронса дар Тошикисон хонум Ясмин Гуедар пешгуфтор навиштааст ва машмуа бо кумаки молиявии Сафорати Фаронса дар Тошикистон нашр гардидааст. Аз шеваи якчанд шеъре, ки дар
малмуа дар васфи фаршанги франсав! сурудааст, маълум мегардад, ки шоира шайдои фаршангу адаби франсавист. Нахустин шеъри малмуаро ба кашрамони Фаронса Жанна д'Дарк мебахшад. У инчунин шеъри дигаре дорад, бо номи «Париж», ки ин шам дар пайрав! ба ягон шоири франсав! гуфта нашудааст, вале дар он васфи Париж дарл гардидааст:
Париж Достони ман агар туфон! аст, Шаб димоги осмон борон! аст, Ман нахошам мурд баъди рафтанат, Мош пушти абршо зиндон! аст [1, с.69]...
Чи гунае, ки кайд кардем, шоираи толик ин шеърро ташти таъсири ин ё он шоири франсав! насароидааст, аммо маълум, ки шоир аз Фаронса, аз Париж, аз зиндагии ошиконаю руъёии ин шашр илшом гирифтааст.
Нависандаи муваффаки имрузаи толик маршум Башманёр дар китоби «Сармаддеш» шикояте дорад, бо номи «Шашбузи Бибии Марям», ки бо завки баланд ва услуби мазшака элод гардида, дар хусуси бузи шохшояш Гайриоддии як пиразани дешот! кисса мекунад. Мухтасари кисса ин аст, ки шохшои ба раками 8 монанди буз таваллуши як рузноманигорро ба худ лалб намуда, баъдан тамоми мардум ва телевизион ба тамошо ва наворгирии ин бузи алиб меояд. Коргардони телевизион барои лолиби диккат шудан дар навор ба пиразан маслишат медишад, ки бузашро инчунину ончунон дошта, аз куча гузарад, вале пиразан шар дафъа хато карда, коргардон наворро нодуруст мешуморад. Пас аз якчанд маротиба такрор намудани як сашна бо буз, пиразан хаста шуда, аз тамошои тамошобинони зиёд дар хилолат монда, аз навор гирифтан даст мекашад ва пас аз рафтани рузноманигорон бо газаб ба гардани бузаш савор шуда, бо арра шохшои Гайриоддии бузашро мебурад, то дигар назари мардумро ба худ лалб нанамояд [3, с.143-149].
Ба шамин шикоят монанд нависандаи франсав! Алфонс Доде шикояте дорад бо номи «Бузи ланоби Сеган». Мазмуни киссаи Доде он аст, ки чаноби Сеган доим буз мехарид, вале оншоро дар сашро гург мехурд ва Сеган охирин бузро харида, кушиш менамуд ба сашро набарад, вале буз саркаш! карда, ба сашро меравад, шаб дар куш мемонад ва субшидам гург уро мехурад [2, с.39-40]. йикояти Доде дар асри XIX элод гардида, шануз дар охири шамин аср ба забони рус! тарлума ва интишор гардида, то имруз боршо тарлума ва нашр шудааст. Ба забони толик! низ аз тарафи мутарлим Шамсиддин йакназаров тарлума ва нашр гардидааст [2, с.39-40].
йикояи Доде ва Башманёр ба шамдигар хеле шабошати сохторию маъно! доранд. Гап дар сари он меравад, ки сужаи асосии шар ду кисса буз аст, дигар ин ки сошибони бузшо дар нишояти кор дар шар ду кисса ноком мегарданд, яъне бузи якеро гург мехурад, шохшои дигареро сошибаш мебурад. Бо назардошти чунин шабошат метавон шадс зад, ки нависандаи толик Башманёр, ки шамеша дурдонашои адабиёти лашониро мутолеа мекард, шояд тавассути тарлумаи рус! ва ё форсии киссаи Доде шинос гардида, баъдан шикояти худро бо каме дигаргунишо офарида бошад. Дигаргунишо ин аст, ки дар шикояи нависандаи франсав! сошиби буз мард аст, вале буз мода, вай шир медишаду нозуку мешрубон аст. Дар киссаи нависандаи толик бошад, сошиби буз зан аст, вале буз нар буда, дагалу гапнодаро аст. Фаркияти дигари шикояи нависандаи толик дар он аст, ки он дар чорчубаи реализм навишта шудааст, дар шоле, ки шикояи Доде дар жанри афсона ташия гардида, дар он буз бо сошибаш шарф мезанад. Ба шамаи ин нигош накарда, метавон гуфт, ки чунин шикояи афсонавии Доде ба нависандаи толик бе таъсир буда наметавонад.
Хулоса, агар мо ташкикотамонро идома дих,ем ва ба осори адибони франсавию толик жарфтар назар афканем, шам дар осори наср! ва шам назм!, шабошатшои зиёдеро пайдо мекунем, вале барои ошкор намудани таъсири адибони франсав! ба элодиёти адибони толик боз шам ташкикоти дакиктару мушикофона такозо мекунад. Ба шар шол, тавре дида баромадем шоирони имрузаи мо аз Кутб! Киром сар карда, то Гулназару й. Султон, А. Азиз дар васфи фаршанги франсав! шеър гуфтаанд ва мушаббату самимияташонро нисбат ба он
изшор кардаанд, ки ин худ гувоши пайрав'1 ба он фаршангу адабиёти волост. Нависандагони имрузаамон низ чун шоиронамон ба ин адабиёт тавашшуши хоса доранд ва пайваста аз дастовардшои он илшом мегиранд.
ПАЙНАВИШТ
1. Адиба Азиз. Дар кучашои Порис. Машмуаи ашъор. - Душанбе: Эр-граф, 2019. -140 с.
2. Алфонс Доде. Бузи шаноби Сеган (тарш. Шахназаров Ш.) // Машалаи илм'1, адаб'1 ва таълимию маърифат'1. Адаб. - Душанбе, 2010. - №3. с. 39-40.
3. Башманёр. Сармаддеш. Шошаншош. - Душанбе: Адиб, 2013. - 472 с.
4. Гулназар. Туву хубиву раъно'1. - Душанбе: Адиб, 2010. - 408 с.
5. Киром, Кутб'1. Нафаси озод. - Душанбе: Адиб, 1992. - 336 с.
6. Султон ft. Таваллуди ту. - Душанбе: Адиб, 2014. - 136 с.
7. Шокир М. Ситорашои бурши Эйфел. - Душанбе: Ирфон, 1982. - 143 с.
8. www.centralasian.org/a/30782397.html.
9. www.google.ru/ Chanson d'automne poeme de paul Verlaine./chanson
d'automne, poème de Paul Verlaine poetica.fr.//httpd://www.poetica.fr/poeme.../paul-verlame-chanson d'auto.
