Научная статья на тему 'НАҚШБАНДИЯ ТАРИҚАТИДА КАСБ-ҲУНАР ЭГАЛЛАШГА ДАЪВАТ.'

НАҚШБАНДИЯ ТАРИҚАТИДА КАСБ-ҲУНАР ЭГАЛЛАШГА ДАЪВАТ. Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

131
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Нақшбандия тариқати / комил инсон / тариқат / тасаввуф / касб-ҳунар / азизу-авлиёлар / зоҳир / ботин / Naqshbandiyya teaching / perfect man / teaching / Sufism / profession and craft / saints / external / internal.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Махбуба Аслановна Халмухамедова

Мақолада нақшбандия тариқатида касб-ҳунар эгаллашга бўлган эътибор ва қарашлар баѐн этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CALL FOR OBTAINING A PROFESSION AND CRAFT IN THE TEACHINGS OF NAQSHBANDIYA

The article tells about the attention and views on mastering the profession in the teachings of Naqshbandi.

Текст научной работы на тему «НАҚШБАНДИЯ ТАРИҚАТИДА КАСБ-ҲУНАР ЭГАЛЛАШГА ДАЪВАТ.»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-351-356

НАКШБАНДИЯ ТАРИКАТИДА КАСБ-ХУНАР ЭГАЛЛАШГА ДАЪВАТ.

Махбуба Аслановна Халмухамедова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси maxbuba.xalmuxamedova71 @gmail.com

АННОТАЦИЯ

Маколада накшбандия тарикатида касб-хунар эгаллашга булган эътибор ва карашлар баен этилган.

Калит сузлар: Накшбандия тарикати, комил инсон, тарикат, тасаввуф, касб-хунар, азизу-авлиёлар, зохир, ботин

CALL FOR OBTAINING A PROFESSION AND CRAFT IN THE TEACHINGS OF NAQSHBANDIYA

ABSTRACT

The article tells about the attention and views on mastering the profession in the teachings of Naqshbandi.

Keywords: Naqshbandiyya teaching, perfect man, teaching, Sufism, profession and craft, saints, external, internal.

КИРИШ

Янги Узбекистан нуфузли халкаро ва минтакавий ташкилотларда барча сохалар катори маънавий-маърифий масалаларга оид ташаббусларни хам дадил уртага куймокда. Бу хакда суз юритганда, мамлакатимиз томонидан Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 72-сессиясида "Маърифат ва диний багрикенглик" резолюциясини кабул килиш буйича илгари сурилган ташаббус халкаро жамоатчилик томонидан кенг куллаб-кувватланди. [1]

Собик Шуролар давридаги динсизлик, атеистик тарбия маънавиятимиз ривожланишида катта бушлик хосил булишига сабаб булди. Ушбу даврнинг энг катта инсонлар онгига таъсири хам диний илмни дунёвий илмдан ажратиш ва динни инсоннинг энг катта душмани сифатида курсатиш булди.

Мустакиллигимизнинг илк йилларидан ушбу узок йиллар давомида инсонлар калбидан юлиб олинган азалий кадриятларимиз, динимизни кайтариш

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-351-356

ва азизу-авлиёларимизнинг макбараларини тиклаш каби жуда савобли ишларга кул урилди.

Юртимиздан чиккан улуг алломалар, мутаффакирлар, Шарк халклари тафаккурини асрлар давомида нурафшон этиб, халкимизнинг маънавияти ва маърифатига чукур таъсир утказган Ислом дини кейинги даврларда хам хеч качон уз кулида мутлак хокимиятни тупламаган, балки доимо хукмдорлар ёнида жамиятиинг ахлокий конуни ролини уйнаган, маърифий, тарбиялаш ва мехр-шавкат, инсонпарварликка даъват килувчи функцияларни бажарган. Энг биринчи галда эътикодни, халол турмуш, пок рухият ва илм асосида комилликни ёклаган, шунга етакловчи куч булган.

Диний кадриятлар ёлгиз диний коидалар, курсатмалар, тамойиллардан иборат булибгина колмай, кишилар уртасида маънавий, ахлокий, сиёсий, иктисодий, хукукий ва бошка муносабатларнинг хам ифодасидир. Бахоуддин Накшбанд ёш авлоднинг мехнат тарбиясига тухталар экан, касб-хунар оркали халол лукма топиш лозим эканлигини алохида таъкидлаганлар. Накшбандия тарикатининг асосий гояси инсонни юксакликка элтувчи сифатида акл-идрок ва мехнат ётади. [2]

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Тасаввуфнинг машхур билимдони, атокли шаркшунос Е. Э. Бертельснинг ёзишича, Накшбанд таълимотининг асосида ихтиёрий равишдаги факирлик ётади... Шунга биноан, Бахоуддин Накшбанд умри буйи дехкончилик билан кун кечирган, уз кишлогида унчалик катта булмаган ерига бугдой ва мош экар экан. У уйида хеч кандай мол-дунё ва бойлик сакламаган, кишда камишлар устида, ёзда эса буйра устида ётиб кун кечирган. Унинг уйида хеч качон хизматкор хам булмаган. Х,азрати Накшбанд бутун умрини уз хохиши билан факирлик ва йуксилликда утказган. Зеро, бу тарикатнинг асл акидаси — «Дил ба ёр-у, даст-ба кор» — яъни «доимо кунглинг Аллохда булсин, кулинг эса ишда», деган гояни илгари суради. У уз кул кучи билан кун куришни ёктирган, топган-тутганларини — етим-есирларга, бева-бечораларга инъом этган, хукмдорлардан доимо узини йирок тутган, улар олдида хеч качон таъмагирлик килиб яшамаган.

Маълум буляптики, Хожа Бахоуддиннинг касблари кимхога, яъни матога накш солиш экан. Чунки тарикат пирлари маълум бир касбни урганиб, хаёт кечирганлар. Зеро, пайгамбар алайхиссаломнинг: «Куръонни укиб, унга амал

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-351-356

ккилинглар. Ундан узоклашиб хам кетманглар, унинг маъносига чукур етаман, деб хато ва муболагага берилиб кетманглар, уни тирикчилик воситаси килиб олиб, молу дунё орттиришга хам утманглар», деган хадисларига тарикат пирлари амал килганлар. «Аркон олиб тогдан утин териб, уни сотиб еб ва садака килган одам, тиланчилик билан кун кечиргандан яхширокдир», деган хадис текинхурлик, таъмагирликка каршидир.[3]

„Накшбандия тарикати узининг мохияти, диний-фалсафий гояларининг теранлиги, мусулмон мамлакатларидаги ижтимоий фикрга курсатган таъсири жихатидан тасаввуф фалсафасининг бошка куринишларидан устун туради. Бахоуддин Накшбанд таълимотида асосий урин тутган гоя - кишиларни халол мехнат килишга, хунар урганишга, уз мехнати мевасидангина бахраманд булишга чакиришдир" [4]

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шариат конун-коидаларига амал килиш хамманинг, авомнинг хам вазифаси. Тасаввуф эса - хос, шунга иктидорию истеъдоди бор, айрим танланган кишилар йули. Лекин накшбандия - ана шу танланган кишилар узининг тасаввуфга кирганини авомдан ажратиб курсатишига тамоман карши.

Накшбандия тарикатининг энг асосий тарбия усули - сухбат. Чунки накшбандийлар, сухбатнинг фойдаси - куп, сухбат оркали инсон калбига кириб бориш мумкин, деб хисоблашган. Алишер Навоий Бахоуддин Накшбанд сузларидан келтириб, шундай ёзади: "Ва дер эрмишларки, бизинг тарикимиз сухбатдур ва хилватда шухратдур ва шухратда офат, хайрият жамъиятдадур ва жамъият сухбатда, бу шарт билаки, бир-бирига нафй булулгай ва улча ул бузург буюрубтурки: "Кел, бир соат иймон келтирайлик". Ишорат ангадурки, агар жамъи бу йул соликлари бир-бири била сухбат тутсалар, анда куп хайру баракатдур"[5]

Шайх Абу Бакр Сайдалонийнинг бу акидаси накшбандия шиорига якин келади. Лекин жиддий фарк хам бор. Накшбандияда жамият билан - эл билан сухбат кузда тутилган, Сайдалонийда эса факат Аллох билан сухбат тута оладиган киши билан сухбатлашиш таргиб этилган. Чунки бу шайх Тангри билан куп булиб, халк билан оз булиш тарафдори. Хрлбуки, тасаввуфдаги куп карашлар буйича, хилват ута мухим масалалардан. Абу Бакр Сайдалоний яна айтган: "Тенгри таоло била куп булунг ва халк била - оз".

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-351-356

Аммо шахарлик косиб ё савдогар, кишлоклик дехкон бу акидага кандай амал дилсин? Улар хилватда машгул булиши учун касбининг бахридан утиши керакми? Охири бу таълимотни кабул килмай куйиши хам мумкин. Чунки тирикчилик масаласи хам бор-да. Демак, бундай кишиларга тасаввуфни бевосита яссавия йули билан сингдириш жуда кийин. Шундай йул излаш керакки, хар куни иш билан машгул одамлар хам, яъни декхкону косибу тужжор хам тасаввуф шуглига бошласин.

"Дил - ба ёр-у, даст - ба кор" шиори тасаввуфни айни ана шундай ижтимоий табакалар учун хам мос бир тарикатга айлантиради. Демак, хилват масаласи хам накшбандияда бошкача - худди шу "Дил - ба ёр-у, даст - ба кор" акидасидан келиб чикиб хал килинди. Хожагон жамоасида илгаридан амал килиб келинган бу шиорни Бахоуддин Накшбанд шундай тушунтиради: "Яна (у кишидан. - С. О.) сурдиларки: "Сизинг тарикингиз биноси не ишгадур?" Дедиларки: "Анжуманда хилват - зохир юзидин халк била ва ботин тарафидин Х,ак субхонаху таоло била". Бу - зохиран, яъни юзаки караганда, халк билан бирга булиш, унинг йигинлари - туй-маъракасига хам бориш, лекин калбида -ботинан хилват килиш, яъни хамиша кунгилда Худо билан бирга эканликни унутмаслик", дегани. Устахонасида ишлаётган косибга хам, дуконда утирган савдогарга хам, мактабда болаларга таълим бераётган муаллимга хам мос келадиган акида эди бу.

Тарикатда инсонни мукаммалликка элтувчи сифатида зохиран халк билан, ботинан Хак билан булмогликни таъкидлайди. Бунда Хдкка етишиш деганда, инсонни уз-узини таниши, маърифатли булиши, уз нафсини енгиши назарда тутилади. Факат нафсидан устун келган инсонгина комил инсон булиши мумкин, зеро инсонни тубанликка олиб борувчи йул, бу нафснинг кули булмоклигидир.[6]

Накшбандияда мехнатга муносабат масаласи хам бошкача хал этилди. Бахоуддин Накшбанднинг муридликка келган хар бир шогирддан аввал: "Нима касбу коринг бор? Кулингдан кандай иш келади?", деб сураши, агар хеч бир касби булмаса, тарикатга киришдан аввал бориб бирон касбни урганиб келиши учун кайтариб юборгани хакида хикояту ривоятлар бор. Бу бежиз эмас эди. Накшбандия дунёвий ишлардан ажралмаган холда хам суфий булишнинг йулини тутган тарикат эди.

Накшбандиянинг бошка айрим шиорлари хам ана шундай таркидунёчилик булиб туюлган, таъбир жоиз булса, тасаввуфнинг ута кескин

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-351-356

йулларини муътадиллаштиргани билан дунёвийлик касб этди. Шу тарика у тасаввуфни хаётга якинлаштирди, уни мехнат кишилари шароитига мослаштирди." [7]

Накшбания тарикати ва унда инсонни комиллика етакловчи куч сифатида халол пок мехнат билан кун куриш, касб-хунар урганиш, барча шароитда хакгуй ва камтар булиш каби хислатларини талабалар онгига сингдиришимиз лозимдир. Бу маълумотлар дарсдан ташкари вактларда ёки бошка фанлар- нинг ичида олиб борилиши, шунингдек махсус маънавий-маърифий тадбирлар утказиш йули билан хам талабаларга етказилиши мумкиндир.

Булгуси технологик таълим укитувчисини касбий компетентлигини оширишда асосий ургуни унинг касб-хунар эгаллаши, илм олишга ва маънавиятини оширишга каратишимиз лозимдир.

Маълумки укитувчилик касби ута маъсулиятли касб булиб, турли интеграцион билим ва куникмаларни талаб этади. Технология фани укитув-чиси келажакда укувчиларга билим бериш билан бирга уларда маълум касб-хунарга оид куникмаларни шакллантиради. Бунда берилган буюмларни тайёрлашда укитувчи юкори малака ва касбий махоратга эга булмоги керак. Ушбу натижага эришиш учун билим ва куникмалардан ташкари укитувчи- нинг уз синалган услуби, таълим ва тарбия оркали укувчиларга таъсир утказа олиш кобилияти булиши лозим. Дарс жараёнида укувчиларга билим бериш билан бирга уларда мехнат килиш куникмаларини устириш ва мехнат оркали тарбиялаш куникмасига эга булишни талабаларга олий таълим муассасаларида шакллантириш лозимдир.

ХУЛОСА

Накшбандия таълимотида поклик, халоллик, кул мехнатини инсонни камолотга етказувчи омиллар сифатида каралади. Ушбу сифатлар хозирги кунда хам долзарблигини йукотмаган. Барча сохаларда ва шу жумладан укитувчилик касбида хам халоллик, поклик каби сифатлар тарбияланиши лозимдир, зеро укитувчи узи халол булса у уз ибрати билан укувчиларни хам тарбиялайди. Бунда энг яхши намуна сифатида накшбандия тарикати намоёндаларининг хаёти ва бизгача етиб келган таълимотини мисол кила оламиз.

^озирги талаба бу-булгуси укитувчидир. Укитувчи бу келажагимиз бунёдкорлари булган ёшларимизга билим, касб-хунар берадиган ва энг аввало

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | ISSUE 12 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-12-351-356

уларни инсон килиб тарбиялайдиган зотдир. Шундай экан биз булгуси укитувчиларни тарбиялашга бор куч, тажрибамизни каратмогимиз жоиз. Бу вазифаларни буюк аждодларимиз колдирган маънавий-маърифий меросимиз-ни урганмасдан бажариб булмайди.

REFERENCES

1. "Янги Узбекистон демократик узгаришлар кенг имкониятлар ва амалий имкониятлар мамлакатига айланмокда " Узбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг Янги Узбекистон газетаси бош мухаррири Салим Дониёровнинг саволларига жавоблари.

2. М.А.Халмухамедова "Талабаларда накшбандия тарикати воситасида касбий компетентликни укув жараёнида такомиллаштириш технологиясининг урни" ILV SARCHASHMALARI. 5.2021

3. Садриддин Салим Бухорий «ДИЛДА ЁР» (Х,азрат Бахоуддин Накшбанд) Бадиа. Тошкент-Гафур Гулом номидагиАдабиёт ва санъат нашриёти-1993

4. Ориф Усмон. Баховуддин Накшбанд ва унинг таълимоти хакида. - Тошкент: Университет. 1993. - 36 б., 6-б.

5. Алишер Навоий. Насойим ул-мухаббат. Мукаммал асарлар туплами. 17- том. -Т., 2001. -Б. 279.

6. М.А.Халмухамедова "НАКШБАНДИЯ ТАРЩАТИ - ИНСОННИ КОМИЛЛИККА ЭЛТУВЧИ ЙУЛ" ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 6 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24412/2181-1385-20216-1135-1138

7. Комилов Н. Тасаввуф. 1-китоб. -Т.: «Ёзувчи», 1997.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.