Научная статья на тему 'ЎҚИТУВЧИЛИК МИССИЯСИ ВА ЎҚУВЧИЛИК МАЖБУРИЯТИ'

ЎҚИТУВЧИЛИК МИССИЯСИ ВА ЎҚУВЧИЛИК МАЖБУРИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

639
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тараққиѐт / мушохада / жамият онг

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шавкат Тоғаев

Мақолада ўқувчиларда мустақил-ижодий фикр юритиш, маълум масалалар бўйича муҳокама юритишнинг қоида ва мезонларини билиш, ўз фикрини тўғри, изчил, асосли баѐн эта олиш, мушоҳада юритиш, ўзи баѐн этган фикридан хулосалар чиқара олишни таркиб топтириш мустақил-ижодий фикрлашни ривожлантиришнинг асосий йўналишини ташкил этади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҚИТУВЧИЛИК МИССИЯСИ ВА ЎҚУВЧИЛИК МАЖБУРИЯТИ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-1127-1131

УЕИТУБЧИЛИК МИССИЯСИ ВА УЕУВЧИЛИК МАЖБУРИЯТИ

Шавкат ToFaeB

ЧДПИ доценти shavkat.65 @bk.ru

АННОТАЦИЯ

Маколада укувчиларда мустакил-ижодий фикр юритиш, маълум масалалар буйича мухокама юритишнинг коида ва мезонларини билиш, уз фикрини тури, изчил, асосли баен эта олиш, мушохада юритиш, узи баен этган фикридан хулосалар чикара олишни таркиб топтириш мустакил-ижодий фикрлашни ривожлантиришнинг асосий йуналишини ташкил этади

Калит сузлар: тараккиёт, мушохада, жамият онг

КИРИШ

Бугунги тараккиёт талаблари, хусусан Республикамиз хаётида амалга оширилаётган ислохотлар ва бу борада куйилаётган вазифалар бутун жамиятимизда таълим-тарбияга нисбатан мавжуд ижтимоий ёндошув ва муносабатларни узгартиришни такоза килмокда. Чунки "Ёш авлод тарбияси хамма замонларда хам мухим ва долзарб ахамиятга эга булиб келган. Аммо биз яшаётган XXI асрда бу масала хакикатан хам хаёт-мамот масаласига айланиб бормокда".

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Шу нуктаи назардан, бугунги тараккиёт талабларидан келиб чикиб, мамлакатимиздаги таълим-тарбия муассасаларига жамиятдаги ёндошув ва муносабатлар тубдан узгариши, масалан, чин мусулмон масжидларга кандай муносабатда булса, жамиятимизда яшаётган барча кишилар таълим-тарбия муассасаларига нисбатан ана шундай муносабатда булмоги лозим. Яъни, масжид чин мусулмонлар учун канчалик мукаддас хисобланса, таълим-тарбия муассасалари жамиятда яшаётган барча одамлар учун ана шу даражада мукаддас саналиши лозим. Чунончи, хар бир акли расо инсон ёши, жинси, ирки, миллати, дини ёки ижтимоий-сиёсий мавкеъйи кандай булишидан катъий назар диний муассасаларга нисбатан хурмат-эхтиром билан муносабатда булади, уларга мукаддас даргох сифатида карайди ва кадрлайди. Шунга кура таълим-тарбия муассасаларига жамиятдаги ёндошув ва муносабатлар тубдан узгариши лозим: у ёки бу динга эътикод килувчи хар бир имонли инсон тегишли диний муассаса ва кадриятларга кандай муносабатда булса, жамиятда яшаётган барча инсонлар таълим-тарбия муассасаларига, уларнинг фаолиятига нисбатан ана шундай муносабатда булмоги лозим.

Бу уринда масжидда хизмат килаётган имом ва бошкка ходимларнинг сифати ва савияси буйича узига хос талаблар булгани каби, таълим-тарбия

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-1127-1131

муассасаларида ишлаётган педагог кадрлар сифати ва савияси хам шунга мувофик талаблар даражасида булиши зарур.

Зеро, таълим сифатини таъминлашда, охир-окибат укитувчиларнинг биоижтимоий ва касбий сифати, уларнинг педагогик билими ва махорати ута мухим урин тутади. Таникли давлат арбоби, Узбекистон Республикаси Олий ва урта махсус таълим вазири лавозимида фаолият олиб борган олимлардан И.Маджидов 2018 йил 12 июлда «Kun.uz» мухбирига берган интервьюсида таъкидлаганидек: "Сифатли дарснинг энг асосий омили - бу педагог-укитувчи, хаттоки педтехнология хам эмас, билим, айнан билим!... Аудиторияни технология курилмалари билан жихозланиши ва бошка факторлар иккинчи даражада. Укитувчининг билими унинг илм билан кай даражада машгул булиши билан белгиланиши керак. Талаба олий таълим муассасасига кадам куяр экан, узи билим оламан, касбимнинг етук мутахассиси буламан, деб максад килиш керак». Бинобарин, бу уринда хар кандай укитувчи, умуман олганда, чукур билим хамда узига хос имон-эътикод даражасидаги "Худо юктирган" педагогик хислат ва фазилатларга эга булиши зарур, яъни укитувчилик унинг табиатида булиши лозим. Бу борада олимлар уктирганидек, аслида хар кандай одам укитувчи булавермайди, хар кандай мутахассис укитувчилик кила олмайди. Дунёдаги барча касб-хунар, мутахассисликлар ичида укитувчилик энг кийини ва айни пайтда энг шарафли фаолият туридир. Шарафлилик макоми шундаки, чунки, укитувчи бошкаларга илм беради. Илм ва унинг туб манбалари эса, аслида, илохий асосларга эга булиб, уни бошкаларга ургатиш ёки таркатиш Хдк ва хакконият йулидаги ута мухим ижтимоий фаолият туридир. Яъни, укитувчи хакикий укитувчи булиш учун аввало ана шу илохийлик билан боглик илмни узлаштириши ва яна уни бошкаларга бериши керак. Бу - укитувчининг миссияси. Улуг аллома Абу Х,омид Мухаммад ал-Газзолий айтганларидек: "Ким илм олса, унга амал килса ва бошкаларга ургатса, у киши осмонларда улуг инсон деб чакирилади. У одам куёш кабидирки, бошкалар учун зиё таркатади ва узи хам зиёлидир ёки мушки анбар кабидирки, бошкаларни хушбуй килади ва узи хам хушбуйдир". (Абу Х,омид Мухаммад ал-Газзолий. Ихёу улумид-дин. Биринчи китоб. -Т.:"Мовароуннахр", 2003. -Б.136.) Жамиятда укитувчилик макомининг юкори булиш зарурияти ва конунияти айни шу холатлар билан белгиланади. Х,ар бир укитувчи ва бутун жамиятда шу англанмас экан, бу борадаги ёндошув ва муносабатлар шунга мувофик булмас экан, таълим-тарбияда ва умуман бутун жамиятда муаммолар купайиб, тараккиёт юз бермайди. Шунинг учун таълим-тарбияга тегишли конунлар ва хукукий-меъёрий хужжатлар мукаммал булиши, уларда таълим муассасалари хамда педагог укитувчиларнинг жамиятдаги ижтимоий-сиёсий макоми, хукуки, бурчи, вазифаси, масъулияти, ваколати, билим-малака савияси хамда бу борадаги ёндошув ва муносабатларга доир реал талаб ва тартиб-коидалар аник-равшан белгиланиши лозим. Зеро, Отто фон

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-1127-1131

Бисмарк (1815-1898) Германия Империясининг биринчи канслери) айтганидек: "Х,ар бир давлатнинг укитувчига булган сиёсий муносабатида уша мамлакатнинг кудрати ёки заифлиги намоён булади"

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Дархакикат, кейинги йилларда мамлакатимиз таълим тизимида Президентимиз Ш.Мирзиёев ташаббуси ва бевосита рахбарлигида бошланган ислохотлар, бу борада ишлаб чикилиб кабул килинаётган хукукий-меъёрий хужжат ва дастурларда белгиланган вазифаларнинг тулик амалга оширилиши учун, умуман жамиятимиздаги барча кишилар масъулдир. Бирок, бу уринда, юкоридаги фикрлардан келиб чикилса, мазкур вазифаларнинг кай даражада амалга ошиши куп жихатдан таълим-тарбия тизимида фаолият курсатаётган педагог кадрларга, уларнинг сифати ва савиясига боглик.

Чунки укитувчининг ёшларга ва умуман жамият аъзоларига таълим-тарбия бериш, одамларга илму зиё таркатиш миссияси, бу холатнинг туб фалсафий мазмуни хеч качон эскирмайди, узгармайди ва инкор этилмайди.

Мазкур холат замонавий педагогикада укувчи ва укитувчи уртасидаги муносабатлар тавсифида намоён булаётган "илм берилмайди - олинади", яъни укитувчи укувчига билимларни бериши эмас, уларга билим олиш йулларини ургатиши, шунга йуналтириши керак, деган тамойилга зид куйилиши мумкин эмас. Бу уринда Узбекистон Республикасининг "Таълим тугрисидаги конуни"да, педагогик фаолият - таълим жараёнида педагог ходим ва таълим олувчининг узаро хамкорлигига асосланган таълим олувчини укитиш, тарбиялаш ва ривожлантиришга йуналтирилган фаолият тури, деб таърифланаётгани бежиз эмас. Негаки, таълим жараёнида самарадорликни таъминловчи энг мухим омил укитувчи билан укувчи-талаба уртасида тугри йулга куйилган хамкорлик муносабатлари ва албатта укувчи-талабадаги таълим олишга, билим урганиш ва узлаштиришга булган хохиш истак, рагбат ва талаб-интилишнинг мавжудлигидир. Бу хохиш, истак, рагбат ва талаб-интилишларни эса бевосита укитувчи эмас, балки жамият хаёти, ундаги мавжуд ижтимоий мухит ва тараккиёт талаблари шакллантиради. Колаверса, ёшми-каттами, хар кандай инсон, аввало узи истамас экан унга хеч ким хеч нарсани ургатолмайди. Шунга кура, таълим-тарбия самарадорлигини таъминлашда укитувчиларнинг фаолияти, уларнинг педагогик билим, малака, куникмалари гоят мухим урин тутади, бирок бу борада укувчиларнинг укишга, таълим-тарбия олишга рагбат ва интилишлари хал килувчи ахамиятга эга. Айни пайтда катор олимларнинг, жумладан Самарканд давлат университети ректори, профессор Рустам Холмуродовнинг 2019 йил 11 июнда Халкаро пресс клубнинг Самарканд шахрида утказилган навбатдаги сессиясида таълим тизимидаги мавжуд муаммолар хусусида таъкидлаб айтган куйидагича фикрлари асоссиз эмас: "Билимни укитувчи бермайди, уни укувчининг узи изланиб, укиб олиши керак.

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-1127-1131

Аксарият йигит-кизларда мустакил билим олиш укуви йук. Бунинг учун узимиз айбдормиз... Натижада укимасдан укиш мумкин экан, деган кайфиятдаги авлод пайдо булди

Фикримизча, хозирги таълим-тарбия жараёнларига тегишли ушбу ва бундан бошка яна катор муаммоларни хал килишда таълим-тарбиядаги мажбурийлик принципининг амал килишига жиддий эътибор каратиш, бунда унинг мавжуд ижтимоий-сиёсий, хукукий асослари хамда миллий педагогик масалаларини атрофлича тахлил ва тахрир килиш максадга мувофик. Яъни биринчи президентимиз И.А.Каримов айтганларидек: "Модомики, ёшларни фикрлашга ургатиш, тафаккур тарбияси хакида суз борар экан, биз мухим бир нуктани хам назардан кочирмаслигимиз зарур. Фикримни очикрок айтадиган булсам, хар кандай тарбияда, хатто юксак ривожланган демократик тарбия тизимида хам озми-купми бажарилиши шарт булган белгилар мавжуд. Масалан, болани гудаклигидан юз-кулини ювишга ургатмасангиз, керак булса, мажбур килмасангиз, ювуксиз холда дастурхон атрофига утириш унга одат булиб колади. Халкимизга азалдан хос булган шарму хаё, андиша, ота-онага хурмат, катталарга иззат-эхтиром, кичикларга шафкат каби олижаноб фазилатлар хам уз-узидан шаклланиб колмайди".

ХУЛОСА

Шундан келиб чикиб, ёшларни укиб-урганиш ва етук инсон булиш йулида мехнат килишга мажбурлаш хар кандай ижтимоий макон ва тарихий замондаги мавжуд хаёт талаби эканлигини эътироф этиш зарур. Крлаверса, биздаги таълим-тарбияда мажбурийлик принципини куллаш, нафакат бугунги хаёт талаби, айни пайтда у хар бир жамиятнинг уз аъзоларида инсоний сифатларни шакллантириш буйича объектив хаётий зарурият ва ижтимоий мажбурият билан боглик мухим аксиологик тамойил хамдир. Негаки, ёшлар тарбиясида ва умуман хар кандай инсоннинг инсон сифатида хаёт кечиришида мехнат хал килувчи урин тутади. Шунга кура, маймуннинг одамга айланишида мехнатнинг роли хакидаги карашлар асоссиз эмас. Масалан, агар хар жихатдан яхши, хатто авлиё сифатига эга одам хам бекорчи булиб, хеч кандай мехнат килмайдиган холатга туширилса, у албатта бузилади, ундаги инсоний сифатлар завол топади. Укдш, урганиш хам - мехнат, у - хам аклий, хам жисмоний мехнатдир. Бинобарин, таълим-тарбия жараёнларида ёшларга аклий ва жисмоний мехнат тарбияси, тартиб-интизом, шу билан бирга, халол мехнат оркали пул топиш маданияти ургатилиши ута зарур.

REFERENCES

1. Madalimov, T. (2021). SOME FEATURES OF THE NYAYA PHILOSOPHICAL SCHOOL. Academic research in educational sciences, 2(2).

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 9 | 2021

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89

DOI: 10.24412/2181-1385-2021-9-1127-1131

2. Ахмедов, Б. А., Шайхисламов, Н., Мадалимов, Т., & Махмудов, К. (2021). Smart технологияси ва ундан таълимда тизимида кластерли фойдаланиш имкониятлари. Scientific progress, 1(3).

3. Karamatilloevich, A. L., Abduvaliyevich, M. T., & Kudratullayevich, X. R. (2020). The spiritual connection of Sufism and Tolerance in the works of Jami. International Journal of Multidisciplinary Research and Publications (IJMRAP), 2(11), 1-4.

4. Хайтметов, Р. К., Мадалимов, Т. А., & Ахатов, Л. К. (2020). Капитализм ва инсон психологияси. ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ, (SI-2№ 1).

5. Хайтметов, Р. К. (2021). ТАРИХИЙ ДАВРЛАРДА БОЛАГА БУЛГАН МУНОСАБАТ. Academic research in educational sciences, 2(1).

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.