CC BY
2NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original peper
© Sh.N.Mamatqulov1^_
1Termiz davlat universitetuti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada Mustaqillik yillarida respublikaning qator viloyat, shahar, tumanlarida yoshlarga tasviriy san'atni o'qitish bo'yicha litseylar, maxsus internat maktablar ochilib, iste'dodli yoshlarga tasviriy san'atdan chuqurlashtirilgan bilim va malakalar berish keng yo'lga qo'yish va Tasviri san'at esa mustaqillik yillarida O'zbekistonda ham o'z rivojlanishini o'tkazgan bo'lib, xususan, ma'naviy va madaniy yangilanishlarni o'z ichiga olgan. Bu davrda xalq o'zbek rassomlari va teatr san'atkorlari qanday qilib yangi, mustaqil izohlar, mavzular va shakllar topganligi haqida malumot olishingiz mumkin.
MAQSAD: mustaqillik yillarida tasviri san'at turlarining rivojlanishiga oid maqsadlar bir qancha bo'lishi mumkin. San'at, milliy qadriyatlarni ta'kidlashda muhim bir vosita sifatida ishlaydi. Mustaqillik yillarida san'at, o'zbekiston va boshqa xalqlarning tarixiy, madaniy va milliy bog'lariga oid motiff va mavzular orqali milliy ruhiyatni ifodalaydi va ta'qib qiladi. San'at, yangi texnologiyalar, materiallar va usullar bilan ishlash orqali rivojlanadi. Bu davrda, hunarmandlar yangi tushunchalar va yondashuvlar bilan eksperiment qilish, traditsion usullarni yangi vaqt talablari va zaruratlariga moslashtirishadi.
MATERIALLAR VA METODLAR: mustaqillik yillarida tasviri san'at turlarining rivojlanishiga dair materiallar va metodlar, O'zbekiston va boshqa xalqlarning milliy rivojlanish jarayonida katta ahamiyatga ega bo'lib keladi. Bu daurda san'atning o'ziga xos yondashuvlari va rivojlanish yo'nalishlari mavjud bo'lib, ular quyidagilardir Bu materiallar va metodlar, Mustaqillik yillarida tasviri san'at turlarining rivojlanishida katta o'rin egallagan. Ular san'atning rivojlanishida muhitlar bilan birga, innovatsion yondashuvlar va yangi tushunchalarni o'z ichiga olgan
MUHOKAMA VA NATIJALAR: mazkur maqolada mustaqillik yillarida tasviri san'at turlarining rivojlanishi va uyg'unlashishi muhokama va natijalarga olib kelgan. milliy mitalitetning kuchayishi, ijodiyatning rivojlanishi, tarixiy mirasni saqlash, jamiyatga o'rtacha muloqot, global hamkorlik va alaqalarning rivojlanishi, ijodiyat va madaniyatning ta'limi bunatijalar Tasviri san'at, ijodiyat va madaniyatning ta'lim va tarbiyalashida o'z ahamiyatini ko'rsatadi. Maktablar, akademiyalar va san'at maktablarida yoshlarni ijodiy yondashuvlar bilan ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Bu natijada, san'atning ijodiy va madaniy qadr-qimmatini o'rganish va ta'limda o'ziga o'z o'rinini egallash kuchaytradi.
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
XULОSА: mustaqillik yillarida tasviri san'at turlarining rivojlanishi va uyg'unlashishiga oid muhokama va natijalar o'zbekiston san'atining o'zining yuqori sifatini va xilma-xil usullarda o'zaro bog'liqlikni ko'rsatadi. Bu muhokama va natijalar O'zbekiston san'atining qudratli o'rni va unikalligi haqida yana bir bor darak beradi.
Kalit so'zlar: mustaqillik, tasviriy san'at, maktab, akademiya, me'morlik, rasm chizish, hayoliy obrazlar, naqoshlik, tasviri, mifologik obrazlar.
ХУДОЖНИКИ, ВНЕСШИЕ ВКЛАД В РАЗВИТИЕ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО
ИСКУССТВА В ГОДЫ НЕЗАВИСИМОСТИ_
© Ш.Н.Маматкулов1^
1Термезский государственный университет, Термез, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье в ряде областей, городов и районов республики в годы независимости были открыты лицеи и специальные школы-интернаты для обучения молодежи изобразительному искусству, а также предоставления углубленных знаний и навыков. в изобразительном искусстве была широко развернута работа талантливой молодежи.За годы независимости в Узбекистане также получили развитие изобразительное искусство, в том числе духовное и культурное обновление. В этот период можно узнать о том, как народные узбекские художники и артисты театра находили новые, самостоятельные интерпретации, темы и формы.
ЦЕЛЬ: целей развития изобразительного искусства в годы независимости может быть несколько. Искусство выступает важным инструментом подчеркивания национальных ценностей. В годы независимости искусство выражает и преследует национальный дух через мотивы и темы, связанные с историко-культурными и национальными парками Узбекистана и других народов. Искусство развивается, работая с новыми технологиями, материалами и методами. В этот период ремесленники экспериментировали с новыми концепциями и подходами, адаптируя традиционные методы к требованиям и нуждам нового времени.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: в годы независимости материалы и методы развития изобразительного искусства приобрели большое значение в процессе национального развития Узбекистана и других народов. В этот период сложились специфические подходы и направления развития искусства, которые заключаются в следующем: Эти материалы и методы в годы независимости изображения заняли большое место в развитии видов искусства. Они включали инновационные подходы и новые концепции, а также среду в развитии искусства.
Iqtibos uchun: Mamatqulov Sh.N. Mustaqillik yillarida tasviriy san'at turlarining rivojlanishiga xissa qo'shgan rassomlar // Inter education & global study. 2024. №3(1). B. 8-19.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №3 (1)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: в данной статье за годы независимости развитие и интеграция изобразительного искусства привели к обсуждению и получению результатов. Это обсуждение и результаты включают в себя: укрепление национальной идентичности, развитие творчества, сохранение исторического наследия, общение с обществом, развитие глобального сотрудничества и связей, воспитание творчества и культуры. Он играет важную роль в обеспечении творческих подходов молодежи в школах, академиях и художественных школах. В результате творческая и культурная ценность искусства укрепила свое место в обучении и образовании.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: обсуждение и результаты развития и интеграции изобразительного искусства в годы независимости показывают высокое качество искусства Узбекистана и его взаимозависимость в различных аспектах. Эта дискуссия и результаты еще раз дают представление о мощном месте и уникальности искусства Узбекистана.
Ключевые слова: независимость, изобразительное искусство, школа, академия, архитектура, живопись, фэнтезийные образы, живопись, образ, мифологические образы.
Для цитирования: Маматкулов Ш.Н. Художники, внесшие вклад в развитие изобразительного искусства в годы независимости. // Inter education & global study. 2024. №3(1). С.8-19.
ARTISTS WHO CONTRIBUTED TO THE DEVELOPMENT OF FINE ARTS DURING THE YEARS OF INDEPENDENCE_
© Shurht N. Mamatqulov1®
1Termez State University, Termez, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: In this article, in a number of regions, cities and districts of the republic during the years of independence, lyceums and special boarding schools were opened to train young people in the fine arts, as well as provide in-depth knowledge and skills. The work of talented youth has been widely developed in the fine arts. During the years of independence, fine arts have also developed in Uzbekistan, including spiritual and cultural renewal. During this period, you can learn about how Uzbek folk artists and theater performers found new, independent interpretations, themes and forms.
AIM: there may be several goals for the development of fine arts during the years of independence. Art is an important tool for emphasizing national values. During the years of independence, art expresses and pursues the national spirit through motifs and themes related to the historical, cultural and national parks of Uzbekistan and other nations. Art develops by working with new technologies, materials and methods. During this period,
© ¡ntereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 3(1)
cc
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
artisans experimented with new concepts and approaches, adapting traditional methods to the demands and needs of new times.
MATERIALS AND METHODS: during the years of independence, materials and methods for the development of fine arts acquired great importance in the process of national development of Uzbekistan and other peoples. During this period, specific approaches and directions for the development of art emerged, which are as follows: These materials and methods in the years of independence of the image occupied an important place in the development of art forms. They included innovative approaches and new concepts, as well as the environment in the development of art.
DISCUSSION AND RESULTS: in this article, over the years of independence, the development and integration of fine arts has led to discussion and results. This discussion and results include: strengthening national identity, developing creativity, preserving historical heritage, communicating with society, developing global cooperation and connections, nurturing creativity and culture. It plays an important role in providing creativity to young people in schools, academies and art schools. As a result, the creative and cultural value of art has strengthened its place in learning and education.
CONCLUSION: the discussion and results of the development and integration of fine arts during the years of independence show the high quality of art in Uzbekistan and its interdependence in various aspects. This discussion and results once again provide insight into the powerful place and uniqueness of art in Uzbekistan.
Key words: independence, fine arts, school, academy, architecture, painting, fantasy images, painting, image, mythological images.
Ushbu maqolada O'zbek san'atining yangi bosqichi mustaqillikka erishgandan keyin boshlandi. Huquq va erkinligini qo'liga olgan O'zbekiston o'zining ijtimoiy-iqtisodiy va ma'naviy rivojlanishning ustuvor yo'nalishini belgilab, yangi iqtisodiy va ijtimoiy dasturni ishlab chiqdi. Jahon hamjamiyatida mavqeyini belgilab, xalqaro aloqalarni mustahkamladi. O'zbek madaniyati, ayniqsa, san'atining mustaqillikdan keyingi rivojida O'zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I. Karimov farmoniga binoan 1997-yili O'zbekiston Badiiy akademiyasining tashkil etilishi madaniy rivojning yangi bosqichini ochib berdi.
Yangi oliy badiiy dargoh Kamoliddin Behzod nomidagi Milliy rassomlik va dizayn instituti, shahar va viloyatlarda ko'plab san'at m litsey,va maktablari tashkil topdi. Bular esa o'z navbatida san'at olamiga ko'plab san'at ixlosmandlari, ijrochilari va iste'molchilarini yuzaga keltirib, badiiy muhit hayotini jonlantirdi. Bu muhit milliy san'at turlarining rivojlanishi uchun keng sharoitlar yaratdi.
Me'morlik mustaqillik yillarida o'zbek me'morligining hamma turlari — fuqaro me'morligi, ma'muriy-madaniy qurilish, landshaft, bog'-park san'ati, shaharsozlikda
For citation: Shurht N. Mamatqulov, (2024) 'Artists who contributed to the development of fine arts during the years of independence', Inter education & global study, (3(1)), pp. 8-19. (In Uzbek).
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
yangilanish sodir bo'la boshladi. Qurilish va dizayndagi jahonning eng yangi texnologiyalari an'anaviy milliy mumtoz me'moriy san'at tamoyillari bilan uyg'unlashib, yangi me'moriy g'oyalar olamga kirib kela boshladi. Mustaqillik yillari shaharsozlikda mavjud bo'lgan va shakllangan loyiha va rejalar qayta ko'rib chiqildi, ular yangi me'moriy g'oyalar bilan boyitildi. Respublikaning poytaxti Toshkent, viloyat markaz va maxallalarii loyihalari ko'rib chiqildi. Bu loyihalarni amalga oshirishda an'anaviy milliy me'morlik san'ati va zamonaviy memorchilik hamda milliy an'analarining jahon me'morlik san'atining so'nggi yutuqlari bilan uyg'unligiga e'tibor berildi.
Mustaqillik yillari respublikada katta qurilish ishlari amalga oshirilib faxrlanishga arziydigan inshootlar barpo etildi, jahon andozasiga mos tekis yo'llar, keng va yorug' ravoqli bozorlar, me'morlikning so'nggi andozalarida bajarilgan mehmonxonalar qad ko'tardi.
Bu amaliyotda milliy mumtoz san'at an'analari, jahon me'morlik san'atining yutuqlaridan ijodiy foydalanildi. Bu esa shu davr qurilmalarining betakror ko'rinishini belgiladi. Bu xususiyat ma'muriy va madaniy binolar, ularning badiiy konstruktiv yechimida o'z ifodasini topdi. Turkiston saroyi, Temuriylar tarixi Davlat muzeyi, Toshkent shahar hokimligi, Sheraton mehmonxonasi, Al-Buxoriy, Al-Farg'oniy, Xotira va qadrlash, Shahidlar xotirasi va boshqa me'moriy majmualarda shu yangi jarayonlar o'zini yaqqol ko'rsatadi, davr ruhi o'z ifodasini topdi.
2021 yil 31 avgust kuni istiqlolimizning o'ttiz yilligiga bag'ishlab bunyod etilgan "Yangi O'zbekiston" bog'i va Mustaqillik monumentining tantanali ochilish marosimi bo'ldi. Tadbirda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev
"Bugun barchamiz, ko'pmillatli butun xalqimiz jonajon Vatanimiz mustaqilligining o'ttiz yillik qutlug' bayramining quvonchi va shukuhi bilan yashamoqdamiz. Azal-azaldan obod shahar va qishloqlar, bog'u rog'lar, betakror madaniy obidalar bunyodkori sifatida shuhrat qozongan mehnatkash va olijanob xalqimiz pandemiya va global iqtisodiy inqiroz ta'siriga qaramasdan, ushbu tarixiy sanani munosib mehnat zafarlari, ulkan yutuq va g'alabalar bilan kutib olmoqda, - dedi davlatimiz rahbari".
Park-bog' san'ati, landshaft me'morligi ham shu jarayondan chekkada qolmadi. Yangi hayvonot bog'i, Akva park, Alisher Navoiy nomidagi Milliy bog' shu o'rinda e'tiborga loyiq.
O'zbek me'morlik san'atida mustaqillik yillarida yaratilgan me'moriy obidalar davr
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
taraqqiyotini, tinchlik, osoyishtalik va xalqning bunyodkorlik ruhini va buyuk kelajak sari intilishini aks ettiruvchi ko'zgusi - ramzi sifatida idrok etiladi.
Tasviriy san'at. Mustaqillik yillari tasviriy san'atga ham o'z o'zgartirishlarini kiritdi. Bular san'atda mafkuraviy nazoratni bekor qilinishi natijasida ijod erkinligini qo'lga kiritgan rassomlarning uslubiy rang-baranglikda ijod qila boshlashlarida ko'rinadi. Ijod erkinligi san'atda izlanishlar, turli uslub va yo'nalishlarning rivojlahishiga olib keldi.
Realistik san'at (hayot shakllari asosiga qurilgan san'at) va avangard — modernizm san'atlarining o'zaro raqobati kuchaydi. San'atning baholash mezoni ham o'zgarib, ijodkorning shaxs ichki kechirmalari, o'y va xayollarini, ong ostida yotgan murakkab tuyg'ularni qanchalik ifodaviy shakl va ramzlarda ko'rsata olishi bilan belgilana boshladi1.
Mustaqillik yillari rassomlik san'atining mavzusi kengaydi. Rassomlarning milliy tarixga murojaati natijasida taqiqlangan jabhalari qayta ko'rib chiqildi. Ular xolisona baholandi. Shu davrdan yangi-yangi mavzular, eng avvalo, milliy tarix bilan bog'liq voqealar ko'pchilik rassomlarni o'ziga jalb etdi. San'atda milliy tarix bilan bog'liq portret va kompozitsiyalar paydo bo'ldi.
Tarixiy shaxslar sohibqiron Amir Temur, ulug' olim Mirzo Ulug'bek, milliy qahramon Jaloliddin Manguberdilarning ikonagrafik portretlari uchun tanlovlar e'lon qilindi. Tanlovda Amir Temurning etalon portreti sifatida O'zbekiston xalq rassomi professor Malik Nabiyevning «Amir Temur portreti» asari qabul qilindi.
Malik Nabiyev tarixiy janrda samarali mehnat qilib kelayotgan rangtasvirchilardan. U 1950-yillarda Abu Rayhon Beruniyning ikonagrafik portreti uchun o'tkazilgan tanlovda g'olib bo'lib, uning asari etalon uchun qabul qilingan edi. Deyarli 50 yildan keyin rassomning yana-yangi tanlovda g'olib bo'lishi uning shu soha bilimdoni ekanligini ko'rsatadi. Bu portret ustida rassom uzoq izlanishlar olib borgan va asari uchun tarixchi Ali Yazdiyning Temur haqidagi tavsifi, Temurning vatani Shahrisabzda mahalliy to'plami kuzatish va o'rganish hamda antropolog olim Sergey Gerasimovning Temurning bosh suyagi asosida yaratgan haykal portreti asos bo'lgan.
Portretda rassom Temurga xos shijoat, g'ayrat, doim atrofga sinchkovlik bilan boquvchi zabardast, qo'llari katta (Ali Yazdiy uni shunday ta'riflagan), yoshi o'ta boshlaganiga qaramay tetik bo'lgan shaxs qiyofasini gavdalantirgan. Sohibqironning ustidagi bezakdor kiyimi, qo'lidagi qilichi uning oliy hukmdorligidan darak beradi.
Ulug' olim Mirzo Ulug'bek portreti uchun o'tkazilgan tanlov g'olibi Akmal Ikromjonov, milliy qahramon Jaloliddin Manguberdining To'ra Kuryazov tomonidan yaratilgan ikonagrafik portretlari ham tarixiy materiallarni chuqur o'rganish, qiyosiy taqqoslash asosida yuzaga kelgan. Bu portretlarning har biri o'zining g'oyaviy plastik yechimiga ega. Lekin ularda mualliflarning tasvirlanuvchi shaxsga bo'lgan zo'r e'tibori va faxr tuyg'ulari yotadi. Bu portretlar keyingi milliy tarixiy-tasviriy asarlar uchun asos qilib olindi.
1N. Abdullayev "O'zbekiston san'at tarixi". O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti, T-2007y. 202-211 b
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Tasviriy san'atda rangtasvir avvalgi yillardagidek yetakchi o'rinni egallab, ayni shu san'atda izlanishlar olib borildi. Tarixiy mavzudagi asarlar asosan realistik talqin etilishi bilan xarakterlanadi.
Mustaqillik yillarida xalq qahramonlari Alpomish, Spitamen, Go'ro'g'li siymolari birinchi bor rangtasvir, haykaltaroshlik, grafika san'atida yaratildi. Temur davri malikalari qiyofasi ochildi.
Bu yillarda milliy mavzuga e'tiborning ortishi tarixiy janr rivojiga katta turtki berdi. Temur va temuriylar davriga atab shu yillarda qator janrli kompozitsiyalar paydo bo'ldi.
Malik Nabiyev, Chingiz Axmarov, Ne'mat Qo'ziboyev, Qutlug' Basharov, Bahodir Jalolov, Javlon Umarbekov, Sa'dulla Abdullayev, Erkaboy Masharipov, Alisher Aliqulov va boshqalar shu mavzuda yirik asarlar yaratishdi.
"Tariximiz, madaniyatimizni o'zimiz uchun va butun dunyo uchun"qayta tiklash mustaqil O'zbekiston milliy san'ati taraqqiyotida muhim ahamiyat kasb etadi"-degan edi O'zbekiston Respublikanining birinchi prezidenti I.A.Karimov.
Har bir zamon o'z zamondoshlarining qiyofasini ko'rishni istaydi. Bu tabiiy. Chunki davr kishilarining ruhiy olami, ularning borliqqa, tabiatga bo'lgan qiziqishlari shu san'atda o'z ifodasini topadi. Sobir Rahmetov, Muhammad Nuriddinov, Yigitali Tursunnazarov, Chori Bekmirov, O. Bakirov, Bahodir Salomov va boshqa rassomlar ijodida shu san'atning yangi qirralarini ko'rish mumkin. Rahim Ahmedov, Ne'mat Qo'ziboyev, Akmal Ikromjonov, Anvar Mirsoatov, Yunusovlarning manzara va natyurmortlari o'zining his-tuyg'ularga boy xislatlari bilan yangi davr ruhini ifodalaydi.
Mustaqillik yillari miniatyura san'atininghaqiqiy rivojlanish davri bo'ldi. Ayniqsa, lokli miniatyura san'ati o'zining kamolotiga erishdi.
Shomahmud Muhammadjonov, G'ayrat Kamolov, Toir Boltaboyev, Xurshid Nazirov, Alisher Yo'ldoshev, Bahodir Yo'ldoshev, Ubaydulla Qosimov kabi miniatyurachilar ijodida shu san'atning ajoyib namunalari yaratildi. Bu san'atda Niyozali Xolmatov akademik unvoniga sazovor bo'ldi.
Mustaqillik yillaridarealistik san'at yo'nalishi bilan bir qatorda avangard san'ati yo'nalishlari o'ziga yo'l ochib bordi.
O'z ijodini akademik san'at yo'nalishida boshlab katta yutuqlarga erishgan Bahodir Jalolov, Vyacheslav Oxunov, Akmal Nuriddinov (Akmal Nur), Jamol Usmonovlar avangard san'atidagi ijodi e'tiborli. Bu san'atkorlar g'arb akademik san'ati an'analarini chuqur o'zlashtirgan va o'z vaqtida shu san'atning nodir namunalarini yaratgan bo'lsalar, 90-yillardan keyin avangard san'atida e'tiborga loyiq asarlar yaratib munozaralarga tomoshabinni chorladilar.
Ularning ishlarida xayoliy tasavvurlarga burkangan, ramziy assotsiativ shakllar majmuasida sharqona ohangli, falsafiy xayollarga olib ketuvchi murakkab kompozitsiyalar gavdalanadi. Ularning keyingi yillarda yaratgan asarlarida erkin, har qanday pand-nasihat, biror-bir g'oyani asoslash yoki targ'ib qilish emas, balki erkin holda shoirona xayollarga
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
berilish, dunyo va tabiat mo'jizalaridan hayratlanish ko'proq namoyon etiladi. Rang, shakl, ramzlar esa shu xayollarni materiallashtiradi.
Mustaqillik yillaridamonumental san'at ham o'zining yangi bosqichini boshladi. Bu davrda barpo etilgan ma'muriy-madaniy binolar san'atkorlar asari bilan bezatildi.
Rassomlar haykaltarosh, o'ymakor va naqqoshlar me'morlar bilan hamkorlikda san'at sintezining ajoyib namunalarini yaratdilar. Landshaft arxitekturasi, vitraj, koshinkorlik, kulolchilik kandakorlik, badiiy shisha bu san'atda o'z o'rnini topdi.
Turkiston saroyi Biznes markaz, Interkontinental, Sheraton va Meridian mehmonxonalar Temuriylar tarixi Davlat muzeyi, Toshkent shahar hokimiyati, Oliy majlis binosi, Samarqand, Buxoro va boshqa shaharlarda qurilgan madaniy binolar yangi davr ruhini o'zida mujassamlashtirdi.
Mustaqillik yillarida respublikaning qator viloyat, shahar, tumanlarida yoshlarga tasviriy san'atni o'qitish bo'yicha litseylar, maxsus internat maktablar ochilib, iste'dodli yoshlarga tasviriy san'atdan chuqurlashtirilgan bilim va malakalar berish keng yo'lga qo'yildi. Oliy o'quv yurtlarida tasviriy san'atni o'qitish metodikasi, nazariyasi va tarixi bo'yicha magistratura va aspiranturalar ochilmoqda. U yerda xalqimizning iste'dodli yoshlari bilim olib, jahonga mashhur rassom, san'atshunos, pedagog-olimlar bo'lib yetishib chiqib, O'zbekiston tasviriy san'atini jahon san'ati darajasiga olib chiqishdek sharafli va mas'uliyatli vazifani amalga oshirmoqdalar.
Mustaqillik yillari grafika san'ati texnika va texnologiyalar bilan boyidi. Kompyuter texnologiyalari bu san'atga bo'lgan talabni butunlay o'zgartirib yubordi.
Poligrafiya ishlari sifat jihatidan yangilandi. Plakat, amaliy grafikada kompyuter o'zining mustaqil o'rnini egalladi. Bu yillardan grafikaning qalamtasvir va bosma grafikaning gravyura turlari yetakchi o'rmni egalladi. Ularda ham realistik va avangard yo'nalish, ham milliy romantizm xususiyatlari uyg'unligi izlanish maydoniga kirdi.
Mustaqillik yillari haykaltaroshlik san'ati uslubiy rang-barangligi bilan xarakterlanadi. Dastgoh, monumental, dekorativ va mayda haykaltaroshlikda asarlar yaratildi. Lekin monumental va mayda haykaltaroshlik bu san'atda yetakchi o'ringa chiqdi. Monumental haykaltaroshlikda tarixiy mavzudagi asarlar realistik uslubda bajarildi. Tarixiy shaxslar, sarkardalar, xalq qahramonlari Amir Temur, Zahiriddin Bobur, Jaloliddin Manguberdi, Farg'oniy, Alpomish haykallari yaratilib, maydonlarga o'rnatildi.
Yozuvchi, shoir, rassom, bastakor va boshqa ziyolilar xotirasi uchun me'moriy-memorial haykallar majmualari yaratildi.
Mustaqillikdan keyingi yillar mahobatli haykaltaroshlik uchun sermahsul bo'ldi, respublika va xorijda ko'plab yodgorliklar o'rnatildi. Agar shulami birma-bir ko'zdan kechiradigan bo'lsak, shu san'atda ham yangi jarayonlar boshlanganligining shohidi bo'lamiz.
Jumladan, mustaqillik yillarining dastlabki yillarida buyuk mutafakkir Alisher Navoiy nomi bilan atalgan Milliy bog'ning baland qismida barpo etilgan me'moriy haykaltaroshlik majmuasi ajralib turadi. Samarqandlik haykaltaroshlar Eynulla Aliyev boshchiligida
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
bajarilgan bu majmua o'z atrofiga katta maydonni birlashtirib markazga aylangan. Haykal tepalikda atrofi ustunlar bilan o'ralgan gumbazli ayvon ichida - ko'shkda o'rnatilgan. Alisher Navoiy haykali shu ko'shk bilan yaxlit idrok etilgan holda kishini o'ziga jalb eta boshlaydi va shu asnoda uning mazmuni ochiladi.
Bronzadan yasalgan bu yodgorlikda tomoshabin tomon shaxdam harakatda odimlab kelayotgan shoir aks ettirilgan. Haykal harakatga boy. Bu harakat shoirning orqaga tashlangan qo'l va old tomonda turgan hassada kuchaytirilgan. Haykalga xos bo'lgan yana bir fazilat bu asarni uzoq va yaqindan ko'rishga mo'ljallanganligida. Unga uzoqdan nazar tashlanganda yaxlit harakatdagi siymo ko'rinsa, yaqinlashgan sari uning o'rnida shohona libosdagi kiboriy shaxs gavdalanadi. Uning bejirim soqol- mo'ylablari, yelkadan oshib orqaga tashlangan hilpirab turgan salla matosining jimjimalari diqqatni torta boshlaydi va uzoqlarga tikilgan ma'nodor ko'zlari uning ichki kechinmalarini ifodalaydi.
Haykal o'rnatilgan ayvonning ship halqasiga o'zbek, rus, ingliz tillaridagi Navoiyning do'stlik va tinchlikni qadrlashga bagfiishlangan to'rtligi esa mazkur majmua mazmunini yanada boyitadi. Mustaqillik yillari mahobatli haykaltaroshligining yana bir tomoni shundaki, bu yillardan boshlab uzoq vaqt tilga olinmagan yoki taqiqlangan mavzularda birinchi bor keng ko'lamda haykallar ishlari amalga oshildi.
O'tmishning buyuk sarkarda va xalq qahramonlari, qatag'on qurbonlariga atab yodgorliklar yaratildi. Shunday mavzuda ishlangan dastlabki haykal bu buyuk sohibqiron Amir Temurga bag'ishlandir. 1993-yili poytaxt Toshkentda uning markaziy xiyobonida, Amir Temur tavalludining 560 yilligini nishonlash tantanalari kunlari esa sohibqironning ona yurti Shahrisabzda, davlatining poytaxti Samarqandda ochildi. Har uchala haykal bir-biridan o'zining kompozitsion yechimi va ruhiy holatining qirralari bilan ajralib turadi.
O'tirgan holatda ishlangan Samarqanddagi yodgorlikda tinib-tinchimas, huzur-halovatni bilmagan, bezovtalik doimiy hamrohi bo'lgan sarkarda gavdalansa, vatani Shahrisabzda o'rnatilgan haykalida yurtidan turib uzoqlarga boqqan sarkarda siymosi paydo bo'ladi. Toshkent yodgorligi biroz oldin ishlangan bo'lishiga qaramay uchlikka yakun yasagandek tuyuladi. Unda uzoq janglardan g'olib qaytgan sarkardani olqishlayotgan xalq oldida ot jilovini tortib to'xtatib, unga baxt-saodat, tinchlik tilagandek qo'llarini yuqoriga ko'targan holda ishlangan.
Haykalning tagkursisiga yozilgan "Kuch- adolatdadir" hikmati kompozitsiya mazmunini chuqurlashtirib, go'yo buyuk sohibqironning jonli ovozi eshitilayotgandek tuyuladi. Bu haykallar an'anaviy realistik san'atning hikoyanavis yo'nalishida ishlangan bo'lib, ulardagi har bir chiziq va shakl, hayotiy maishiy buyum va unsurlar asar mazmunini chuqurlashtirishga qaratilgan. Bu asarlar ham uzoq va yaqin idrokka mo'ljallangan. Asarning bunday yechimi tomoshabinga tasvirlanuvchi haykalni uzoq vaqt tomosha qilish va asta u bilan muloqot qilish imkoniyatini tug'diradi.
Biz ta'riflayotgan mazkur haykallar akademik Ilhom Jabborov boshchiligida amalga oshirilgan. Amaliy san'atrivojini O'zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov farmoniva hukumat qarorlari, ularning amaliy san'at va xalq hunarmandchiligining
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
rivojlantirilishiga qaratilgan tadbirlari belgilandi.
«Xalq amaliy san'ati va hunarmandchiligining kelgusidagi rivojini davla tomonidan qo'llab-qo'ltiqlash tadbirlari to'g'risida»gi farmoni, «O'zbekiston xalq ustasi» unvonining ta'sis etilishi bu jarayonda muhim omil bo'ldi. Amaliy-bezak san'ati va hunarmandchilik bozor iqtisodiga moslashib bordi. Uning tur va janrlari bozor iqtisodi bilan bog'liq holda rivojlandi. Shu sohaga oid shaxsiy ustaxona va korxonalar tashkil etildi va etilmoqda, muzeylar ochilmoqda.
Mustaqillik yillarida kulolchilik san'ati ham o'zining yangi davrini boshladi. Uning yetuk vakillari Akbar Rahimov, Sharofiddin Yusupov, Xudoyberdi Haqberdiyev, Sharif Azimov shu yillarda akademik unvoniga sazovor bo'ldilar.
Bu san'atkorlaming har bin o'z uslubiga ega va bir- biridan asarlarni yaratish uchun ashyo tanlash, ularga shakl va bezak berishda ajralib, kulolchilik san'atining bugungi rang-barangligini belgilaydi.
90-yillardan o'ymakorlik san'ati, ayniqsa, uning yog'och o'ymakorligi turlarining haqiqiy rivojlanish davri bo'ldi. Uning maishiy va monumental yo'nalishlarida ko'plab asarlar yaratildi va yaratilmoqda. 90-yillar oxirlaridan esa uning mahobatli turi keng rivoj topdi. Barpo etilgan me'moriy majmualarda, ayniqsa, tarixiy sanalar bilan bog'liq turlarida bu san'at o'zining salmoqli o'rnini egallab davr mazmuni bilan boyidi.
Bu sohada mehnat qilgan xalq ustasi Abdug'ani Abdullayevga O'zbekiston xalq qahramoni unvoni berildi. Shu yillardan boshlab barpo etilgan Samarqandda buyuk mutafakkir Al-Buxoriy, Farg'onada munajjim Ahmad al-Farg'oniy, Toshkentda Xotira va qadrlash, Shahidlar xotirasi maydonlaridagi me'moriy majmualar, ma'muriy, madaniy binolarda shu san'at opining o'rnini oldi.
Yog'och o'ymakorligi san'atning boshqa mahobatli turlari bilan birgalikda shu davrdagi san'at uyg'unligining ajoyib yodgorligiga aylandi. Badiiy kandakorlik, zargarlik, zardo'zlik, gilamdo'zlik, chinni san'ati ham o'zining davr ruhi bilan sug'orilgan asarlarini dunyoga keltirdi.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xapqimiz bilan birga quramiz. -Toshkent, O'zbekiston, 2017. - 488 b.
2. Bahodirovna M. Z. IMPROVING THE METHODOLOGY OF DEVELOPING AESTHETIC CULTURE OF STUDENTS IN FINE ARTS //Academia Repository. -2024. - Т. 5. - №. 2. - С. 300-305.
3. Bakhadirovna M. Z. Methodology for the Development of Students' Comets of Aesthetic Culture and Creativity //EUROPEAN JOURNAL OF INNOVATION IN NONFORMAL EDUCATION. - 2024. - Т. 4. - №. 1. - С. 22-26.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №3 (1)
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
4. Bahodirovna M. Z. TASVIRIY SAN'AT MASHG'ULOTLARIDA O 'QUVCHILARNING IJODKORLIK KOMETENSIYASINI RIVOJLANTIRISHDA TRENINGLARDAN FOYDALANISH //FAN JURNALI TA'LIM VA MADANIYAT. - 2024. - Т. 2. - №. 1.
5. Kh K. K. THE ROLE AND SIGNIFICANCE OF THE PORTRAIT GENRE IN AESTHETIC EDUCATION OF V-VIII CLASS STUDENTS OF GENERAL SECONDARY SCHOOLS //American Journal of Pedagogical and Educational Research. - 2024. - Т. 21.
6. Khasanovich K. K. DRAWING A HUMAN SKULL IN A PEN DRAWING (nose, ears, eyes, lips) //Galaxy International Interdisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 9. -№. 11. - С. 121-125.
7. Xolboy X. STAGES OF THE EMERGENCE AND DEVELOPMENT OF THE TYPE OF "PAINTING" OF FINE ART //Universum: технические науки. - 2021. - №. 11-5 (92).
- С. 102-104.
8. Raxmonqulov X. B., Botirov M. A., Xurramova N. Y. THE ROLE AND THE PRACTICAL IMPORTANCE OF COMPOSUTION DURING COLOUR DESCRIPTION STUDIES (AS AN EXAMPLE OF DESCRINING HUMAN FEATURE) //Экономика и социум. - 2021. - №. 1-1 (80). - С. 241-244.
9. Bobokulovich R. K. INTRODUCTION TO STUDENTS AND ANALYSIS OF VISUAL MEDIA IN FINE ARTS LESSONS //Academia Repository. - 2024. - Т. 5. - №. 2. - С. 282-287.
10. Bobokulovich R. K. FINE ART AND ITS PLACE IN HUMAN SOCIETY //Academia Repository. - 2024. - Т. 5. - №. 2. - С. 288-293.
11. Raxmonqulov X. B., Bekkeldiyeva M. F. Q. TASVIRIY SAN'AT VA UNING MOHIYATI, TUR VA JANRLARI //Oriental Art and Culture. - 2022. - Т. 3. - №. 2. - С. 540-546.
12. Suvanovich T. O. METHODS OF ORGANIZATION IN FINE ARTS LESSONS BASED ON MODERN PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES //American Journal of Pedagogical and Educational Research. - 2024. - Т. 21. - С. 106-110.
13. Uralovich T. F. Conducting classes on fine arts based on information and communication technologies //International Engineering Journal For Research & Development. - 2021. - Т. 6. - С. 3-3.
14. Toshpo'Latov F. U. et al. Bolalarni o 'yin texnologiyalari asosida kasb-hunarga qiziqishlarini shakllantirishda rivojlantiruvchi o 'yinlar //Science and Education. - 2021.
- Т. 2. - №. 4. - С. 487-491.
15. Uralovich T. F. Conducting classes on fine arts based on information and communication technologies International Engineering Journal For Research & Development.-2021 //Т. - Т. 6. - С. 3-3.
16. Urolovich T. F. et al. USE OF PERSPECTIVE POSITION AND METRIC ISSUES IN PRACTICAL DRAWING IN DESCRIPTION OF NUMBER LESSONS //Innovative Society: Problems, Analysis and Development Prospects.-2022.-S. - С. 41-44.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 3(1)
CC
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
17. Toshpulatov F. U., Norqochkarov R. E. O., Mahmudova K. N. Q. The relationship of folk application art with the science of drawing //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2.
18. Kholbozorovich K. J., Suvonovich T. O. STUDYING THE IMPORTANCE OF DRAWING AS A PRIMARY TOOL //Journal of Integrated Education and Research. -
2023. - Т. 2. - №. 4. - С. 14-17.
19. Tursunbayevna S. S. THE SUBJECT" FUNDS OF COLOR AND COMPOSITION" IS ONE OF THE IMPORTANT THINGS OF FINE ART EDUCATION //American Journal of Pedagogical and Educational Research. - 2024. - Т. 21. - С. 115-119.
20. Tursunbaevna S. S. METHODOLOGY OF WORKING GYPSUM CUTTING HEAD SAMPLE //International Multidisciplinary Journal for Research & Development. -
2024. - Т. 11. - №. 01.
21. Kamilova N. D. A. K. K. FEATURES OF TARGETED DESIGN FOR WOMENS CLOTHING //Confrencea. - 2023. - Т. 5. - №. 05. - С. 145-148.
22. Qizi R. S. A., Rakhmatullayeva U. S., Temirov D. X. Creation of methods of making national costume decorative elements //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2022. - Т. 12. - №. 5. - С. 1324-1331.
23. Toshbekov O. A. et al. Mechanical and Chemical Processing of Wool Fiber TECHNOLOGY //International Journal on Integrated Education. - 2021. - Т. 4. - №. 9. - С. 145-146.
24. Toshbekov O. A. et al. Mechanical and Chemical Processing of Wool Fiber TECHNOLOGY //International Journal on Integrated Education. - 2021. - Т. 4. - №. 9. - С. 145-146.
25. Karimov O. M. O. TASVIRIY SAN'AT ASARLARINI ISHLASH JARAYONIDA KOMPOZITSIYANING XUSUSIYATLARI //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2024. - Т. 4. - №. 2. - С. 242-248.
26. Karimov O. M. O. TASVIRIY SAN'AT ASARLARINI ISHLASH JARAYONIDA KOMPOZITSIYANING XUSUSIYATLARI //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2024. - Т. 4. - №. 2. - С. 242-248.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
Mamatqulov Shuhrat Nazarovich, o'qituvchi [Маматкулов Шухрат Назарович,
преподаватель], [Shurht N. Mamatqulov, teacher]; manzil: O'zbekiston, 117036, Surxandaryo, Termiz, 4 mkr 5/2 uy [адрес: Узбекистан, 117036, Сурхандарьинская, Термез, 4 мкр 5/2], [address: Uzbekistan, 117036, Surkhandarya, Termez, 4 mkr 5/2 House];
