CC BY
1ISSN 2181-4» Impakt faktor 5.1
W Щ $ 'Toowy*
MUSIQA O'QITUVCHISI FAOLIYATIDA KASBIY XUSUSIYTLAR Esonaliyev Abdulatif Abdujabbor ugli
O'zbekiston Davlat Konservatoriyasi "Fakultetlararo fortepiano ijrochiligi" kafedrasi o'qituvchisi
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 01-June 2024 yil Ma'qullandi: 05- June 2024 yil Nashr qilindi: 11- June 2024 yil
KEY WORDS
Musiqa madaniyati, vazifa, pedagogik faoliyat, kasbiy malaka, nota, musiqiy qobiliyat.
Mazkur maqolada musiqa o'qituvchisiga qo'yiladigan zamon talab va vazifalari haqida fikr-mulohazalar yuritiladi. Shuningdek, musiqa o'qituvchisi faoliyatining pedagogik kasbiy xususiyatlari bo'yicha munozaralar yuritiladi.
Ma'lumki, musiqiy ta'lim va san'atning ko'plab nazariyotchilari va amaliyotchilari musiqani dunyoni bilish imkoniyatlaridan biri deb bilishadi, chunki musiqa voqealar, hodisalar, jarayonlar va hayotning muhim xususiyatlarini aks ettiradi. Shuning uchun musiqani o'rganish kognitiv va estetik faoliyatning sintezidir. Ba'zilar musiqiy va pedagogik faoliyatning tadqiqot tarkibiy qismiga alohida e'tibor berishadi.
Turli olimlarning tadqiqotlarining asosiy qoidalarini tahlil qilib, biz musiqani zamonaviy o'qitish quyidagi xususiyatlarga ega degan xulosaga keldik:
❖ ta'limning yetakchi yo'nalishi estetik bo'lib, u o'quvchilarning madaniy va estetik ta'limining mazmunini ta'minlaydi;
❖ ta'limning yetakchi tamoyillaridan biri bu san'atning o'zini o'zi qadrlash g'oyasi;
❖ musiqani o'qitish mazmunining san'atshunoslik va falsafiy va estetik xususiyatlarining kombinatsiyasi;
❖ o'quvchi shaxsiyatining hissiy va emotsional tarkibiy qismlarini o'rganishda qo'llab-quvvatlash;
❖ san'at, ijodkorlik, o'rganishning integratsiyasi sifatida musiqa darsini tashkil etish;
❖ musiqa darsida san'at va ijodiy jarayonda ishlatiladigan texnika va texnologiya elementlaridan foydalanish;
❖ musiqiy ta'limning rivojlanayotgan tabiati, pedagogik jarayon sub'ektlarining ijodiy, badiiy, estetik, ijro qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan.
Musiqiy ta'limning nazariyotchilari va amaliyotchilari1 musiqiy ta'limning rivojlanayotgan tabiati nafaqat musiqiylik majmuasini ifodalovchi qobiliyatlarning rivojlanishi, balki o'quvchi shaxsining tarkibiy qismlarining katta spektrini rivojlantirish bilan ham belgilanadi. Musiqani o'qitish bolaning estetik, badiiy, musiqiy va ijodiy qobiliyatlarini
1 Шишлянникова Н.П. Взаимодействие искусств и их интеграция в обучение грамоте младших школьников. Абакан: Изд-во ГОУ ВПО «Хакасский гос. ун-т им. Н.Ф. Катанова», 2011. 67 с.
rivojlantiradi. E. B. Devyatkina2 turli nuqtai nazarlarni tahlil qilib, ular rivojlanmoqda degan xulosaga keldi:
❖ majoziy, assotsiativ, yaxlit badiiy idrok, hissiy-estetik tajriba, ijodiy va badiiy-majoziy fikrlash, badiiy tasavvur, badiiy ijodni idrok etish, fantaziya;
❖ musiqaga qiymat munosabati, san'at, go'zallik, ovoz, musiqa janrlari, uslublar, yondashuvlarga qiymat yo'nalishlari;
❖ musiqiy asarlarni ijro etish paytida fantaziya(improvizatsiya), badiiy tasavvur;
❖ hissiy idrok etish, hukm qilish va baholash qobiliyati;
❖ hissiy-emotsional soha, badiiy-majoziy, assotsiativ fikrlash, improvizatsiya, ijodkorlik;
❖ musiqani badiiy umumlashtirish va bilish usuli sifatida sezgi, musiqiy va assotsiativ fikrlash.
Agar biz umumiy o'rta ta'lim va bolalar musiqa va san'at maktablarining musiqa o'qituvchisi faoliyatini taqqoslasak, unda umumiy o'rta ta'lim maktabida ishlashning ko'p qirraliligi darhol sezilarli bo'ladi.
Kasbiy musiqiy ta'lim tizimida musiqaning har bir tarkibiy qismi alohida-alohida o'rganiladi, ko'pincha mustaqil fan shaklida (musiqa tarixi, solfejjio va boshqalar), dars shakli ta'lim mazmunining o'ziga xos xususiyatlariga qarab o'zgaradi. Umumiy musiqiy ta'limda na individual musiqiy fanlar, na individual va guruh ishlarining shakllarini tez-tez birlashtirish mumkin emas. O'qituvchi musiqa nazariyasini to'liq yetkazish yoki musiqa asbobini o'zlashtirishda har bir o'quvchiga e'tibor berish imkoniyatiga ega emas. Shuning uchun musiqani o'qitishda musiqaning barcha tarkibiy qismlari va xususiyatlarining o'zaro bog'liqligi, ularning birligi birinchi o'rinda turadi.
D. B. Kabalevskiy "o'qituvchi umumiy pedagogik tayyorgarlikdan tashqari, albatta cholg'u chalishi, aniq va ifodali dirijyorlik-xor texnikasini bilishi, qo'shiq aytishi, musiqa tarixi va nazariyasi bo'yicha tayyorgarlikka ega bo'lishi, notalar va ohangga oddiy jo'rnavozlikni bilishi kerak" deb ta'kidlagan. Bir so'z bilan aytganda, musiqa o'qituvchisi musiqiy ma'lumotli o'qituvchi bo'lishi kerak3. Shuning uchun musiqa o'qituvchisining kasbiy funktsiyalari tabiatan integrativdir.
Shu bois musiqa o'qituvchisini tayyorlashda bir yoki ikkita asosiy fan bo'lishi mumkin emas. Tarixiy-nazariy fanlar, fortepiano yoki dirijyorlikni birinchi o'ringa qo'yish maktabda musiqa o'qitish muammolarini, ommaviy musiqa ta'limi muammolarini hal qilishni ta'minlamaydi. Musiqa o'qituvchisining musiqiy kasbiy tayyorgarligining alohida elementlari maktab darsiga nisbatan birlashtirilishi kerak. Shu munosabat bilan, barcha o'quv materiallari, ma'lum fanlarda shakllangan barcha bilim va vakolatlar talabaga savol prizmasidan o'tishi kerak.
Zamonaviy maktab universal musiqachini talab qiladi, uning faoliyati 20 yil oldingi musiqa o'qituvchisidan juda farq qiladi. Shu bilan birga, o'qituvchining sharoit va muhitni yaratish qobiliyati hali ham birinchi o'rinda turadi, unda o'quvchi musiqaga qiziqishni rivojlantiradi va qo'llab-quvvatlaydi, bu san'atning ushbu turiga qiymat munosabatini shakllantirishga o'tadi va musiqa orqali dunyoni bilish va boshdan kechirish jarayoni dunyoqarashning ajralmas qismiga aylanadi. Bunday sharoitda eng muhim pedagogik
2 Devyаtkinа E.B. Musicd snd pedаgogicаl а^уйу of а music teаcher аs а guideline for improving the profession^ taining of students // Uchenye zаpiski. Electronic scientific jourrnl of Kursk State University. 2008. pp. 125.
3 Кабалевский Д.Б. Основные принципы и методы программы по музыке для общеобразовательной школы // Программа по музыке. 1-8 классы. М.: Просвещение, 2006. С. 5-18.
yondashuvlar o'qituvchining o'qituvchi uchun an'anaviy bo'lmagan yangi faoliyat turlarini o'zlashtirishga yo'naltirilgan ijodiy va faol yondashuv edi. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, bu musiqa darslari samaradorligining eng yaxshi garovi bo'lgan maktab o'quvchilarining musiqiy manfaatlariga o'qituvchining ijodkorligi va yaqinligi hisoblanadi.
Zamonaviy musiqa o'qituvchisi nafaqat musiqadagi yangi texnologiyalarni bilishi, balki ularni tushunishi va darslarida faol foydalanishi kerak. Shunga qaramay, aksariyat o'qituvchilar raqamli dasturlar va kompyuter texnologiyalarining pedagogik imkoniyatlari to'g'risida zaif tasavvurga ega yoki ularni to'liq potentsialdan foydalanmasdan qisman qo'llashadi. Bu, birinchi navbatda, bo'lajak musiqa o'qituvchilarining tayyorgarligi va o'quv dasturining mazmunini o'zgartirish masalasiga to'xtalib o'tadi: jamiyat yangi darajadagi mutaxassisga muhtoj. Xulosa:
Pedagog faoliyatining ko'p qirrali tabiati bir necha bor bir qator yirik olimlarning tadqiqot ob'ektiga aylandi. Musiqani o'qitishning o'ziga xos xususiyatlari shundaki, bu jarayon umumiy ilmiy, uslubiy, maxsus musiqiy va psixologik-pedagogik kompetentsiyalarni sintez qilmasdan mumkin emas, o'qituvchining faoliyati pedagogik, musiqiy ijro, musiqashunoslik, xormeyster, tadqiqot ishlarini o'z ichiga oladi. Natijada rivojlangan estetik, badiiy, musiqiy va ijodiy, ijodiy qobiliyatlarga ega bo'lgan o'quvchining shaxsiyati.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Devyatkina E.B. Musical and pedagogical activity of a music teacher as a guideline for improving the professional training of students // Uchenye zapiski. Electronic scientific journal of Kursk State University. 2008. pp. 125.
2. Ibragimov, B. (2023). Types And Importance Of Innovative Technologies In Education. Молодые ученые, 1(20), 96-98.
3. Кaбaлевский Д.Б. Основные принципы и методы nporpaMMbi по музыке для общеобрaзовaтельной школы // Прогрaммa по музыке. 1-8 ^accbi. М.: Просвещение, 2006. С. 5-18.
4. Шишлянниковa Н.П. Взaимодейcтвие искусств и их интегрaция в обучение грaмоте млaдших школьников. Изд-во ГОУ ВПО «Хaкaccкий гос. ун-т им. Н.Ф. Кaтaновa», 2011. 127 с.
