Научная статья на тему 'МУСИҚАТЕРАПИЯ МУСИҚАЧИ ПЕДАГОГНИНГ ФАОЛИЯТИДАГИ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШ СИФАТИДА (СОҒЛИГИДА ЧЕКЛОВЛАР БЎЛГАН БОЛАЛАР БИЛАН ИШЛАШДА)'

МУСИҚАТЕРАПИЯ МУСИҚАЧИ ПЕДАГОГНИНГ ФАОЛИЯТИДАГИ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШ СИФАТИДА (СОҒЛИГИДА ЧЕКЛОВЛАР БЎЛГАН БОЛАЛАР БИЛАН ИШЛАШДА) Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
136
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мусиқатерапия / мусиқа / ижтимоий реабилитация / ижтимоий ёрдам / Карл Орф мусиқа чолғулари мажмуаси. / music therapy / music / social rehabilitation / social assistance / Carl Orff's set of musical instruments.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Малохат Саиджабборовна Мухитдинова

Мақола мусиқатерапия ҳусусиятларининг инсон ижтимоий реабилитацияси ва психологик ҳолатига таъсири тури сифатида кўриб чиқилган. Унда мусиқа тинглаш натижасида инсон организмининг маълум товуш қўзғотувчисига бўлган реакциялари, бу методикани турли ҳил ёрдамга муҳтож вазиятларда қўлланиши ўрганилган. Шунингдек, мусиқатерапия коррекцион даволаш курслари ташкил қилиш учун мутахассис таклифлари берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Малохат Саиджабборовна Мухитдинова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MUSIC THERAPY AS THE MAIN ACTIVITY OF A MUSIC TEACHER (WHEN WORKING WITH CHILDREN WITH DISABILITIES)

The article discusses the features of music therapy as a type of influence on social rehabilitation and the psychological state of a person. It studies the reactions of the human body to a particular sound stimulus as a result of listening to music, the application of this method in situations requiring various assistance. Also, recommendations were given by specialists on the organization of correctional and therapeutic courses of music therapy.

Текст научной работы на тему «МУСИҚАТЕРАПИЯ МУСИҚАЧИ ПЕДАГОГНИНГ ФАОЛИЯТИДАГИ АСОСИЙ ЙЎНАЛИШ СИФАТИДА (СОҒЛИГИДА ЧЕКЛОВЛАР БЎЛГАН БОЛАЛАР БИЛАН ИШЛАШДА)»

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 5 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

МУСИКАТЕРАПИЯ - МУСИ^АЧИ ПЕДАГОГНИНГ ФАОЛИЯТИДАГИ АСОСИЙ ЙУНАЛИШ СИФАТИДА (СОГЛИГИДА ЧЕКЛОВЛАР БУЛГАН

БОЛАЛАР БИЛАН ИШЛАШДА)

Малохат Саиджабборовна Мухитдинова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти, Мусика таълими

кафедраси катта укитувчиси m.muxitdinova@cspi.uz

АННОТАЦИЯ

Макола мусикатерапия хусусиятларининг инсон ижтимоий реабилитацияси ва психологик холатига таъсири тури сифатида куриб чикилган. Унда мусика тинглаш натижасида инсон организмининг маълум товуш кузготувчисига булган реакциялари, бу методикани турли хил ёрдамга мухтож вазиятларда кулланиши урганилган. Шунингдек, мусикатерапия коррекцион даволаш курслари ташкил килиш учун мутахассис таклифлари берилган.

Таянч суз ва иборалар: мусикатерапия, мусика, ижтимоий реабилитация, ижтимоий ёрдам, Карл Орф мусика чолгулари мажмуаси.

MUSIC THERAPY AS THE MAIN ACTIVITY OF A MUSIC TEACHER (WHEN WORKING WITH CHILDREN WITH DISABILITIES)

ABSTRACT

The article discusses the features of music therapy as a type of influence on social rehabilitation and the psychological state of a person. It studies the reactions of the human body to a particular sound stimulus as a result of listening to music, the application of this method in situations requiring various assistance. Also, recommendations were given by specialists on the organization of correctional and therapeutic courses of music therapy.

Key words and phrases: music therapy, music, social rehabilitation, social assistance, Carl Orffs set of musical instruments.

Бугунги кунда жисмоний ва интеллектуал ривожланиш даражаси пастбулган ва махсус ёрдамга мухтож болалар сонининг сезиларли даражада, кескин купайиши муаммоси аникланди. Уларнинг аксарияти аклий ривожланишида тенгдошларидан ортда колган, мураккаб полиморф бузилишларига эга булган ва бунинг окибатида ривожланишнинг турли таркибий кисмларида зарар курган,

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 5 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

натижада когнитив-нутк жараёнлари, харакат ва хиссий-иродавий функциялари бузилган болалардир. [1 ]

Замонавий ижтимоий-иктисодий шароитда имконияти чекланган болаларнинг жамиятга ижтимоий интеграциялашуви долзарб муаммо хисобланади. Уни хал килиш механизмларидан бири бу мусика терапияси ёрдамида имконияти чекланган болалар билан коррекцион-ривожлантирувчи, таълимий-тарбиявий ишларни фаоллаштиришдир.

Сунгги пайтларда арт-терапия методлари тобора оммалашиб бормокда. Улардан баъзилари на тиббиётга ва на далилларга асосланган фанга алокаси йук, лекин хдкикий дурдоналар хам бор.

Мусика терапияси - бу мусика ва чолгу асбобларидан хиссий огишларни, харакат ва нут; бузилишларини, хатти-харакатлардаги огишларни, мулокотдаги кийинчиликларни тузатиш воситаси сифатида, шунингдек турли соматик ва психосоматик касалликларни даволаш учун ишлатиладиган арт терапия йуналишидир.

Мусика терапияси инсон танасига таъсир килиш учун клиник шароитда мусикадан фойдаланадиган ёрдамчи фандир.

Мусика терапияси факат махсус маълумотга эга булган мутахассис -ихтисослаштирилган олий укув юртларида тайёрланган мусика терапевти томонидан амалга оширилиши мумкин. Бу фан мусика, психология ва тиббиёт чоррахасида жойлашган. Мусика терапияси хам болалар, хам катталар учун мос келади. [2]

Мусика терапиясининг иккита асосий шакли мавжуд: фаол ва пассив (рецептив). Фаол мусика терапияси - бу терапевтик-психотерапевтик йуналтирилган фаол мусикий фаолият булиб, у уз овози ёки бирон бир мусика чолгу асбоблари ёрдамида мусика материалини ижро этиш, мусиканинг характерига ва мазмунига мос келадиган импровизация килиш. Пассив -психотерапевтик максадларда мусикани идрок этиш (тинглаш), рагбатлантирувчи, тинчлантирувчи ёки баркарорлаштирувчи мусикани фон сифатида тинглаш жараёнини уз ичига олади.

Мусикатерапияни утказиш учун максадли гурухлар:

1. Соглигида чекловлар мавжуд инсонлар.

2. Болалар ва усмирлар.

3. ^ийин хаётий вазиятга тушган шахслар. [3]

ЧолFу ижрочилиги ва кушик ижросининг организга таъсири.

Кадимги билимлар билан солиштирилган замонавий тадкикотлар натижалари турли чолгу асбоблари товушлари инсон танасига турлича таъсир этишини курсатади: зарбли чолгу асбобларининг овози баркарорлик туйгусини, эртанги

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 5 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

кунга ишончни уйготиши, жисмонан кувватланиши, инсонга куч-кувват бериши мумкин. Пуфлама асбоблари хиссий-эмоционал соханинг шаклланишига таъсир килади. Мис пуфлама асбоблари эса одамни бир зумда уйкудан уйготади, уни тийрак ва харакатчанг килади.

Инсоннинг интеллектуал сохаси клавишли асбоблар, хусусан, фортепианода ижро этиладиган мусикага мос келади. Фортепиано товушини энг математик мусика деб аталиши бежиз эмас, пианиночилар эса тиник фикрлаш ва жуда яхши хотирага эга мусикий элита каторига киради. Торли чолгу асбоблар юракка бевосита таъсир килади. Улар, айникса, скрипка, виолончель ва гитара инсонда мехр-окибат туйгусини ривожлантиради, калбга шифо беради. Узбек мусикий чолгу асбобларини хам унутмаслигимиз керак. Булар: рубоб, гижжак, танбурлардир.

Вокал мусикаси бутун танага, лекин биринчи навбатда томокка таъсир килади. "Сехрли овоз" ибораси хозирги пайтда жуда кенг таркалган, чунки сузларни ифодали талаффуз килиш кобилияти одамларни уз иродасига буйсундириш, маълум бир имидж яратиш санъатига айланди. Бу инсонлар билан мулокот зарур касб эгалари, сиёсатчилар, рахбарлар ва умуман, хар кандай шахс учун жуда мухимдир. [4]

Мусикатерапивтик машFулотлари тузилиши:

Мулокотни урнатилиши (мухитни шакллантириш, мулокотга киришиш, тинглаш фаолиятига тайёрлаш)

Уртадаги тарангликни бартараф этиш (эмоционал).

Тинчланиш ва ижобий хис-туйгулар билан зарядлаш (мусика асари тарангликни енгиллаштиради, тинчлик мухитини яратади. Одатда у тинч, бушаштирувчи ёки тийрак, хаётни тасдикловчи, жонлилик, энергия ва оптимизм зарядини беради).

Юкорида келтирилган далиллардан келиб чиккан холда Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти кошида ташкил килинган укув марказларда мусикатерапиясини амалга оширувчи махсус жихозлаштирилган индивидуал ва гурух машгулотлари учун синф хоналари фаолиятини йулга куйиш мумкин.

Мусикатерапияси хонаси. Мусика терапияси яхши шамоллатилган, шовкиндан изоляцияланган, камида 20 м2 майдонга эга шинам хонада утказилиши керак. Ёруглик даражаси машгулотни максадига боглик булиб, уни узгартириш кулай булмоги лозим. Тинчлантирувчи максад куйилган машгулот учун коронгурок хона керак булса, логоритмика, чолгу ижросини ургатувчи машгулотлар учун ёруг хона керак булади.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 5 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

CeaHC yTKa3Hnnm xpnara x,aM Kynaö ypuHgu^nap, 6at3H xpnaraapga KpoBarga eraö Ba 6at3H xonaraapga oggufi CTyrnap x,aM caMapagopnHK gapa^acura Tatcup этagн.

MycHKarepanua yKyB xoHacuHH nonry acöoönap öunaH ^Hxo3nam, aBBanaMÖop, Kapn Op$ MycHKa nonrynapu Ma^Myacu nonrynapuHH Ha3apga Tyragu. [5]

Бундан ташкари, хозирги кунда мактабгача ёшдаги болаларни мусика чолгуларида ижрочилиги учун узбек миллий чолгу асбоблари мажмуаси таълим ташкилотлари амалиётига киритилган.

Муси;а терапияси хонаси мусикий марказ, плеерлар, ;уло;чинлар билан таъминланиши керак. Техник воситалар ёрдамида янграйдиган муси;а сифати ю;ори булмоги лозим. Бу сеанслар давомида стерио эффектида турли жанрдаги муси;аларни тинглатишдан ташкари табиат товушлари: денгизни мавжланиши, ёмгир, шамолни тинглатишда керак булади. Бундан ташкари хонада компьютер, принтер ва монитор булиши зарур. Шу билан бирга албатта, турли мусикий

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 5 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

жанрларни уз ичига олувчи фонотекани яратмок лозим. Бунда мусикани кабул килишнинг этно-маданий мувофикдик принципига риоя килмок керак. Масалан, узбек болалари билан ишлашда улар тушунадиган фольклор уйин ва кушикларни, рус боласига у тушунадиган ва шу билан бирга маданий ривожлантира оладиган мусикий материал булмоги лозим.

Мусика терапия сохасида замонавий компьютер аудио-дастурлари мавжуд. Булар: «Антистрессовая», «Бронхиальная астма», «Гипертоническая болезнь», «Стенокардия», «Язвенная болезнь желудка» ва бошкалар. Улар хозирги кунда хорижий ва Россия мутахассис олимлари томонидан профилактика ва даволаш максадида муваффакиятли кулланиб келинмокда. [6]

Мусика терапияси дастури бир нечта асосий тамойилларга асосланиши керак:

A. Этномаданий мувофиклик тамойили

Мусикий терапия дастурини тузишда мусикий идрок этиш хусусиятларининг диагностик маълумотларини хисобга олиш ва беморга таниш ва тушунарли булган мусикий материалдан фойдаланиш керак.

Б. Эмоционал кулайлик тамойили.

Сиз тинглаётган мусика, албатта, завк ва хотиржамлик келтириши керак. Мусикий ва терапевтик дастурларни табиат товушлари билан бирлаштириш максадга мувофик: денгизнинг овози, кушларнинг куйлаши, баргларнинг шитирлаши ва бошкалар.

B. Маънавият ва ахлок тамойили

Севги-мухаббат галабаси, уз-узи ва табиат билан уйгунлик, мехр-окибат ва яхшиликка ишонч - булар шифобахш мусикада устунлик килиши керак. Минор ладида ёзилган мусика асарлардан фойдаланганда хам, фожиали кайфиятдан холи мусикани танлаб, ушбу тамойилга амал килиш керак. Ижобий психо-эмоционал муносабат оптимал булиб, шифо беришга ва тананинг захира имкониятларини оширишга максимал даражада хисса кушади.

Д. Катарсис ва функсионал мувофиклик тамойили

Шифобахш мусика инсонни маънавий поклаши, иложи булса, ички зиддиятларини хал килиши ва психо-эмоционал стрессни, агар суров ва ташхис натижасида аникланган булса, енгиллаштириши керак. Шу билан бирга, гиперфунксионал холатлар учун асосан тинчлантирувчи мусикадан фойдаланиш керак: сокин ва тинч, минор ва мажор; гипофунксионал холатлар учун - тоник: уртача тез, ритмик, мажор охангли.

Д. Контрастлилик тамойили

Бу ёндошув табиатан карама-карши булган кузгатувчиларни солиштиришнинг физиологик конуниятларининг узига хос хусусиятларига

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 5 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

асосланади, агар кузгатувчи табиатан карама-карши булган тирнаш хусусияти берувчидан кейин ёки унинг фонида дархол харакат килса, унинг кучи ортади.

Так;осланган асарларнинг контрасти тингловчиларнинг сезгирлигини оширади, янграётган мусикани идрок этишнинг янгилигини таъминлайди ва уларнинг ижобий хис-туйгулар билан яхширок "зарядланиши" ни шартлайди.

Сокин ва баланд, тез ва секин, мажор ва минор мусикаларининг ёнма-ён жойлашиши ва алмашиниши (даволаниш боскичига караб у ёки бунинг нисбий устунлиги билан) бир хил контраст конунига амал килади.

Кайси ладлар, мажор ёки минор мусикаси устунлик килиши керак? Бу масала хар бир шахснинг психо-эмоционал холати ва шахсий муносабатига караб катъий индивидуал ёндашувни талаб килади.

Е. Муътадиллик тамойили

Овознинг интенсивлиги катта ахамиятга эга; баланд овозли мусика беморларни тезда тушкунликка солади. Биз В.М.Бехтеревнинг кузатишларини эсга олсак: Бехтерев куйчанг мусиканинг юмшок товушини депрессив беморларга фойдали таъсири хакида таъкидлаган.

Мусикий терапия дастурларини тайёрлашда психотерапевтик жихатларни мухокама килишни якунлаб, шуни таъкидлаш мумкинки, бу жараён катта санъат, ижодий илхом ва купинча импровизацияни талаб килади. Агар мутахассис бу фазилатларга эга булса, мумкин мусиканинг кучли психотерапевтик салохиятидан фойдаланиш учун одамлар учун саломатлик учун мухим фойдаси В.М Бехтерев томонидан чиройли тарзда ёзилган. Бехтерев: "Мусика бизнинг хис-туйгуларимиз ва кайфиятимиз хукмдори эканлигини билишимиз биланок, биз шифокорнинг карорига кура, у маълум бир кайфиятни яратиши мумкин ва керак, деб кутишга хаклимиз. Баъзида ортикча сезгирликни юмшатинг, бошка холларда, беморни кайгули холатдан яхши кайфиятга утказинг, учинчи холда, нафас олиш ва кон айланишига мос равишда таъсир килиш оркали босиб турган чарчокни йукотинг ва тана аъзоларга жисмоний куч беринг". [7]

Шундай килиб, Мусика терапиясиниен сузсиз имконияти чекланган инсонлар учун шифо деб хулоса килган холда, уни жахонда борган сари ривожланиб келаётганини таъкидлаш мумкин. Мусика терапияси мутахассиси уз касбини яхши билиши билан биргаликда кушимча махсус онлайн курсларни тугатган, шу йуналишда ютукларга эришган хорижий ва Россия профилактика-даволаш марказлари ишини якиндан урганиши ва керак булса хамкорликда ишлаши керак булади.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 3 I ISSUE 5 I 2022 _ISSN: 2181-1601

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=222ff7

Фойдаланилган адабиётлар.

1. Суворова В.Е. -"Музыкотерапия для детей с ОВЗ", Адаптированная дополнительная общеобразовательная общеразвивающая программа, Санкт-Питербург, 2020.

2. Брусиловский Л.С. Музыкотерапия. - Ташкент, 1985 г.

3. Abdullayeva G.S., Muxitdinova M.S.- "Musiqaterapiya- alohida yordamga muhtoj bo'lgan bolalar bilan olib boriladigan uzluksiz talim-tarbiya modellaridab biri sifatida", Uzluksiz talim, 2020, maxsus son, 35-39 betlar.

4. Красавин О. А., Карасев Г.Г. Биолокация и музыка. - М., 2004 г.

5. Петрушин В.И. Музыкальная психотерапия. - М., 2002 г.

6. Шушарджан С.В. Музыкотерапия и резервы человеческого организма. -М., 1998 г.

7. Мухитдинова М.С. -"Нущида огир нуксони бор болалар билан коррекцион-ривожлантирувчи ишларни олиб боришда мусика машгулотларининг имкониятлари», МУГАЛЛИМ ^ЭМ YЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИУ, Нукус, 2021, №3/2, 35-36 бетлар

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.