CC BY
1МУНДАРИЛАИ ТАЪЛИМИ АКАЛИЯИ ФАЪОЛИ ЛУГАВИИ ЗАБОНИ АНГЛИС ВА ПРИНСИП&ОИ ИНТИХОБИ ОН
ИСКАНДАРОВА САНГИМО
Донишгох,и давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав, омузгори кафедраи методикаи таълими
забони хоричй
Аннотатсия: Хамин тарик, лугатомузи валугатшиноси фаннимустакили илмгматсуб шуда, айни замон дар рушду такомули худ ба бисёр фантои дигари илмг такя меорад, ки мундарилаи онро бою Ганг гардонда, асостои илмии онро таъмин менамоянд. Барои мартилаи тозираи тараккиёти лугатомузи ва лугатшиноси амикшавии робитаи он бо илмтое хос аст, ки дар заминаи фантои бунёдг пайдо шуда, характери байнифанниро таъмин мекунанд.
Калидвожа: лугатомузи, лугатшиноси, рушду такомули, бою Ганг гардонда, тараккиёти, бунёдг, байнифанни.
Карори Букумати Лумаурии Толикистон «Дар бораи тасдики барномаи давлатии такмил ва омузиши забонаои рус! ва англис! дар Лумаурии Толикистон барои солаои 2004 - 2014», ки аз лониби Президенти кишвар Эмомал! Раамон дар таърихи 2 декабри соли 2003 ба имзо расидааст, назди мутахассисону омузгорони мактабаои ол! ва миёнаи таасилоти умум! вазифааои пурмасъули ба таври кулл! такмил додани таълими забонаои рус! ва англисиро такозо менамояд.
Барои дарк намудани х,олати муосири забон,шаклх,ои грамматикии он,сохтори грамматикию фонетикий ва сохти таркиби лугавй лозим меояд, ки х,ар як зухуроти забони англисйхдмчун натичаи муайяни ташаккули дарозмуддати таърихй, чун косили як катор тагйироту табдилёбих,о, ки дар зарфи фосилаи дарози вакт ба вукуъ омадаанд,омухта шуда ба хонандагон омузонида шавад. Бинобар ин мо кушиш намудем, ки сифт ва даралааои сифатро аамчун як аисаи мустакили нутк! забони англис! дар мукоиса бо забони толики мавриди таълим дар муасисааои таълими карор диаем.
Лугат дар аамбастаг! бо фонетика ва грамматика асоси муоширатро ташкил мекунад. Танао туфайли лугат ва грамматика кас метавонад фикру акидааои худро ифода кунад. Хонанда нутки мусоаибро вакте дарк карда метавонад, ки маънои вожааои таркиби нутки шунидаашро донад. Лугатдон! барои аарфзан! низ ааамияти калон дорад. Балми лугати омухташавандаи забони хорил! аз намуди муассисаи таълим! вобаста аст. Тибки барномаи таълими забони англис! дар мактаби миёна хонандагон бояд барои муошират 1000-1200 калимаро чун акалияи лугавии фаъол аз худ намоянд.
Дар адабиёти илм! - метод! ду навъ мушкилоти омузиши лугати забони англис! нишон дода мешавад:
1) Мушкилоте, ки ба сохти калимаао ва истифодаи онао алокаманд аст.
2) Мушкилоте, ки ба вижагиаои хосаи лугати забони англис! дар мукоиса бо лугати забони модарии хонандагон вобаста аст.
Ба гуруаи аввал хусусиятаои зеринро дохил кардан мумкин аст:
а) номутаносибият дар имло ва хониши вожаао: whom, when, whose, often, ballet, through.
б)бисёрмаъногии як зумра калимааои забони англис!:
a glass-1 )шиша, 2)стакан
a match-1 )гугирд, 2)мусобика
в) маъмул будани аодисаи конверсия дар забони англис!:
cover-мукова, густурдану hand- даст, додану
г) калимаао берун аз коида хонда мешаванд: kind, mind, live, give, machiney great, dead, deaf ва гайраао.
1. Маънои лексикии як зумра вожашои забони англис! нисбат ба забони модар! васеътар мебошад. Мисол: country-мамлакат, ватан, деша.
2. Дар байни вожашои ду забон муродифоти лузв! ба назар мерасад: лома- a robey тупп! (ток!)-а skull capy
3. Ба як вожаи забони толик! ду калимаи забони англис! рост меояд: даст- arm, hand.
4. Дар забони англис! вожашое мавлуданд, ки дар забони модарии хонандагон муродиф надоранд: skirt, blouse, lunch, a standard lamp.
5. Дар забони толик! калимашое шастанд, ки дар забони англис! муродиф надоранд: шашар, сандал!, машс! ва гайрашо.
. Омузгор бояд ин хусусиятшои лугавии забони англисиро ба инобат гирифта, рошу усул ва воситашои Самарабахши лугатомузиро лустулу намояд.
Дар илми равоншинос! калима ангезандаи фикр машсуб мешавад. йангоми дарки маънои вожа анализаторшои мотор! ва шунаво! иштирок мекунанд.
Аз сабаби кам будани соатшои таълимии забони хорили азхудкунии лугати пешбинишуда басо мушкил аст. Аз им лишоз он лугатро ба 2 гуруш лудо мекунанд: а) акалияи фаъоли лугав!, ки асосан барои шарфзан! зарур аст. б) акалияи гайрифаъоли лугав!, ки барои фашмидани нутки хатт! ё шифош! даркор аст. Акалияи фаъоли лугав! аз руи принсипшои зерин интихоб карда мешавад:
1. Принсипи семантик!, ки тибки он мушимтарин вожашои мавзуот! ба барномаи таълим ворид карда мешавад.
2. Принсипи тавъамият, ки тибки он имкониятшои башамоии вожаи зарур! бо дигар вожашо ба инобат гирифта мешавад.
3. Принсипи ба инобат гирифтани мансубияти вожа ба ин ё он услуби забон. Аз руи ин принсип таншо лугатшое бояд интихоб карда шаванд, ки оншо нейтрал!, адаб! ва китобат! мебошанд.
4. Принсипи маъмулияти истифодаи калима дар нутки чи шифош! ва ч! хатт!.
5. Принсипи интихоби яке аз калимашои синоним!.
6. Принсипи ба инобат гирифтани имкониятшои калимасозии вожа. Он калимашое бояд интихоб гарданд, ки аз оншо тавассути аффиксшо шарч! бештар сохтани вожашои нав имконпазир мебошад.
7. Принсипи истисно кардани калимашои байналмилал!.
Зери ташрири профессор И.В.Рашманов лугате ташти унвони «Словарг наиболее употребителгншх слов» ташия гардидааст, ки онро метавон лугати фаъол машсуб донист.
Акалияи фаъоли лугавии забони англисиро метавон бо назардошти синну соли хонандагон, номгуи мавзуот барои омузонидани нутки шифош! ва даралаи мушкилиашон ба гурушшо таксим кард.
Таълими лугати забони англис! аз се зина иборат аст:
1. Зинаи шинос намудани хонандагон бо шакл ва маънои калима (presentation).
2. Зинаи машккунии калимашо (practice).
3. Зинаи истифодабарии оншо дар нутк (product).
Дар зинаи аввал омузгор хонандагонро бо шакл ва маънои калима шинос мекунад. Дар адабиёти илм! - метод! ду усули фашмондани маънои калима кайд карда мешавад: а) бе тарлума б) тавассути тарлума
Ба усули аввал дохил мешавад: 1) фашмонидан тавассути аёният 2) фашмиш тавассути аклу фаросат 3) тавассути шаршдиш! 4) тавассути овардани синоним ё антоними вожаи зарур!. Ин усулшо дар синфшои поён! бештар истифода мегарданд.
Маънои вожашое, ки мафшуми абстрактиро ифода мекунанд, одатан тавассути тарлума фашмонда мешаванд. Мисол: to like, to see, to look, to decide, to think, to watch, to agree, to discuss, to invite ва гайрашо. Тавассути аёният омузонидани вожашои нав аз талаффузи дурусти оншо огоз меёбад. Мисол, омузгор расми беморхонаро нишон дода мегуяд: This is a hospital.
Doctors work in the hospital. My friend Jamshed is ill. He is in the hospital. Талаффузи калима бо назардошти задай он машк карда мешавад.
Дар зинаи дуюми аосилшавии малакаи лексик! машкаои маънов! ва билохир коммуникатив! истифода мешаванд. Илрои машкаои маънов! барои ташаккул ва инкишофи малакаи лексик! басо зарур аст. Ба сифати намуна силсилаи машкаоеро меорем, ки онао барои аз бар кунонидани вожаи «holiday» нигаронида шудаанд.
1. Машки такдид!.
Бачаао, ман иди дустдоштаи худро номбар мекунам. Касе, ки ин идро низ меписандад, тасдик кунад.
Омузгор: I like Women's Day holiday. Хонанда: I like this holiday too.
2. Машки лойивазкун!.
Бачаао, мехостам, ки аар кас иди дустдоштаи худро ба ман гуяд.
Хонандаи 1: I like New Year holiday.
Хонандаи 2: I like Independence Day holiday.
Хонандаи 3: I like Nawrouz holiday.
Хонандаи 4: I like Ramaddan holiday ва гайра
3. Машки табодул!.
Ба гуфтори ман таваллуа намуда, онро тасдик ё инкор кунед. Омузгор: We celebrate Women's Day in May.
Хонанда: No, we don't celebrate Woman's Day in May. We celebrate it in March Омузгор: People work on Ramaddan holiday.
Хонанда: No, people do not work on Ramaddan holiday, they rest on this day. Омузгор: Do you really celebrate the Constitution Day on the 6th of November? Хонанда: We celebrate the Constitution Day on the 6lh of November.
4. Машки омехта.
Бачаао, хоаиш мекунам, ки аар кадоматон дар хусуси идао ва лашнгирии онао чизе
гуед.
Хонандаи 1: September 9th is the biggest holiday in our country. On this day we celebrate Independence Day.
Хонандаи 2: We celebrate Ramaddan holiday at the end of Ramaddan month. It is a Muslim holiday.
Хонандаи 3: Navruz is a spring holiday. We celebrate it on the 21st of March every year. People enjoy the Navruz food "Sumalak". 5. Машки продуктив!.
Ба саволаои ман лавоб диаед:
1) Do we celebrate Independence day in October every
year?
2) Do you like to celebrate the New Year holiday at home or in the restaurant?
3) What do we celebrate on the 27th of June?
4) Do people work or rest on Victory day holiday? ва гайраао.
Дар зинаи сеюм ин калимаао дар асоси расмаои мавзуот!, лаазааои зиндаи ааёт! тибки машкаои муошират! омузонида мешаванд. Мисол: 1) Jamshed, tell us, please, how you celebrate "Navruz" every year
2) Parviz, what's your favourite holiday?
3) Aziz, what do people do on the 9th of May every year?
4) Malika, how do you celebrate the Ramaddan holiday?
Дар баробари ташаккул ва инкишофи захираи лугавии хонандагон бояд малакааои шунида фаамидан, аарфзан! ва хондан ташаккул ёбад. Бо ин максад дар аудуди матни хонда ва шунидашуда бояд машкаои навъи зерин гузаронида шаванд. 1) Аз матн калимааоеро, ки бо обу ааво алокаманданд, ёфта хонед.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
2) Ea 3epu Ka^HMaaou 3epuH HaMygaoamoHpo HaBuceg. .nu6oc MeBa ca63aBOT p clothes fruit vegetables colour
3) AaBo6u caBonaoH gogamygapo gape6eg. 1. Where do you usually spend
либос
ранг
a) By bus.
your summer holday? 2. What do you like to do in
b) Computer games.
your free time? 3. Do you go to school by
c) Classic music.
bus or by car? 4. What kind of music do you
d) At the sea shore.
enjoy listenning? 5. What's your hobby?
e) I like to play tennis.
4) Аз таркиби вожааои зерин реша ва суффиксаоро лудо намуда, онаоро тарлума кунед.
Coldness, sunny, boyhood, writer, reader, unhappy, friendship.
Барои бой гардонидани захираи лугавии хонандагон бозиаои гуногунро гузаронидан мувофики матлаб аст.
Малакаи лексикии репродуктив! - ин кобилияти дуруст истифода бурда тавонистани вожааои зарур! дар лараёни нутк, мебошад. Малакаи ретсептив! бошад, - ин шинохтани калима ва фаамондани маънои он аангоми шунидани нутки шифоа! ва хондани матн маасуб мешавад.
1. Номуродиф! дар системаи лексикии забони англис! ва модар! боиси хатоао мегардад. 2. Аз руи даралаи истеъмолашон дар ланбааои мухталифи фаъолияти муошират! бояд лугатро ба фаъол ва гайрифаъол лудо кард.
3. Принсипаои интихоби лугати фаъол инаоянд: а) семантик!, б) тавъамияти вожаао, в) маъмулияти истифодаи онао, г) мансубияти услубии вожа (китоб!, адаб!, нейтрал!), д) истиснои синонимао.
4. Зинааои асосии кор бо лугати фаъол инаоанд: а) шиносо! б) машккун! в) истифодаи лугат дар ланбааои металифи фаъолияти муошират!.
5. Малакаи ретсептив! тавассути илрои машкаои лустулу!, шиносо! ва муайянкун! амал! мегарда.
Хамин тарик, лугатомузи ва лугатшиноси фанни мустакили илм! маасуб шуда, айни замон дар рушду такомули худ ба бисёр фанаои дигари илм! такя меорад, ки мундарилаи онро бою ган! гардонда, асосаои илмии онро таъмин менамоянд. Барои мараилаи аозираи тараккиёти лугатомузи ва лугатшиноси амикшавии робитаи он бо илмаое хос аст, ки дар заминаи фанаои бунёд! пайдо шуда, характери байнифанниро таъмин мекунанд. Албата моро зарур аст, ки барои дуруст ва аник дарк намудани граматикаи забони англисй, оиди ин забон хусусиятхои лингвистикии он малумоти кофи дошта бошем ва албата бо мукоиса бо забони модарии хеш мувофикка карда тавонем
1. Абдуллоева М. Н. Категория числа в таджикском и русском языках (именные части речи). Автореф. канд. дис. Душанбе, 1971
2. Алиев С.Н. Методикаи умумии таълими забонаои хорил!.Д.,2013.
3. Бархударов Л.С., Штелинг Д.А. Очерки по морфологии современного английского языка М;- 1975
4. Джамшедов П.Д. и др. Очерки о сопоставительном изучении английского и таджикского языков. Душанбе, 1988.
5. Дастури методи барои синфи 2 аз фанни забони англис!. Хуьанд, 2001.
АДАБИЕТИ ИСТИФОДАШУДА:
6. Забони адабии аозираи толик. Лексикология, фонетика ва морфология. Кисми 1. Ташги таарири Б.Ниёзмуааммадов. Душанбе 1973.
7. Зиндер Л, Хаскашев Т. « Энциклопедияи советии толик» Душанбе: Дониш. 1987
8. Иванова И. П., Чахоян Л. П.. История английского языка. - М., 1976.
9. Качалова К.Н., Израилевич Е.Е. Практическая грамматика английского языка с упражнениями и ключами. - В 2-х т. - 8-е изд., перераб. и доп. - К.: Методика, 1996.
