Научная статья на тему 'МУАММОҲОИ ТАЪМИНОТИ ИНСТИТУСИОНАЛИВУ МЕТОДИИ ТАНЗИМИ ДАВЛАТИИ СУҒУРТА ВА РОҲҲОИ ҲАЛЛИ ОНҲО'

МУАММОҲОИ ТАЪМИНОТИ ИНСТИТУСИОНАЛИВУ МЕТОДИИ ТАНЗИМИ ДАВЛАТИИ СУҒУРТА ВА РОҲҲОИ ҲАЛЛИ ОНҲО Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
танзими давлатии фаъолияти суғурта / таъминоти институтсионалии танзим / муносибатҳои методологиву методии арзёбии самаранокии танзим / ташкилоти суғурта / бозори хизматрасониҳои суғурта / муаммоҳои танзим / иқтидори моливӣ / устувории молиявӣ / state regulation of insurance activities / institutional support for regulation / methodological and methodic connections / assessment of the effectiveness of regulation / insurance organization / insurance market / regulatory problems / financial potential / financial stability

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Муминов Абдукарим Бегович

Баъзе муаммоҳои таъминоти институсионалии танзими давлатии суғурта муайян ва роҳҳои ҳалли онхо асоснок карда шудааст. Дар асоси таҳлили моделҳои мушаххас ду гурӯҳи мушкилот чудо карда шудааст: масъалаҳои консептуалӣ, ки ба онҳо набудани баҳисобгирии нишондиҳандаҳои ғайримолиявӣ ва баҳисобгирии манфиати доираи васеи шахсони манфиатдор дар фаъолияти ташкилоти суғурта мансубанд, инчунин масъалаҳои техникӣ, ки масъалаҳои ислоҳи ҳисоботи молиявӣ, мушкилоти усулҳои ояндабинии даромади пулӣ ва зарурати истифодабарии итилооти бозориро дар бар мегирад. Барои фаҳмидани умқ ва зарурати ҳалли онҳо моҳияти масъалаҳои мазкур шарҳ дода шудааст. Тавачҷуҳи асосӣ ба муносибатҳои методологиву методии системаҳои арзёбии самаранокии фаъолияти молиявию хоҷагидории ташкилоти суғурта, таъмини устувории молиявии онҳо равона шудааст. Устувории молиявии ташкилоти суғурта чун қобилияти эҳтимолии суғуртагар барои пардохти уҳдадориҳо дар иртибот бо таҳлили сохтори уҳдадориҳо ва воситаҳои ташкилоти суғурта муаррифӣ шудааст. Дар ин самт якчанд механизмҳои танзими давлатии устувории молиявии ташкилоти суғурта пешниҳод шудааст.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROBLEMS OF INSTITUTIONAL AND METHODOLOGICAL SUPPORT OF STATE REGULATION OF INSURANCE AND WAYS FOR THEIR SOLUTION

The article identifies some problems of institutional support for state regulation of insurance and substantiates ways to solve them. Based on the analysis of specific models, two groups of problems have been identified: conceptual issues, which include the lack of taking into account non-financial indicators and taking into account the interests of a wide range of stakeholders in the activities of an insurance organization, as well as technical issues, which include: adjustment of financial statements, problems of developing methods for forecasting financial income and the need to use market information. To understand the depth and necessity of their solution, their essence is explained. The main attention is paid to the methodological and methodological connections of the system for assessing the effectiveness of the financial and economic activities of an insurance organization and ensuring its financial stability. The financial stability of an insurance organization is presented as the potential ability of the insurer to pay its obligations in connection with the analysis of the structure of the obligations and funds of the insurance organization. Several mechanisms of state regulation of the financial stability of insurance organizations have been proposed.

Текст научной работы на тему «МУАММОҲОИ ТАЪМИНОТИ ИНСТИТУСИОНАЛИВУ МЕТОДИИ ТАНЗИМИ ДАВЛАТИИ СУҒУРТА ВА РОҲҲОИ ҲАЛЛИ ОНҲО»

УДК 368

DOI 10.24412/3005-8023-2024-1- 74-83

Муминов Абдукарим Бегович,

н.и.и., дотсенти кафедраи фаъолияти гумрукии ДДМИТ. (Душанбе, Тоцикистон)

Муминов Абдукарим Бегович,

канд. экон. наук, доцент кафедры таможенной деятельности ТГФЭУ (Душанбе, Таджикистан)

Muminov Abdukarim Begovich, PhD in

Economics, Associate Professor of the Department of Customs Activities of TSFEU (Dushanbe, Tajikistan) e-mail: muminov-abdukarim@mail.ru

Баъзе муаммоуои таъминоти институсионалии танзими давлатии сугурта муайян ва роууои уалли онхо асоснок карда шудааст. Дар асоси тащили моделуои мушаххас ду гурууи мушкилот чудо карда шудааст: масъалауои консептуалй, ки ба онуо набудани бауисобгирии нишондиуандауои гайримолиявй ва бауисобгирии манфиати доираи васеи шахсони манфиатдор дар фаъолияти ташкилоти сугурта мансубанд, инчунин масъалауои техникй, ки масъалауои ислоуи уисоботи молиявй, мушкилоти усулуои ояндабинии даромади пулй ва зарурати истифодабарии итилооти бозориро дар бар мегирад. Барои фаумидани умц ва зарурати уалли онуо моуияти масъалауои мазкур шару дода шудааст. Тавачцууи асосй ба муносибатуои методологиву методии системауои арзёбии самаранокии фаъолияти молиявию хоцагидории ташкилоти сугурта, таъмини устувории молиявии онуо равона шудааст. Устувории молиявии ташкилоти сугурта чун цобилияти эутимолии сугуртагар барои пардохти уудадориуо дар иртибот бо таулили сохтори уудадориуо ва воситауои ташкилоти сугурта муаррифй шудааст. Дар ин самт якчанд механизмуои танзими давлатии устувории молиявии ташкилоти сугурта пешниуод шудааст.

Калидвожахо: танзими давлатии фаъолияти сугурта, таъминоти институтсионалии танзим, муносибатуои методологиву методии арзёбии самаранокии танзим, ташкилоти сугурта, бозори хизматрасониуои сугурта, муаммоуои танзим, ицтидори моливй, устувории молиявй

Выявлены некоторые проблемы институционального обеспечения государственного регулирования страхования и обоснованы пути их решения. На основе анализа конкретных моделей выделены две группы проблем: концептуальные вопросы, к которым относятся отсутствие учета нефинансовых показателей и учета интересов широкого круга заинтересованных сторон в деятельности страховой организации, а также технические вопросы, к которым относятся: корректировка финансовой отчетности, разработка методов прогнозирования денежных доходов и необходимость использования рыночной информации. Чтобы понять глубину и необходимость их решения, поясняется их суть. Основное внимание уделено методологическим и методическим связям системы оценки эффективности финансово-хозяйственной деятельности страховой организации и обеспечения ее финансовой устойчивости. Финансовая устойчивость страховой организации представлена как потенциальная способность страховщика оплатить свои обязательства в связи с анализом структуры обязательств и средств страховой

МУАММОУОИ ТА ЪМИНОТИ ИНСТИТУСИОНАЛИВУ МЕТОДИИ ТАНЗИМИ ДАВЛАТИИ СУFУРТА ВА РОХХОИ ХАЛЛИ ОНХр

ПРОБЛЕМЫ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНО-МЕТОДИЧЕСКОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ ГОСУДАРСТВЕННОГО РЕГУЛИРОВАНИЯ СТРАХОВАНИЯ И ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ

PROBLEMS OF INSTITUTIONAL AND METHODOLOGICAL SUPPORT OF STATE REGULATION OF INSURANCE AND WAYS FOR THEIR SOLUTION

организации. Предложено несколько механизмов государственного регулирования финансовой устойчивости страховых организаций.

Ключевые слова: государственное регулирование страховой деятельности, институциональное обеспечение регулирования, методологические и методические связи, оценка эффективности регулирования, страховая организация, рынок страховых услуг, проблемы регулирования, финансовый потенциал, финансовая устойчивость

The article identifies some problems of institutional support for state regulation of insurance and substantiates ways to solve them. Based on the analysis of specific models, two groups of problems have been identified: conceptual issues, which include the lack of taking into account non-financial indicators and taking into account the interests of a wide range of stakeholders in the activities of an insurance organization, as well as technical issues, which include: adjustment offinancial statements, problems of developing methods for forecasting financial income and the need to use market information. To understand the depth and necessity of their solution, their essence is explained. The main attention is paid to the methodological and methodological connections of the system for assessing the effectiveness of the financial and economic activities of an insurance organization and ensuring its financial stability. The financial stability of an insurance organization is presented as the potential ability of the insurer to pay its obligations in connection with the analysis of the structure of the obligations and funds of the insurance organization. Several mechanisms of state regulation of the financial stability of insurance organizations have been proposed.

Key words: state regulation of insurance activities, institutional support for regulation, methodological and methodic connections, assessment of the effectiveness of regulation, insurance organization, insurance market, regulatory problems, financial potential, financial stability

Дар Стратегияи миллии Чум^урии Точикистон барои давраи то соли 2030 ба сифати самтх,ои асосии фаъолият дар сох,аи ислох,оти бахши молия бо максади «пурзур намудани и^тидор ва ра^обатпазирии муассисах,ои молиявию ^арзй (бонкх,о, ташкилотх,ои ^арзии хурд, ширкатх,ои сугуртавй, лизингй, биржаи когазх,ои ^иматнок ва гайра) ва таъмини пешбинй шудааст [6, с. 71]. Дар х,алли ин вазифах,о на^ш ва чойгох,и танзиму дастгирии бахши сугуртаи и^тисодиёти миллй, рушди бозори сугурта хеле бузург аст. Дар ин раванд арзёбии самаранокии танзим басо мух,им мебошад. Зеро ин масъала дар бахши сугуртаи мамлакат х,ам дар сатх,и назариявй ва х,ам амалй дар сатх,и кофй ^алли худро наёфтааст.

Во^еан х,ам дар тули чандин солх,о асосх,ои методологиву методии арзёбии фаъолияти ташкилоти сугурта тахдввул карданд. Вале масъалаи мазкур дар чараёни рушди назарияи ташкил ва идораи фаъолият, аслан, х,амеша тавассути чудо намудани ин ё он х,адафи афзалиятнок ва нишондихдндаи инъикосгари дарачаи ноилшавй ба он х,ал карда мешуд. Дар чараёни амалигардонии ислох,оти бозории фаъолияти ташкилоти сугурта равиши усулй дар чорчуби консепсияи идораи арзиш Value Based Managemant (VBM) тах,ия карда шуд, ки дар кишварх,ои Fарб васеъ истифода карда мешавад. Принсипх,о ва усули идораи арзиши ширкат дар менечмент солх,ои 1990-ум ва ибтидои солх,ои 2000-ум маъмул шуданд. Аз шумораи зиёди х,адафу вазифах,ои гуногун дар чорчуби консепсияи VBM афзоиши ^адди аксари арзиши бозории ширкат интихоб карда мешавад. Дар доираи ин самт дар баробари модели классикии даромади мусаффафи пулй имруз боз доираи хеле васеи нишондих,андах,ои "навин" вучуд дорад, ки дар асоси нишонди^андаи и^тисодии махсус тахиягардида ^осил карда шудаанд ва тагйирёбии он ченаки комёбй мебошад. Нишондих,андах,ои и^тисодии гуногуни фаъолияти ширкатх,о вучуд доранд: масалан,

Market Value Added (MVA) - меъёри мaъмyлтaрини хосилшaвии aрзиш, ки тиб^и он aрзиши ширкaт aз сaрмояи бозорй Ba aрзиши бозории ^рзхои ширкaт иборaт aст; Economic Value Added (EVA) - нишондихaндaи сифaти кдрорхои идорй, K^ara мyсбaти доимии ин нишондихaндa aз aфзоиши aрзиши ширкaт, rçимaти мaнфиaш aз кохишёбии он гуво^й медихaд.

Тaхлили моделхои мyшaxxaс имкон дод, ки ду сaмти мaсъaлaxоро чудо нaмоем: 1. Мaсьaлaхои консептyaлй: нaбyдaни бaхисобгирии нишондихaндaхои Faйримолиявй; якхaдaфй (нaбyдaни бaхисобгирии мaнофеи доирaи вaсеи шaxсони мaнфиaтдор дaр фaъолияти тaшкилот). 2. Мaсъaлaхои теxникй: зaрyрaти ислохи хисоботи молиявй; мушкилоти усулхои ояндaбинии дaромaди пулй; зaрyрaти истифодaбaри иттилооти бозорй [1, с. 5].

Бaрои фaхмидaни ум^ Ba зaрyрaти хaлли ин ё он мaсъaлa, онхоро шaрх медихем. Бештaри системaхои aрзёбии сaмaрaнокии фaъолияти молиявию xочaгидорй бa пойгохи иттилоотии бaхисобгирии мухосибй aсос ёфтaaнд Ba мaнфиaтхои гурухи мyaйяни шaxсони мaнфиaтдор, яъне сaхмдоронро бa хисоб мегирaнд. Албaттa, дaлели мaзкyр aз бaсaндa нaбyдaни нишондихaндaхои хисобшaвaндa дaрaк медихaд. Аслaн ду чaнбaи мaсъaлaи мaзкyрро чудо кaрдaн мумкин aст.

Якум, aрзиши бозории ширкaтхои сyFyртa тaнхо бa aрзиши aктивхои дaр мyхосибa дaрчгaрдидa бaробaр нест. Чунончй, бино бa aрзёбихои оxирин тaносyби хaчми сaрмояи бозорй Ba aрзиши тaвозyнии ширкaтхои бyзyргтaрини чaхон 8 бa 1 aCT, яъне бa aктивхои моддй хaмaгй тarçрибaн 11% рост меояд. Имруз сyFyртaкyнaндaгони вaтaнй бaрои чaлби сyFyртaшaвaндaгон бо хaм рaкобaт мекyнaнд. Крбилияти тaшкилот чихaти гaрдишдихй Ba истифодaбaрии aктивхои Faйримоддй aллaкaй омили мухим гaштaaст. Аз ин сaбaб менечмент aкнyн бa иттилооти дорои xyсyсияти Faйримолиявй Ba, aсосaн, бa тaфсири он ниёзмaнд aст, ки имкони aрзёбии комплексиро фaрохaм месозaд. Нишондихaндaхои Faйримолиявй, aз ^били дурусткории сyFyртaкyнaндaгон, щ^ши боризи рохбaрият дaр рушди тaшкилот, суботу сaмaрaнокии рaвaндхои бизнес, кормaндони сохибкaсб, шaбaкaи рyшдёфтaи aгентхо, мyносибaтхои кории yстyвор бо сyFyртaкyнaндaгони тaкрорй, пaтентy литсензияхо, aлхол aхaммияти бузург дорaнд Ba бa сaрмояи ширкaтхо тaъсири хaлкyнaндa мерaсонaнд.

Дуюм, идорaкyнии ширкaтхои сyFyртa тaнхо бa мaнфиaти сохибмулк менечерхоро бa ^були ^рорхое хидоят мекyнaд, ки фоидаи чории онхоро меaфзоянд, Bare бa рушду пешсaф шyдaни онхо дaр сохa дaр дaврaи дaрозмyддaт xaлaл мерaсонaнд. Аксaрияти тaхrçиrçоти мaвчyдa зaрyрaти хaмгироии мaнофеи сохибмулкон Ba гуруххои дигaри мaнфиaтдорро тaъкид мекутанд. Мaсaлaн, чонибдорони нaзaрияи Mмaсъyлияти ичтимоии ширкaтм фaрзияеро пешниход Ba озмоиш мекушнд, ки тиб^и он сифaти мyносибaт бо гуруххои мaнфиaтдор омили мухимми тaвзехи нaтичaхои молиявй мебошaд. Тaдrçиrçоти aмaлии ин фaрзия aлоrçaмaндии чиддии бaйни нишондихaндaхои сифaти мaсъyлияти ичтимой Ba дaромaднокии сaрмояро тaсдиrç менaмоянд. Бинобaр ин ^онеъсозии тaлaботи гуруххои мaнфиaтдор ^исми чyдонaшaвaндaи сaлохияти хaйъaти мудирият мебошaд, ки бе он мyвaффarçияти молиявии ширкaт имкон нaдорaд. Ч,онибдорони нaзaрияи зaxирaи ширтат низ фaрзияи шaбехро пешниxод мекушнд, ки xyлосaи aсосиaш чунин aCT: сифaти мyносибaтхо бо гуруххои мaнфиaтдор бо ^обилияти тaшкилот чихaти бa дaст овaрдaни зaxирaхои aрзишмaнд робш^и мустэдим доштa, индикaтори ин ^обилият мебошaд.

Дaр мaвриди мaсъaлaхои теxникй бошaд, бештaри коркaрдхо дaр сохaи aрзёбии сaмaрaнокии бизнес бa ^тами мyхaвдиrçони xоричй, aсосaн мyхaвдиrçони aмрикой тaaллyrç доштa, бa бозори Faрб нигaронидa шyдaaнд. Тaбиист, ки тaчрибaи xоричиро нa хaмешa дaр шaроити чумхурй тaтбиrç кaрдaн мумкин aCT. ABBana^ тaфовyти мaвчyдa дaр стaндaртхои миллии хисоботи молиявй хaтмaн дигаргунсозии онро тaлaб мекyнaд. Сониян, xyсyсияти бизнеси сyFyртa бa усули ояндaбинии дaромaдхои пулй тaъсир мерaсонaд, чунки

- 7б -

аксарияти ин даромадуо уисобу китоби мураккаби стохастикиро талаб мекунанд.

Мушкилоти мазкурро то андозае бо истифода аз усули комплексии арзёбии самаранокии фаъолияти ташкилоти сугурта уал кардан мумкин аст, ки он имкони татби^и низоми мутавозини нишондиуандауоро (НМН) мууайё менамояд. Консепсияи низоми мутавозини нишондиуандауо (Balanced Scorecard)-ро соли 1992 щтисодшиносони амрикой Дэвид Нортон ва Роберт Каплан тауия кардаанд ва он баррасии комплексии чор чанбаи фаъолияти ташкилотро пешбинй менамояд:

- бауодиуии мизочон ба ташкилот (чанбаи мизоч);

- кадом равандуо метавонанд бартариуои ра^обатии истисноиро барои ташкилот таъмин кунанд (чанбаи дохили хочагй);

- вазъи ташкилотро минбаъд бо кадом роууо беутар кардан мумкин аст (чанбаи инноватсияуо ва таълим);

- бауодиуии саумдорон ба ташкилот (чанбаи молиявй).

Бо ёрии арзёбии фаъолияти идории ташкилот дар доираи консепсияи низоми мутавозини нишондиуандауо он чизе андозагирй карда мешавад, ки менечменти молиявй ва бауисобгирии мууосибй чен карда наметавонанд. Чунин арзёбии фаъолияти худ ба роубарон олати комилан нави идораро медиуад, ки самту уадафи фаъолияти ташкилотро ба мачмуи нишондиуандауои мутавозини ало^аманди арзёбии рушди кунунй ва уам оянда мегузаронад.

Дар доираи консепсияи BSC муайяннамоии робитаи байни нишондиуандауои калидии самаранокй, ки дарачаи ноилшавй ба уадафуоро инъикос мекунанд ва омилуои инти^одии маваффа^ият, ки барои татби^и уадафуо равона шудаанд, пешбинй карда мешавад. Умуман низоми мутавозини нишондиуандауо бо му^аррароти ибтидоии таулили системавии анъанавй мувофи^ аст. Яке аз камбудиуои низоми мутавозини нишондиуандауо набудани усулест, ки ба таулили системавй, мувофи^ати зинауои шачараи уадафуо бо шачараи чорабиниуоро таъмин менамояд.

Сохтори анъанавии низоми мутавозини нишондиуандауоро да^и^ан дигаргун кардан мумкин аст, вале он як камбудии чиддй дорад: дар он уадафи ниуой, яъне нишондиуандае, ки тиб^и он муваффа^ияти татби^и стратегия ва самаранокии фаъолияти корхона чен карда мешавад, аслан вучуд надорад.

Бинобар ин, уангоми му^оиса кардани ^иматуои гуногуни нишондиуандауои калидии самаранокй дар ми^ёси замон мушкилиуо ба миён меоянд. Ба ибораи дигар, мушкилоти бисёрченак падид меояд. Гарчанде ки тауиягарони консепсияи мазкур таъкид мекунанд, ки уадафуои ташкилот дар ниуояти кор бо уадафуои молиявй чамъбаст шуда, харитаи стратегии инъикосгари ин равобитро ташкил медиуанд, вале онуо ин тезисро то сохтани функсияи уадаф инкишоф намедиуанд. Камбудии мазкур, инчунин, масъулият барои натичаи умумиро аз байн мебарад.

Дар назарияи идора кушишуо барои такмили BSC дар асоси ба он ворид намудани нишондиуандаи арзиши иловашудаи и^тисодй (Economic Value Added, EVA) ба сифати индикатори уадафи стратегии умумй анчом дода шудаанд. Асоси низоми идора дар заминаи нишондиуандаи EVA аз формулаи математикии нишондиуанда иборат аст. Дар натичаи чудо намудани ^исмуои таркибии формула (фоидаи софи амалиётй пас аз супоридани андозуо ва арзиши сармоя) тауияи шачараи (дарахти) уадафуои ташкилот ва та^сими масъулият барои татби^и онуо имконпазир мегардад. Аммо низоми нишондиуандауо дар ин уангом тануо аз нишондиуандауои молиявй иборат аст, ки ин ба арзёбии нопурраи омилуои муваффа^ияти дарозмуддати гайримоддй оварда мерасонад.

Бо вучуди ин, ба шумораи зиёди камбудиуои чиддй нигоу накарда, алоуол ба низоми мутавозини нишондиуандауо таваччууи зиёд зоуир карда мешавад. Гувоуи ин, масалан, таваччуу ба BSC аз суи ма^омоти давлатй мебошад. Барои мисол, уануз 16 феврали с. 2004

чаласаи мизи мудаввар дар мавзуи "Татбщи НМН дар идораи давлатй - тачрибаи байналмилалй ва хусусиятхои Россия" доир шуд, ки онро Вазорати рушди щтисод ва савдои ФР ташкил карда буд. Далели васеъ пахншавии НМН махсулоти баромавии сершумор мебошанд, ки барои корбурди метдологияи BSC таъин шудаанд: SAP SEM, PeopleSoft Balanced Scorecard, Oracle Balanced Scorecard, OROS Scorecard, ARIS BSC, "1С ВИПАнатех ВДГБ: ABIS.BSC. Низоми мутавозини нишондихандахо".

Барои халли масъалахои зикршуда равиши методиро пешниход мекунем. Маълум аст, ки арзёбии самаранокии ^арорхои идорй раванди иртиботй мебошад. Бинобар ин нишондихандаи нисбатан баёнгар на ^имати мутла^и як нишондихандаи комплексй, балки динамикаи он мебошад. Ин комилан манти^ист, зеро низом - ташкилот хамчун объекти идора - зери таъсири омилхои дохилии халалрасони дорои хачму хосияти мухталиф аст ва амалхои менечерхоро танхо дар сурати тах^и^и динамикаи натичахои вокуниши онхо ба ин омилхо дуруст арзёбй кардан мумкин аст.

Дар зери мафхуми самаранок чунин идоракуние фахмида мешавад, ки дар натичаи он мачмуи самараи мусбати тамоми чонибхои манфиатдори фаъолияти ширкат ба ^имати хадди аксар мерасад. Во^еан барои хар ташкилот якчанд чонибхоро чудо метавон кард, ки дар пайи манофеи фардии худ бо ширкат хамкорй мекунанд, вале то ин ё он дарача дар комёбии он манфиатдоранд: сахмдорон, сармоягузорон, кормандон, шарикон ва мизочон.

Фарз мекунем, ки муносибатхои мута^обилаи чонибхои мазкур бо ташкилоти сугурта тавассути як функсияи абстракти фоиданокии и тавсиф меёбанд, ки ^имати самараи ояндаи хамкорй бо ширкатро ифода мекунад. Чи радаре ки мачмуи самараи бузургтар аз ^абули ^арорхои идорй хосил шавад, хамон ^адар ^имати функсияи фоиданокии хар чониб бештар мегардад. Барои ташхиси динамикаи ^иматхои функсияи и истифодаи нишондихандахои калидии самаранокй (е) пешниход карда мешавад. Усули методии пешниходшуда дар чадвали 1 тасвир ёфтааст.

Цадвали 1.

Чониби манфиатдор Манфиат нисбат ба ширкат Тавсифи дарачаи манфиатдорй дар кабули ин ё он карори идорй Индикатори дарачаи конеъ шудани талабот (фоиданокй)

Са^миядорон Таваккали (хатари) паст, даромаднокии баланд, рушди дарозмуддати бизнес Функсияи номаълуми фоиданокй ^ Мачмуи нишондихандахои калидй ^ : j >= 1)

Персонал Музди баланди кор, шароити хуби кор, пакети ичтимой Функсияи номаълуми фоиданокй u2 Мачмуи нишондихандахои калидй ^ : j >= 1)

Шарикон Хдмкории доимй, устувории молиявй Функсияи номаълуми фоиданокй ^ Мачмуи нишондихандахои калидй ^ : j >= 1)

Мизочон Нарххои паст, сифати баланд Функсияи номаълуми фоиданокй ^ Мачмуи нишондихандахои калидй ^ : j >= 1)

Муаллиф дар асоси сарчашма^ои зерин тахця кардааст: Магомадова, М. М. Возможности использования зарубежного опыта для совершенствования системы государственного регулирования регионального страхового рынка /М. М. Магомадова, Л.

Д. Ларсаева. — Текст: непосредственный // Проблемы современной экономики: материалы III Междунар. науч. конф. (г. Челябинск, декабрь 2013 г.). — Т.О. — Челябинск: Два комсомольца, 2013. — С. 131-134. — URL: https://moluch.ru/conf/econ/archive/92/4358/ (дата обращения: 13.01.2024); Щиборщ К. Финансовый анализ деятельности страховой организации // Финансовый бизнес. - 2012. -№ 10. - С. 63-72.

Дар фаъолияти сугурта равишуои усулии арзёбии танзими давлатии устувории молиявии фаъолияти онуо чойгоуи махсус дорад. Дар маруалаи гузариш ба стандартуои чауонй фаъолияту уисоботдиуй масаълаи устувории молиявй ташкилоти сугурта дар ма^оми аввал ^арор мегирад [7, с. 45]. Устувории молиявии ташкилоти сугурта тавассути ^онунгузорй ва санадуои меъёрй танзим карда мешавад, назорати онро давлат дар симои ма^омоти назорати сугурта ба амал мебарорад. Устувории молиявии ташкилоти мазкурро захирауои молиявии корхона ва сатуи касбии кормандону роубарият таъмин мекунанд. Мафууми устувории молиявии ташкилоти сугурта муайян нашудааст, вале таърифу тасвируои сершумори ин мафуум вучуд доранд, ки амалан яке такрори дигар мебошанд, баъзеи онхо аз лиуози маънову мазмун тафовути чиддй доранд. Ба фикри Шамсуллозода Ш. таути мафууми устувории молиявии ташкилоти сугурта ^обилияти он барои ичроиши уудадориуояш дар назди сугурташавандагон оид ба пардохтани музди сугурта пурра тиб^и ^онунгузорй пурра ва дар муулати пешбининамудаи шартнома [8, с. 31]. Ба фикри мо, ин таърифи устувории молиявй хеле маудуд буда, мазмунан ба мафууми ^обилияти пардохткунй мувофи^ меояд. Сугуртакунанда фаъолияти худро на тануо тавассути амалиёти сугуртавй, балки тавассути амалиёти сармоягузорию молиявй ба субут мерасонад, бинобар ин ташкилоти сугурта бояд уудадориуояшро хам дар назди сугурташавандагон ва уам дар назди шарикони дигар ичро намояд. Мууавдщони рус устувории молиявии сугуртакунандаро тануо аз лиуози фаъолияти сугуртавй таъриф карда, менависанд, ки дар зери мафууми устувории молиявии ташкилоти сугурта бояд баробарй ё афзоиши доимии даромадуо нисбат ба харочоти сугуртакунанда дар тамоми фонди сугурта дар давраи тарифй фаумида шавад [3, с. 32]. Боз як таърифи устувории молиявии ташкилоти сугуртаро, ки мазмунан ба мафууми ^обилияти пардохт ^аробат дорад, дар адабиёти и^тисодй метавон дид: дар зери мафууми устувории молиявии сугуртакунанда чунин уолати молиёти он фаумида мешавад, ки зимни он ташкилот ^обил аст уудадориуояшро дар назди тамоми субъектон сари ва^т ва дар уачми пешбинишуда дар тамоми муулати амали шартномауои байнашон басташуда ба ичро расонад.

Ба фикри мо, таърифи зерини устувории молиявии сугуртакунанда аз лихози инъикоси маънои иктисоди нисбат ба таърифхои мазкур бартари дорад: устувории молиявй ин ^обилияти ташкилоти сугурта барои нигоу доштани сатуи дахлдори пардохтпазириаш дар давоми ва^ти муайян бо эутимоли таъсири омилуои берунй ва дохилй ба уачми молиёт мебошад. Дар во^еъ, устувории молиявй чун нишондиуандаи фаъолияти ташкилоти сугурта мафууми шахшуда нест, балки баръакс, инъикосгари уаракати вазъи молиявии сугуртакунанда, тамоюли сатуи ^обилияти пардохт, самти рушди молиявист. Чунин мафууми устувории молиявй имкон медиуад, ки ин нишондиуанда барои ояндабинии фаъолият ва вазъи молиявии ташкилоти сугурта истифода карда шавад (албатта, бо дарачаи муайяни эутимолият).

Заминаи ^онунй муайяншудаи устувории молиявии сугуртакунанда и^тидори молиявии онро ифода мекунад. Яъне, устувории молиявии ташкилоти сугуртаро чун ^обилияти эутимолии сугуртагар барои пардохти уудадориуо дар пайвастагй бо таулили сохтори уудадориуо ва воситауои ташкилоти сугурта муаррифй кардан мумкин аст. Дар робита бо

хдмин тaнзими дaвлaтии устувории молиявии тaшкилоти cyrypTa уимояи сyFyртaвии мaнфиaтуои молумулкии шaхcони уу^у^й Ba во^еиро бо иcтифодa a3 усулуои мyaйян тaзмин мекyнaд. Сaнaдуои меъёрии уу^у^ии ^онунгузории cyFypTa чун олоти тaнзими дaвлaтй aмaли усулуои гуногуни онро мyaйян мекyнaнд (pacми 1 Ba чадв^и 2).

Расми1.

Усул^и acocuu танзими давлатии ycmyeopuu мoлиявии ташкилoти сугурта

УСУЛУОИ ТAНЗИМИ ДAВЛAТИИ УСТУВОРИИ МОЛИЯВИИ ТAШКИЛОТИ CyFyPTA

Myrçappap кapдaни aндозaи уадди arçaлли capмояи оинномaвии cyFypтaкyнaндaгон

Тaшaккyл Ba чойгиршмоии (capмоягyзоpии) зaхиpaуои cyFypTa

СyFypтaи тaкpоpй Ba cyFypтaи мyштapaк

Myrçappap таму^ни меъёруои и^тисодй

^ад нaмyдaн 3apyp acT, ки aкcapaн cyFypтaи тaкpоpй бо cyFypтaи хaвфи cоуибкоpй як донисга мешaвaд. Faйpиrçонyнй бyдaни тaтбиrçи ^оидаву шapтуои cyFypтaи хaвфи cоуибкоpй дap cyFypтaи тaкpоpй тиб^и меъёpуои Крнуни Ч,yмуypии Точикистон '^ap боpaи фaъолияти cyFypтa" хеле мyфaccaл собит кapдa шyдaacт: объекти cyFypтa метaвонaд тиб^и як шapтномaи cyFypтa якчоя бо якчaнд cyFypтaкyнaндa (cyFypтaшaвaндa) cyFypтa кapдa шaвaд.

Цадвали 2.

Тавсифи усул^и асoсии танзими давлатии устувoрии мoлиявии ташкилoти

сугурта

№ пп Усулзо Тавсиф

1. Мукаррар кардани андозаи задди акалли сармояи оинномавии сугуртакунандагон Асоси устувории молиявии ташкилоти сугуртаро, чуноне ки дар банди 6 м. 26 Цонуни Цумуурии Тоцикистон "Дар бораи фаъолияти сугурта" омадааст, мавцуд будани сармояи оинномавии пардохташудаи онуо, инчунин низоми сугуртаи тaкрорû ташкил медщад. Дар чорчубаи цонуни мазкур «ташкилоти сугурта ва сугуртаи тaкрорû (ба истиснои цамъиятуои сугуртаи байнщамдигарû) бояд дорои сармояи (фонди) оинномавии пурра пардохтшуда фацат дар шакли пулû бо пули миллии Цумуурии Тоцикистон бошанд, ки андозаи онро Хукумати Цумуурии Тоцикистон муцаррар мекунад»

2. Сугуртаи такрорй ва сугуртаи муштарак Яке аз воситауои имконпазири таъмини устувории молиявû ва цобилияти пардохти ташкилоти сугурта буда, мафуум, шароити тaшкилû ва ицтисодии сугуртаи тaкрорû дар Цонуни Цумуурии Тоцикистон "Дар бораи фаъолияти сугурта" муайян карда

- so -

шудаанд: «сугуртаи такрорй (дубора) фаъолияти як ташкилоти сугурта (сугуртаи такрорй) оид ба уимояи манфиатуои молумулкии ташкилоти дигари сугурта (сугуртакунандаи такрорй) мебошад, ки бо цабули уудадорщои пардохти сугурта аз цониби ташкилоти охирин тибци шартномаи сугурта (шартномаи асосй) алоцаманд мебошанд». Ба ин васила, масъулияти пурраро тибци шартномаи асосии сугурта сугуртакунандаи такрорй бар душ дорад, ки бо сугурташавандаи такрорй шартномаи сугуртаи такрориро бастааст.

3. Ташаккул ва чойгирнамоии (сармоягузории) захирахои суFурта Тибци Цонуни Цумуурии Тоцикистон "Дар бораи фаъолияти сугурта", сугуртакунандагон барои таъмини ицроиши уудадорщои цабулнамудаашон тибци тартиб ва цоидауои муцаррарнамудаи цонунгузорй, аз пардохтуои (уацци) сугурта захирахои сугуртавиро оид ба сугуртаи шахсй ва молумулкй, барои таъмини пардохтуои сугуртавии оянда ташаккул медщанд.

4. Мукаррар намудани меъёрхои иктисодй Муцаррар намудани меъёруои ицтисодй барои уацми масъулияти сугуртавй (уудадорщо)-и сугуртакунанда ба таъмини устувории молиявй ва цобилияти пардохти ташкилоти сугурта мусоидат мекунад. Дар Цонуни Цумуурии Тоцикистон "Дар бораи фаъолияти сугуртавй" талаботе муцаррар шудааст, ки сугуртакунандагон бояд риоя кунанд, то ки пардохтуои сугуртавиро дар сурати фаро расидани уодисаи сугуртавй тибци шартномауои сугуртаи шахсй ва молумулкй кафолат дщанд (тазмин кунанд).

Муаллиф дар асоси сарчашма^ои зерин тщия намудааст: К,онуни Цумуурии Тоцикистон «Дар бораи фаъолияти сугурта» (23 июли с. 2016, № 1349).

Усули ташаккул ва чойгирнамоии (сармоягузории) захирахои сугурта низ ба таъмини устувории молиявй ва ^обилияти пардохти ташкилоти сугурта равона карда шудааст. Хдмин гуна сугуртакунандагон ха^ доранд захираи тадбирхои пешгирикунандаро ташкил диханд. Таркиб, таъинот ва усули хисобкунии захирахои сугуртавиро Кридахои ташаккули захираи сугурта оид ба сугуртаи гайрихаёт муцаррар ва онхоро Назорати сугурта тади^ мекунад. Тиб^и ин ^оидахо сугуртакунандагон низомномахои худро дар бораи тартиби ташаккули захираи техникй ва Низомнома дар бораи тартиби ташаккул ва истифодабарии захираи тадбирхои пешгирикунандаро тахия ва тасди^ менамоянд.

Ба мисли хамин, бар асоси Кридахои ташаккули захираи сугурта оид ба сугуртаи хаёт, сугуртакунандагон низомномахои худро дар бораи ташаккул ва истифодабарии захирахои сугуртавии оид ба сугуртаи хаёт тахия мекунанд. Захирахои сугуртавие, ки сугуртакунандагон ташкил мекунанд, ба бучет гирифтан мумкин нест. Мутоби^и банди 3 м. 27 Крнуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи фаъолияти сугуртавй" «ташкилоти сугурта ухдадор аст воситахои захираи сугуртавиро тиб^и шартхои тасди^намудаи ма^оми ваколатдори давлатй бо шартхои танаввуъ, ликвиднокй, бозгашт ва даромаднокй сармоягузорй кунад ё ба таври дигар чойгир намояд» [2, с. 34]. Сармоягузории (чойгирсозии) захирахои сугуртавиро Коидахои чойгирнамоии захирахои сугуртавй аз

чониби сугуртакунандагон танзим мекунанд, ки бо фармони Вазорати молияи Ч,Т тасдик карда шудаанд.

Дар доираи меъёрхои иктисодии муаяйншуда сугуртакунандахо барои таъмини кобилияти пардохти худ ухдадоранд таносуби меъёрии миёни активно ва ухдадорихои сугуртавии кабулкардаро риоя намоянд [4, с. 67]. Таносуби меъёрй тибки усули хисобкунии андозаи меъёрии маржаи кобилияти пардохт (андозаи меъёрии сармояи худии озод аз хама гуна ухдадорй) хисоб карда мешавад, ки он дар Низомномаи тартиби хисобкунии таносуби меъёрии миёни активно ва ухдадорихои сугуртавии кабулкарда муайян ва аз чониби Вазорати молияи Чумхурии Точикистон тасдик карда шудааст. Мутобики ин усул, сугуртакунандагон андозаи меъёрии маржаи кобилияти пардохтро барои сугуртаи хаёт ва дигар намудхои сугурта дар алохидагй хисоб мекунанд. Хдчми умумии маржаи добили пардохти сугуртакунанда бо рохи чамъ кардани андозахои дахлдори он дар намудхои зикршудаи фаъолияти сугуртавй муайян карда мешавад.

Агар андозаи меъёрии маржаи кобилияти пардохт аз андозаи хадди акалли сармояи оинномавй камтар барояд, пас ба чои андозаи меъёрии маржаи кобилияти пардохт андозаи хадди акалли конунан мукарраршудаи сармояи оинномавй кабул карда мешавад. Андозаи вокеии маржаи кобилияти пардохти сугуртакунанда набояд камтар аз андозаи меъёрии он бошад.

Дар мачмуъ хаминро бояд кайд намуд, ки механизмхои танзими давлатии фаъолияти сугурта тарзи таъсиррасонии шаклхои институсионалй ва баъзан мачбуран махдуд кардани рафтори фардии ширкаткунандахои бозори сугуртаро пешбинй мекунад. Ин механизмхо фарогири мачмуи коидахо ва принсипхои ташкилй, ниходхое мебошанд, ки бидуни он бозори сугурта кор карда наметавонад. Хдмон як принсип, шакли ниходй, афзори танзим, вобаста ба он ки дар кадом шароити макроиктисодй ва дар кадом мархилаи рушд карор гирифтани кишвар ва барои расидан ба хадафхои гуногун истифода шавад, натичахои гуногунро ба бор оварад. Фаъолияти самарабахши бозори сугурта мавчудияти низоми муайяни коидахо, замонатхо, махакхои сифати хизматрасониро дар назар дорад.

Шароите, ки дар он механизмхои худтанзими бозор зухур мекунанд, худ ба худ ташкил ёфта наметавонанд. Дар вокеъ, мавчуд будани макоми маъмурие зарур аст, ки шартхои воридшавй ба бозорро муайян мекунад, дар акси хол он метавонад бар асари вуруди агентхои сершумори гайримунсиф бесубот ва хатто тахриб шавад. Дар сохахои сугурта, давлат бо максади танзими бозор бакайдгирй ва ичозатномадихиро ба рох мемонад, бевосита дар истехсоли махсулоти сугурта иштирок мекунад, шаклхои гуногуни назоратро амалй менамояд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Винникова И.С., Кузнецова Е.А. Перспективы развития страховой отрасли на базе промышленного сектора // Международный журнал прикладных и фундаментальных исследований. - 2015. - №12. - С. 5-15.

2. Закон Республики Таджикистан «О страховой деятельности» от 23 июля 2016 года, № 1349. https://ncz.tj/system/files/Legislation/1349_ru.pdf (дата обращения: 14.02.2023).

3. Калинин, Д. В. Финансовое состояние страховой компании и основные методики его оценки (на примере АО АСК «Инвестстрах») / Д. В. Калинин, А. А. Полякова. — Текст // Молодой ученый. — 2016. — № 12.5 (116.5). — С. 32-34. — URL: https://moluch.ru/archive/116/32100/(дата обращения: 14.02.2023).

4. Мирсаидов А.Б. Шамсуллозода Х. Инвестиционная функция страхования. - Душанбе, 2018. - 165 с.; Шамсуллозода Х. Реализация инвестиционного потенциала страховых

организаций Республики Таджикистан // Известия Академии наук Таджикистана. -2014. - № 4 (42). - С. 57-61.

5. Магомадова, М. М. Возможности использования зарубежного опыта для совершенствования системы государственного регулирования регионального страхового рынка /М. М. Магомадова, Л. Д. Ларсаева. — Текст: непосредственный // Проблемы современной экономики: материалы III Междунар. науч. конф. (г. Челябинск, декабрь 2013 г.). — Т. 0. — Челябинск: Два комсомольца, 2013. — С. 131134. — URL: https://moluch.ru/conf/econ/archive/92/4358/(дата обращения: 13.01.2024).

6. Стратегияи миллии рушди Цум^урии Тоцикистон барои давраи то соли 2030. -Душанбе, 2016. - С. 71.

7. Цабборов А., Алимов К.К., Цабборов З.А. Фаъолияти сугуртавй дар бозори молиявии цауон. - Душанбе, 2016. - 249 с.

8. Шамсуллозода Ш. Проблемы развития страхового рынка и его роль в финансовой безопасности Таджикистана. - Душанбе: Ирфон, 2013. - 184 с.

9. Щиборщ К. Финансовый анализ деятельности страховой организации // Финансовый бизнес. - 2012. - № 10. - С. 63-72.

REFERENCES:

1. Vinnikova I.S., Kuznetsova E.A. Perspective Development of Insurance Based on Industrial Sector //International Journal of Applied and Fundamental Research. 2015. №12, PP. 5-15.

2. Law of Tajikistan Republic «On Insurance Activities from July 23, 2016, № 1349 https://ncz.tj/system/files/Legislation/1349_ru.pdf (date of appeal: 14.02.2023).

3. Kalinin D.V. Financial State of Insurance Company and Main Methods of its Assessment (on model of JSC JSIC «Investstrakh») /D. V. Kalinin, А. А. Polyakova. — Text // Young scientist.

— 2016. — № 12.5 (116.5). — PP. 32-34. — URL: https://moluch.ru/archive/116/32100/ (date of appeal: 14.02.2023).

4. Mirsaidov A.B., Shamsullozoda Kh. Investment Function of Insurance. Dushanbe, 2018. 165 pp.; Shansullozoda Kh Realization of Investment Potential of Insurance Organization of Tajikistan Republic //Bulletin of Academy of sciences of Tajikistan. 2014. № 4, (42), PP. 57-61.

5. Magomadova M.M. Opportunities of Use of Foreign Experience for Perfection of the System of State regulations of Regional Market Insurance / М. М. Маgomadova, L. D. Larsaeva. — Text: direct //Problems of the modern economy:materials of the III Scientific International conference. ( Chelyabinsk, December 2013). — V. 0. — Chelyabinsk: Two komsomols, 2013.

— PP. 131-134. — URL: https://moluch.ru/conf/econ/archive/92/4358/ (date of appeal: 13.01.2024).

6. National Strategy of Development of Tajikistan Republic for the period of 2030. Dushanbe, 2016. PP. 71.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

7. Jabborov A., Alimov K.K., Jabborov Z.A. Insurance Activities in World Financial Market. -Dushanbe, 2016. - 249 pp.

8. Shamsullozoda Sh. Problems and Development of Market Insurance and its Role in Financial activity of Tajikistan. - Dushanbe: Irfon, 2013, - 184 pp.

9. Shiborsh K. Financial Analysis ofActivities Insurance of Organization, Financial business, № 10, 2012. - PP. 63-72.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.