CC BY
56Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
MUALLIFLIK HUQUQI OBYEKTLARI MUHOFAZASINI TA'MINLASHDA BLOKCHEYN TEXNOLOGIYASINING AHAMIYATI
Nazira To'raqulova
Toshkent davlat yuridik universiteti Intellektual mulk va axborot texnologiyalar huquqi yo'nalishi magistranti
ANNOTATSIYA
Mazkur maqolada intellektual mulk huquqi obyektlari doirasiga kiruvchi mualliflik huquqining muhofazasini samarali ta'minlashda blokcheyn texnologiyalarining ahamiyati o'rganilgan. Bevosita, mualliflik huquqi va turdosh huquqlarning muhofazasi va himoyasini ta'minlashdagi mavjud kamchiliklar, texnologiyaning mazkur kamchiliklarni bartaraf etish hamda samarali muhofazani ta'minlashdagi ahamiyati chuqur tahlil etilgan. Qolaversa, blokcheyn texnologiyasining ishlash mexanizmidan kelib chiqqan holda turdosh huquqlarning ham muhofazasi haqida ham bevosita so'z yuritilgan. Texnologiyaning mualliflik huquqi va turdosh huquqi obyektlarini ishonchli himoyalashning asosiy jihatlari borasida muallifning fikrlari keltirilgan.
Kalit so'zlar: mualliflik huquqi, mutlaq huquqlar, muallif, huquq egasi, buyurtmachi, blokcheyn, anonimlik, shaffoflik, gonorar, chop etish, nashr qilish, poor man's copyright, deponentlashtirish, notarial tasdiqlash.
РОЛЬ ТЕХНОЛОГИИ БЛОКЧЕЙН В ЗАЩИТЕ АВТОРСКИХ ПРАВ
АННОТАЦИЯ
В данной статье рассматривается значение технологии блокчейн в эффективной защите авторских прав, входящих в сферу прав интеллектуальной собственности. Непосредственно, глубоко анализируются существующие недостатки в охране и защите авторских и смежных прав, роль технологий в преодолении этих недостатков и обеспечении эффективной защиты. Кроме того, исходя из механизмов работы технологии блокчейн идёт речь о защите смежных прав. Приведены взгляды автора на основные аспекты надежной охраны авторских и смежных прав в технологии.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
Ключевые слова: авторское право, абсолютные права, автор, обладатель права, заказчик, блокчейн, анонимность, прозрачность, гонорар, публикация, опубликовать, издательство, авторское право бедняка (poor man's copyright), депозитарий, нотариальное удостоверение.
THE ROLE OF BLOCKCHAIN TECHNOLOGY IN COPYRIGHT
PROTECTION
ABSTRACT
This article discusses the importance of blockchain technology in the effective protection of copyrights, which are included in the scope of intellectual property rights. Directly, deeply analyzed the existing shortcomings in the protection and protection of copyright and related rights, the role of technology in overcoming these shortcomings and providing effective protection. In addition, based on the mechanisms of the blockchain technology, we are talking about the protection of related rights. The views of the author on the main aspects of the reliable protection of copyright and related rights in technology are given.
Keywords: copyright, absolute rights, author, owner of the right, customer, blockchain, anonymity, transparency, fee, publication, publish, publishing house, poor man's copyright, depository, notarization.
KIRISH
Jahon miqyosida intellektual mulk, jumladan, mualliflik huquqi muhofazasini ta'minlash va uning himoyalanganlik darajasini kuchaytirish iqtisodiy taraqqiyot hamda mamlakatni investitsion jozibadorligini oshirishning muhim kafolatlaridan sanaladi. Shu boisdan ham keyingi yillarda barcha davlatlarda mualliflik huquqini himoya qilish borasida keng qamrovli islohotlar amalga oshirilmoqda. Xususan, bu ijodkorlarning huquq va qonuniy manfaatlarini ta'minlash hamda mualliflik haqini adolatli tartibda to'lanishiga erishish, asarlardan ruxsatsiz foydalanish, ularning o'zlashtirilishi oldini olish va bunday holatlarga nisbatan tegishli javobgarlik choralarini kuchaytirish hamda internet tarmog'ida mualliflik huquqi va turdosh huquqlar muhofazasini ta'minlash zaruratining kuchayib borayotganligidan dalolat beradi. Dunyoning rivojlangan mamlakatlari iqtisodiyotida mualliflik huquqi va turdosh huquqlar katta daromad keltiruvchi sohaga aylanib ulgurgan. Shundan kelib chiqib, hozirgi kunda mualliflik huquqini muhofaza qilishning zamonaviy huquqiy
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
mexanizmlarini takomillashtirish sohasida ilmiy tadqiqot ishlari amalga oshirilmoqda.
METODOLOGIYA
Olimlar tomonidan intellektual mulk huquqi ikki yirik guruhga, ya'ni: sanoat namunalari hamda mualliflik huquqi va turdosh huquqlarga bo'linishi ta'kidlanadi. Mualliflik huquqi - bu O'zbekiston Respublikasining "Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to'g'risida"gi Qonunda ko'zda tutilganidek, fan, adabiyot va san'at asarlarini (mualliflik huquqi), ijro, fonogramma, efir yoki kabel orqali ko'rsatuv yoxud eshittirish beruvchi tashkilotlarning ko'rsatuvlari yoki eshittirishlarini (turdosh huquqlar) yaratish hamda ulardan foydalanish bilan bog'liq holda yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Mualliflik huquqi bilan himoyalangan asarlarga misol sifatida asl badiiy asarlar, filmlar va ovoz yozuvlarini ko'rsatish mumkin.
Biror asarning muallifi uni yaratgan shaxsdir. Asarlarning ayrim turlari nuqtai nazaridan bu o'z-o'zidan ravshan bo'ladi: masalan, adabiy asar muallifi uni yozgan kishi; musiqiy asarning muallifi uning bastakori; fotografiya muallifi fotograf va boshqalar. To'plam muallifi undagi materiallarni to'playdigan yoki tuzgan va ushbu materialni tanlagan, buyurtma qilgan va tashkillashtirgan shaxsdir. Muallif, masalan, asarni yaratishda qalamni qog'ozga bosib, jismoniy harakatni amalga oshiradigan shaxs bo'lishi shart emas.
Mualliflik huquqining egasi asarga nisbatan muayyan harakatlar qilish, masalan, nusxa ko'chirish, efirga uzatish yoki nusxalarini ommaga sotish kabi mutlaq huquqlarga ega. Bular mualliflik huquqi bilan himoyalangan faoliyat namunalaridir. Mualliflik huquqi egasi asardan foydalanishni, masalan, nusxalarini tayyorlash yoki nusxalarini ko'pchilikka sotish yoki boshqa shaxsga to'lov evaziga amalga oshirishga ruxsat berish orqali boshqarishi mumkin. Oddiy misol, badiiy asarning mualliflik huquqi egasi nashriyotga asarning nusxalarini royaltilar evaziga kitob shaklida nashr etish va sotishga ruxsat berganida, odatda, nashriyot kitoblar narxiga kelishilgan foiz shaklida chiqaradi.
Agar biror kishi mualliflik huquqi egasining ruxsatisiz yoki litsenziyasiz mualliflik huquqi bilan cheklangan harakatlardan birini amalga oshirsa, ikkinchisi uning mualliflik huquqini talab qilishi va qonuniy himoya choralarini ko'rishi mumkin: masalan, zararni undirib olish va sud tomonidan taqiq qo'yish. Biroq ishga adolatli munosabatda bo'lish kabi cheklovlar va ba'zi aniq belgilangan istisnolar
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
mavjud bo'lishi mumkin. Bunga misol sifatida bir kishi o'qish uchun kutubxonadagi kitobdan nusxalarni olishi mumkin. Asarga nisbatan boshqa harakatlar, agar ular mualliflik huquqi bilan cheklanmasa amalga oshirilishi mumkin: masalan, do'stingizdan musiqani tinglash uchun uning diskidan ko'chirib olish.
Mualliflik huquqi bilan himoyalangan asarlarning har xil turlarini keng tasniflash mumkin. Ulardan ba'zilari, masalan, adabiy, dramatik, musiqiy va badiiy asarlar, albatta, asl bo'lishi kerak. Mualliflik huquqi asarni yozish, yaratish doirasidan tashqariga chiqib, uni tarjima qilish, asarni omma oldida ijro etish va texnologik taraqqiyot bilan bog'liq boshqa tadbirlarni, masalan, radioeshittirishlarni yoki asarni kompyuterda saqlashni o'z ichiga oladi.
Prinsipial va konseptual jihatdan mualliflik huquqi qonunchiligi monopoliyani keltirib chiqarmasligi kerak va har qanday shaxsga, oldingi ishlarga o'xshash asarni yozish uchun yoki ishlab chiqarishga ruxsat beriladi. Agar amaliyotda ikki kishi mustaqil ravishda bir xil asar yaratishi dargumon bo'lsa ham, lekin nazariy jihatdan ushbu hodisa sodir bo'lishi mumkin, ularning har biri mualliflik huquqi uchun o'z asarining muallifi deb hisoblanadi. Masalan, ikkita fotografning har biri Teleminorani bir xil pozitsiyadan bir necha daqiqa davomida, bir xil ta'sir qilish vaqtini tanlab, diafragmani o'rnatgandan so'ng sur'atga olishlari mumkin. Ushbu ikkita fotosurat bir-biridan ajratib bo'lmaydigan bo'lishi mumkin, ammo mualliflik huquqi har ikkala fotosuratda alohida saqlanadi. Ushbu vaziyatning mantiqiy sababi shundaki, har ikkala fotograf ham o'zlarining fotosuratlarini olishda mustaqil ravishda mahorat va mulohazakorliklaridan foydalanishgan va ikkalasi ham boshqa shaxslarning o'zlarining fotosuratlaridan nusxalar olinishiga to'sqinlik qilish huquqiga ega. O'zbekiston Respublikasining "Mualliflik huquqi to'g'risida"gi Qonunning yana bir xususiyati shundaki, u g'oyalarni himoya qilmaydi; u shunchaki g'oya, fikr ifodasini himoya qiladi. Misol uchun, Londonda Barbara Kartland yozuvchining romantik asari yuzasidan sud ishi ko'rib chiqilgan. Har qanday kishi erkin romantik asar yozishi mumkin, chunki romantik asar tushunchasi g'oyadir va mualliflik huquqi bilan himoyalanmagan. Biroq yozuvchi romantik asarni yozish davomida Barbara Kartland romanining muhim qismlarini olgan va shu bilan mualliflik huquqini buzgan, chunki haqiqiy roman g'oyaning ifodasidir. Romanda ifodalangan iboradan tortib, uning ostidagi g'oyalargacha qancha masofani bosib o'tish mumkinligini aniqlash oson emas. Agar kishi biron-bir romanning batafsil syujetini o'rganib chiqsa va keyin ushbu batafsil syujet asosida roman yozsa, unda asl romanning matni ikkinchi romanni yozish jarayonida ko'chirilgan bo'lsa, mualliflik huquqining
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
buzilishi ma'lum qismda mavjud deb hisoblasak bo'ladi, bunda tasvirlangan voqea va hodisalar ketma-ketligini so'zma-so'z yoki matn orqali bo'lmagan ifodalash shakli sifatida tavsiflash mumkin. Ammo, bilganingizdek, g'oya va uni ifodalash o'rtasidagi chiziqni chizish juda qiyin.
MUHOKAMA
Mualliflik huquqi ham cheklangan, cheklangan muddati bor, garchi aytish kerakki, "Mualliflik huquqi to'g'risida"gi Qonun bu borada juda saxiydir. Masalan, badiiy asarga mualliflik huquqi muallif vafot etgan taqvim yili tugaganidan 50 yil o'tgunga qadar saqlanib qoladi, inglizlarda esa bu huquq 70 yil. Shunday qilib mualliflik huquqi muallifning umridan keyin yana 50 yil davomida saqlanib qoladi. Ushbu vaqtincha himoya muddatini tugashi ishning g'oyalarini bloklamasligi bilan asoslanishi mumkin. Asarga bo'lgan egalik huquqi ko'pincha asar muallifiga tegishli bo'lib, asar mohiyatiga qarab uni yaratgan yoki uni yaratishga zarur tayyorgarlik ko'rgan shaxs muallif hisoblanadi. Ammo, agar adabiy, dramatik, musiqiy yoki badiiy asar bir xodim tomonidan yaratilgan bo'lsa, uning ish beruvchisi kelishuvga binoan u asarning egasi hisoblanadi. Bundan tashqari, mualliflik huquqi, boshqa mulk shakllari kabi vasiyatnoma yoki qonun bo'yicha berilishi mumkin va unga nisbatan litsenziyalar ham berilishi mumkin.
Bevosita, mualliflik huquqining subyekti va obyekti, muallifning yoki huquq egasining mutlaq huquqlari doirasiga aniqlik kiritishimiz maqsadga muvofiqdir. Mualliflik huquqi subyektlari orasida, birinchi navbatda, asar muallifi (shu jumladan, yakka yoki hammualliflik asosida) ajralib turadi. Bunda asarning asl nusxasida yoki boshqa nusxasida muallif sifatida ko'rsatilgan shaxs, agar boshqacha hol isbotlanmagan bo'lsa uning muallifi hisoblanadi. Mualliflik huquqining subyektlari asl va hosilaviy turlarga bo'linadi. Mualliflik huquqining dastlabki subyekti har doim eksklyuziv mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarga ega bo'lgan fuqaro (shaxs) hisoblanadi. Asarni (yoki ish beruvchini rasmiy asariga) har qanday shaklda va har qanday usulda ishlatishga bo'lgan huquq muallifning mulkiy huquqlaridir. Muallif asardan har qanday shaklda va har qanday usulda foydalanishda mutlaq huquqlarga ega. "Mualliflik va turdosh huquqlar to'g'risida"gi Qonunning 19-moddasiga ko'ra yuridik va jismoniy shaxslar ushbu qonunda ko'rsatilganidan tashqari hollarda asardan faqat huquq egasi yoki boshqa vakolatli shaxs bilan tuzilgan shartnomaga binoan, shu jumladan, mulkiy huquqlarni jamoaviy asosda boshqaruvchi tashkilotlar bilan tuzilgan shartnomaga binoan yoxud ular bo'lmagan taqdirda, bu
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454
Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
tashkilotlarning vazifalari va majburiyatlarini bajaruvchi tashkilot bilan tuzilgan shartnomaga binoan foydalanishlari mumkin. Muallifning mutlaq huquqlari uning mulkiy huquqlari deb ataladi, chunki kimning haqini, daromadini yoki foydasini olishidan qat'i nazar, asardan foydalanish har doim ma'lum mulkiy foyda keltiradi. Shu bilan bir qatorda, muallifning shaxsiy nomulkiy huquqlari ham mavjud bo'lib, ushbu huquq faqat va faqat muallifga tegishli bo'lib, uning uzviy huquqi hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasining "Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to'g'risida"gi Qonunning 18-moddasiga muvofiq muallifning shaxsiy nomulkiy huquqlari uning mulkiy huquqlaridan qat'i nazar, unga tegishli bo'lib, asardan foydalanishga bo'lgan mutlaq huquqlar boshqa shaxsga o'tkazilgan taqdirda ham uning o'zida saqlanib qoladi. Shuningdek, muallifning o'z shaxsiy nomulkiy huquqlarini amalga oshirishdan voz kechish to'g'risida biron-bir shaxs bilan kelishuvi va bu haqdagi arizasi o'z-o'zidan haqiqiy emas hisoblanadi. Shaxsiy nomulkiy huquqlar mulkiy huquqlardan mustaqil bo'lib, XX asrning birinchi yarmida olimlar tomonidan qayd etilgan: muallif va uning asari o'rtasida mavjud bo'lgan va muallifning hayoti davomida yo'q bo'lib ketmaydigan o'zaro ruhiy yaqinlik va bog'liqlik asar muallifning ajralmas shaxsiy mulkiga aylantirib qo'ygan.
Shu o'rinda, mualliflik huquqini muhofaza qilish, mutlaq huquqlarning ta'minlanishi intellektual mulk siyosatining dalzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Ma'lumki, har qanday ijodkor inson o'z aqliy (ijodiy) mehnati mahsuli yuzaga chiqishi, ommaga taqdim etilishi, jamoatchilik undan keng foydalanishi hamda tegishli haq olishni xohlaydi. Bu jarayonda esa yaratilgan tegishli intellektual mulk obyektiga nisbatan bo'lgan muallifning mutlaq huquqlari muhofazasi va himoyasi bilan bog'liq masalalar yuzaga keladi.
TAHLIL NATIJALARI
Amaliyotda uchinchi shaxslar tomonidan intellektual mulk obyektlaridan ongli ravishda muallif yoki huquq egasining ruxsatisiz foydalanish holatlari ko'p uchraydi. O'z navbatida, muallif huquqlarining poymol etilishi unga nafaqat moddiy balki ma'naviy ziyon ham yetkazishi mumkin. Zamonaviy dunyoda ilm-fanning turli soha ijodkorlari ko'payishi bilan bir qatorda ularning intellektual mulk obyektlariga nisbatan mualliflik huquqi muhofazasini ta'minlash bilan bog'liq masalalar paydo bo'lmoqda. Ayniqsa, bu adabiy, badiiy va san'at asarlari yo'nalishida alohida ahamiyat kasb etadi. Bu jihat ushbu asarlarning ro'yxatdan o'tkazilmasligi tartibi hamda ularning sanoat mulki obyektlariga nisbatan keng ko'lamda foydalanish
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
imkoniyati mavjudligi bilan xarakterlanadi. Bu jarayon telekommunikatsiya tarmoqlarining tezlik bilan rivojlanishi, xususan ijtimoiy hayotga internetning tezkorlik bilan kirib kelishi bilan o'zining dolzarbligini yanada oshirdi . Shu o'rinda, hozirda mualliflik huquqini muhofaza va himoya qilish usullariga aniqlik kiritishimiz joiz. Globallashuv jarayonida yaratilgan asarning nusxasiga nisbatan mualliflikni tasdiqlashninig bir qator usullari mavjud bo'lib, ular quyidagilardan iboratdir:
• Muallif tomonidan yaratilgan asarning muallifning o'ziga o'zi rasmiy elektron pochta orqali yuborishi (Poor Man's Copyright); Ushbu usulni o'z navbatida quyidagicha tasniflash mumkin, ya'ni muallif o'zining asar nusxasiga sanani qo'yib, uni imzolaydi va pochta orqali o'ziga jo'natadi. Qabul qilingan konvert ochilmaydi. Agar nizo yuzaga kelsa, pochta markasi ish yuborilgan sanadan oldin yaratilganligini tasdiqlaydi. Pochta orqali muallifning o'z asarini o'ziga yuborish usuli qog'ozga tushiriladigan yoki diskka yoziladigan ishlarga mos keladi. Ammo mazkur tasdiqlash usuli ham nizoli hisoblanib, agar mualliflik huquqini faktini tasdiqlash yuzasidan nizo kelib chiqsa hamda u sudda ko'riladigan bo'lsa, suddagi qarshi tomon konvert ochilgan yoki pochta markasi soxta deb o'z fikrlarini bayon etishi mumkin. Bir so'z bilan aytganda, protsess ko'p muddatni talab qilishi mumkin. Qolaversa, ta'kidlash joizki asl mualliflik asari aniq ifoda vositasida belgilangan paytdan boshlab mualliflik huquqi bilan himoya qilinadi. Shu bilan bir qatorda, AQSH davlat qonunchiligida asarning yaratilganlik faktini belgilash uchun alohida qoida o'rnatilgan bo'lib, AQSH davlatining Mualliflik to'g'risidagi qonunning 411 moddasiga asosan, AQSH Mualliflik huquqi idorasining mualliflik huquqini ro'yxatdan o'tganligi to'g'risidagi guvohnomasi (yoki guvohnomani berishni rad etish) federal sudga mualliflik huquqining buzilishi to'g'risidagi da'voni topshirish uchun zaruriy shartdir. AQSH qonunchiligiga asosan, asaringizning nusxasini o'zingizga yuborish sizning mualliflik huquqingizni AQSH Mualliflik huquqi idorasida ro'yxatdan o'tkazish o'rnini bosa olmaydi, ya'ni mualliflik huquqini tasdiqlamaydi. Biroq, " Poor Man's Copyright " ga qo'yilgan pochta markasi huquqbuzarlik to'g'risidagi da'vodagi ijodkor uchun ma'lum bir qiymatga ega bo'lishi mumkin, chunki u asarning ma'lum bir sanada mavjud bo'lganligini isbotlash yoki asarning avval mustaqil ravishda yaratilganligini ko'rsatish uchun ishlatilishi mumkin. 1978 yilda qabul qilingan AQSH davlatining Mualliflik huquqi to'g'risidagi qonuninida mualliflik huquqini AQSH mualliflik huquqi Byurosidan ruyxatdan o'tkazishning belgilanishi mualliflik huquqi yuzasidan vujudga keladigan nizolarning oldini olishga ko'maklashadi. Mualliflik huquqini ro'yxatdan o'tkazish Bern
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
konvensiyasi qoidalarida belgilanmaganligi, ya'ni mualliflik huquqini tasdiqlash uchun uning muayyaan davlat organidan ro'yxatdan o'tkazishning talab etilmasligi to'g'risidagi normaga qaramasdan, AQSH mualliflik huquqi to'g'risidagi qonunchiligining o'ziga xos xususiyati sifatida qarashimiz mumkin. Qolaversa bir qator mamlakatlarda ham, xususan, Albaniya, Belorussiya, Braziliya, Kanada, Xitoy, Fransiya, Hindiston, Yaponiya, Keniya, Meksika, Ispaniya, Portugaliya va boshqa bir qator davlatlarda mualliflik huquqini ro'yxatdan o'tkazish ixtiyoriyligi belgilangan. Rossiya Federatsiyasida ham mualliflik huquqi obyektlaridan biri elektron hisoblash mashinalarining dasturlarini ixtiyoriy ravishda RosPatent idorasidan ro'yxatdan o'tkazishlari mumkinligi belgilangan.
• Bosma va elektron ommaviy axborot vositalarida asarni nashr/chop etish; Biz elektron ommaviy axborot vositalarida asar yoki u haqidagi ma'lumotlarni o'z nomi ostida chop etish ham mualliflikni tasdiqlashning bir usuli sifatida qaralmoqda. Bundan tashqari, nashr etish bu muntazam jurnallar tarmoq versiyalarida ham bo'lishi mumkin yoki maxsus xizmatlar "Amazon.com" kabi portallarni ushbu turga kiritishimiz mumkin. Bunday xizmatda ro'yxatdan o'tish va u yerda muallifning tarkibini topish haqiqati muallif huquqlarining isboti bo'ladi . Qolaversa, ijtimoiy tarmoqlarda ham muallif tomonidan muayyan postlarning joylashtirilishi, ya'ni barchaning e'tiboriga yetkazish ham mualliflik huquqi faktini tasdiqlashga tenglashtiriladi. Bevosita, O'zbekiston Respublikasining "Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar to'g'risida"gi qonuniga asosan, barchaning e'tiboriga yetkazish — asarlarni yoki turdosh huquqlar obyektlarini simlar yoki simsiz aloqa vositalari orqali telekommunikatsiya tizimlaridan foydalanuvchilar o'z tanloviga ko'ra istalgan joyda va istalgan vaqtda ulardan foydalana olishi mumkin bo'lgan tarzda barchaning e'tibori uchun yuborishdir.
• Asar nusxasini notarial tartibda tasdiqlatish. Ishni notarial tasdiqlash shuni anglatadiki, notarius materiallarni taqdim etish sanasini tasdiqlaydi, ularning nusxasining to'g'riligini tasdiqlaydi va asaringiz nusxasida sizning imzoingizni tasdiqlaydi. Shuningdek, notarius internet tarmog'ida yuklangan asar sahifasini tekshirish bayonnomasini tuzishi mumkin. Protokol ma'lum bir sanada asarning mavjudligini va veb-saytda ko'rsatilgan muallifning ismini tasdiqlaydi. Saytni tekshirish protokolining mavjudligi sudda nizoni hal qilishda, hatto tekshirilgan saytdan materiallarni olib tashlashda ham dalil sifatida yordam berishi mumkin. Asar notarius tomonidan notarial tasdiqlanganda, mualliflik huquqiga da'vo qilingan materiallar taqdim etilgan sana tasdiqlanadi, agar nusxalari mavjud bo'lsa, ularning
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
asl nusxasiga mosligi tasdiqlanadi va muallifning imzosi tasdiqlanadi. Umuman olganda, notarial tasdiqlashning huquqiy natijasi deponentlashtirish bilan bir xil. Faqatgina farq mualliflikni har qanday notarius bilan tasdiqlatishingiz mumkinligida. Hozirgi globallashuv jarayonida ta'kidlangani kabi notariusning internet sahifasini tekshirish protokolini olish imkoniyati mavjuddir. Bunday hujjat tekshirish sanasiga mos keladigan vaqtda ma'lum bir Internet-manzilda ma'lum tarkibning joylashganligini hujjatli tasdiqlash hamda kelajakda ushbu ma'lumotlarning tarmoqda mavjudligidan qat'i nazar, uning joylashuvi haqiqati tasdiqlanadi va qayd etilishiga xizmat qiladi. Ushbu jarayonning asosiy kamchiligi - bu notarius xizmatlarining qimmat turishidir.
• Asar nusxasini deponirovaniye va shu kabi faoliyat bilan shug'ullanuvchi tashkilotlarda deponentlashtirish. Asarni depozitga qo'yish yoki boshqa yo'l bilan ro'yxatdan o'tkazish ham tarixiy ildizlarga ega. Ammo agar ilgari mualliflik huquqi predmeti nusxa shaklida nufuzli fuqaroga yoki shubhasiz obro'ga yega bo'lgan muassasaga topshirilgan bo'lsa, yendi depozit qilish asarning nusxasini bunday faoliyatga ixtisoslashgan tashkilotga topshirishni anglatadi. Ro'yxatdan o'tkazish (asarni deponentlashtirish) - bu asar nusxasini saqlash uchun uchinchi tomon tashkilotiga o'tkazish tartibi. Aslida, ro'yxatga olish to'g'risidagi guvohnoma (deponentlashtirish) faqat ma'lum bir vaqtda omonat uchun ariza bergan shaxs asar nusxasiga egalik qilgan va o'zini muallif sifatida ko'rsatganligini tasdiqlaydi. Biroq, deponentlashtirishda ro'yxatga olish tashkilotlari muallif tomonidan taqdim etilgan arizasida ko'rsatilgan ma'lumotlarning haqiqiyligini tekshirishmaydi. Ushbu sohadagi eng obro'li muassasalar RAO (Rossiya mualliflik huquqi jamiyati), Rossiya (sobiq Lenin) Davlat kutubxonasi, Rossiyaning "Kopirus" mualliflik huquqi jamiyati. Asarlarning asl nusxalari, nusxalari va birinchi nusxalarini ularga topshirish evaziga ro'yxatga oluvchilar tegishli registrlarga yozuv kiritadilar va muallifga ishning mazmuni, sanasi va muallifning ismi haqidagi ma'lumotlarni qisqacha aks ettiradigan bunday haqiqatni amalga oshirganligi to'g'risida guvohnoma berishadi. Deponentlashtirishning kachiligi sifatida,f taqdim etilayotgan asar, asarning nusxalari tashkilot tomonidan haqiqiyligi tekshirilmaydi. Ushbu protsedura bilan muayyaan shaxs, muayyan muddatda o'zini asar muallifi sifatida ko'rsatganligi qayd etiladi xolos . Sudlar tomonidan mualliflik huquqi yuzasidan kelib chiqqan nizolarni ko'rib chiqilayotganda, deponentlashtirilgan ma'lumotlarga qaraladi, lekin ushbu protseduraning amalga oshirilganligi mualliflik huquqi faktining tasdiqlanishiga olib kelmaydi. Ta'kidlangani kabi, mazkur holatda ham bir qator kamchiliklar mavjud
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
bo'lib, birinchi navbatda ushbu jarayon yetarlicha uzoq muddatni talab qilishi bilan bir qatorda, uning yuridik maqomi muayyan qonun hujjatda belgilanmaganligi hisoblanadi.
XULOSA
Ko'rib turganimizdek, mualliflik huquqining mavjudligi faktorini belgilashning aynan belgilangan usuli qonunchiligimizda mavjud emas. Mazkur vaziyatda, intellektual mulk obyektlari doirasida yuqorida ta'kidlangani kabi mualliflik huquqiga blokcheyn texnologiyasining tatbiq etilishi ularning muhofazasini ta'minlashda yuksak ahamiyatga egaligiga e'tiborimizni qaratishimiz joiz. Blokcheyn o'z navbatida mualliflik huquqini qayd etishning alternativ varianti hisoblanadi.
Birinchidan, blokcheyndan foydalanish raqamli aktivlarni nazorat qilish imkonini yaratadi, qaysiki o'z o'rnida intellektual mulk huquqining himoyasini ta'minlashda, xususan mualliflikni hamda asarning yaratilishi bilan bog'liq jarayonlarni isbotlash vositasi sifatida xizmat qiladi.
Ikkinchidan, mazkur texnologiya huquq egalariga ularga tegishli bo'lgan intellektual faoliyat natijasidan foydalanish hamda tijoratlashtirish shartlarini mualliflar tomonidan erkin belgilanishini kafolatlaydi.
Uchinchidan, asar, uning nusxasining yaratilishi bilan bog'liq nizolarni hal qilish jarayonlarini osonlashtiradi.
To'rtinchidan, aynan mualliflik huquqining har qanday davr va bosqichda qonuniy muomalaga kiritilishini ta'minlaydi.
Beshinchidan, yaratilgan intellektual mulkning yaratilishi davrini aniq markazlashtirilmagan reyestrda qayd etish imkonini beradi.
Bevosita, bir qator san'at ahli tomonidan, o'zlari yaratgan asarlaning muhofazasi va himoyasini ta'minlash uchun blokcheyn texnologiyasidan foydalanib kelinmoqda. Xususan, britaniyalik qo'shiqchi, musiqachi, prodyuser Imojen Djennifer Xip 2015 yilning oxirida, uzining "Mycelia" musiqiy albomining sinov namunasi sifatida, "Tiny Human" musiqasini yaratgan. Ushbu muallifligidagi qo'shiqdi I.Xip "Ethereum" blokcheyn texnologiyasi orqali muhofazalagan. Ushbu texnologiya orqali muallifga bir qator afzalliklar taqdim etilgan, jumladan, I.Xip o'zining muhlislari bilan to'g'ridan to'g'ri aloqaga kirisha olib, ularga o'zining asarini maqbul narxmda taklif etish. "Ethereum" blokcheyn texnologiyasi orqali "Tiny Human" musiqasining savdosi 133.20 AQSH dollarini tashkil etgan. Ushbu holat yuzasidan sotuvdan ham ko'ra, texnologiyaning afzalligini aks ettirgan
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-290-300
maqolalar soni ko'p bo'lgan. Shunday qilib, blokcheyn texnologiyasi huquq egalariga xavfsizlik va raqamli aktivga kirishga intilayotgan mualliflik huquqini buzuvchilardan, shu jumladan mumkin bo'lgan buzg'unchilardan kuchli himoyani ta'minlaydi. Foydalanuvchining huquqlari blokcheynda kodlanadi, shuning uchun ulangan tizimlar ularni tekshiradi va tegishli mualliflik huquqi bilan himoyalangan kontentning shifrini tekshiradi.
Shunday qilib, mualliflik huquqini himoya qilish yuzasidan blokcheyn texnologiyasining taqdim etayotgan xizmatlari yuzasidan qator mamlakatlar o'zining ijobiy fikrlarini bildirishmoqda. Shu sababli, mazkur texnologiyaning mualliflik huquqi va turdosh huquqlar obyektlarini muhofazalashdagi ahamiyati yuqori desak adashmagan bo'lamiz.
REFERENCES
1. Hails R.I., Jr. 'Liability of OnLine Service Providers Resulting from Copyright Infringement Performed by their Subscribers' [1996] 5 EIPR 304.
2. Bowker, R.R. (1912) Copyright: Its History and its Law, Houghton Mifflin. -P.26
3. И.Б.Якубова. Муаллифлик хукуки. Укув кулланма. - Т.: ТДЮУ нашриёти, 2020. - 120 б.
4. https://e-kontur.ru/enquiry/1367/author defence
5. https://copyrightalliance.org/faqs/poor-mans-copyright/
6. https://e-kontur.ru/enquiry/1367/author defence
7. ^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 21.04.2021 й., 03/21/683/0375-сон, 21.08.2021 й., 03/21/709/0808-сон
8. http: //j ust-ace.ru/obzory/kak-zafiksirovat-avtorskoe-pravo/
9. https://www.iso.org/ru/news/isofocus 142-5.html
10. https://davidgerard.co.uk/blockchain/imogen-heap-tiny-human-total-sales-133-
20/
11. Пономарченко А. Е. Технология блокчейн в сфере авторского права // Legal Concept = Правовая парадигма. - 2021. - Т. 20, № 4. - С. 148-152. - DOI: https://doi.org/10.15688/lc.jvolsu.2021.4.20
