CC BY
63
УДК 8Т1 ББК 83.3.(0)3
МУҲИМТАРИН ХУСУСИЯТҲОИ ИЛМИЮ АДАБИИ АСАРИ «АЗ КУЧАИ РИНДОН»-И АБДУЛҲУСЕЙНИ ЗАРРИНКУБ
ВАЖНЕЙШИЕ НАУЧНОХУДОЖЕСТВЕННЫЕ ОСОБЕННОСТИ КНИГИ АБДУЛХУСЕЙНА ЗАРРИНКУБА "АЗ КУЧАИ РИНДОН" ("С УЛИЦЫ ГУЛЯК")
Эгамова Ирода Худойбердиевна,
аспиранти кафедраи адабиёти классикии тоцики ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров (Тоцикистан, Хуцанд)
Игамова Ирода Худойбердиевна,
аспирант кафедры таджикской классической литературы Худжанд-ского государственного университета им. акад. Б. Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
THE MOST IMPORTANT SCIENTIFIC-ARTISTIC PECULIARITIES OF ABDULKHUSYEN ZARRINKUBS BOOK «AZ KUCHAIRINDON» («FROM THE STREET OF HEDONISTS»)
Igamova Iroda Khudoyberdiyevna,
post-graduate student of the department of classical literature under Khujand State University named after acad. B.Gafurov (Tajikistan, Khujand)
E-MAIL: i. igamova@mail. ru
Ключевые слова: персидская литература XIII века, “Аз кучаи риндон» (“С улицы гуляк”), жизнь и творчество Хафиза Шерози, хафизоведение, литературное исследование, Абдулхусейн Зарринкуб
В статье сделана попытка раскрыть важнейшие научно-художественные аспекты произведения “Аз кучаи риндон” (“С улицы гуляк”) выдающегося иранского литературоведа Абдулхусейна Зарринкуба с использованием новейших научных источников и с учётом мнений иранских учёных. Произведение “Аз кучаи риндон ” написано витиеватым стилем и посвящено жизни и творчеству великого персидского поэта XIII века Хафиза Шерози. Оно мало изучено таджикскими литературоведами. Определено своеобразие произведения “Аз кучаи риндон ”, выделены четыре его главных особенности. К ним отнесены следующие: “метод передачи имён и называния глав произведения”, “метод нормативного использования исторических фактов”, “метод использования стихотворных цитат или свидетельствующих бейтов”, “стиль выражения и труднопонятный научнохудожественный язык Зарринкуба”. Дано краткое описание личности и характеристика таланта Абдулхусейна Зарринкуба и освещены труды этого литературоведа, посвященные жизни и творчеству Хафиза Шерози.
Key words: Persian literature of the XIII-th century, «Az Kuchai Rindon» («From the Street of Hedonists») , life and creation of Khafiz Sherozi, khafiziana, exploration, Abulkhuseyn Zarrinkub
In her article the author made an endeavour to disclose the most important scientific-artistic aspects of the book «Az Kuchai Rindon» by the outstanding Iranian literary critic Abdulkhuseyn Zarrinkub; taking into consideration the opinion of Iranian scholars he resorted
58
Эгамова И.Х. Муҳимтарин хусусиятҳои илмию адабии асари «Аз кучаи риндон»-и Абдулҳусейни Зарринкуб
to the newest scientific sources «From the Street of Hedonists»is written in flowery style, it is devoted to the life and creation of the great Persian poet of the XIII-th of century Khofizi Sherozi. The latter is scantily studied by the Tajik literary critics. I. Igamova determines the peculiarities of the production in question, she singles out four of them being the principal ones. They are: «method of conveying proper names and that one of titling chapters», «method of normative use of historic factors», «method of resorting to versified citations or testifying beyts», «style of expression and scientific-artistic language of Zarrinkub being non-easily understandable». The individuality of Khuseyn Zarrinkub distinguished with talented nature is briefly characterized; the works of this literary critic dwelling on Khofizi Sherozis life and creation being elucidated
Асари «Аз кӯчаи риндон»-и адабиётшиносу мунаққиди барҷастаи эронӣ Абдул-ҳусейни Зарринкӯб аз беҳтарин асарҳои илмӣ-адабӣ дар ҳофизшиносӣ мебошад, ки дар давоми қариб 38 сол (1970- 2008) ҳаждаҳ маротиба дар Эрон чоп шудааст. Чопи дувоздаҳум (соли 1999) ва ҳаждаҳуми ин асар, ки сарчашмаи асосии мақолаи мазкур маҳсуб меёбад, тавассути нашриёти «Сухан» соли 2008 бо теъдоди 4400 нусха мунташир шудааст.
Муҳаққиқи эронӣ Ҳусайни Хидевҷам дар мақолаи «Ҳофизшиносии Зарринкӯб» муҳаққиқоне, ки зиндагӣ ва осори Ҳофизро тайи солҳои 1940 -1970 ба риштаи таҳқиқ кашидаанд, ба панҷ гурӯҳ: 1.номуҳаққиқон ё аз таҳқиқи илмӣ бехабарон. 2.аҳли завқ. 3. Гурӯҳе, ки завқро бо таҳқиқ омехтаанд. 4.мутаассибони мазҳабӣ. 5.номхоҳону шуҳратталабон чудо кардааст (3, с.171). Адабиётшиноси мазкур ин мақолаашро баъди чопи аввали (соли 1391ҳ.қ./1971м.) «Аз кӯчаи риндон» навишта бошад ҳам, дар мавриди ба яке аз ин гурӯҳҳо шомил будани муаллифи он чизе нагуфтааст. Абдулҳусайни Зарринкӯбро метавон ба гурӯҳи сеюм шомил донист, зеро ӯ аз зумраи муҳаққиқонест, ки дар таълиф завқи адабиро бо таҳқиқи илмӣ бо ҳам омехтааст. Бояд ёдовар шуд, ки «Аз кӯчаи риндон» нахустин асари “такнигорӣ” аз силсилаи асарҳои ба зиндагинома ва осори баъзе аз шоирону орифон ихтисосдодаи муаллиф аст. Ӯ бо ҳамин сабку равиши «романгуна ва завқӣ» (4, с.111) китобҳои «Фирор аз мадраса» (дар бораи Абӯҳомид Ғаззолӣ, 1353 ҳ.ш.// 1974 м.), «Пилла- пилла то мулоқоти Худо» (дар бораи Мавлоно Ҷалолуддин Балхии Румӣ, 1370ҳ.ш.//1991м.), ”Пири Ганча дар чустучӯи Нокучообод” (дар бораи Низомии Ганчавӣ 1372 ҳ.ш.// 1993 м.), «Шӯълаи Тӯр» (дар бораи Мансури Ҳаллоч, 1377 ҳ.ш.// 1998 м.), «Садои боли Симург» (дар бораи Фаридуддин Аттори Нишопурӣ, 1378 ҳ.ш.// 1999 м.), «Дидор бо каъбаи чон» (дар бораи Хоқонии Шарвонӣ соли 1379 ҳ.ш.// 2000 м.), «Ҳадиси хуши Саъдӣ» (Саъдии Шерозӣ, 1379 ҳ.ш.// 2000 м.), «Номварнома» (дар бораи Фирдавсӣ, соли 1381 ҳ.ш //2002) иншо намудааст.
Ҳофизпажӯҳии Зарринкӯб ҳанӯз аз соли 1964 огоз шуда, бори аввал андешаҳои худро дар мачмӯаи мақолоти нақди адабӣ - «Бо корвони ҳулла» (соли 1343 ҳ.ш.//1964 м.) нигошта, минбаъд онро такмил бахшида, ба сурати китоби алоҳида даровардааст.
Абдулҳусейни Зарринкӯб соли 1971 дар ҳамоиши 600-солагии бузургдошти Ҳофиз дар Душанбе ширкат ва суханронӣ намудааст. Ӯ дар фишурдаи суханронияш таҳти унвони «Бо Ҳофиз дар диёри Рӯдакӣ», ки дар «Садои шарқ» (1971, №8) дарч шудааст, дар бораи ин ҳамоиш чунин мегӯяд: «Ин валвалае, ки номи Ҳофиз дар ин рӯзҳо дар шаҳри Душанбе ва дар саросари Точикистон барангехтааст, нишонаи қадрдонӣ ва ҳақшиносии точикон нисбат ба шоирест, ки шашсад сол дар миёни онҳо зистааст, шоҳиди талошҳо ва кӯшишҳои онҳо ва шоҳиди гамҳо ва шодиҳошон будааст» (7, 108109). Аз Эрон ҳамчун беҳтарин намояндаи илму адаб баргузида шудани Зарринкӯб
59
Igamova I. Kh. The Most Important Scientific-Artistic Peculiarities of Abdulkhusyen Zarrinkub's Book «Az Kuchai Rindon» («From The Street of Hedonists»)
барои ширкат дар ин ҳамоиш далели барҷастаи ҳофизшиносии ӯ буда, ин нуктаро метавон дар мақолаи мазкури вай низ мушоҳида кард.
Ҷустуҷӯҳо нишон дод, ки ба ҷуз муҳаққиқи эронӣ Муҳаммади Хонсорӣ муҳақ-қиқи дигаре бевосита ба интиқоди “Аз кӯчаи риндон” напардохтааст. Адабиётшино-сони дигари эронӣ мисли Муҳаммадамин Риёҳӣ, Ҳасан Носири Содот, Ҷаъфар Ёҳақӣ зимнан андешаҳои худро дар бораи асари мазкур баён доштаанд. Бино ба навиштаи Муҳаммади Хонсорӣ ҳадафи асосии Зарринкӯб аз таълифи «Аз кӯчаи риндон» нишон додани шахсияти воқеии Ҳофиз ва инъикоси дақиқи тарзи зиндагиву ҳунари ӯ дар муҳити иҷтимоиву адабии замонаш будааст: «Ин китоб китоби ахлоқ нест, китобест таҳқиқиву адабӣ дар ҷустуҷӯи воқеият. Нақдест адабӣ муназзаҳ аз ҳамияту асабият. Мехоҳад ҳақиқатро ба сурати урёни худ бибинад. Бифаҳмад, ки охир ин Ҳофиз кӣ буд, чӣ мекарда, зиндагиро чӣ гуна мегузаронида, робитааш бо шоҳону вазирон чӣ будааст, дар хароботи мугон чӣ меҷуста ва аз пири майфурӯш чӣ мехоста ва арзиши ҳунариаш то чӣ андоза будааст?» (4, с. 21). Муҳаммадамин Риёҳӣ дар бораи ин асар чунин гуфтааст: «Охирин китоби ӯ («Аз кӯчаи риндон» - И.И.) беҳтарин ва ҷомеъ-тарин асар дар бораи зиндагӣ ва сухани Хоҷаи Шероз аст» (4, с.28). Ин асарро Ҳасан Содот Носирӣ ва Ҷаъфари Ёҳақӣ низ «ба қалами шево таълифшуда» (4, с.66) ва «осори номбардор» (4, с.98) медонанд.
Пеш аз он ки ба баҳодиҳии муҳаққиқону мунаққидони дигар ба ин асар пардохта шавад, дар бораи истеъдоди нодири таҳқиқу таълиф ва то чи андоза мавриди нақди воқеӣ қарор гирифтани осори Зарринкӯб маълумот додан зарур ба назар мерасад.
Абдулҳусейни Зарринкӯб ба гуфтаи адабиётшинос Баҳоуддин Хуррамшоҳӣ «яке аз бузургтарин адибон, адабпажӯҳон, исломшиносон, ирфонпажӯҳон, таърихни-горон, сухансанҷону маснавишиносони ним қарни ахир дар таърихи фарҳанг» (4, с.15)-и садаи бистуми Эрон буд. Ин бузургиву азамати ӯро дар офаридани осори соҳаи адабиёту таърих, фарҳанги ислому Эрон, на танҳо адабиётшиноси мазкур, балки тамоми муҳаққиқони эронӣ ва хориҷӣ эътироф кардаанд. Маҷмӯи мақолоти «Армугонӣ барои Зарринкӯб» (соли 1355 ҳ.ш. 1976 м.), «Дарахти маърифат» (соли 1376 ҳ.ш.// 1997 м.), «Ёдгорномаи дуктур Абдулҳусейни Зарринкӯб» (соли 1376 ҳ.ш.// 1997 м.), ки дар онҳо адабиётшиносони эронӣ оид ба шахсият ва хусусиятҳои таҳқиқу таълифоти ӯ дар замони зиндагиаш навиштаанд, далели қавли мазкуранд. Баъди марги ӯ маҷмӯаи мақолот бо номи «Корномаи заррин» (соли 1379 ҳ.ш// 2000 м.) ва асари «Пажӯҳишгарони муосири Эрон - 12» (соли 1387 ҳ.ш. // 2008 м.)-и Ҳушанги Иттиҳод, ки муфассалтарин китоб дар бораи зиндагинома ва осори Зарринкӯб ба шумор меравад, интишор шудааст. Дар Тоҷикистон бори нахуст доир ба зиндагӣ ва осори Зарринкӯб муҳаққиқ Шодӣ Шокирзодаи Нуъмонпур - таҳиягари матни кири-лии “Бо корвони ҳулла” дар пешгуфтори асари мазкур, ки соли 2004 аз чоп баромад, маълумот додааст.
Абдулҳусейни Зарринкӯб аз зумраи адабиётшиносону мунаққидонест, ки касе натавонистааст ба осори ӯ дар замони зиндагияш интиқоди ҷиддӣ гирад. Баъди 9 соли даргузашти ӯ аввалин эрод ё интиқод ба осори адабиётшиносии ӯ аз тарафи муҳаққиқ Комёр Обидӣ дар “Пажуҳишгарони муосири Эрон” ба қайд гирифта шуд(4, 105). Дар ин самт аввалин китоби интиқодӣ ба қалами муҳаққиқи эронӣ Эраҷи Порсинажод “Зарринкӯб ва нақди адабӣ” баъди 13 соли даргузашти Зарринкӯб (15.09.1999) ва пас аз шаш моҳи фавти ҳамсари ӯ доктор Қамари Ориён (12.04.2012), ки дар нашри осори номунташири шавҳараш талош варзид, соли 2012 аз чоп баромад. Китоби дуввумин ҳам соли 2012 бо номи “Нақди заррин” (шеъру шоирон дар осори Абдулҳусейни Зарринкӯб) интишор шуд, ки муаллифи он доктор Нарҷис
60
Эгамова И.Х. Муҳимтарин хусусиятҳои илмию адабии асари «Аз кучаи риндон»-и Абдулҳусейни Зарринкуб
Афшорй мебошад. Бояд таъкид кард, ки “Зарринкӯб ва накди адабй” -и Эраҷи Порсинажод ба баррасиву накди осори интикодии Зарринкӯб бахшида шуда, таҳлилу накди силсилаи асарҳои “такнигорӣ”-и ӯро шомил нест. Ӯ дар ин китоб ба асари “Аз кӯчаи риндон” дар ду маврид ба таври умумӣ ишоратан баҳогузорӣ мекунад, ки онро ҳамчун накди комилу ҳаматарафа пазирифтан дуруст нест. Зеро “Аз кӯчаи риндон” бар асоси 14 сарчашмаи таърихиву илмии асри Ҳофиз ё наздик ба замони зиндагии ӯ, 11 чопи девони Ҳофиз, 17 сарчашмаи илмии ҳофизшиносони муосир ва 13 сарчашма ба забонҳои аврупоӣ (6, 259-266) дар ҳаҷми 202 саҳифа навишта шудааст. Оё ин асарро бо як-ду думла баҳогузорӣ кардан мумкин аст? Албатта не. Аммо Эради Порсинажод бо умумигӯӣҳо ин асарро ниҳоят пасту ноинсофона баҳогузорӣ кардааст. Баҳогузории ӯ ба ҳофизшиносии Зарринкӯб ҳамагӣ чаҳор саҳифаро ташкил мекунад (10, с. 313-317). Ӯ дар мавриди аввал зимни баррасиву накди “Фанни шеър ё таърихи татаввури шеъру шоирӣ дар Эрон” менависад: “Аз кӯчаи риндон” асарест, ки миёни романи таърихӣ ва таҳкики таърихӣ дар навасон аст ва иншоиётест, ки гӯёи матлаби тоза нест ва даҳони маъною андешаи Ҳофизро нишон намедиҳад (10, с.66). Ин муҳаккик, ки ӯро, бино навиштаи худаш, “ устод Зарринкӯб аз сари лутф... маҳрами худ медонист” (4, с.181), дар мукаддимаи асараш чунин менависад: “Бадеҳист, ки накди осори пурарзиши устод Зарринкӯб ба маънии нафйу инкори он нест, балки нишонаи кадршиносӣ аз аҳамияти онҳост, ки бо гузашти солҳо ҳамчунон эътибори худро барои накду баррасӣ ҳифз кардааст” (10, с.14). Аммо Эради Порсинажод ба ин гуфтаи худ амал нанамудааст. Баръакс, ба ҳофизпажӯҳии Зарринкӯб, ба вижа ба асари “Аз кӯчаи_риндон”-и ӯ яктарафа нигариста, аҳамият ва арзиши онро дуруст баён накардааст. Ӯ инчунин “Аз кӯчаи риндон”-ро “дарвокеъ такрори назариёти Маҳмуд Ҳуман дар “Ҳофиз чӣ мегӯяд?” (1317) ва Қосим Ғанӣ дар “Баҳс дар осору афкор ва аҳволи Ҳофиз” (дилди аввал 1321; дилди дувум 1322)” медонад (10, с.66). Аз ин бармеояд, ки мунаққид ё ба “Китобномаи гузида”-и “Аз кӯчаи риндон” таваддуҳ зоҳир накардааст, ё таъкидоти Зарринкӯбро касдан нодида гирифтааст. Чунки Зарринкӯб дар “Китобномаи гузида” на факат номи сарчашмаҳоро зикр кардааст, балки ба муаррифии онҳо низ пардохта, аз баъзеяшон намуна меорад. Ӯ вакти муаррифии сарчашмаҳои бахши аввал таъкид мекунад, ки аз ин китобҳо ё аз баъзе маълумоти онҳо Қосим Ғанӣ истифода набурдааст. Зимни муаррифии “Таърихи Шайх Увайс” менависад: “Ин китоб дар боби таърихи Султон Увайс ва Оли Индуву Оли Музаффар баъзе ишороту маълумот дорад, ки ҳарчанд муфассал нест, аммо ба ҳар ҳол долиб аст ва дар китоби доктор Ғанӣ зикре аз он нест” (6, с.259). Ҳангоми шиносонидани “Таърихи Язд” менигорад: “Баъзе иттилооти судманд дар боби Оли Инду ва Оли Музаффар дар он ҳаст, дар китоби доктор Ғанӣ зикре аз он нест” (6, с.259). Баробари шарҳи мухтасари “Мазороти Шероз” таъкид мекунад: “Ин ки доктор Ғанӣ дар баррасии авзоъ ва аҳволи Шероз аз он (китоби “Мазороти Шероз”- И.И.) истифода накардааст, аз навокиси китоби ӯ маҳсуб меёбад” (6, с.260). Дар аннотатсияи “Минҳод-ут-толибин фӣ маориф-ус-содикин” ва “Мунтахаб-ут-таворих” низ чунин таъкидҳо ба кайд гирифта шуд (6, с.261-262).
Эради Порсинажод дар мавриди дуюми зимни баррасии маколаи “Ҳофиз- ходаи риндон” аз асари “Аз кӯчаи риндон” чунин интикод мегирад: “Иборатпардозии дилнишин дар ин гуфтор (маколаи “Ҳофиз- ходаи риндон”- И.И.), ки тафсилаш дар “Аз кӯчаи риндон” омада, беш аз он чи ба таҳлили розу рамзҳои шеъри маътуф бошад, ба накди афсонаҳое дар бораи зиндагии шоир ихтисос ёфта, ки аз назари таърихӣ низ эътиборе надорад” (10, с.313). Дар думлаи мазкур ҳам интикоди ӯ якпаҳлӯ буда, аз аҳамияту арзиши “Аз кӯчаи риндон” чизе намегӯяд. Ҳамчунин
61
Igamova I. Kh. The Most Important Scientific-Artistic Peculiarities of Abdulkhusyen Zarrinkub's Book «Az Kuchai Rindon» («From The Street of Hedonists»)
қобили таъкид аст, ки ин интиқоди ӯ низ берун аз инсофи адабӣ аст. Дар мавриди арзиши сарчашмаҳои таърихии “Аз кӯчаи риндон” таъкидоти Зарринкӯб болотар оварда шуд, ки такрори онҳо лозим нест. Афсонамонанд ё романгуна шудани “Аз кӯчаи риндон” ин ба сабки омехтаи илмиву ҳунарии Зарринкӯб вобастагӣ дорад, ки Эраҷи Порсинажод дар ин бора умуман маълумот надодааст. Роҷеъ ба ин масъала поёнтар дар зери унвони “Сабки таълиф ва мушкилфаҳмии насри илмӣ ва ҳунарии Зарринкӯб” маълумот оварда мешавад.
Акнун ҳофизпажӯҳии Зарринкӯбро аз нигоҳи доктор Нарҷис Афшорӣ дида мебароем. Нақди муҳаққиқи мазкур дар муқоиса бо нақди Эрачи Порсинажод дақиқтару илмитар ва ҷавобгӯ ба талаботу меъёрҳои нақд аст. Ӯ аз рӯи мақсад ва ҳадафи дар китоби “Нақди заррин” пешгирифтааш мақолаи “Ҳофиз - хоҷаи риндон”-ро ҳамчун намунаи нақди Заррринкӯб мавриди баррасӣ қарор дода, “Аз кӯчаи риндон”-ро шомил накардааст. Аввал ҳаҷму сохтори мақоларо муайян карда, ба бахшҳои “Вазъияти ичтимоӣ”, “Зиндагӣ ва сафарҳо”, “Муаррифии осор”, “Дарун-моя” (ишқи Ҳофиз, манбаи андешаи Ҳофиз), “Вижагиҳои шеърӣ” (шеваи баён), “Ҳофиз ва дигарон” (таъсирпазирии Ҳофиз аз дигарон , Ҳофиз дар Урупо) чудо карда, далел меорад. Аз рӯи таҳқиқи ӯ дар мақолаи сездаҳсаҳифааш Зарринкӯб даҳ мавзӯи аслиро дар бораи шеъру шоирии Ҳофиз матраҳ намудааст. Ӯ дар бораи забо-ну шеваи баёни Зарринкӯб дар ин мақола чунин менависад: “Аз вижагиҳои мақола бакоргирии мазомини сурудаҳои шоир дар баёни матолиб аст. Агарчи зоҳиран дар мақола ҳатто як маврид истишҳоду нақли сурудаҳои шоир ба унвони шоҳиди мисол вучуд надорад, аммо голиби матолиб, ба вижа дар сухан аз зиндагӣ ва вижагиҳои руҳиву дарунмояҳои шеъриии ӯ, баргирифта аз сурудаҳои худи шоир аст, ки Зарринкӯб бо андак дахлу тасарруф ба иқтизои матлаб аз онҳо баҳра гирифта ва шевоии баёнро дучандон кардааст.” (1, с.160). Ин махсусияти баён дар асари “Аз кӯчаи риндон” низ ба унвони шартии “Тарзи истифодаи иқтибосҳои шеърӣ ё байтҳои шоҳид” поёнтар тафсил дода мешавад. Нарчис Афшорӣ шеваи баёни “Ҳофиз- хочаи риндон“-ро “бештар тавсифӣ ва шоирона” (1, с.1б0) медонад. Ин нукта собит мена-мояд, ки чанбаи интиқодии мақолаи мазкури Зарринкӯб нисбатан суст аст. Нарчис Афшорӣ ҳафт суоли дар мақолаи “Хочаи риндон”-ро ба қайд гирифта, онҳоро ба хелҳои “инкорӣ” (4-то), “маъмуливу ниёзманди посух” (2-то) “тақрирӣ” (1-то) чудо мекунад (1, с. 161).
Таҳлилу баррасиҳои боло аз он шаҳодат медиҳад, ки омӯзишу таҳқиқи ҳаматарафаи осори адабиётшиносии Зарринкӯб, аз чумла “Аз кӯчаи риндон” ҳанӯз дар Эрон ба хотири печидагиҳову дарҳамомехтагиҳои сабки баён ба ҳадди лозим омӯхта нашудааст.
Ҳарчанд мисли «Аз кӯчаи риндон» осори таҳқиқии дар бораи Ҳофиз таълифшуда, на танҳо дар Эрон, балки дар Точикистону Афгонистон, Ҳиндустону Покистон ва дигар кишварҳои хоричӣ бисёр бошад ҳам, асари мазкури Зарринкӯб аз дигар осори таҳқиқӣ монандӣ ва фарқиятҳои зиёд дорад. Албатта дар ин мақола имкони таҳлилу қиёси ҳамаи он осор мавчуд нест. Аз ин рӯ, барои муқоиса ба хотири беҳтарин ҳофизшинос будан нахуст аз андешаҳои Баҳоуддин Хуррамшоҳӣ, муаллифи «Ҳофизнома», инчунин аз китоби “Ҳофизи хароботӣ”-и Рукниддини Ҳумоюнфаррух истифода шуд.
Ба қавли профессор Абдулманнони Насриддин Ҳофизнома - “китоби мустататоби дучилда” ва “пуртирожтарин” (12 маротиба то соли 2002- И.И.)-и Баҳоуддини Хуррамшоҳӣ “инқилоби фикрӣ дар ҳофизшиносии саросари чаҳон аст” (9, с. 51) Ҳофизшиноси мазкур барои ифодаи азамату шӯҳрати шоирии Ҳофиз 12 хусусияти
62
Эгамова И.Х. Муҳимтарин хусусиятҳои илмию адабии асари «Аз кучаи риндон»-и Абдулҳусейни Зарринкуб
ҳунарии ӯро баршумурдааст: устурасозӣ, ринду риндӣ, фазлу фарҳанг ва мақоми илмӣ, ирфону ахлоқ, андешамандиву фалсафаварзӣ, муслеҳи иҷтимоӣ (ислоҳгари ҷомеа-И.И.) будан, суханварӣ ва санъатгарӣ, инқилоб кардан дар газал, мусиқинокии газал, таъвилпазирӣ (тафсирпазирӣ, яъне гуна-гуна тафсир шудани як байт ё як газал-И.И.), танзу тарабнокӣ, мазмунгароӣ (шаклпарастӣ-И.И) ва маънигароӣ (11, с.24-25). Зарринкӯб низ асари худро гайр аз муқаддима ба 12 фасл: «Шаҳри Риндон» (1), «Фирӯзаи Бӯисҳоқӣ» (2), «Миёни масҷиду майхона» (3), «Ринду муҳтасиб» (4), «Суруди Зуҳра» (5), «Сухани аҳли дил» (6), «Рӯъё ва ҷоми Ҷам» (7), «Ду ринд» (8), «Ринд дар бунбаст» (9), «Дар дайри мугон» (10), «Аз майкада берун» (11), «Ишқ, кадом ишқ?» (12)) чудо кардааст. Ин монандӣ ё баробарии рақамиро, ки Хуррамшоҳӣ ва Зарринкӯб дар интихоби муҳимтарин вижагиҳои ҳунарӣ ва мавзӯӣ дар доираи рӯзгор ва осори Ҳофиз зоҳир кардаанд, метавон ҳамчун яке аз умумиятҳои сохтории таҳқиқоти ҳофизшиносӣ номбар кард. Чи тавре аз “Китобномаи гузидаи чопи ҳаждаҳуми асар бармеояд, Зарринкӯб “Ҳофизнома”-и Хуррамшоҳиро ба сифати сарчашмаҳои тафсирии осори Ҳофиз эътироф кардааст (6, с.266). Аз ин рӯ, метавон гуфт, ки ин монандӣ ё баробарии рақамӣ тасодуфӣ набуда, балки пайравии огоҳона ё монандсозии мармузи рақамӣ - омории Зарринкӯб маҳсуб меёбад.
Фарқияти ин ду тарзи баррасиву нақди ашъори Ҳофиз дар он аст, ки якумӣ сирф илмӣ буда, дуюмӣ илмиву адабӣ ё илмӣ-ҳунарӣ маҳсуб меёбад. Зеро Баҳоуддин Хуррамшоҳӣ, ба қавли Комёр Обидӣ, пажӯҳандаи дингаро аст (14) ва завқи адабиро монанди Зарринкӯб ба дақиқнигариву дақиқнигории илмӣ омехта намекунад. Аммо Зарринкӯб баръакс, завқу эҳсос, андешаҳои ахлоқӣ-тарбиявӣ, инсонгароёнаи худро дар ҳамагуна осораш шоирона баён намудааст.
Вижагиҳои илмӣ ва ҳунарӣ, ки «Аз кӯчаи риндон»-ро аз дигар асарҳои илмии ҳофизшиносӣ чудо месозад инҳоянд: тарзи номгузории асар ва фаслҳои он; тарзи истифодаи санаду далелҳои таърихӣ ё ба перояи адабӣ гирифтани маълумоти таърихӣ; тарзи истифодаи иқтибосҳои шеърӣ ё байтҳои шоҳид; сабки таълиф ва мушкилфаҳмии насри илмӣ ва ҳунарии Зарринкӯб.
Тарзи номгузории асар ва фаслҳои он. Номгузорӣ бар китобу асарҳо дар таърихи адабиёти классикӣ ва ҳатто пеш аз он дорои аҳамият буда, имрӯз низ ҳар як муаллифи асари илмӣ ва ё адабӣ (ҳунарӣ) дар ин кор диққату тачриба ва дониши худро истифода мебарад. Ин чо савол пайдо мешавад, ки асари ба Ҳофиз бахшидаи Зарринкӯб чаро «Аз кӯчаи риндон» ном гирифтааст ва мақсади муаллиф аз чунин номгузорӣ дар чист? Ӯ, чи тавре аз муқаддимаи асараш пайдост, изи пои «Ҳофиз»-ро дар ҳама чо - дар мадрасаву бозор, дар масчиду майхона дар мачлиси шоҳону вазирон чуставу наёфтааст. Аз ин рӯ, барои дидани ӯ, яъне офаридани чеҳраи воқеии ӯ лозим дониста, ки бебокона «Аз кӯчаи риндон» ҳам гузарад. «Аз кӯчаи риндон» - ин ном ба хонанда ҳам аз озодагиву риндии Ҳофиз ва ҳам аз воқеъбиниву ҳақиқатнигории устод Зарринкӯб дарак медиҳад. Китобҳои ҳама ҳофизпажӯҳон чунин номгузорӣ нашудаанд. Дар феҳрасти осори ҳофизпажӯҳии солҳои 1388-1389 ҳ.ш. //2009-2010 м. дар Эрон аз 30 асар фақат ду асар бо тарзи Зарринкӯб номгузорӣ шудааст: «Чашмаи харобот»-и Ҳушанги Яҳёободӣ ва «Рухи чонон»-и Сайид Абосолеҳи Кашфӣ (2, 96). Барои намуна аз китобҳои дар фосилаи наздик бо «Аз кӯчаи риндон» таълифшуда метавон «Ҳофизи хароботӣ»-и Рукниддини Ҳумоюнфаррухро мисол овард. Дар номи ин асар ҳам ишорае ба исми Ҳофиз ҳаст ва он зеҳни хонандаро бевосита ба сӯи Ҳофиз мекашад. Аммо дар асари «Аз кӯчаи риндон» то хонанда ба зернавиштаи номи он (дар бораи зиндагӣ ва андешаи Ҳофиз) таваччӯҳ зоҳир накунад, аз номи асар ба муҳтавои он раҳ бурда наметавонад. Зеҳни
63
Igamova I. Kh. The Most Important Scientific-Artistic Peculiarities of Abdulkhusyen Zarrinkub's Book «Az Kuchai Rindon» («From The Street of Hedonists»)
хонанда мумкин аст, ӯро ба сӯи Хайём ё шоирони дигари риндмаоб роҳнамоӣ кунад. Хусусияти фарқкунандагии ин асар аз рӯи номгузорӣ дар пинҳон доштани мавзӯъ ва шахсияти мавриди омӯзиш қароргирифтаи он аст. Фарқияти дигар дар он аст, ки Зарринкӯб дар муқаддима ва дар худи асар аз ваҷҳи чунин номгузории асараш маълумот намедиҳад. Баъзе муҳаққиқон сабаби номгузории худро дар муқаддимаи асарҳояшон зикр кардаанд. Масалан, Рукниддин Ҳумоюнфаррух фаслеро алоҳида бо номи «Чаро барои ин асар номи «Ҳофизи хароботӣ» баргузида шудааст?» (12, с.62-75) ихтисос додааст.
Аз номи дувоздаҳ фасли «Аз кӯчаи риндон» ҳам ҳунари номгузорӣ ва мақсади Зарринкӯбро дар баёни матолиби фаслҳо шинохтану дарк кардан мумкин аст. Чунин тарзи номгузорӣ бештар ҷанбаи психологӣ дошта, хонандаро, новобаста аз хосу ом будан, ба хондани асар ташвиқ мекунад. Зеро хонанда ҳангоми харидорӣ ё шинос шудани китоб аввал ба ном ва мундариҷаи он ошно шудан мехоҳад. Агар Зарринкӯб мисли дигар муҳаққиқон асари худро чунин номгузорӣ намекард ва сабки вижаи таълифро ба кор намебурд, «Аз кӯчаи риндон» ҳеч вақт дар давоми 38 сол ҳаждаҳ маротиба нашр намешуд.
Фасли якуми асар «Шаҳри риндон» ном дорад, ки муаллиф дар ин фасл воқеа ва ҳодисаҳои таърихии Шерози замони Ҳофизро бо тамоми ҷузъиёташ баён кардааст. Ӯ бо истифода аз сарчашмаҳои таърихӣ, ҳатто ба либоспӯшӣ, чеҳраи зану марди шерозӣ, мадрасаву мударрисону толибон, бозориёну риндҳои бозорӣ, шароби шерозӣ, тарзи тайёр кардани он маълумоти дақиқ аз сарчашмаҳо меорад, ки поёнтар баъзеи ин маълумот бо зикри саҳифаҳо оварда мешавад.
Номи фасли дуюм «Фирӯзаи Бӯисҳоқӣ» буда, аз байти зерини Ҳофиз гирифта шудааст:
Ростӣ, хотами фирӯзаи Бӯисҳоқӣ
Хуш дурахшид, вале давлати мустаъҷил буд (13, с. 208).
Ин фасл хонандаро ба замони кӯтоҳи пур аз айшу ишрат ва ҷавониву тараби Ҳофизи навовоза мебарад. Зарринкӯб дар ин фасл аз ҳофизи Қуръон будан, аз хоҷагони шаҳри Шероз маҳсуб ёфтан, аслу насаби Ҳофиз, ширкати ӯ дар маҳфили самоъ, овози хуш доштани Ҳофиз маълумот медиҳад.
Дар фасли сеюм, ки «Миёни масҷиду майхона» ном дорад, хонанда Ҳофизро баъди аз тарафи Амир Музаффари Муборизиддин забт шудани Шероз сарсону саргардон миёни масҷиду майхона меёбад. Яъне, бино бар таҳқиқи Зарринкӯб вазъи иҷтимоии зиндагӣ ва аҳволи равонии Ҳофиз дар ин давра он қадар хуб набудааст.
Фасли чорум аз он сабаб «Ринду мӯҳтасиб» номгузорӣ шудааст, ки ин давраи зиндагии Ҳофизи ринд бо замони салтанати Амир Музаффари мутаассибу мӯҳтасиб (ӯро бино бар сахтгираш ба мардум дар иҷрои аҳкоми шариат чунин лақаб додаанд) рост меояд. Ин номи фасл аз он дарак медиҳад, ки чи гуна Ҳофизи ринд бо иқдомоту ислоҳоти сиёсиву фарҳангии Амир Музаффар созиш кард. Ӯ дар бораи муҳити иҷтимоӣ, фарҳангии Шерози замони Амир Музаффар маълумоти муфассал дода, ишораи нозукеро бо тарҳи як пурсиши ногаҳонӣ пешорӯи хонанда мегузорад: «Оё Шамсиддин Муҳаммад, ки муқорини ин рӯзгорон солҳои баъд аз сисолагиро мегузаронид, аз ин айшҳои ниҳонӣ, ки дар он давра дар Шероз он ҳама роиҷ буд, барканор мемонд?» (5, с.44). Ин пурсиш ба таври табиӣ зеҳну тафаккури хонандаро такон дода, доир ба мавзӯи шахсияти Ҳофиз ва таъсирпазирии ӯ аз муҳити зиндагӣ ба баровардани хулосаи худӣ водор мекунад.
Фаслҳои панҷуму шашуму ҳафтум -«Суруди Зуҳра», «Сухани аҳли дил» «Рӯъё ва ҷоми Ҷам» аз ҳунари шоирӣ ва рамзу иҳоми газалиёти Хоҷа ба хонандаи борикбину
64
Эгамова И.Х. Муҳимтарин хусусиятҳои илмию адабии асари «Аз кучаи риндон»-и Абдулҳусейни Зарринкуб
нуктадон маълумот медиҳад. Дар ин се фасл муаллиф бидуни он ки аз ашъори Ҳофиз байте намуна орад, дарунмоя ва зебоии каломи Ҳофизро ҳунармандона рӯнамо месозад. Ин тарзи баррасӣ ва накд нишон медиҳад, ки Зарринкӯб завқу ҳунари адабиро аз забони осори адабӣ гирифта, вориди забони накд кардааст. Ин кори ӯ сабаби хонданбобу серхонанда шудани осори таҳқиқӣ дар Эрон гардид.
Дар фасли ҳаштум- «Ду ринд» хонандаҳо Ҳофизро бо Шоҳ Шуҷоъ писари Амир Музаффари Муборизиддин, ки шоири хуб ҳам буд, дар базми шеъру суруд ва айш мебинанд. Зарринкӯб ҳанӯз дар бораи муносибати дӯстонаи Ҳофизу Шоҳ Шуҷоъ дар фасли дуюм чунин ишора карда буд: «Шоҳ Шуҷоъ дар муқобили ин фишорҳо ба мастӣ паноҳ бурду бехудӣ, ба чизе, ки дӯсти шоираш- Ҳофиз гаҳ-гоҳ низ дар он давои ҳар дардро медид» (5, с. 28). Дар фасли ҳаштум ин муносибатро ба таври васеъ бо истифода аз ашъори худи шоир инъикос менамояд.
Дар фасли нуҳум - «Ринд дар бунбаст» бошад Зарринкуб ба огози фасли пирии Ҳофиз ва аз меҳрубониҳои Шоҳ Шуҷоъ маҳрум шудани ӯ, ботини шаколуд, виҷдони ирфонӣ, акли мунҳасири шоири ринд ишора мекунад.
Ҳофиз дар тасвири Зарринкӯб агар дар фасли даҳум бо чеҳраи асотирӣ «Дар дайри мугон» пайдо шавад, дар фасли ёздаҳум худро лозим медонад, ки барои фонӣ шудан «Аз майкада берун» барад, зеро ба ду ҳарду маъно ҳам пири пир шуда буд.
Дар фасли дувоздаҳум, ки «Ишқ, кадом ишқ?» номгузорӣ шудааст, Зарринкӯб хонандаро бар асоси далелу санадҳои таърихӣ бо ҷаҳонбинии Ҳофиз, вазъи ахлоқӣ ва фарҳангии замони ӯ ошно месозад ва хулосабарориро ба худи хонанда ҳавола мекунад.
Аз таҳлилу баррасии мисолҳои боло чунин бармеояд, ки Зарринкӯб дар номгузории фаслҳо диққати зиёд дода, муҳимтарин ҷанбаҳои зиндагӣ ва осори Ҳофизро ба инобат гирифта, яке аз онҳоро ҳамчун номи китоб ва боқимондаро ҳамчун номи дувоздаҳ фасл дар қолаби ибораҳои шоирона интихоб кардааст.
Дуюм вижагии «Аз кӯчаи риндон» ин тарзи истифодаи санаду далелҳои таърихП ё ба перояи адабП гирифтани маълумоти таърихП аст. Таърихшинос ва нависандаи чирадаст будан барои Зарринкӯб имкон фароҳам овардааст, ки ӯ воқеа ва ҳодисаҳои марбут ба замони зиндагии Ҳофизро бо тамоми ҷузъиёташ дар перояи адабӣ баён созад. Барои мисол аввал якчанд санаду далелҳои таърихиро, ки Зарринкӯб аз сар-чашмаҳои зери дасти худ нақл кардааст, бидуни перояи адабӣ оварда мешавад: «оби шифобахш доштани Рукнобод», «ифтихор кардани шерозиён аз мӯи Расули акрам», «мавдудияти ҷузвҳои ба хати саҳоба ва тобеин китобатшудаи Қуръон дар Шероз», «хӯрандагони авқоф будани фақеҳони «маст»», «давлатӣ шудани моли авқоф дар замони Муборизиддин» (5, с.7), «каломи фалосифаро хуш надоштани зоҳидону рин-дони Шероз» (5, с.9) «логарандому гандумгун будани одамон», «сода ва хушрӯю хуш-либос будани мардон», «пӯшидарӯ ва кашфбапо будани занони Шероз» ва «рӯзҳои душанбеву сешанбе ва ҷумъа дар дастҳо бодбезан ба вазъшунавӣ рафтани онҳо (занон) ба Ҷомеъи бузурги Шероз» (5, с.10-11), «мавдудияти байтуллутф-маҳалли комҷӯии риндон дар Шероз» (5, 3, 1). Дар як саҳифаи 7-уми асар овардани панд иқти-боси таърихӣ аз сарчашмаҳо худ далели пурзӯр будани данбаи таърихии он мебошад.
Инак, истифодаи яке аз иқтибосҳо ё бардоштҳои таърихии «Аз кӯчаи риндон»-ро дар перояи адабӣ мебинем: «Дар шаҳр чизе, ки фаровон пайдо мешуд, абвоби хайр буд- масодид, мадорису хонақоҳҳо, ки амлоки бисёр бар онҳо вақф буд. Аммо ин авқофи бисёр, ки фақеҳи мадрасаро «маст» медошт, чизи дурусте ба он чи масрафи воқеӣ буд, намерасид ва бештар дар дасти хӯрандагон буд- хӯрандагони авқоф» (5, с.7). Устод Зарринкӯб метавонист, ки ин маълумотро бидуни истифодаи санъату
65
Igamova I. Kh. The Most Important Scientific-Artistic Peculiarities of Abdulkhusyen Zarrinkub's Book «Az Kuchai Rindon» («From The Street of Hedonists»)
ҳунари суханороӣ ба таври мӯъҷазу кӯтоҳ дарҷ намояд, аммо завқу табъи баланди шоирӣ доштан, сабки вижаи баёнро пеша карданаш сабаб шудааст, ки ҷумлааш зоҳиран пуророя ва дарозу танзомез гардад.
Тарзи махсуси истифодаи иқтибосҳои шеърӣ ё байтҳои шоҳид вижагии сеюми «Аз кӯчаи риндон» мебошад. Ҳунари корбурди байтҳои шоҳид дар асари мазкур Зарринкӯбро дар чашми хонанда нависандаи муҳаққиқ ё муҳаққиқи нависанда нишон медиҳад. Зеро, ки худи ӯ аз шоирони беҳтарин буда, дар корбурди ашъори Ҳофиз барои ҳаллу баррасии масоили мавриди назараш санъати баланди суханороӣ ба кор бурдааст. Иқтибосҳои ӯро шартан ба ду даста чудо кардан мумкин аст: якум пурра, дуюм нопурра. Зарринкӯб мисли муҳаққиқони дигар асарҳои илмиву таҳқиқии худро бо мисолҳои зиёд аз осори шоирон пур накарда, бо овардани калима ва ибора ва аз ҳама зиёд як мисраъ қаноат кардааст. Чунин тарзи иқтибосорӣ сартосари асар, аммо бештар дар фасли «Суруди Зуҳра» (5) ва «Сухани аҳли дил» (6) мушоҳида мешавад. Зарринкӯб мисраъҳоро ончунон моҳирона ба кор мебарад, ки онҳоро аз «пайкараи чумла»-аш (3, с.134) чудо кардан номумкин аст: «Вақте маъшуқ баҳоначӯиро мехоҳад таҳдид ба фироқ кунад, (Ҳофиз-И.И.) бо беқайдии риндонае ба вай мегӯяд, ки зи дасти чаври ту охир зи шаҳр хоҳам рафт. Аммо маъшуқ бо бениёзӣ шонаҳоро боло меандозад ва риндона чавоб медиҳад: «Ки Ҳофиз бирав кӣ пои ту баст» (5, с.79). Асли ин байт чунин аст:
Зи дасти ҷаври ту гуфтам зи шаҳр хоҳам рафт,
Ба ханда гуфт, ки Ҳофиз бирав, кӣ пои ту баст? (13, с.32).
Устод Зарринкӯб мисраи аввали байти болоро ба хотири сухани содаю зебои мардумӣ будан каме таҳриф карда, дар нохунак («») намегирад, аммо қисмати охири мисраи дуюмро айнан дар нохунак меорад.
Чунин тарзи истифодаи иқтибос моро ба яке аз вижагиҳои ҳунарии «Аз кӯчаи риндон» қисмати дигари мақола- сабки таълиф ва мушкилфаҳми насри илмӣ ва ҳунарии Зарринкуб рӯ ба рӯ месозад. Сабки таълифи Зарринкӯб якчанд хусусиятҳоеро дорост, ки ба ҳамаи онҳо дар ин мақола пардохтан аз имкон берун аст. Фақат ин чо дар бораи забони насри ӯ истода мегузарем.
Муҳаммад Меҳёр дар мақолаи хеш «Ҷилваҳои ҳунар дар насри Зарринкӯб» насри ӯро ба ду навъ «насри таҳқиқӣ» ва «насри музайян (ҳунарӣ)» (3, с.133) чудо карда, насри «Аз кӯчаи риндон»-ро ба навъи дуюм, яъне «насри ҳунарӣ» шомил медонад. Аммо бояд таъкид кард, ки на фақат «Аз кӯчаи риндон», балки аксар осори ин устоди сухан, шоири тавоно ба насри ҳунарӣ навишта шудааст. Муҳаққиқи мазкур мавчудияти «чумлаҳои мураккаби баланд (чумлаҳои омехта- И.И.)-и ибҳомолуд», «ибороти манфӣ дар сурати мусбат ё ибороти мусбат дар сурати манфӣ», «чумлаҳои пурсишӣ», «тасвирофаринию фазосозӣ»-ро муҳимтарин хусусиятҳои насри ҳунарии Зарринкӯб мешуморад. Маҳз ҳамин хусусиятҳои зикршуда кори маънифаҳмии хонандагони осори илмии Зарринкӯб, аз чумла «Аз кӯчаи риндон»-и ӯро боз ҳам мушкилтар месозад. Ин вижагӣ мушкилписандии муаллифи «Аз кӯчаи риндон»-ро ифода мекунад.
«Ҷумлаҳои пурсишӣ»-и насри ҳунарии Зарринкӯб дар асари мазкур мавқеъ ва аҳамияти хос доранд. Зеро муаллиф вақте сари «масъалаҳои нозук» баҳсу баррасӣ мекунад, аз рӯи ахлоқ (этика)-и таълиф барои парда аз рӯи розҳои зиндагӣ ва шахсияти Ҳофиз набардоштан хулосабарориро бо овардани чумлаҳои пурсишӣ ба хонандагон ҳавола мекунад. Масалан, Зарринкӯб баъди овардани далелҳои таърихӣ бо такя ба ашъори Хочаи риндон вақте мехоҳад ба ишратчӯии Ҳофиз ишора кунад, пеши хонандагон чунин савол мегузорад: «Оё дар ҳамин лаҳзаҳо буд, ки бо бисоти
66
Эгамова И.Х. Муҳимтарин хусусиятҳои илмию адабии асари «Аз кучаи риндон»-и Абдулҳусейни Зарринкуб
шатранҷу нард ошноӣ меёфт ва ба мадади овози хуше, ки дошт, бо мусиқӣ ошно мешуду бо созу самоъ?» (5, с.21). Пурсиш ва саволгузорӣ дар сабки баёни Зарринкӯб мақоми хос дорад. Ҳатто фасли дувоздаҳуми «Аз кӯчаи риндон» ҳам пурсиш аст: «Ишқ, кадом ишқ?».
Чунин пурсишҳои хулосабарангез ва натиҷадор, ки хусусиятҳои сабки таълифи Зарринкӯбанд, хонандаи бетаҷриба ва безавқро гумроҳ ва хонандаи борикбину соҳибзавқро ба каъбаи мақсуд роҳбарӣ мекунад.
Абдулҳусейни Зарринкӯб дар таърихи адабиёту фарҳанги форсии муосир мубта-кири сабки вижае шинохта шудааст, ки яке аз хусусиятҳои он дар боло оварда шуд. Парвиз Одил муҳаққиқи таърихшиноси эронӣ Зарринкӯбро ба хотири он ки «таърихнигарӣ ва таърихнигориро аз арсаи таърих, сиёсату ҷомеашиносӣ берун оварду вориди ҳитаи адабиёту нақди адабӣ гардонид», «таърихи сирфро бо таърихи адабиёт даромехт» «муҳаққиқе соҳибсабк», «бунёгузори мактабе хос» ва асосгузори сабки вижа- «сабки дуктур Зарринкӯб» донистааст (4, с.57-58).
Асари «Аз кӯчаи риндон» ва махсусиятҳои илмиву адабии онро ба таври зер хулоса кардан мумкин аст:
1. «Аз кӯчаи риндон» яке аз муҳимтарин асарҳои интиқодии Абдулҳусейн Заррин-кӯб аст, ки дар Эрон ва хориҷ аз он то имрӯз ба таври ҷиддӣ аз тарафи мунаққидону муҳаққиқон мавриди омӯзиш қарор нагирифтааст. Доир ба асари мазкур адабиёт-шиносони эронӣ Муҳаммади Хонсорӣ, Муҳаммадамин Риёҳӣ, Ҳасан Содоти Носирӣ, Ҷаъфар Ёҳақӣ, Эраҷи Порсинажод, Нарҷис Афшорӣ андешаҳои худро иброз намудаанд.
2. «Аз кӯчаи риндон» нахустин асари такнигории муаллифи он буда, бо назар-дошти завқу табъи хонандагони эронӣ таълиф шуда, баробари бозгӯ кардани муҳимтарин нукоти мармузи зиндагӣ ва осори Ҳофизи Шерозӣ аз ҷаҳонбинии фарох, ҳунари баланди нависандагӣ, сабки хоси баёни Абдулҳусейни Зарринкӯб хабар медиҳад. Инро мо дар номгузории фаслҳои китоб, ба перояи адабӣ гирифтани маълумоти таърихӣ, сабки вижаи таълиф, ки Зарринкӯб онро на фақат дар иншои осори адабиётшиносӣ, балки дар асарҳои таърихии худ низ ба кор бурдааст.
3. Вижагии муҳими «Аз кӯчаи риндон» дар он дида мешавад, ки муаллиф баъди пешорӯи хонанда гузоштани далелу санадҳои таърихӣ бо пурсиши аҷиб натиҷагирӣ ва хулосабарории масъалаи матраҳшударо ба худи хонанда ҳавола мекунад, ки ин сабки таълифи асарҳои илмӣ тарзи нодир ба шумор меравад. Ин сабки таълиф ҳарчанд барои баъзе муҳаққиқони дар доираи қолабу меъёрҳои расмӣ зарринкӯбвор ба ибтикору навоварӣ ноил шуда наметавониста нохушоянду берун аз тавони эҷодӣ намояд ҳам, далели нубугу истеъдоди фавқулоддаи асосгузори он мебошад.
4 Дар асари мазкур шеъри Ҳофиз, бо он ки ба қавли худаш худодод асту тахайюли бадеӣ ва санъати баланди шоирӣ зоҳири онро ҷилои фиребову назаррабо медиҳад, номаи воқеии зиндагии ӯст, ки агар печидаву мармуз ҳам ҳаст, таъсирпазируфта аз муҳит ва ҳодисаҳои ҷамъияти замони худи шоир аст. Ба ибораи дигар ҷанбаи иҷтимоии газалиёти Ҳофиз зери пардаи ҳунари шоирии ӯ монда, хонандаи оддиро аз дарки маъонии ниҳоӣ ва фаҳми матлаби асосии гӯянда дур ва ё маҳрум месозад.
5. Чеҳраи Ҳофизи Шерозӣ дар асари мазкур ҳамчун симои инсонии осмонии осмонӣ тасвир нашудааст. Хонандаи борикбин дар ин асар шоирро мисли як инсони заминии гирифтори меҳнату роҳат мебинад. Ба қавли Зарринкӯб он чи ки Лисонул-гайбро осмонӣ нитон медиҳад, ин покиву сафои ботини ӯст, ки ба шеъраш интиқол ёфтааст.
Вожаҳои калидй: «Аз кӯчаи риндон», зиндагй ва осори Ҳофиз, ҳофизшиносӣ, баррасиву
нақд, Абдулҳусайни Зарринкӯб (Зарринкӯб),
67
Igamova I. Kh. The Most Important Scientific-Artistic Peculiarities of Abdulkhusyen Zarrinkub's Book «Az Kuchai Rindon» («From The Street of Hedonists»)
Список использованной литературы:
1. Афшори, Нарджис. Четкая критика (Поэзия и поэты в произведениях Абдулхусейна Зарринкуба).- Тегеран: Сухан, 1392. - 360 с.
2. Дахбоши, Али. Сборник статей «Воспоминания доктора Абдулхусейна Зарринкуба».
-Тегеран: Асоциация «Культурное наследие», 1386. - 606 с.
3. Иттихад, Хушанг. Современный учёный Ирана. В 14 томах. Том 12).- Тегеран: Современная культура, 1386. - 708 с.
4. Зарринкуб, Абдулхусейн. С улицы гуляк. Издание 12-е. -Тегеран: Амири Кабир, 1354.-280 с. 5.Зарринкуб, Абдулхусейн. Аз кучаириндон (издание восемнадцатое). -Тегеран: Сухан,
1387.- 280 с.
6. Зарринкуб, Абдулхусейн. С Хафизом на родине Рудаки // Садои Шарк. №8, 1971. С. 108-109.
7. Мухаммадхони, Алиаскар. Древо знаний (юбилейный выпуск, посвящённый Абдулҳусейну Зарринкубу).-Тегеран: Сухан, 1384. - 606 с.
8. Насриддин, Абдулманнон. Сборник статей (том 7).- Худжанд: Ношир, 2013.- 764 с.
9. Порсинажод, Эрадж. Зарринкуб и литературная критика. -Тегеран: Сухан, 1392.
10. Хуррамшохи, Бахауддин. Хафизнамэ (в двух томах). Том 1.-Тегеран: Научнокультурное издание, 1378. - 724 с.
11. Хумоюнфаррух, Рукниддин. Хофизи хароботи (в восьми томах, том первый). Тегеран: Асотир, 1369. - 626 +288 с.
12. Шерози, Хафиз. Диван. Под редакцией Бахоуддина Хуррамшохи. -Тегеран: Дустон, 1385. - 668 с.
Reference Literature:
1. Afshori, Narjis. Clear-Cut Criticism (poetry and poets in critical productions of Abdulkhuseyn Zarrinkub). - Tehran: Speech, 1392 hijra, - 360pp.
2. Dahboshi, Ali. Collection of articles «Reminiscences of Doctor Abulkhuseyn Zarrinkub» -Tehran: «Cultural Heritage Association», 1386 hijra.- 606pp.
3. Ittihad, Khushang. Modern Scholars of Iran. In 14 volumes. V. 12. - Tehran: Modern culture, 1386 hijra. - 708 pp.
4. Zarrinkub, Abdulkhuseyn. From the Street of Hedonists. The 12-th edition. - Tehran: Amiri Kabir, 1354 hijra. - 280pp.
5. Zarrinkub, Abdulkhuseyn. From the Street of Hedonists. The 18-th edition. - Tehran: Speech, 1387 hijra. -280pp.
6. Zarrinkub, Abdulkhuseyn. With Hofiz in Rudaki's Motherland // The Voice of the Orient, №8, 1971. -pp.108-109.
7. Muhammadkhoni, Aliaskar. The Tree of Knowledge (jubilee issue dedicated to Abdulkhuseyn Zarrinkub) - Tehran: Speech, 1384 hijra. - 606pp.
8. Nasriddin, Abdulmannon. Collection of articles (V.7). - Khujand: Noshir, 2013. - 764pp.
9. Porsinazhod, Eradj. Zarrinkub and Literary Criticism. - Tehran: Speech, 1392 hijra.
10. Khurramshohi, Bahayddin. Hafizname (in two volumes). V.1. - Tehran: Scientific-Cultural edition, 1378 hijra. - 724pp.
11. Khumoyunfarrukh, Rukniddin. Khofizi Kharoboti (in eight volumes) V.1. - Tehran: Asotir, 1369 hijra. - pp. 626; 288.
12. Sherozi, Hofiz. Divan. Under the editorship of Bahoyddin Khurramshoh. - Tehran: Friends, 1385 hijra. - 668 pp.
68
