CC BY
324
УДК 8Н
ББК 83.3 (5 Эрон)
ЧАНД СУХАН ДАР БОРАИ РАВОБИТИ АДАБИИ ЭРОН ВА ТОҶИКИСТОН
Пулодова Шоира Солицоновна,
н.и.ф., дотсенти кафедраи усули таълими забон ва адабиёти тоцики ДДХ ба номи акад. Б.Гафуров (Тоцикистон, Хуцанд)
ИЗ ИСТОРИИ ЛИТЕРАТУРНЫХ СВЯЗЕЙ ИРАНА И ТАДЖИКИСТАНА
Пулодова Шоира Солиджановна, к.ф.н., доцент кафедры методики преподавания таджикского языка и литературы Худжандского государственного университета им. акад. Б. Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
FROM THE HISTORY OF LITERARY TIES BETWEEN IRAN AND TAJIKISTAN
Pulodova Shoira Solijanovna, candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Tajik Language and Literature methods of teaching, dean's deputy of the Tajik philology faculty under Khujand State University named after academician B. Gafurov (Tajikistan, Khujand)
Ключевые слова: таджикское фуруговедение, литературные связи, влияние Фуруга на таджикскую литературу, Фуруг и Фарзона
В статье проводится краткий обзор работ в области современной таджикской литературной критике, посвящённых творчеству известной иранской поэтессы ХХ века Фуруг Фаррухзод. Также прослеживается история публикации образцов творчества поэтессы в Таджикистане. Критические материалы, посвящённые творчеству Фуруг, автор разделяет на три группы: а) статьи энциклопедического и презентационного характера; б) отдельные исследования творчества Фуруг Фаррухзод; в) работы, посвященные проблеме влияния Фуруг на творчество современных таджикских поэтесс.
Уделяется особое внимание восприимчивости известных таджикских поэтесс Гульрухсор Сафиевой и Фарзоны Худжанди к творчеству персидской поэтессы. Соображения автора о восприимчивости таджикских поэтесс аргументируются цитатами из высказываний и статей Фарзоны Худжанди.
Key words: Tajik Furughiana, literary ties, Furug's influence over Tajik literature,Furug and Farzona
The article is a brief survey of the works dwelling on modern Tajik literary criticism devoted to the creation of the well-known Iranian poetess of the XX-th century Furug Farruhzod. The history of the publications of the patterns belonging to the poetess in Tajikistan is traced back by the author of the article. Critical materials devoted to Furug's creation are divided into three groups: a) articles of encyclopedic and presentative slant; b) separate researches of Furug Farruhzod's creation; c) the works dwelling on Furug's influence over modern poetesses.
60
Pulodova Sh.S. From the History of Literary Ties Between Iran and Tajikistan
Special attention is paid to the receptiveness displayed by the well-known Tajik poetesses Gulruhsor Safyeva and Farzona Khujandi in reference to their Persian sister of poetry. The author's considerations on this account are proved by citations from the utterances and articles belonging to Farzona Khujandi.
Шеър, адабиёт, ҳунар ва умуман, арзишҳои волои маънавии инсоният новобаста аз маҳдудаҳои сиёсиву ҷугрофӣ ё худ мазҳабиву қавмӣ халқҳо ва фарҳангу тамаддунҳои мухталифро дар ҳама давру замонҳо ба ҳам меоварад ва пайванду ягонагӣ мебахшад. Махсусан, сухани ошное, ҳамзабонеро шунидан мӯҷиби таҳкими дӯстиҳо ва пайванди ҳалқаҳои муҳаббат мегардад. Таваҷҷӯҳ ба адабиёти муосир, яъне адабиёти садаи ХХ Эрон дар нақди адабии тоҷикӣ ҳанӯз аз солҳои 20-уми қарни гузашта шурӯъ шудааст. Хонандагони тоҷик маҳз дар ҳамин давра бо чакидаҳои хомаи баъзе аз адибони эронӣ аз саҳифаҳои матбуоти даврӣ шинос гашта буданд. Мунтахаби ашъори Маликушшуаро Баҳор соли 1958 тавассути нашриёти давлатии Тоҷикистон интишор ёфта буд. Мураттиби мунтахаби осори Эраҷ Мирзо (соли таълиф 1963) Нодир Шанбезода аз хусуси шиносоии хонандаи тоҷик бо ин шоири инқилобӣ чунин изҳори назар кардааст: “Мо аввалин девони ашъори ин шоири машҳури асри IX-XX Эрон Эраҷ Мирзоро, ки хонандагони тоҷик аз соли 1925 сар карда бисёр шеърҳои ӯро дар матбуоти даврагии Тоҷикистон хондаанд, пешниҳод мекунем” (11, с.18).
Дар аввалин маҷмӯаи намунаҳои назми муосири Эрон “Амвоҷи Корун” соли 1973 бо кӯшиши Аълохон Афсаҳзод ва Ҷобул Додалишоҳ мураттаб гашта, аз миёни 33 тан шоири маъруф бештар аз ҳама ба Фурӯг таваҷҷӯҳ зоҳир шудааст. Агар аз баъзе як-ду ё даҳ-дувоздаҳ ва аз Нодири Нодирпур, ки аз маҳбубтарин шоирони форсигӯ аст, 18 шеър интихоб гашта бошад, аз Фаррухзод 22 намуна, ба монанди “Гуноҳ”, “Дидори талх”, “Асир”, “Ёде аз гузашта”, “Ойинаи шикаста” манзури аҳли адаб шудааст. Ин аснод шаҳодат бар он дорад, ки ашъори ин шоира ҳанӯз аз ҳамон давра писанди завқу қареҳаи мардуми тоҷик ва мавриди истиқболи суханшиносон будааст. Аз маълумоти мухтасари мулҳақоти охири ин дафтар маълум мегардад, ки намунаҳое аз ашъори Фурӯг дар рӯзномаву маҷаллаҳои Тоҷикистон то соли 1973 чоп ва низ чанде аз онҳо ба забони русӣ низ тарҷумаву нашр шудаанд.
Маводи фароҳамомада оид ба рӯзгор ва ашъори Фурӯг дар асоси пажӯҳишоти дар Тоҷикистон анҷомёфтаро метавон чунин дастабандӣ кард:
1. Мақолаҳое, ки иттилооти доиратулмаорифӣ доранд.
2. Навиштаҳое, ки ҷанбаи таҳқиқӣ доранд.
3. Мақолоте, ки дар онҳо роҷеъ ба таъсири Фурӯг ба шоирони муосири тоҷик баҳсу ишорот сурат гирифтааст.
Ҳарчанд пораҳое аз чакидаҳои хомаи Фурӯги Фаррухзод солҳои 60-ум тавассути матбуоти даврӣ, аз ҷумла маҷаллаи “Садои Шарқ” №1 аз соли 1966 шеърҳои “Бӯса”, “Хотирот”, “Даъват” ва №10 аз соли 1970 шеъри “Посух” интишор ёфта буд, вале дафтари ашъори ӯ бо номи “Таваллуде дигар” бо кӯшишу эҳтимоми муҳаққиқи нуктасанҷи тоҷик Наима Қаҳҳорова соли 1983 ба алоқамандони шеър дастрас гардид. Китоби мазкур маротибаи дувум ба шакли комилтар, ҳамчунин бо иловаи бахши лугот нашр ва мавриди истиқболи хонандагон қарор гирифт. Дар пешгуфтори маҷмӯа бо унвони “Ситораи осмони шеър” мураттиб ба муаррифии рӯзгору осори шоира пардохта, иттилооти фаровонеро дар хусуси роҳи тайкардаи Фурӯг бо истифода аз маводи маҷаллаи форсии “Зани рӯз” ва навиштаҳои олимони бузурги Эрон Саид Абдулҳамиди Халхолӣ, Ризо Бароҳанӣ манзур намудааст. Аз зикри
61
Пулодова Ш. Чанд сухан дар бораи равобити адабии Эрон ва Тоҷикистон
“муборизаву ҷустуҷӯҳо, дардҳову ранчҳо, ишқу нокомиҳо ва сӯзу гудозҳои шоира” ихлосу иродат ва самимияти Н.Қаҳҳорова нисбат ба Фурӯг ва ашъораш ба мушоҳида мерасад ва бо эҳсоси ҳамдардӣ иброз доштааст: “Ӯ ачаб зебову гуворо шеър мегуфт! Дар тамоми лаҳзаҳои зиндагӣ ман ӯро ба ёд меорам. Ашъораш барои ман як китоби зиндагист. Дар шеърҳои ин шоираи хушқареҳа оташе нуҳуфтааст, ки шарори ӯ ба дили ҳар хонанда ва шунаванда бо ҳарорат ва шаҳомати худ гармиву равшанӣ мебахшад” (9, с. 3).
Муҳиддини Олимпур - аз дилбохтагони шеъри муосири Эрон аст, ки чиҳати дастрасии намунаҳо ва мунтахаби ашъори адибони ҳамзабон кӯшишҳо анчом додааст. “Мурги офтоб” - баргузидаи ашъори Нодири Нодирпур (1995) таҳияи ин суханвари точик аст. Аз ин пештар, соли 1988 дар мачаллаи “Садои Шарқ” дар хусуси баъзе чузъиёти зиндагӣ, фаъолият, таърихи нашри дафтари ашъор, вижагиҳои эҷодиву ҳунарӣ ва марги нобаҳангоми Фурӯг дар заминаи тадқиқотҳои анчомдодаи пажӯҳишгарони эронӣ мақолаи муфассал манзур намудааст.
Дар ин раҳгузар аз мақолаи Фирӯз Набиев таҳти унвони “Андешаҳои Фурӯги Фаррухзод дар бораи шеъру шоирӣ” дар мачаллаи “Номаи Пажӯҳишгоҳ” метавон ном бурд, ки бо маълумоти мухтасари тавсифии фурӯгшиносии точик иктифо намуда, аз мусоҳибаҳо, хотирот, номаҳо ва нақди осор аз китоби форсии “Шинохтномаи Фурӯги Фаррухзод”, гирдоваранда Шаҳноз Муродии Кӯчӣ назароти Фурӯгро оид ба шеъру шоирӣ пешкаши алоқамандон кардааст.
Дар чилди аввали китоби дарсии Худойназар Асозода барои донишомӯзони донишкадаҳои филологӣ бо унвони “Адабиёти садаи ХХ-и Эрон” (1997) дар радифи чеҳраҳои ҳунарии боистеъдоди Эрон бахше ба омӯзиши ашъори Фурӯг чудо ва андешаҳои шоира оид ба шеъру шоирӣ низ илова шудааст. Лозим ба қайд аст, ки матолиби дастури таълимии мазкур бештар фарогири зиндагиномаи Фурӯг буда, ба вижагиҳои ҳунарӣ ва чойгоҳи ӯ дар адабиёти ҳам Эрон ва ҳам Точикистон камтар таваччӯҳ зоҳир гаштааст.
Рисолаи мукаммали “Шукуфаи андӯҳ” аз силсилаи “Хубони порсигӯ”-и адабиёт-шиноси соҳибназар Матлубаи Мирзоюнус, ки рочеъ ба шинохти рӯзгор ва осори Фурӯг нақл мекунад, аз таҳқиқоти арзишманд дар пажӯҳиши мухтассоти ашъори шоира маҳсуб меёбад. Китоби мазкур ҳосили чустучӯи мӯшикофонаи муҳаққиқ буда, кӯшишҳои чиддӣ барои таъйин кардани марҳилаҳои эчодӣ, иртиботи мачмӯаҳои ашъор бо зиндагӣ, маъникушоӣ, ошкор намудани бозёфтҳои ҳунарии шоира анчом дода шудааст.
Дар боби якум инъикоси лаҳзаҳои зиндагии воқеии Фурӯг дар фазои шеър сурат гирифта, манзараи рӯшани таҳаввули ҳунарии шоира бо истинод ба намунаҳои ашъор ба риштаи таҳқиқ кашида шудааст. Таваччӯҳи муаллиф дар бахши дуюм ба марҳилаҳои муҳими рушду такомули назми шоира равона гашта, ҳунармандии Фурӯг дар офаридани шеъри нимоӣ мавриди омӯзиш қарор ёфтааст. Фасли меҳварии боби мазкурро таснифи ашъор аз чиҳати мавзӯъ ва таҳқиқи дарунмояҳои шеърӣ: шарҳу тавзеҳи калимаву таркиботи калидӣ чун “дастҳо”, “оина”, “паранда” ва “шаб” ташкил додааст. Махсусан, аз тозакориҳову навчӯиҳои шоира дар баёни масоили марбут ба зан ва ичтимоъ муфассал сухан рафтааст. Арзиши муҳими рисола тафсири ашъор аст, ки иборат аз шарҳу тавзеҳи рамзу самбулҳои махсуси ашъори Фурӯг мебошад. Доир ба вижагиҳои бадеию услубии ашъор: санъатҳои пуркорбурди шоира чун такрор, ташбеҳ, истиора ва хусусиятҳои истифодаи онҳо низ мулоҳизаронӣ шудааст. Ҳамчунин перомуни вожаву таркиботи хоси назми шоира ва боиси наздик
62
Pulodova Sh.S. From the History of Literary Ties Between Iran and Tajikistan
гаштани шеър ба хонанда тавассути корбандии моҳирона аз ифодаҳои омиёна изҳори назар шудааст. Аз омӯзиши рисола метавон чунин баҳрабардорӣ намуд:
1. Ба ашъор ва ҳунари суханварии Фурӯг баҳои баланд дода шудааст.
2. Ба доираи фарогирии мавзӯи маҷмӯаҳо таваҷҷӯҳ зоҳир гаштааст.
3. Таҳқиқи сабк ва забону баёни Фурӯг муфассал сурат гирифтааст.
М.Мирзоюнус дар нақди ашъори Фурӯг санҷидакории амиқ зоҳир карда, матолиб
дар нигоштаи ӯ бо шеваҳои қобили интиқодии таҳқиқ баён гаштаанд, ки барои шинохти чеҳраи ҳунарӣ ва маърифати ашъори суханвар аз арзиши воло бархурдор аст (4, с.3).
Тафсири нубуг ва андешаҳои баландпояи Фурӯг дар чанд мақолаи Шоири халқии Тоҷикистон - Фарзонаи Хуҷандӣ низ тазаккур ёфтааст. Истеъдоду қариҳаи фитрӣ, омилҳои рушду такомули Фурӯг ва нуфузи ӯ дар паҳнаи адаби форсӣ тавсиф ва таъсирпазириву бардоштҳои хешро аз ин суханвари мумтоз, ки “растохезе ба ҷаҳони” фикрии Фарзона овардааст, бо алфозе пур аз самимияту муҳаббат чунин таъкид намудааст: “Ман Фурӯгро, шоири дили худро ёфтам ва ҳаргиз гумон набурдам, ки рӯзе аз таҷоруби ӯ чизе хоҳам бардошт ва аз каломаш вом хоҳам гирифт. Ва ончунон ӯро дар худ ҷо хоҳам дод, ки дигарон маро сояи Фурӯг гӯянд” (8, с. 125).
Фарзона дар чеҳраи Фурӯг симои хешро дарёфтааст. Дар мақолае бо номи “Дарёи сӯзон” аз вижагиҳои ҳунарӣ, авзони суннатии корбастнамудаи шоира: баҳри раҷази махбун, рамали маҳҷуф, рамали маҳҷуфи мусаббаг ва гайра, ки бо “авзони гумному азёдрафтаи арӯзи форсӣ” рӯйи кор омадаанд, аз таркиби лугот, навпардозӣ, ҷазобат ва сабку баён, ки бино ба гуфти нигоранда “басо содаву бепирояву заминӣ аст, дар ҳоле ки рӯҳаш бегумон то нӯҳ осмон уруҷ кардааст ва маконҳову ломаконҳоро сипардааст”, баҳсу андешаронӣ шудааст. Дар саёҳатномаҳои “Хуршедҳои шаҳри туманпӯш”, аз сафари Ингилистон ва “Шеъри хокӣ, шеъри обӣ, шеърҳои офтобӣ” (аз сафари Эрон) афкори назарӣ-интиқодии шоира перомуни зиндагии ҳунарӣ ва ҷараёни рушди Фурӯг ҷолиби диққат мебошанд. Аз мубоҳисаҳои бо адабиётшиноси варзидаи Эрон Муҳаммад Ҳуқуқӣ оид ба марҳалаҳои эҷодӣ, омилҳои такомули ҳунари сухангустарӣ, таносуби маъноии калимаву иборот дар ашъори Фурӯг суратгирифта пайдост, ки Фарзона ба шинохти моҳияти воқеии назми гаронмояи Фаррухзод даст ёфтааст. Аз назари зебоишиносӣ ва санҷишу муқобалаи ашъор баръакси андешаҳои Ҳуқуқӣ кори ҳунарии Фурӯгро дар маҳилаҳои мухталифи эҷодӣ “дар як пояи зебоӣ ва бисёр самимонаю шоирона” маҳсуб медонад.
Дар мақолаи “Паёми гули ёс” ба масъалаи шеъру шоирӣ, муҳимияти маънӣ нисбат ба дигар аносир дар шеър ва аҳамият надоштани шаклу қолабҳои арӯзиву суннатӣ ё худ модерн зимни баррасии ашъори бонувони тоҷик руҷӯъ шудааст. Фарзона аз пайкору ҷустуҷӯ, ҳунари тасвиргароиву маънигустарӣ ва шӯҳрати Фурӯг чунин ёдовар гаштааст: “Қудрат ва шаҳомати Фурӯг - бузургтарин зани суханвари қарни ХХ, қолабшиканиву навпардозӣ, ибтикори ӯ дар шеъри форсӣ марбут на танҳо бар хасоиси ҷибиллии ӯ, балки бар омӯзиши суннатҳои ашъори суханварони гарбу шарқ аст” (8, с.185).
Муҳаққиқи дигаре, ки аз мӯҳтаво, вижагиҳо, бадеият ва сабку услуби Фурӯг огоҳии комил дошта, ба омӯзиши таъсири ашъори суханвар ба эҷодиёти адибони муосири тоҷик эҳтимом варзидааст, Нуралии Нурзод мебошад. Муҳаққиқ арзиши андешаву афкор ва сабку баёни Фурӯгро дар ташаккули рӯҳи исёнгарона, пайдо кардани хоҳише барои “шикастани қуфлҳои зиндони хамӯшӣ”, “шеърро ба хидмати дардҳои танҳоии хеш гирифтан”, аз шеваи тафсири зиндагӣ расидан ба дидгоҳи хеш
63
Пулодова Ш. Чанд сухан дар бораи равобити адабии Эрон ва Тоҷикистон
ва умуман, ҷойгоҳи ин шоираи “шӯридасар”-ро дар такомули шеъри нави тоҷикӣ баланд арзёбӣ намудааст. Дар чанд мақола, тақриз ва гузориш дар ҳамоишҳои байналмилалӣ, аз ҷумла, “Чашмандози шеъри форсӣ” (Ингилистон) аз ихлосу эътиқод, баҳрамандӣ ва истиқболияҳои бонувоне чун Фарзонаи Хуҷандӣ, Адиба, Гулноз ва Шаҳноз сухан ба миён оварда, ба чунин натиҷа мерасад: “Ихлоси аҳли адаби Тоҷикистон тавониста, ки ашъори фаровонеро биёфарад, ки он ҷо мустақиман ба матолиби шеъри Фурӯг ё андешаи вай ишорат шудааст. Нақши Фурӯг дар падид омадани як мактаби нерӯманди шеъри бонувони тоҷик дар поёни садаи 20 ва огози садаи 21 ба рӯшанӣ маҳсус аст” (6).
Яке аз нигоришоти хуби ин бахш тақризи адабиётшиноси тоҷик Субҳони Аъзамзод “Нимнигоҳе ба шеъри Фурӯг ва навгонии фурӯгшиносии тоҷик” (2000) маҳсуб меёбад. Тақриз дар возеҳу равшан, ошкор шудани бурду бохти асар дорои аҳамияти вижа буда, боз як равзанаи дигареро барои шинохтанҳои тозаи шеъри Фурӯг пешорӯи хонандаи тоҷик боз намуд. Муаллиф асарро дар “корзори пурнабарди ҳастиёбии муҳаққиқон”-и ҳам эронӣ ва ҳам тоҷик аз пажӯҳишоти пураҳамият маҳсуб дониста, чунин вижагиҳои онро ба қайд гирифтааст: “Марзҳои кӯшиш ва ибтикороти М.Мирзоюнус дар боби рамзкушоӣ ва сирри бозшиносои Фурӯг ба шеъраш густурдаву фарох аст... Ба парадокси воқеии шеър ва андешаи Фурӯг, ба хусусияти гайриоддии ҳар як таъбиру ишораҳои шоира хуб зеҳн мондааст” (2, с. 42-43). Ибтикороти профессор М.Мирзоюнусро дар вожашиносӣ, интихоби беҳтарин усулҳои тафсири ашъор аз тадбирҳои муҳиме дар роҳи дарки ашъори шоира шуморидааст. Дар ин тақриз унсурҳои таҳлил, тадқиқ, баҳодиҳӣ ба тарзи нигориши китоб, тақсимбандӣ ва гайра ба ҳам омадаанд. С.Аъзамзод бо назардошти тозагиву арзишмандии асар баргардонии комили онро ба ҳуруфоти форсӣ ҷиҳати баҳрамандии муҳаққиқони эронӣ пешниҳод намудааст. Хидмати муаллиф дар возеҳу равшан ва ошкор шудани бурду бохти асар аҳамияти вижаеро дорост.
Мавзӯи баҳси ҷойгоҳи шеъри Фурӯг дар Тоҷикистон маҳдуд ба доираи пажӯ-ҳишоти муҳаққиқони тоҷик нест, зеро ин мавзӯъ дар воковиҳои чанде аз муҳаққиқони Эрон ва Афгонистон ҳам бозтоби шоёне дорад. Аз ҷумла, рисолаи муҳаққиқи ҷавони эрониасл - Парвона Барорпур “Масоили таҳқиқи муқоисавии эҷодиёти Фурӯги Фаррухзод ва Фарзонаи Хуҷандӣ” (“Сравнительное изучение проблем творчества Фуруги Фаррухзод и Фарзоны Худжанди”), ки дар Шӯрои ҳимояи рисолаҳои ном-задии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон соли 2011 ба дифоъ расонидааст, қобили таваҷҷӯҳ мебошад. Масъалаи ошиқонаҳои Нимо Юшиҷ, Маҳдӣ Ахавон, Сӯҳроби Сипеҳрӣ ва Фурӯги Фаррухзод дар рисолаи дигари П.Барорпур мавриди омӯзиш қарор ёфтааст.
Дар мақолае бо унвони “Муқоисаи шеъри Фурӯги Фаррухзод, Фарзонаи Хуҷандӣ ва Холида Фурӯг аз манзари назарияи Ҷонсун” муҳаққиқони эронӣ Алиасгари Буван-ди Шаҳриёрӣ ва Тоҳираи Сайидризоӣ ба муқоисаи омории вожагони мутанаввеъи шоирони се кишвари ҳамзабону ҳамфарҳанг - Эрон, Тоҷикистон ва Афгонистон пардохта, кӯшиш намудаанд, то шеваи корбурд аз муродифот ва хусусиятҳои сабку баёни ашъори ононро то андозае муайян намояд. Муаллифон баррасии хешро рӯйи нӯҳ ҳазор вожа (се ҳазор вожагӣ аз ин се шоира) анҷом дода, ба натиҷае расидаанд, ки Фарзонаи Хуҷандӣ ва Холида Фурӯг бардоштҳое ҷолиб дар корбасти вожаҳо аз кори ҳунарии Фурӯги Фаррухзод доранд. Мушобиҳати калимот ва усулҳои мутафовити корбурди алфоз, ки бевосита ба тарзи баёну андеша, дидгоҳҳо ва шароити зиндагии ин се шоираи мумтоз иртибот дорад, чунин хулоса шудааст: “Ҳар
64
Pulodova Sh.S. From the History of Literary Ties Between Iran and Tajikistan
се зан ҳастанд, шоири муосиранд, аз замонаи наздик ба ҳам баромадаанд ва низ дар сарзамини худ шоироне шинохташуда ва соҳибандеша ҳастанд ва мавзӯот, нумодҳо, тасовир ва мазомини муштарак дар шеъри онҳо дида мешавад. Боистаи ёдоварӣ аст, ки Холида Фурӯг ва Фарзонаи Хуҷандӣ ҳар ду аз Фурӯги Фаррухзод таъсир пазируфтаанд” (7, с. 46).
Пажӯҳиши Симини Файзуллоҳӣ “Таҳлили муқоисавии оҳангҳои иҷтимоии назми Фурӯги Фаррухзод” (“Сравнительный анализ социальных мотивов поэзии Фуруги Фаррухзод и Гулрухсор Сафиевой”) (2012) ба таҳқиқи муқоисаи ашъори Фурӯг ва шоираи тавонои тоҷик Гулрухсор ихтисос дорад. Дар он ашъори иҷтимоъгароёна, шеъри нав ва таъсири он ба ҷараёни адабии давр ва аҳамияти осори ин ду шоираи ҳамзабон дар бозкушоии масоили рӯзгор ва ниёзҳои мардум ба таққиқ расида, ҷойгоҳи онон дар олами адаби форсизабон ба миён гузошта шудааст.
Дар китоби “Чашмандози шеъри муосири тоҷик”-и Алиасгари Шеърдӯст перомуни муҳити ташаккул ва такомули шеъри нав дар Тоҷикистон андешаронӣ намуда, аз таъсири шеъри муосири Эрон бар шеъри муосири Тоҷикистон изҳори назар кардааст. Муаллиф аз чанд намуна шабоҳати ашъори Гулрухсори Сафӣ “Хиёбони зани танҳо”-ро бо шеъри “Таваллуде дигар”, баҳрамандии Алимуҳаммади Муродиро дар шеъри “Кӯчаи сарбаста”, аз шеърҳои “Паранда мурданӣ аст”, “Ҳадя”, “Имон биёварем ба огози фасли сард”-и Фурӯги Фаррухзод, ки “дар шаклгирии аҷзои мухталифи сохтмони шеъри зерин дохил ва муассиранд” таҳлилу баррасӣ намудааст:
Сер аз цонам кард
Ғами бадбахтии гафлатзадагони хушбахт.
Хестам бо зарда,
Омадам то паси равзан ба суроги субҳе,
Парда баркандаму дидам берун-
Ғайри шаб чизе нест (10, с. 56-57).
Аз ҷониби Дастгири Ноил - шоири шаҳири Афгонистон дар мақолаи “Фурӯг, Фарзона ва шеъри имрӯз” зимни баррасии нерӯи суханофарӣ ва халлоқияти ҳунарии Фарзона аз таҷаллии тасвиру афкор ва сабку баёни Фурӯг дар таъйини роҳи тозаи эҷодӣ ибрози андеша шудааст. Пазироии ҷомеа, нигоҳ ва қабули хонандаи пайрави анъанаи суннатии замони Фурӯг ва таваҷҷӯҳи аҳли адаби тоҷик ба ашъори Фарзонаро дар замони имрӯз бо муқобалаву санҷиш баён кардааст. Рамзи зани суханвар дар шеъри нави адаби форсӣ шинохта шудани Фаррухзодро таъкид намуда, суннатшиканиву исёнгарии ӯро чунин ба риштаи таҳқиқ кашидааст: “Фурӯг қақнусе бархоста аз зери хокистари замонаҳо буд ва фарёди дар гулӯ хуфта ва дилҳои ба орзу дастнаёфтаи Робиаҳо, Маҳастиҳо, Меҳриҳо, Махфиҳо ва садҳои дигар ва, дарвоқеъ, фарёди зан дар дили қарнҳо буд” (10, с. 68).
Ба нигоришоти ин даста мақолаи Сӯҳроби Пуриброҳим “Фурӯг ва рӯшанфикрони бумӣ” шомил аст, ки аз тариқи рӯзномаи “Адабиёт ва санъат”, №38, соли 1992 дастраси хонандагони тоҷик гардидааст.
Аз таҳқиқи ҷойгоҳи Фурӯги Фаррухзод дар нақди адабии тоҷик ба натиҷае мерасем, ки симои ҳунарии Фурӯг муждаи шеъри навини форсиро бо ҳама зебоӣ, маъниҳои тоза ва тасвирҳои рӯшан ба дилу дидаҳои аҳли адабу фарҳанги Тоҷикистон овардааст. Нерӯи суханофарӣ, халлоқияти ҳунарӣ ва камоли шоирии ӯ дар таҳаввули шеъри муосири тоҷик саҳифаҳои тоза ва дурахшонеро боз ва баҳри муҳкамтар гаштани пайванди адабии кишварҳои ҳамзабон мусоидат кардааст. Фурӯг дар шумори камтарин адибони Эрон аст, ки ҳанӯз дар замони шӯравӣ мавриди таваҷҷӯҳи
65
Пулодова Ш. Чанд сухан дар бораи равобити адабии Эрон ва Тоҷикистон
аҳли адаби тоҷик қарор гирифта, падидаҳои ҳунарии ӯ на танҳо сарчашмаи илҳоми адибон, балки боиси рӯйи кор омадани силсилаи андешаҳои ноқидона низ гаштааст.
Фурӯг, ки ҳунармандонаву навпардозона роҳи тозаеро дар сухансароӣ кушодааст, дарки тамоми рамзу самбулҳо ва эъҷозҳои шеъри ӯ душвориҳо пеш меорад. Дар ин росто пажӯҳишоти анҷомдодаи муҳаққиқони тоҷикро метавон аз падидаҳои муҳими адабиётшиносии тоҷик муаррифӣ кард, ки нигоҳе фарох ба бозёфтҳои шоирона, бадеият, мӯҳтаво ва сабку равиши хоси офаринишгарии Фурӯг андохтаанд. Таваҷҷӯҳ ва ишқу алоқаи адибону мунаққидон ба осори ин шоираи камназир мавзӯи меҳварии пажӯҳишгарон ва мӯҷиби таҳкими равобити адабии кишварҳои Эрон ва Тоҷикистону Афганистан қарор гирифта, ҷиҳати маърифат ва шинохти дарунмояҳои ашъори ин суханвари тавоно аҳамияти зиёд доранд.
Вожаҳои калидӣ: фурӯгшиносии тоҷик, равобити адабӣ, таъсири Фурӯг ба адабиёти тоҷик, Фурӯг ва Фарзона
Пайнавишт:
1. Амвоҷи Корун. Бо кӯшиши Аълохон Афсаҳзод ва Ҷобул Додалишоҳ. -Душанбе: Ирфон, 1973.-312 с.
2. Аъзамзод С. Нимнигоҳе ба шеъри Фурӯг ва навгонии фурӯгшиносии тоҷик //Паёми Сугд № 6, 2000
3. Баҳор, Маликушшуаро. Ашъори мунтахаб. Сталинобод, 1958.
4. Мирзоюнус, Матлуба. Шукуфаи андӯҳ. Хуҷанд, 1999.-232 с.
5. Ноил, Дастгир. Фурӯг, Фарзона ва шеъри имрӯз //Хуҷанд,1997,№12
6. Нуров Н. Фурӯг, Сипеҳрӣ дар вусъатободи шеъри муосири тоҷик/ Ҳамоиши байналмилалӣ таҳти унвони “ Чашмандози шеъри форсӣ". - Ингилистон, 2004.
7. Парвона Барорпур. Муқоисаи шеъри Фурӯги Фаррухзод, Фарзонаи Хуҷандӣ ва Холида Фурӯг аз манзари назарияи Ҷонсун. Пажӯҳиши адабиёти муосири ҷаҳон, давраи 19, №1, 1393, аз с.45 то 71.
8. Фарзона. Дарёи сӯзон (маҷмӯаи мақолаҳо).-Душанбе: Адиб, 2014. - 240 с.
9. Фурӯги Фаррухзод. Таваллуде дигар (тартибд. Наима Қаҳҳорова).-Душанбе: Адиб, 1993.-173 с.
10. Шеърдӯст, Алиасгар. Чашмандози шеъри имрӯзи тоҷик, Д.: Адиб, 1997.-272 с.
11. Эраҷ Мирзо. Осори мунтахаб. Душанбе: Нашриёти давлатии Тоҷикистон, 1963.- 360 с.
Reference Literature:
1. Waves of Karun. Compilers: Alokhon Afsakhzod and Djobul Dodalisho. - Dushanbe: Cognition, 1973. - 312pp.
2. Azamzod S. Brief Essay Devoted to Furug's Poetry and New Viewpoint in Regard to her Creation // Sughd Bulletin № 6, 2000.
3. Bakhor Malikashshuaro. Selected Poems. - Stalinabad, 1958.
4. Mizojanas, Matlyba. Flowers of Sorrow. - Khujand, 1999.
5. Noil, Dastyhir. Furug, Farzona and Modern Style // Khuland, 1997, №12.
6. Nurov N. Furug and Sipekhri in the Space of Modern Tajik Poetry. /Survey of Persian Poetry, 2004.
7. Barorpur, Parvona. Comparison of the Poetry Belonging to the Pens of Furug Farruhzod, Farzona Khijandi and Kholida Furug from Djonson's Viewpoint. Researches in Modern World Literature. Period 19, №1, 1393 hijra, -pp. 45-71.
8. Farzona. The Hot River (collection of articles). - Dushanbe: Men-of-Letters, 2014, - 240pp.
9. Furug Farruhzod. New Birth (compiler: Naima Kakhorova). - Dushanbe: Men-of-Letters. - 173pp.
10. Sherdust, Aliasgar. Survey of Modern Tajik Poetry. - Dushanbe: Men-of-Letters, 1997. - 272pp.
11. IrajMirzo. Selected Works. - Dushanbe: Tajgosizdat, 1963. - 360pp.
66
