Научная статья на тему '”МУҲАНДИСЛИК ЧИЗМАЧИЛИГИ” ФАНИДА СТАНДАРТЛАРНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШИ'

”МУҲАНДИСЛИК ЧИЗМАЧИЛИГИ” ФАНИДА СТАНДАРТЛАРНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

165
23
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
муҳандислик чизмачилиги / стандарт норматив ҳужжат чизма стандартлаштириш.

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — С. О. Атаханова

Ушбу мақолада муҳандислик чизмачилигини бажаришда қўлланиладиган норматив ҳужжатлар қаторига кирувчи давлат стандартлари ҳақида асосий маълумотлар ѐритилган. Мақолада хамдўстлик мамлакатларида бугунги кунда амал қилиб келаѐтган стандартлар ҳақида асосий маълумотлар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «”МУҲАНДИСЛИК ЧИЗМАЧИЛИГИ” ФАНИДА СТАНДАРТЛАРНИНГ ҚЎЛЛАНИЛИШИ»

"МУХДНДИСЛИК ЧИЗМАЧИЛИГИ" ФАНИДА СТАНДАРТЛАРНИНГ

КУЛЛАНИЛИШИ

С. О. Атаханова

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

AННОТАЦИЯ

Ушбу маколада мухандислик чизмачилигини бажаришда кулланиладиган норматив хужжатлар каторига кирувчи давлат стандартлари хакида асосий маълумотлар ёритилган. Маколада хамдустлик мамлакатларида бугунги кунда амал килиб келаётган стандартлар хакида асосий маълумотлар келтирилган.

Калит сузлар: мухандислик чизмачилиги, стандарт норматив хужжат чизма стандартлаштириш.

КИРИШ

Маълумки, хар кандай буюм ёки предметни ишлаб чикаришдан олдин унинг эскизлари ва чизмалари яратилади. Ана шу яратилган чизмаларга асосан, ишлаб чикариш корхоналарида буюмлар ясалади.

"Мухандислик чизмачилиги" фанига бевосита ва билвосита алокадор булган давлатлараро стандартлаштиришнинг стандартлар тизими бугунги кунгача мустакил хамдустлик давлатларида амал килиб келмокда. Куйидаги жадвалда уларнинг айримлари келтирилган.

1-жадвал

Тизим Шартли Тизимнинг номланиши

синфи белгиси

1 ГСС давлат стандартлаштириш тизими

2 ЕСКД конструкторлик хужжатларнинг ягона тизими

3 ЕСТД технологик хужжатларнинг ягона тизими

4 СПКП махсулот сифатининг курсаткичлари тизими

14 ЕСТПП ишлаб чикаришни технологик тайёрлашнинг ягона тизими

21 СДПС курилиш учун лойихалаш хужжатлари тизими

27 НТ техникада мустахкамлик стандартлар тизими

© ©

April, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal1

©

®

©

©

1012

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Мураккаб буюмларнинг тайёрланишида бир эмас бир неча ишлаб чикариш корхоналарининг мухандис ва техник ходимлари ва малакали ишчиларнинг катта гурухи иштирок этишлари мумкин. Бу ишлаб чикариш корхоналари хатто бир бирларидан жуда олис масофада жойлашган булишлари хам мумкин. Шу буюмларни ташкил этувчи узел ва деталларнинг чизмалари маълум коидалар талабларига биноан бажарилади. Яна коидалар КХДТ (КОНСТРУКТОРЛИК ХУЖЖАТЛАРНИНГ ЯГОНА ТИЗИМИ) деб аталувчи узига бир канча стандартларни бирлаштирган меъёрий хужжатларда жамланган.

Мухандислик чизмачилигида асосан, КХДТ га тегишли давлат стандартлари кулланилади.

Конструкторлик хужжатларни расмийлаштиришдаги хар хиллик ва келишмовчиликлар туфайли ишлаб чикариш корхоналарининг бир маромдаги ишлаш тартиби бузилибгина колмай балки бунинг окибати ишлаб чикаришнинг барча иктисодий курсаткичларига хам салбий таъсир курсатиши мумкин. Шунинг учун чизмаларни расмийлаштириш учун барча ишлаб чикарувчиларга бирдек таалукли коидаларни яратишга эхтиёж сезилади.

Ана шу коидалар КХДТ га тегишли стандартларда уз аксини топган.

КХДТ 130 дан ортик стандартларни уз ичига олади. Уларда чизмаларни бажариш ва расмийлаштириш коидаларининг ягоналиги стандартнинг амал килиш муддати, чизмаларни саклаш ва хисобга олиш коидалари хамда уларга узгартиришлар киритиш коидалари ёритилган.

КХЯТ - бу давлат стандартининг комплекси булиб у конструкторлик хужжатларининг муомалада булиши, уларни расмийлаштириш ишланмалар тартиби буйича маълумотлар ва узаро боглик коидаларни урнатади ва мустакил хамдустлик давлатларида амал килади.

КХЯТ стандартларининг асосий вазифаси - ташкилот ва корхоналарда конструкторлик хужжатларнинг муомалада булиши расмийлаштиришнинг ягона коидалари асосида бажаришини таъминлашдан иборатдир.

КХЯТ га тегишли давлат стандартларини хар бири эса чизма график ишлари ва уларга оид матнли хужжатларни расмийлаштириш буйича бир неча тоифаларга таксимланган.

КХЯТ стандартлари таснифининг гурухлар буйича таксимланиши куйидаги жадвалда келтирилган.

2-жадвал

April, 2022

Гуру* Гурухдаги стандартнинг мазмуни

шифри

0 Умумий маълумотлар

1 Асосий маълумотлар

2 Конструкторлик хужжатларида буюмлар белгиланишларининг таснифланиши

3 Чизмаларни бажаришнинг умумий коидалари

4 Машинасозлик ва асбобсозлик буюмларининг чизмаларини бажариш коидалари.

5 Конструкторлик хужжатлар билан муомалада булиш (хисобга олиш саклаш узгартиришлар киритиш)

6 Таъмирлаш ва ишлатиш хужжатларини бажариш коидалари

7 Схемаларни бажариш коидалари

8 Курилиш ва кемасозлик хужжатларини бажариш коидалари

2 - жадвалдаги, бевосита "Мухандислик чизмачилиги"га алокадор булган стандартларга 1 3 ва 4 гурух шифрларига тегишли булган "Асосий маълумотлар", "Чизмаларни бажаришнинг умумий коидалари" ва "Машинасозлик ва асбобсозлик буюмларининг чизмаларини бажариш коидалари" стандартлари киради.

Асосий маълумотлар стандартида бевосита "Мухандислик чизмачилиги"га алокадор булган куйидаги стандартлар мавжуд.

3-жадвал

Стандартнинг тартиб раками Стандартнинг номланиши

ГОСТ 2.103-68 Лойихалаш боскичлари

ГОСТ 2.104-68 Асосий ёзувлар

ГОСТ 2.108-68 Спецификация

ГОСТ 2.109-73 Чизмаларга булган асосий талаблар

"Машинасозлик ва асбобсозлик буюмларининг чизмаларини бажариш коидалари" ва "Схемаларни бажариш коидалари" стандартларида бевосита "Мухандислик чизмачилиги"га алокадор булган куйидаги стандартлар мавжуд.

April, 2022

1014

4-жадвал

Стандартнинг

тартиб Стандартнинг номланиши

раками

ГОСТ 2.401-68 Пружиналарнинг чизмаларини бажариш коидалари

ГОСТ 2.402-68 Занжирли узатмалар тишли гилдираклари, рейкалари, червяклари ва юлдузчаларини шартли тасвирлаш

ГОСТ 2.403-75 Цилиндрик тишли гилдиракларнинг чизмаларини бажариш коидалари

ГОСТ 2.404-75 Тишли рейкаларнинг чизмаларини бажариш коидалари

ГОСТ 2.405-75 Тишли гилдиракларнинг чизмаларини бажариш коидалари

ГОСТ 2.406-76 Цилиндрик червяк ва червякли гилдиракларнинг чизмаларини бажариш коидалари

ГОСТ 2.409-74 Шлицали (тишли) бирикмаларнинг чизмаларини бажариш коидалари

ГОСТ 2.420-69 Иигиш чизмаларида юмалаш подшипникларининг соддалашган тасвири

ГОСТ 2.701-76 Схемалар. Турлари ва русумлари. Уларни бажаришга умумий талаблар.

ГОСТ 2.703-68 Кинематик схемаларни бажариш коидалари

ГОСТ 2.704-76 Пневматик ва гидравлик схемаларни бажариш коидалари

"Чизмаларни бажаришнинг умумий коидалари" стандартлари тупламидаги барча стандартлар "Мухандислик чизмачилиги" фанига бевосита алокадор булган асосий стандартлардан хисобланади.

5-жадвал

Стандартнинг тартиб раками Стандартнинг номланиши

ГОСТ 2.301- 68 Форматлар

ГОСТ 2.302- 68 Масштаблар

ГОСТ 2.303- 68 Чизиклар

© ©

April, 20221 Multidisciplinary Scientific Journal1

©

®

©

©

1015

ГОСТ 2.304-81 Чизма шрифтлари

ГОСТ 2.305-68 Тасвирлар куринишлар киркимлар кесимлар

ГОСТ 2.306-68 Материалларни график тасвирлаш ва уларни чизмаларга тушириш коидалари

ГОСТ 2.307-68 Улчамларни ва чекли четланишларни куйиш

ГОСТ 2.308-79 Чизмаларда куйимлар шакллари ва юзаларнинг жойлашувларини курсатиш

ГОСТ 2.309-73 Юзаларнинг гадир будурликларини белгилаш

ГОСТ 2.310-68 Чизмаларда копланишлар термик ва бошка турдаги ишлов беришларни куйиш

ГОСТ 2.311-68 Резьбани тасвирлаш

ГОСТ 2.312-72 Пайвандлаш бирикмаларининг чокларини белгилаш ва шартли тасвирлаш

ГОСТ 2.313-82 Ажралмайдиган бирикмаларни белгилаш ва шартли тасвирлаш

ГОСТ 2.314-82 Чизмаларда буюмларни тамгалаш

ГОСТ 2.315-68 Махкамлаш деталларининг шартли ва соддалаштирилган тасвирлари

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ГОСТ 2.316-68 Чизмаларда ёзувлар, техник талаблар ва жадвалларни куйиш коидалари

ГОСТ 2.317-69 Аксонометрик проекциялар

ГОСТ 2.318-81 Тешикларнинг улчамларини соддалашган холда куйиш коидалари

ГОСТ 2.319-81 Диаграммаларни бажариш коидалари

ГОСТ 2.320-82 Конусларни утказиш куйим улчамларини куйиш коидалари

КХДТ стандартлари 9 та таснифий гурухларга таксимланган булиб хар бир таснифий гурухда 99 та стандарт хисобда булиши мумкин.

Шунинг учун КХДТ стандартлари гурухи уларнинг ракамланишдаги тартиб ракамини бузмасдан тулдирилиши мумкин. КХДТ стандартини белгилашга мисол: Чизма чизиклари - ГОСТ 2.303-68

бу ерда, 2 - КХДТ стандартларига берилган синф 3 - стандартларнинг таснифий гурухи 03 - стандартнинг гурухдаги тартиб

раками

68 - стандартнинг кайд этилган йили

April, 2022

1016

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда "Мухандислик чизмачилиги" фанини юкори даражада узлаштириш оркали "Амалий механика", "Машина деталлари", "Машинасозлик технологияси" каби фанлар буйича буладиган курс лойихаларини сифатли даражада бажаришга имкониятлар очилади шунингдек жанговор техникада кечадиган кинематик жараёнларни англаб олиш ва уларни фазовий тасаввур этиш имкони мавжуд булади.

REFERENCES

1. Светлана Орынбаевна Атаханова, "Чизма геометрия ва мухандислик графикаси" фанини укитиш модул-кредит тизимининг имкониятлари, ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCER VOLUME 1/ISSUE 3/ 2020,ISSN: 2181-1385, Scientific Jourunal Impact Factor (SJIF) 2020:4.804, 10221034 b.

2. С.О.Атаханова, Г.А.Чубарова. Повышение качества преподавания начертательной геометрии в вузах, Maktab va hayot, ilmiy-metodik jurnal, Maxsus son №2, 22-23 стр. 2020 г.

3. Atakhanova Svetlana Ornbaevna, Chubarova Galina Andreevna, IMPROVING THE QUALITY OF TEACHING DRAFT GEOMETRY IN UNIVERSITIES, European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, Vol. 8 No. 12, 2020 Part III, ISSN 2056-5852, р148-151.

4. Atakhanova Svetlana Ornbaevna, DESCRIPTIVE GEOMETRY AND MODERN POSSIBILITIES IN THE PROCESS OF STUDYING IT, European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, Volume 8 Number 11, 2020, ISSN 2056-5852, р 90-94.

5. Sutanov Xaytboy Eralievich, Ataxanova Svetlana Orinbayevna, Xalilov Ruslan Shavkatovich, THE IMPORTANCE OF EXHIBITIONS AND COMPETITIONS IN ORGANIZING FINE ART CLUBS IN SCHOOLS, JURNAL of CRITICAL REVIEWS, VOL.7, ISSULE 15, 2020, ISSN-2393-5125, р 2519-2523.

6. Сборник стандартов по машиностроительным чертежам. Общие правила выполнения чертежей. Москва, "Машиностроение" , 1986г.

7. Что такое стандарт (беседы о стандартах), Москва, "Наука", 1981г.

8. Фролов С.К. и др. Машиностроительное черчение, Москва, "Машиностроение" , 1985г.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.