Научная статья на тему 'MODERNIZATION OF TELECOMMUNICATION NETWORKS METHODOLOGY AND METHODS OF EVALUATION OF PROJECTS'

MODERNIZATION OF TELECOMMUNICATION NETWORKS METHODOLOGY AND METHODS OF EVALUATION OF PROJECTS Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
9
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
SYSTEMATIC APPROACH / EFFICIENCY OF TELECOMMUNICATION NETWORKS / DAVRIY PLANNING PRINCIPLES / FLEXIBILITY / "CHIPP" DEPENDENCE NORMS / PROFITABILITY COEFFICIENT

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Tursunov A.A.

Today, as in all countries, a new telecommunications environment is being formed on the basis of new concepts of structural approaches in our country. This can be clearly seen in the field of communication systems. Telecommunications-This refers to the most important sectors of the economy, ensuring that all state systems work in a coordinated and organized manner. The high pace of development of the communication services market is based on the use of modern technologies and promising technical tools, which is higher than the growth rate of the gross domestic product.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «MODERNIZATION OF TELECOMMUNICATION NETWORKS METHODOLOGY AND METHODS OF EVALUATION OF PROJECTS»

УДК 004.02:004.5:004.9

Турсунов А.А.

"Узбектелеком " Акциядорлик компанияси Хужжат алмашинуви ва назорат хизмати бошлиги

ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯ ТАРМОЦЛАРИНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ ЛОЙИХДЛАРИНИ БА^ОЛАШ МЕТОДОЛОГИЯСИ ВА УСУЛЛАРИ

Аннотация: Бугунги кунда барча давлатларда булгани сингари мамлакатимизда уам тизимли ёндашувларнинг янги тушунчалари асосида янги телекоммуникацион мууит шаклланмоцда. Буни алоца тизимлари соуасида аниц куриш мумкин. Телекоммунникация - бу барча давлат тизимларининг узаро келишилган ва уюшган уолда ишлашини таъминлайдиган ицтисодиётнинг энг мууим тармоцларини англатади. Алоца хизматлари бозори ривожланишининг юцори суръатлари, ялпи ички маусулотнинг усиш суръатларидан юцори булиб, замонавий технологиялар ва истицболли техник воситалардан фойдаланишга асосланган.

Калит сузлар: тизимли ёндашув, телекоммуникация тармоцларининг самарадорлиги, даврий режалаштириш тамойиллари, мослашувчанлик, «Жипп» царамлик меъзонлари, рентабеллик коэффиценти.

Tursunov A. A.

Head of Document Exchange and control service of "Uzbektelecom" Stock Company

MODERNIZATION OF TELECOMMUNICATION NETWORKS METHODOLOGY AND METHODS OF EVALUATION OF PROJECTS

Annotation: Today, as in all countries, a new telecommunications environment is being formed on the basis of new concepts of structural approaches in our country. This can be clearly seen in the field of communication systems. Telecommunications-This refers to the most important sectors of the economy, ensuring that all state systems work in a coordinated and organized manner. The high pace of development of the communication services market is based on the use of modern technologies and promising technical tools, which is higher than the growth rate of the gross domestic product.

Keywords: systematic approach, efficiency of telecommunication networks, davriy planning principles, flexibility, "Chipp" dependence norms, profitability coefficient.

Бугунги кунда барча давлатларда булгани сингари мамлакатимизда хам тизимли ёндашувларнинг янги тушунчалари асосида янги телекоммуникацион мухит шаклланмокда. Буни алока тизимлари сохасида аник куриш мумкин. Телекоммунникация - бу барча давлат тизимларининг узаро келишилган ва уюшган холда ишлашини таъминлайдиган иктисодиётнинг энг мухим тармокларини англатади. Алока хизматлари бозори ривожланишининг юкори суръатлари, ялпи ички махсулотнинг усиш суръатларидан юкори булиб, замонавий технологиялар ва истикболли техник воситалардан фойдаланишга асосланган.

Шу билан бирга, телекоммуникацияларнинг етарли даражада ривожланмаганлиги сабабли, жамият, асосан иктисодий ривожланиш суръатларининг пасайишида намоён буладиган катта моддий йукотишларга дуч келмокда. «Алока ва ахборотлаштириш» сохаси мамлакат иктисодиётида алохида урин тутади, чунки унинг энг мухим вазифаси жамиятнинг ахборот узатиш эхтиёжларини кондиришдир. Шу сабабли, бизнинг фикримизча, телекоммуникация тармокларининг самарадорлигини бахолаш жуда мухим ва долзарб вазифадир.

Самарадорликни англашда энг мухими мавжуд шарт-шароитларда муваффакиятли натижа алока тизимларининг кандай ресурсларининг кандай комбинацияси хисобига кулга киритилиши, кандай имкониятлар бой берилгани, кандай захиралар ишлатилмаётгани тугрисидаги тахлилни хисобга олган холда келажакда самарадорликни кандай ошириш кераклигини англаш ва аниклашдир. Афсуски, бугунги кунда алока тизимларининг самарадорлигини бахолашнинг ягона ва универсал тамойиллари мавжуд эмас. Илмий тадкикотлар, соха мавзусига оид китоблар ва амалиёт шуни курсатадики, куйидагилар бугунги кун холатига энг мухим ва универсал мезонлардир:

—жалб килинган техник воситаларнинг амалдаги техник даражаларга ва амалдаги стандартларга мувофиклиги;

—такдим этилаётган хизматлар руйхати ва сифатининг замонавий талабларга мувофиклиги;

—моддий ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги (радиочастоталар, ракамлаш кобилияти, транспорт тармоклари, электр энергияси, худудлар, бинолар, антенна устунлари ва бошкалар);

—телекоммуникация тармокларини куриш ва ривожлантиришга жалб этилаётган инвестицияларнинг самарадорлиги.

Самарадорликни бахолаш тизими, бизнинг фикримизча, телекоммуникация тармокларини яратиш ва ривожлантиришнинг барча боскичларида жумладан инвестициялар учун асосларни ишлаб чикиш, лойихалаштириш, куриш ва ишга тушириш, телекоммуникация тармокларини ривожлантириш, назорат килувчи органлар томонидан тармокларни мониторинг килиш сингари барча жараёнларда тулаконли фаолият олиб бориши керак. Бунинг учун эса уяли алока тармоклари учун

техник параметрлар тизимини ишлаб чикиш оркали алока самарадорлигини бахолаш тизимини яратиш мухим ахамиятга эга. Бу эса лойихачилар, тармок операторлари, тасарруф этиш тартиботларини яратувчи экспертлар ва тармокларни лойихалаштириш, куриш ва ишлатишдаги барча иштирокчилар учун техник муаммоларни умумий тушуниш учун асос булиши мумкин. Техник параметрлар тизимида тармокларнинг техник курсатгичлари, истеъмолчиларнинг коникиш даражаси, техник воситаларнинг ишончлилиги ва техник-иктисодий самарадорлигини объектив акс эттирувчи илмий асосланган, тизимнинг асосий параметр ва курсатгичларининг руйхати ишлаб чикилган булиши керак.

Аксарият холларда, биринчи навбатда тармок операторлари, керакли параметрлар ва бахолаш мезонларини уз ичига олган телекоммуникация тармокларини режалаштириш учун тегишли дастурий воситалардан фойдаланишлари тугрисида гапиришга тугри келади. Аммо, шу билан бирга, коида тарикасида, уларга киритилган тизим - техник ёндошувлар кайси стандартларга мос келиши аник эмас. Жумладан:

—абонент трафикларининг дастлабки моделлари, хусусан, абонент юкламасининг худудий таксимоти номаълум; —даврий режалаштириш тамойиллари;

—микдори, таркиби, манбалари, йигиш ва тизимлаштириш усуллари; —дастлабки маълумотларнинг ишончлилиги ва етарлилигини бахолаш мезонлари;

—натижаларни бахолаш мезонларини аниклаб олиш илмий муаммо сифатида тадкик этишни такозо этади.

Мобил телекоммуникация тармокларини бахолаш мезонларини ишлаб чикиш, уларни улчаш учун техник параметрлар ва курсатгичлар тизимини ишлаб чикиш тармокларни лойихалашга тизимли ёндашувни, жараённинг сифатини бахолашни, моддий ресурслардан фойдаланишнинг максадга мувофиклиги ва самарадорлигини, умуман тармокларни куриш ва улардан фойдаланишнинг техник-иктисодий самарадорлигини таъминлайди. Шу уринда бизнинг олдимизда алока тизимлари самарадорлигини бахолашимиз мумкин булган курсаткичларнинг таркибини аниклаш вазифаси юзага келади.

Алока тизимларининг самарадорлигини бахолашда фойдаланиладиган курсаткичларни куйидаги узаро боглик гурухларга булиш мумкин.

Биринчи гурух курсатгичлари. Алока тизимларининг самарадорлигини тавсифловчи, тармокларнинг якуний натижалари ва уларнинг харажатларини акс эттирувчи курсаткичлар гурухи. Телекоммуникация тармокларининг якуний натижаларини тавсифловчи курсаткичлар асосида самарадорликни бахолашда курсатилаётган хизматлар хажмининг усиши, фойда ва даромаднинг купайиши, хизматлар

нархининг пасайиши, телекоммуникация хизматлари сифати ва бошкалар булиши мумкин.

Иккинчи гурух курсатгичлари. Телекоммуникация тармокларини бошкариш жараёни, шу жумладан бевосита натижалар ва бошкарув ишларининг харажатларини уз ичига олган курсаткичлар гурухи.

Учинчи гурух курсатгичлари. Тизимнинг узига хос алохида куйи тизимлари ва телекоммуникация тармоклари элементларининг самарадорлигини тавсифловчи курсаткичлар гурухи.

Телекоммуникация тармоклари фаолияти тизимининг самарадорлигини бахолашда микдорий ва сифат жихатидан бахоланадиган курсаткичлардан фойдаланилади. Телекоммуникация тармокларининг ишлаш хусусиятлари куйидагилардан иборат булиши мумкин: —ишлаб чикариш самарадорлиги; —тежамкорлик; —мослашувчанлик; —эгилувчан бикирлик; —тезкорлик; —ишончлилик.

Самарадорлик курсатгичи бахоланиб, хисоблаб чикилганидан сунг, телекоммуникация тармокларини самарадорлик холатига каратилган ташхис экспертизаси, яъни алока тизимларининг самарадорлиги юкори ёки пастлигини аниклаш тадбирларини амалга оширилиши лозим. Айнан шу уринда, утказилган бахолашлар натижаларини норматив асос сифатида кабул килинган холда алока тизимлари фаолияти самарадорлигини урнатиладиган самарадорлик параметрлари билан таккослаш учун, киёслама эталонларни ишлаб чикиш вазифаси юзага келади. Бунда назорат тизимининг самарадорлигини ташхисдан утказиш учун таккослаш учун асос танлаш ёки меъёр сифатида кабул килинган самарадорлик даражасини аниклаш мухим ахамиятга эга. Бу ерда биз алохида ва муайян холатлар учун бир биридан узларига хос хусусияти билан фаркланувчи, узларига мутанносиб равишда ишлатилиши мумкин булган бир нечта ёндашувларни курсатишимиз мумкин.

Улардан биринчиси алока-телекоммуникация тармогининг намунавий тизимининг самарадорлигини таккослаш ва тавсифлашга мулжалланган курсаткичлардан иборат булади. Эталон даражасидаги наъмунавий телекоммуникация тармогининг модели ва унинг бахолаш параметрлари илгор техник ва ташкилий ечимларни куллаш асосида алока тизимларини лойихалашнинг барча мавжуд усуллари ва воситаларидан фойдаланган холда ишлаб чикилиши назарда тутилади. Ушбу параметрнинг хусусиятлари норматив сифатида кабул килинади, тахлил килинган ёки ишлаб чикилган тизимнинг киёсий самарадорлиги асосан микдорий таккослаш усулларидан фойдаланган холда тизимнинг норматив ва хакикий, лойихавий параметрларини таккослаш оркали аникланади.

Хрзирги вактда филиалларда ва худудларда алока коммуникация тармокларини, ривожлантириш даражасини бахолаш тизими деярли мавжуд эмас. Алока-коммуникация тармокларини ривожлантиришнинг яхлит курсаткичлари ва уларни таккослаш учун минтакавий хусусиятлар курсаткичлари урнатилмаган. Бу эса минтакавий телекоммуникация тармокларининг холати худудларнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишига канчалик мос келишини, ушбу сохадаги компаниялар уз салохиятидан кай даражада фойдаланишини тавсифлаб булмаслигига олиб келади.

Бизнинг фикримизча, алока хизматлари худудларида ахоли жон бошига истеъмол килиш курсаткичи - хар бир кишига тугри келадиган алока даромади хар бир минтакада алока бозори ривожланишининг ажралмас курсаткичи сифатида ишлатилиши керак. Жахон амалиётида одатда саноат бозорлари мамлакатнинг ялпи ички махсулоти (ЯИМ) билан таккосланади ва маълум бир соханинг ЯИМга кушган хиссаси билан бахоланади. Телекоммуникация тармокларини ривожланганлик даражасини аниклашда кулланиладиган, телефон тармоги зичлигини мамлакат ялпи ички махсулотига нисбатини тавсифлайдиган машхур «Жипп» карамлик меъзонларини назардан четда колдириш керак эмас.

Шуни хам таъкидлаш жоизки, бугунги кунда телекоммуникацион инновациялар самарадорлигини бахолаш курсаткичларини ишлаб чикиш энг устувор вазифалардан бири хисобланади. Курсаткичлар тизимидан фойдаланган холда инновацияни бахолашнинг энг макбул усули аник инновацион ечимни жорий этиш самарасини белгилаб беради. Ушбу курсаткичлар тизимини ташкил этувчи курсаткичлар сифатида куйидагиларни алохида ажратиб курсатиш мумкин:

> Инновацияларнинг рентабеллик коэффиценти. У молиявий натижанинг инновация учун сарфланган харажатларга нисбати билан белгиланади. Инновацион натижага телекоммуникация компаниясининг янги хизматларини сотишдан олган кушимча даромадлари, янги махсулотни бозорга олиб чикилишидан олинадиган хакикий даромаднинг режалаштирилган курсаткичлардан ошиб кетиши, хар кандай компаниянинг хизматларини сотишда камайтирилган транзакцион харажатлар микдори, телекоммуникация компаниялари уз махсулотларини бозорнинг янги сегменти кириб келишидан олган фойда ва даромадлар киритилади;

> накд пул тушумларининг умумий хажмида янги махсулотларни сотишдан тушган тушумнинг улуши. Ушбу курсаткич маълум бир давр учун хисоблаб чикилган ва жуда кенг таркалган бахолаш метрикаси хисобланади;

> телекоммуникация компанияси маълум бир даврда бозорга олиб кирган янги махсулотлар, хизматлар ва хизматлар сони;

> амалга оширилган инновацион гояларнинг илгари сурилган ташаббус ва таклифларнинг умумий сонига нисбати. Бунда, хисобот

даврлари курсаткичларини таккослаб, алока компаниясида «инновацион кайфият» динамикасини кузатиш, кейинчалик инновацион фаолиятни оптималлаштириш назарда тутилади. Ушбу курсаткич кийматининг пасайишига алока компаниясида хужжат айланиши учун макбул булмаган ечимлар ва карорларни кабул килиш алгоритмларининг мураккаб тизими тускинлик килиши мумкин;

> Инновацион индекс. Инновацион фаолиятни хар томонлама бахолайдиган, унда илгари сурилган инновацион гоялар сони, инновацион жараёнга ходимларнинг жалб этилишининг фоизи, инновацион фаолият натижасида алока компаниялари савдо курсатгичларини усиши ва ташкилот томонидан олинган патентлар сони инобатга олинади.

Телекоммуникация тармокларини ривожланганлик даражасини бахолаш мезонлари ва курсатгичларининг методикаси, алока-коммуникация тармокларини менежменти стратегиясини амалга ошириш тизимини куллаб-кувватлайдиган восита холос. Аммо, телекоммуникация тармогини ривожлантириш лойихаси жамоасининг инновацияларга булган муносабати, жуда хам зарурий шарт булиб, алока компанияси фаолиятидаги инновацион технологиялар хисобиган тармокларни ривожлантриш лойихасини мазкур ижобий муносабат ва иштиёксиз амалга ошириб булмайди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1.Ш.М.Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. Халк сузи, 2017 йил 23 декабрь;

2.Емельянов А. К. Оценка эффективности проектов развития инфраструктуры сетей сотовой связи // Современные проблемы науки и образования. 2013. № 5. С. 424.

3.Патрикеева А. Пять проблем внедрения проектного подхода в государственном секторе / А. Патрикеева, Е. Трохина // Управление проектами. - 2016. - №2. - С. 11-19.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.