CC BY
16
ДИСКУССИИ
MODA NA SUKCES LEKSYKOGRAFICZNY
Я. Вавжинъчик
Od trzech lat w naszych ksiçgarniach jest sprzedawany stownik — a wïasciwie stowniczek, niewielka ksi^zeczka bez trudu mieszcz^ca siç w kieszeni mçskiej marynarki — na ktorego okladce, jej ostatniej stronie, mozna przeczytac ш. in., ze zawiera on: 1) ponad 100 tysiçcy slow i znaczen, 2) sylabiczna wymowç dla Polakow, 3) praktyczny siownik idiomow, 4) podstawow% terminologiç naukow^, 5) najbardziej potrzebne zwroty, 6) opcje i znaczenia rosyjskie oraz, 7) slowniczek imion rosyjskich 1. Nie wiadomo, czy te wyrazenia (ponumerowane przeze mnie dla wygody, gdyz przedstawiç tutaj swoje uwagi na temat danego opracowania w takich wiasnie punktach) wyszfy spod piora Autorek, czy tez zostaiy zredagowane przez wydawcç; nie mozna tez wykluczyc, ze one owocem wspoipracy obu stron odpowiedzialnych za opisywane dzieiko. Przytoczone formuty brzmi^ intryguj^co i zapewne robiq. — tak sobie wyobrazam — niemaie wrazenie na bior^cym egzemplarz stownika do rçki. Sam siç przyznam, ze po pierwszym czytaniu nie zrozumiaiem sensu zwrotu «opcje i znaczenia rosyjskie»; do dzis zreszt^ nie wiem, со siç za nim kryje. W kwestii pozostalych punktow wyrobilem sobie zdanie, poniewaz umozliwia to zawartosc analizowanej pracy. Niestety zdanie to nie jest pozytywne; pewnego wysilku wymagaio ode mnie sformulowanie go w lagodny sposob, wykluczaj^cy, by wyrazic siç po rosyjsku, знаки ужаса.
Ad 1. Nie wiadomo, со naprawdç policzono, by otrzymac okr^gl^ liczbç 100 000. Mato zorientowanemu w zagadnieniach leksykograficznych nabywcy wyda siç ona niew^tpliwie nader atrakcyjna, zwïaszcza gdy wezmie do rçki w tejze ksiçgarni czy supermarkecie podobny, porownywalnej wielkosci slowniczek i przeczyta na jego okladce, ze zawiera on na przyklad tylko 15 000 jakichs jednostek (bo na to, ze sq to hasïa, a nie «siowa i znaczenia», po prostu
nie zwroci uwagi). Szacuj?, ze kazda z obu cz?sci ZZ liczy nie wi?cej niz 12 000 haset.
Ad 2. Odnosi si? tu nastgpuj^ce zdanie ze strony 7 Przedmowy: «W cz?sci rosyjsko-polskiej w wyrazach rosyjskich podkreslamy sylab? akcentowan^, aby unikn^c cz?stych nieporozumien zwi^zanych z niepoprawnym akcentowaniem». W oryginale wyst?puje forma nieoprawnynr, poniewaz w danym kontekscie jej nie rozumiem, przyj^lem, ze jest to bi^d druku. Chodzi о dhigosc kreski (w tak zwanej dolnej frakcji), ktorq. zaznaczono akcent: nie znajduje si? ona tylko pod liters samogfoskow^, lecz pod catq. sylab^, сравни: ловушка, ломбард, лыж-ный спорт и т. д., zamiast oczekiwanych postaci ловушка, ломбард, лыжный спорт и т. д. Okreslenie tego novum mianem wymowy sylabicznej to raczej jakas «leksykograficzna filuteria». dwuczlonow^ nazw^, kt6rej element ostatni nieprzypadkowo rumuje si? z pewnym wyrazem haslowym znajduj^cym si? na stronie 1022 tomu 8 powszechnie dost?pnego Stownika jgzykapolskiego (pod red. W. Doroszewskiego), pragn? niesmialo wyrazic swoje zaskoczenie i niewiedz?, m. in. na temat tego, jaka ma bye poprawna, sylabiczna wymowa na przyklad skladnika спорт w zacytowanym przed chwilq. zapisie лыжный спорт, i — со gorsza —jak mam akcentowac sylabicznie rosyjskie wyrazy, uzywaj^c cz?sci polsko-rosyjskiej ZZ, skoro na znajduj^cych si? w niej wyrazach rosyjskich w ogole nie postawiono akcentow. Ach, przepraszam, juz wiem: po znalezieniu nie znanego mi jeszcze rosyjskiego wyrazu w cz?sci polsko-rosyjskiej zajrz? szybko do cz?sci rosyjsko-polskiej ZZ i tam dowiem si? bez problemu, jaka jest jego poprawna wymowa sylabiczna, czyli akcentuacja. To takie proste. Od czasu do czasu zdziwi? si? jednak ponownie, ale z innej juz przyczyny: pewna liczba wyrazow rosyjskich wyst?puj%ca w ZZ po stronie polsko-rosyjskiej nie zostala umieszczona w siatce haset cz?sci rosyjsko-
ДИСКУССИИ
polskiej. Podam tylko jeden przyktad tego rodzaju, czasownik национализировать z artykutu upanstwowic 2.
Ad 3. ZZ reklamowany jako praktyczny stownik idiomow nie wyjasnia tego kluczowego terminu. Wedhig mnie idiomatyczne jest na przyktad wyrazenie zjesc kolacjç; zwrotu takiego, jako catostki, nie znalaztem w stowniku, a ttumaczenie czçsciami, za pomoc^ artykuhi zjesc i kolacja, dato wyh^cznie frazç съесть ужин (pomyslatem sobie: Их собака съела мой ужин, а я?).
Ad 4. Tu nie mam ciekawych uwag.
Ad 5. Do pewnego stopnia kwestia najpotrzebniejszych zwrotöw wi^ze siç z punktu 3, a takze z odnoszqcymi siç do nich kilkoma deklaracjami zawartymi w Przedmowie. Trudno uznac, ze nie nalezy do najzbçdniejsze w praktyce jçzykowej Rosjan na przyktad wyrazenie доброе утро. Tymczasem Polak nie znaj^cy tego zwrotu, chc^c go «wygenerowac» za posrednictwem polsko-rosyjskiej czçsci ZZ (artykutu dzien i dobry) nie uzyska poprawnego wyniku (pod nagtowkiem dzien dobry natomiast, wt^czonym do siatki haset, znajdzie tylko odpowiedniki здравствуйте, добрый день).
Ad 6. Sprawç zagadkowych opcji i znaczen rosyjskich skwitowatem juz na samym poczqtku, w pierwszym akapicie swoich komentarzy do tekstu ZZ.
Ad 7. Stowniczka imion rosyjskich w tekscie ZZ nie znalaztem. A moze Autorki przez imiona rozumiej^ nazwy panstw i narodowosci oraz nazwy kontynentow? Wszak to ich, i tylko ich, niewielkie zestawienia (notabene wyhjcznie w uktadzie polsko-rosyjskim) znajduj^ siç, odpowiednio, na stronie 560—578 i na stronie 578.
Powyzszy miniprzegKd nie wyczerpuje «typologii» stownikarskich porazek, jakie kryje w sobie ZZ. Lista jest znacznie dtuzsza. Z grupy przemilczanych tutaj przeze mnie faktow wskazç na zakonczenie tylko jeden: w czçsci polsko-rosyjskiej stownika w artykule austriackiznalazt siç ekwiwalent австриацкий, w czçsci rosyjsko-polskiej natomiast
nie ma hasta австрийский; Autorki umiescity tam jednak przymiotnik, a jakze — австриацкий. Jest to zrozumiate. Przeciez z IV strony piçknej plastykowej oktadki ZZ dowiedzielismy siç, ze zostat on «napisany w latach 1997/98 przy wykorzystaniu komputerowej analizy najczçsciej wystçpuj^cych w jçzyku rosyjskim stow i znaczen». I jeszcze cytat s tainted: «Niezbçdny w domu, podrozy, szkole, biurze i biznesie». A со na to niezapomniany Aleksander Siergiejewicz? Jego odpowiedz jest krotka: «Ври, да знай же меру».
Starajijc siç dorownac wolnej, unijnej Europie i wolnej Ameryce, przejçlismy takze modç na sukces, sukces za wszelk^ cenç. Mozna go osi^gnqc, uktadajqc na przyktad nowy stownik; to wcale nie jest trudne, nie musisz znac dobrzejçzyka, nawet jego ortografii, wystarczy chçc. Znalezc profesora doktora habilitowanego, ktory napisze now^ wolnorynkow^ polszczyzn^ profesorsk^ 3 s^znist% przedmowç do naszego dzieta, tez nie jest ciçzko — wszak dziçki ustawie wolnosejmowej, utatwiaj^cej kariery naukowe, profesorow w kraju mamy dostatek. Wolnorynkowy wydawca о kompetencje w zakresie leksykografii nie spyta, jemu rowniez idzie jedynie о sukces (finansowy). «Niewidzialna rçka rynku» naszego stownika nie odrzuci, stowniki od dawna sprzedaje siç najlepiej; przeciçtny nabywca nie potrafi fachowo porownac i ocenic ich jakosci, wybrac swiadomie z oferowanego przez rynek nadmiaru. Stownik stat siç hipermarketowym towarem — to bardzo dobrze i, niestety, bardzo zle zarazem.
ПРИМЕЧАНИЯ
1 Сравни: Zobek T., Zych A. Stownik rosyjsko-polski, polsko-rosyjski. Warszawa, 1998; далее —ZZ.
2 W kazdym zreszUipunkcie niniejszych uwag celowo nie przytaczam wiçkszej liczby ilustracji negatywnych, poniewaz ich wyszukiwaniem zajmuj^ siç shichacze mojego seminarium leksykograficznego.
3 Oto jej probka: «Wiçkszosc dzisiejszych maturzystôw nie miato juz do czynienia z tym jçzykiem w ogole» (s. 6 Przedmowy).
