CC BY
56
ԳԼՈԲԱԼԱՑՄԱՆ ԲԱԶՄԱՉԱՓՈՒԹՑՈՒՆԸ ԵՎ ՀԱՆՐԱՑԻՆ ԱՆՎՏԱՆԳՈՒԹՑԱՆ ԱՊԱՀՈՎՄԱՆ ՑԱՆՑԱՑԻՆ ԲՆՈՒՑԹԸ
Կարեն Գալռյան'
Գլոբալացումը որպես բազմաչափ գործընթաց, համամարդկային և ազգային շահերի, մարդու իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության, խոցելի խմբերի և էթնիկական փոքրամասնությունների ինքնության արդիականացման և գլոբալ անվտանգության քաղաքականության միասնությունն է:
1. Ցաեցայիե կառավարումը և
գլռբալացմաե մարտահրավերները
Հանրային և քաղաքական կառավարման գործընթացում տեղի ունեցող արմատական փոփոխությունները վկայում են, որ 21-րդ դարի մարդկությունն աստիճանակարգային և ցանցային կառավարման համակարգերի զուգամիտման ականատեսն է: Գլոբալացման այս բազմաչափ գործընթացում լայնորեն կիրառվում է ցանց «network» եզրույթը, այստեղից էլ' ցանցային կառավարում, ցանցային գիտակցություն, ցանցային իրականություն, ցանցային նպատակներ և այլն:
Ցանցային կառավարումն իր ռազմավարությունը կառուցում է պետության և հասարակության, հասարակական կյանքի հանրային, մասնավոր և խմբային սեկտորների միջև փոխհարաբերությունների վրա: Ինչպես նշում են Աթկինսոնը և Քոուլմանը, տարբեր մակարդակներում ինքնադրսևորվող և ինքնակառավարվող սոցիալական ցանցերին բնորոշ են այսպես կոչված «հատվածային մակարդակով պետական ինքնուրույնության» չորս պայման, իր դերի մասին հստակ պատկերացում, իր մանդատի հիմքում ընկած արժեքների համակարգ և նախարարի (կաոավարչի) աջակցություն, մասնագիտական գիտեշիքներ և վարք, որը համոզում է պատվիրատուներին, օրենքների և կանոնակարգերի հետևողականորեն պահպանվող փաթեթ, և իր մանդատին վերաբերող տեղեկատվություն ստանալու կարողություն [1, p. 80-81]: Նշված հեղինակները դիտարկում են ցանցային կառավարման ութ մակարդակ: Անշուշտ, ավելի մեծ տեղեկատվահաղորդակցական հոսքերի դեպքում կաճի
ԵՊՀ հանրային կառավարման ամբիոնի ասպիրանտ:
100
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
Կ. Գալոյաե
նաև ցանցերի մակարդակների թիվը: Օրինակ, Վաե Վաարդեեը պնդում է, որ ցաեցայիե կառավարման կարևոր չափանիշներ են' «(1) դերակատարները, (2) գործառույթը, (3) կառուցվածքը, (4) իեստիտուցիոեալացումը, (5) վարվելակերպի կանոեները, (6) իրավասությունների հարաբերությունները, (7) դերակատարների ռազմավարությունը» [2, p. 32]:
Գլոբալացումե իսկապես բազմամակարդակ երևույթ է, որն իրականացվում է բազմաթիվ ֆորմալ և ոչ ֆորմալ ինստիտուտների միջոցով: Սակայն այս բազմաչափությաե մեջ որոշիչ է հասարակության քաղաքական համակարգի գերակա ինստիտուտի' պետության դերը: Դեռ իր ակունքներից' իբրև սոցիալական երևույթ, պետության հիմնական նպատակներից է աշխարհագրական սահմանված տարածաշրջանում հանրային անվտանգության ապահովումը և արտաքին, և ներքին սպառնալիքներից: Քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական բազմաթիվ վերափոխումների ընթացքում, անցնելով ազգայնականության հաստատման, արդյունաբերական հեղաշրջումների, համաշխարհային պատերազմների և միջուկային զենքի ստեղծման գործընթացներով, պետության ինստիտուտը շարունակում է պահպանել կազմակերպված պաշտպանության և ազգային անվտանգության ապահովման իր առաջնային դերը:
Գլոբալ մարտահրավերները ներգործել եե հզորության տարբեր մակարդակներում գտնվող բոլոր պետությունների վրա և պահանջում եե միասնական միջոցների ձեռնարկում, քանի որ ավանդական ներպետական անվտանգության ծրագրերը նախատեսված չեն դրանց արդյունավետ կասեցման համար: Փեեսիլվաեիայի համալսարանի պրոֆեսոր Ն.Ռիփսմաեը գտնում է, որ պետությունների մեծ մասն սկսել է պայքարել մարտահրավերների դեմ իրենց անվտանգության հաստատությունների կառուցվածքային փոփոխությունների և թե ազգային, թե միջազգային մակարդակներում համագործակցածն անվտանգության քաղաքականությունում դերակատարում ստաեձեե-լու միջոցով: Նրա կարծիքով, պետությունները հետամուտ եե լինում այս գործընթացին, քանի որ պատմականորեն «...այն պետությունները, որոնք ձախողվել եե ազգային աեվտաեգություեե ապահովող այսպիսի փոփոխությունների իրականացման ժամանակ, հանգել եե տառապալից հետևանքների և ապագայում էլ ականատես կլինեն այնպիսի պառակտումերի, որոնք կթուլացեեե իրենց տեղը թե տնտեսության և թե անվտանգության դաշտում» [3, с. 5]: Նման ճակատագրի չարժանանալու նպատակով պետության որպես քաղաքական համակարգի գերակա ինստիտուտի, առաջնային գործառույթն ազգային անվտանգության ապահովումն է' զուգորդված ռեալիզմով, որն ուշադրությունը կենտրոնացնում է ազգային սահմանների, ֆիզիկական և հիմնարար արժանիքների պահպանմանը:
Տվյալ պայմանների առկայության դեպքում ազգային, էթնիկ, կրոնական,
101
Կ. Գալոյաե
21 ֊րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
մշակութային և դասային մակարդակների միջև արդյունավետ ու պատճառաբանված հաղորդակցությունն այլևս գլոբալացման դերակատարի ցանկության ընտրության արդյունք չէ, այն պոստմոդեռն աշխարհի իրականության անհրաժեշտ մասն է [4, p. 63]: Այս համատեքստում աշխարհում տեղի ունեցող գործընթացների գլխավոր դերակատարը դառնում է մարդը, որն արդեն ապրում է իր իսկ արարած <<նոր ժողովրդավարության» պայմաններում: Համ-ընդգրկուն փոխակերպումները, տեխնոլոգիաների զարգացումը և տեղեկատվական ռեսուրսների անսահմանափակ հասանելիությունն էապես արագացնում են ինքնաբացահայտման, ինքնահաստատման գործընթացները' ապահովելով ընտրության ազատություն մեր մոլորակի համարյա յուրաքանչյուր բնակչի համար [5, c. 26-27]: Հետինդուստրիալ հասարակությունն ամենից առաջ մարդկանց միջև փոխազդեցությունն է, որտեղ մարդիկ սովորում են միասին ապրել, իսկ կապվածությունը տեղեկատվահաղորդակցական ռեսուրսների իրատես օգտագործման արդյունք է: Հասարակության կառավարման բյուրոկրատական հիերարխիկ ձևին փոխարինելու են գալիս հասարակության վարչական կազմակերպման նոր' ցանցային ֆորմալ և ոչ ֆորմալ ձևեր: Բացի պետական ինստիտուտներից, հանրային անվտանգության ապահովման գործընթացներին մասնակցում են նաև վերազգային, վերպետական ինստիտուտները և բոլոր այն միջազգային կառույցները, որոնց ցանցային գործունեությունը կարող է լինել և ինստիտուցիոնալացված, և ոչ:
Հանրային անվտանգության ապահովման գործում մեծ դեր ունեն տեղե-կատվական-հեռահաղորդակցական տեխնոլոգիաները, որոնք, ինչպես նշում է Է.Կաստելսը, «թեպետ հասարակությունը չի պատվիրակում, սակայն հիմնականում դրանց կրողն է հանդիսանում, չնայած կարող է օգտագործել պետության ներուժը և կասեցնել դրանց առաջխաղացումը: Կամ հակառակը' պետության հետ համատեղ կարող է արագընթաց զարկ տալ տեխնոլոգիական ոլորտի արդիականացմանը և ապահովել դրանց անմիջական ներթափանցմանը ինչպես կառավարման, այնպես էլ հասարակական ակտիվ գործունեության ոլորտ» [5, c. 28-29 ]:
Տեղեկատվական-հեռահաղորդակցական տեխնոլոգիաների աստիճանական զարգացումը ֆորմալ և ոչ ֆորմալ կազմակերպություններին ամենա-անհավանական ուղիներով միավորվելու կամ բաժանվելու նոր, աննախադեպ հնարավորություններ է ստեղծում' տեղեկատվական անվտանգության ապահովման ակնկալիքով: Տեղեկատվական ցանցի, մասնավորապես' Ինտերնետի տարածման արդյունքում հնարավոր է դարձել հետևել անընդհատ թարմացվող ներդաշնակ և աններդաշնակ տեղեկատվության շարժին և նորություններ ամբարել ցանկացած երևույթի վերաբերյալ [6, p. 2-6, 9-11]:
Մարդկության մուտքը տեղեկատվության դարաշրջան իր արագությամբ, անսպասելիությամբ և անկանխատեսելիությամբ, լի է բազմաթիվ անո-
102
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
Կ. Գալոյաե
րոշություեեերով: Վերջիններիս կանխատեսման և հանրային անվտանգության քաղաքականության իրականացման համար մասնակցությունը գլոբա-լացման բազմաչափ գործընթացներին զարգացող երկրների, այդ թվում նաև ՀՀ-ի համար դարձել է հրամայական: Շնորհիվ տեղեկատվական-հեռահաղոր-դակցական տեխնոլոգիաների մենք բոլորս կերպափոխվել ենք և շարունակում ենք փոխվել. մեր հոգեբանության մեջ, աշխարհայացքում, շրջապատող աշխարհում տեղի են ունենում արագընթաց փոփոխություններ ուղղված ոչ միայն նյութական, այլև անվտանգության ապահովման պահանջմունքներին [3, c. 21-22]: Արձագանքն այս ամենին լինում է երբեմն դրական, երբեմն բացասական, իսկ վերջինիս դեպքում նոր արժեքների մուտքը մեզ շրջապատող աշխարհ իրարամերժ գնահատման է արժանանում: Այս շրջադարձերն անբացատրելի բնույթ ունեն, դրանք հայ իրականությունը կապում են այսպես կոչված նոր կենսակերպի և քաղաքական գործելակերպի հետ, մենք ակամա դարձել ենք այդ գործընթացի անբաժան մասնիկը կրելով ժամանակի պիտակ հանդիսացող' «տեղեկացված քաղաքացի» անվանումը:
Տեղեկատվական-հեռահաղորդակցության ձևերի կատարելագործումը հասարակության համար ձևավորել է ցանցային կենսակերպ, որը ենթադրում է տրված ժամանակի մեջ գործունեության բազմաչափություն' մրցունակ մասնակցություն, ազատ ժամանակի ռացիոնալացում, շարունակական կրթության միջոցով կիրառական գիտելիքների լեգիտիմացում, նորացում, այլընտրանքային ապագայում սոցիալական տարածության ընդարձակում, ինչպես նաև տարաբնույթ (գերիռացիոնալ-սուրիալ) ծառայությունների մատուցում [7, с. 1415]: Ցանցային գործունեության հիմքը կազմող այս կենսակերպը հարաբերական անկախության մեջ բացահայտում է «Ես»-ի հնարավորությունները և ար-դիականացնում հանրային անվտանգության համակարգը: Որպես նոր սոցիալական հեղափոխություն այս գործընթացը տեղեկատվական-հեռահաղորդակ-ցական տեխնոլոգիաների զարգացման արդյունքում խելոքացնում է զանգվածներին' հանրային կյանքում նվազեցնելով հեղափոխականացվածությունը: Վե-րոնշյալը փաստենք Հ.Ռեյնգոլդի հետևյալ դրույթով. «Փոխվում է մարդկանց վարքաբանությունը. նրանք դառնում են առավել հարմարվող, ինքնավստահ, քանի որ իրենց ձեռքում կամ պայուսակում ունեն գերհամակարգիչներ, հարաբերվում են WIFI-ի օգնությամբ, ծառայություններ են մատուցում միմյանց' ստեղծելով կոնֆորմիստական անվտանգություն» [8, с. 13]: Այս թվացյալ հարաբերական անկախությունը, այնուհանդերձ, պատճառահետևանքային գործընթացների արդյունք է, քանի որ բազմաչափ գլոբալացման մարտահրավերներին պատասխանելու երաշխիքը ոչ միայն նոր մարտահրավերներ նետելն է, այլև սոցիալական տարածությունն ընդարձակելն անկախ վերջինիս աշխարհագրական դիրքից:
Տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կտրուկ զարգացման և հասարակական համակարգի կերպափոխության հետևանքով զանգվածային հասարա-
103
Կ. Գալոյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
կություեից անցում է կատարվել դեպի ցաեցայիե' տեղեկատվական հասարակություն: Ցաեցայիե հասարակությունում ձևավորված կառավարման համակարգերն ըեդարձակել եե տարածության և ժամանակի շրջանակները, ինչն արմատապես արդիակաեացրել է հասարակության պատկերացումները հանրային անվտանգության վերաբերյալ և ըեդարձակել տարաբնույթ տարածքներում <<Ես»-ի ցաեցայիե կենսակերպի կառավարելիության սահմանները:
Այսպիսով' ցանցերը համախմբում եե միևնույն շահերը հետապեդող սոցիալական միավորների, որոնք տարբեր մակարդակներում հանրային անվտանգության քաղաքականության ապահովման, վերլուծման և կանխատեսման գործընթացներն արդիակաեացնելու նկատառումներով մրցունակ մասնակցություն եե ցուցաբերում ինչպես հանրային և քաղաքական կառավարմանը, այնպես էլ քաղաքացիական հասարակության գործաոեմաեը:
Այս գործընթացը ենթադրում է, որ հասարակությունն այլևս միայն չի կառավարվում կենտրոնացված ինստիտուտի' պետության կողմից, այլև ընդունակ է ձևավորել բազմադերայիե հանրային կեցության անվտանգ կազմակերպման տարածություն' տարաբնույթ մասնակիցներով: Արդյունքում ձևավորվել է ցաեցայիե հասարակություն, որը, սոցիոլոգ Մ.Կաստելսի պեդմամբ, հանրային կառավարման նոր մոդել է: Իսկ բյուրոկրատական ապարատի ապակեետրոեացմամբ զուգամիտված սոցիալական ցանցերի ակտիվ գործունեությունը կհաեգեցեի կառավարման ոլորտի թափանցիկության հաստատմանը և կնպաստի գլոբալ կառավարման համակարգ ինտեգրվելու գործընթացին: Սոցիալական ցանցերի սրընթաց տարածումը հասարակական կյանքի կառավարման տարբեր ոլորտներում քաղաքացիների «մասեակցայիե հնարավորությունները» բարձրացնելու, քաղաքական որոշումների կայացմաեը նրանց ներգրավելու, «իշխաեություե-ժողովուրդ» երկխոսության կայացմաե նպատակ եե հետապնդում: Ավանդական բյուրոկրատական կառույցներն աստիճանաբար ընդունելով ցանցերի հեղինակությունը համապատասխան տեղ եե հատկացնում իեքեածրագրավորվող, իեքեակառավարվող այս միավորումներին, որոնց համախմբման առանցքային սկզբունքներն եե ապակենտրոնացումը, մասնակցությունը և հանրային անվտանգության ապահովումը:
Վերոշարադրյալը հնարավորություն է տալիս ընդունել հանրային անվտանգության ապահովման գործընթացի վրա սոցիալական ցանցերի ներգործության հետևյալ հիմնավորված կեեսասոցիալակաե սկզբունքները.
• ապակենտրոնացված աստիճանակարգություն, որը մրցակցային մասնակցության միջոցով ընդլայնում է զարգացող սոցիալական ցանցերի գործունեությունը,
• բազմադերայիե կառավարման դաշտ, որտեղ քննարկումների և ընդհանուր պատասխանատվության արդյունքում կընդունվեն և հանրային անվտանգությանը վերաբերող բանաձևեր, և կհստակեցվի յուրաքանչյուր դերակատարի պատասխանատվության մակարդակը,
104
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
Կ. Գալոյաե
• հետևողական ուշադրություն, ձևավորելով հոգեբանական հարմարվողա-կանություն' ուրվագծում է փոխօգնության և փոխլրացման երևույթների մուտքը հանրային անվտանգության քաղաքականության համակարգ:
Այսպիսով' ցանցերի հայեցակարգը հանրային անվտանգության ձևավորման մշակման, իրականացման և բնականոն արդիականացման գործընթացում որոշիչ դեր ունի քաղաքացիական հասարակության և պետության, միջին խավի կայացման, քաղաքական ընտրանու ճնշման խմբերի փոխհարաբերությունների նորմավորման գործընթացում: Այս մոտեցման համատեքստում հասարակական համակարգի հետխորհրդային կերպափոխմանն ուղեկցող անկայունության և ռիսկի աճի պայմաններում հնարավոր է հանրային անվտանգության քաղաքականության կառուցվածքում հստակեցնել քաղաքական որոշումների մշակման, ինչպես նաև սոցիալական հարաբերությունների գլոբալացման և պետության ու քաղաքացիական հասարակության փոխհարաբերությունների ձևաչափերը: Միաժամանակ, կարելի է բացահայտել նաև հանրային անվտանգության քաղաքականության վերլուծության, կանխատեսման և արդիականացման տեղեկատվական աղբյուրները և այլընտրանքային հնարավորությունները: Գլոբալացման արդյունքում ի հայտ եկած նոր աշխարհակարգի տարբերակիչ գծերն են.
• «ազգային հզորություն» հասկացության ցանցավորում
• իրավական հիմքերի ինստիտուցիոնալ երկվություն (ազգային և միջազգային)
• աշխարհում տեղի ունեցող գործընթացներից մեկուսացման անհեռանկարայնություն' «քաղաքականություն զրոյական արդյունքներով
(Ջ.Սարտորի)»
• կառավարողների գործառույթների անձնագրավորում' համաձայն պարտականությունների և հատկանիշների սանդղակավորման
• տարաբնույթ ինտեգրացիոն գործընթացների խթանման և ինտենսիվության աճ
• ներքին և արտաքին քաղաքականության միջև անջրպետի վերացում:
Ազգային հզորության ավանդական չափանիշներին (տարածք, բնակչություն, տնտեսական զարգացման աստիճան, բանակի զինվածության և մարտունակության մակարդակի աճ, գիտատեխնիկական ինովացիա, համագործակցության համակարգ և այլն) զուգահեռ հանդես են գալիս նոր գործոններ' տեղեկատվական-հեռահաղորդակցական, նոր դիրքեր աշխարհի ֆինանսական շուկաներում, նոր տեխնոլոգիաների յուրացման արագություն, միջազգային կազմակերպությունների միջոցով անվտանգությանն ուղղված տարբեր երևույթների վրա ազդելու հնարավորություն: Տեղի ունեցող փոփոխություններն ընդարձակել են միջազգային մարդասիրական իրավունքը, որը հենված
105
Կ. Գալոյաե
21 րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
է աշխարհաքաղաքացու իեստիտուտի ձևավորման գործընթացի վրա: Տվյալ պարագայում իրավական համակարգերի համըեդհաերացումը խթանում է այլ գլոբալիզացիոե գործընթացների զարգացումը, այդ թվում' աշխարհի տնտեսության ձևավորումը, հեռուստահաղորդակցությաե բուռն աճը, միջազգային հարթակում զանգվածային տեղեկատվության միջոցների ընդարձակումը, ազգաբնակչության արտագաղթը, տուրիզմը և այլե [9, с. 85-86]:
Որպես այս օբյեկտիվ երևույթի կառավարելիությունն ապահովող դերակատար մերիտոկրատակաե էլիտաե1 եոր որակներ է ձեռք բերում: Պայմանավորված տեղեկատվահաղորդակցակաե տեխնոլոգիաների հեղափոխությամբ, Ինտերնետի եոր հնարավորությունների ըեդարձակմամբ G-8-ի, G-20-ի պետությունների մերիտոկրատակաե էլիտաե վարչաիետելեկտուալ և ռազմավարական գործունեություն է ծավալում կորպորատիվ շահերի և համագործակցության հիմաե վրա: Արդյունքում եթե ազգային կառավարող դասի ինքնությունը հարահոս արդիականացման չի ենթարկվում և պատրաստ չէ պատասխանելու արտաքին մարտահրավերներին, ապա գլոբալ իեստիտու-ցիոեալ համակարգում գործող մերիտոկրատակաե էլիտայի տարաբնույթ խմբերը շահարկում եե ազգային, տարածաշրջաեայիե անվտանգության շա-հայիե համակարգը հօգուտ գլոբալի:
Հաստատվում եե մեգահասարակություեեեր, որոնք ցաեցայիե գործունեության համար ստեղծում եե եոր սոցիալական տարածություններ' ներառելով զարգացման միևնույն մակարդակում գտնվող մի քաեի հարևան պետությունների տարածությունները: Աեդրազգայիե տարածություններում գոր-ծառող նոր հասարակական ու մասնավոր ինստիտուտների աճն աննախադեպ մարտահրավեր է նետել պետության ինքնիշխանությանը: Բազմաչափ գլոբալացմաե տեսաբան, բրիտաեացի Դևիդ Հելդե ուսումնասիրել է գլոբա-լացմաե արդյունքում պետության իեստիտուտի գործառույթների փոփոխությունների հիեգ հիմնական տարբերակ.
• Ազգային կառավարություններն այլևս չեե հանդիսանում հաերայիե անվտանգության և իշխանության միակ կրողները: Ցաեցայիե գործունեություն ծավալած տեղական և միջազգային տարաբնույթ կազմակերպություններն իրեեց վարչական և ռազմավարական կառավարող էլիտաեե-րի օգնությամբ հնարավորություն եե ստացել գործառել ազգային սոցիալական տարածություններում:
1 Մերիտոկրատիա - լատ. meri(tus) - արժանավոր, և հուե. kratos— իշխանություն - ծառայության (եաև արժանիքների) համար ստացած իշխանություն, կառավարելու իրավունք: Հասկացությունը շրջանառության մեջ է դրվել անգլիացի սոցիոլոգ Մ.Յաեգի կողմից, ի հակադրություն «արիստոկրատիայի» հայեցակարգի: 1958թ. հրատարակած «Մերիտոկրատիայի բարձրացումը, 1870-2033» հակաուտոպիայում Մ.Յաեգը երգիծանքով նկարագրում է հիմնականում մտավորականությունից կազմված, եախաձեռեողակաե ունակություններով օժտված, այսպես կոչված «եոր օլիգարխիայի» իշխանության կրախը: Նեոկոեսերվատիվ ուղղության ներկայացուցիչները (Զ.Բժեզիեսկի, Մ.Պլաետեր և այլք) տերմիեիե տվեցին դրակաե բովանդակություն և ձևավորեցին մերիտոկրատիայի քաղաքական մի տեսություն, որը կոչված է արդարացնելու «եոր' իետե-լեկտուալ էլիտայի» գերազաեցություեե այլոց վրա (տե ս ՄՄարգարյաե, Քաղաքական էլիտա, Երևաե, «Պետական ծառայություն», 1999թ., էջ 50):
106
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
Կ. Գալոյաե
• Ազգային պետությունն իեքեորոշմաե և անվտանգության ապահովման միակ աղբյուրը չէ։
• Մարդու իրավունքները գերակայում են ինքնիշխանության գաղափարին' պայմանավորված իշխանության և անվտանգության փոխհարաբերությունները կառավարող էլիտայի որպիսությամբ, որը հանդես է գալիս որպես նոր հանրային կառավարման սկզբունքների կրող։
• Միջազգային իրավունքի սահմաններում հնարավոր չէ միանշանակ լուծել էթնիկական բախումների, ցեղային տարաձայնությունների և կլանա-յին էլիտայի գործունեության արդյունքում ի հայտ եկած սահմանային խնդիրները։
• Համակարգված կերպով պարզաբանված չեն ներքին ու արտաքին հիմ-նախնդիրների (էկոլոգիական, միջուկային թափոնների կառավարման, մարդկային ռեսուրսների զարգացման) լուծման մեխանիզմները, բացի դրանից, քաղաքական տարածությունն այլևս չի սահմանափակվում միայն պետության տարածքով [10, p. 2-8]:
2. Գլոբալացումը և <ոսկե միյիարդի» ցանցային գործուևեությռւհը
Ակնհայտ է, որ «ոսկե միլիարդը» «...գաղափարապես բեռնավորված» ուժեղ սոցիալական միավոր է, որը, ունենալով մրցունակ կրթություն, կարողանում է բարձր եկամուտներ ստանալ կամ ազդելով կառավարության գործունեության վրա, կամ հավաքագրվելով դրա զարգացման մեջ: Միաժամանակ, նրանք կարող են հանդիսանալ խմբիշխանական (օլիգարխիկ), մեկուսախմբային (կոր-պորատիվ), սահմանային (մարգինալ) որոշումների կայացման դերակատարներ' շահարկելով հանրային շահը: Փաստորեն, «ոսկե միլիարդը» կառավարության գործունեության վրա կարող է ունենալ ինչպես հումանիստական, այնպես էլ ոչ հումանիստական ազդեցություն: Այսպես, երբ ՄԱԿ մի շարք փորձագետներ հայտարարում են, որ երկրի վրա բարեկեցիկ կյանքը հնարավոր է միայն մեկ միլիարդ մարդու համար, նրանք, ըստ էության, նկատի ունեն «ոսկե միլիարդին» [11]: Սակայն «ոսկե միլիարդը» որպես գիտելիքի կառավարման միջոցով մարդկային կապիտալի իրացման ուղիների արդիականացման գործընթացի պատասխանատու, պարտավոր է նպաստել գլոբալ կառավարման համակարգում բարեկեցիկ պետության և քաղաքացիական հասարակության ձևավորմանն ու կայացմանը: Քաղաքացիական հասարակությունն իր հերթին նպաստում է կառավարության գործունեության մեջ «ոսկե միլիարդի» մաս կազմող մարդկանց գիտակցության մեջ ամրագրելու հանրային շահերի ապահովման անհրաժեշտությունը համընդհանուրի բարեկեցության համար: Տվյալ սկզբունքի հետ կապված հատկանշական է Կ.Թորեսի հետևյալ միտքը. «.Կրթված քաղաքացիները համարվում են թանկարժեք ունեցվածք. կրթական հաստատություններն անհատներին սոցիալականաց-նում են յուրահատուկ ձևերով' ժողովրդավարական կամ հակաժողովրդավա-րական կառույցների հանդեպ ստեղծելով առանձնահատուկ քաղաքական
107
Կ. Գալոյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
կողմնորոշումներ» [12, էջ 47]:
Կառավարության գործունեության վրա «ոսկե միլիարդի» երկակի ազդեցությունը քննարկելով նոր ազատականությունը մարդկային կայուն զարգացումը դիտարկում է նոր «գերմարդու» ստեղծման համատեքստում, այսինքն' գիտելիքահենք տնտեսության միջոցով նոր գլոբալ հասարակության հաստատման նախագիծն իր ցանցային ծայրամասերով և կենտրոններով լի է անորոշություններով, տարաբնույթ բախումներով, միաժամանակ տրոհված է և օտարված: Նոր ազատականության հոգևոր առաջնորդ Ֆ. ֆոն Հայեկը չի մերժում սովորական մարդկային համերաշխությունը. վախի, օտարման և տառապանքի բնազդներին ընդդիմանալու նկատառումներով կառավարման գործընթացում ներդրվող նոր տեխնոլոգիանները հնարավորություն են տալիս մեծացնել ազատության տիրույթները: Կանխվում է ծայրամասերից դեպի կենտրոններ արտագաղթը, զարգացող երկրներում մեծանում է գիտելիքի կառավարման դերը մարդկային կապիտալի արդիականացման գործընթացում' ընդարձակելով գիտելիքահենք տնտեսության զարգացման և աշխատանքի միջազգային նոր բաժանմանը մասնակցելու հնարավորությունները: Աս պարագայում հանրային անվտանգության ապահովման գործընթացում գիտելիքի կառավարումը հենվում է մարդկային կապիտալի իրացման ուղիների արդիականացման հետևյալ գործոնների վրա.
• Բարձր մրցունակություն սոցիալական բոլոր տարածություններում
• Բարձր վարձատրություն' ամրագրված պայմանագրային հիմունքներով
• Բարձր շարժունակություն և նախաձեռնություններ' ինովացիաների
խթանում:
Ամփոփենք. գլոբալացման բազմաչափ գործընթացն աննախադեպ մարտահրավերներ է նետել զարգացման տարբեր մակարդակներում գտնվող երկրների հանրային անվտանգությանը: Նոր աշխարհակարգը հենց իր ձևավորման ընթացքի մեջ հարկադրված է վերիմաստավորել և տեղական, և տա-րածաշրջանային, և գլոբալ հանրության համար առկա սպառնալիքները, որն էլ ենթադրում է համընդհանուր անվտանգության հայեցակարգի ընդունում: Զանգվածային աղքատությունը, տնտեսական հետամնացությունը, էթնիկական ընդհարումները, տարաբնույթ ահաբեկչական գործողությունները, կոռուպցիան, թրաֆիքինգը իրենց ցանցային դրսևորումներով, լուրջ վտանգ են հանրային անվտանգության ապահովման համար: Չնայած միջազգային կառույցների ծավալած գործունեությանը և առկա պայմանագրերին, այնուհանդերձ, հնարավոր չէ կանխատեսել էկոլոգիական, տնտեսական, պարենային, ժողովրդագրական, տեղեկատվական և այլ ոլորտներում առկա ճգնաժամերի ազդեցությունը ռազմաքաղաքական անվտանգության ապահովման վրա: Այս ամենն առավել քան սրվում է առկա տեղեկատվական պատերազմների արդյունքում, որոնք ընթանում են միջէթնիկական բախումների, միջպետական հարաբերությունների սրման, միջէլիտային անհանդուրժողականության պայմաններում: Նետված մարտահրավերները, որոնք սպառնալիք են հանրային
108
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
Կ. Գալոյաե
անվտանգությանը, նպատակահարմար չէ դիտարկել «քաղաքակրթությունների բախման» (Ս.Հաեթիեգթոե), «երրորդ համաշխարհային պատերազմի մեկնարկի» (Ֆ.Էնգելհարդ), աշխարհի բաժանումը «խաղաղության և ընդհարման գոտիների» (Հ.-Հ. Հոլմ և Գ.Սորենսեն) սցենարների տիրույթներում: Տեղական, տարածաշրջանային և գլոբալ հանրային անվտանգության ապահովման համար անհրաժեշտ է արդիականացեել ազգային պետական անվտանգության հաստատման ռազմավարության հայեցակարգը: Այդ առումով կարևորվում են համընդհանուր վարքագծի կանոնների ու օրենքների (օրինակ' ուժի կիրառման արգելքը, մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքների և ազատությունների պահպանումը, խոցելի խմբերի մասնակցությունը) ընդունում, որոնք իրենց սոցիալ-հոգեբանական և սահմանադրաիրավական հիմքերով հրամայականներ են' նոր հանրային կառավարման սկզբունքների հաստատման գործընթացում:
Տարբեր տարածաչափություններում հանրային անվտանգության ապահովման համար մշակվող հայեցակարգում անհրաժեշտ է համակարգել մարդկության առջև ծառացած և ավանդական, և ոչ ավանդական սպառնալիքներն ու վտանգները, որոնք կարող են կերպափոխվել բազմաչափ գլոբալիզացիոն գործընթացների հետևանքով:
Գլոբալացման բազմաչափության պայմաններում ՀՀ հանրային անվտանգության ապահովման համար կարևոր է թե ազգային և թե միջազգային ներդրումով մասնակցել պատմական այս գործընթացի ծավալմանը: Միայն նմանատիպ քաղաքականությամբ հայ հասարակությանը հնարավորություն կընձեռվի բացահայտել իր ուրույն դերը, տեղն ու նշանակությունը գլոբալ հանրությունում: Ժամանակի մարտահրավերներին պատասխանելու համար այսօր անհրաժեշտ է ունենալ համամարդկային և ազգային արժեքների հիմքի վրա զարգացող բարեկեցության պետություն, որն իր կառավարման համակարգով և գործունեությամբ դինամիկ կերպով կմասնակցի գլոբալ անվտանգության արդիականացմանը:
Սեպտեմբեր, 2010թ.
Աղբյուրներ և գրականություն
1. Atkinson M.M., Coleman W.D, The state, business and industrial change in Canada. Toronto: University of Toronto Press, 1989.
2. Van Waarden, Dimensions and types of policy networks, European Journal of Political Research, 1992.
3. Тихонова С.В, Халин КЕ, Политическая мифология в сетевом обществе: от смерти политики к умным толпам, Вестник Московского университета: социология и политология , серия 18, N3. 2008.
4. Harry Anastasiou, The Communication Imperative in an Era of Globalization: Beyond Conflict-Conditioned Communication, Spring 2007.
5. Кастельс М, Информационная эпоха: эконамика, обшество и культура, М., 2003.
6. Manuel Castells, The Internet Galaxy: reflections on the internet, business and society, Oxford University Press Inc., New York, 2001.
109
Կ. Գալոյաե
<21-րդ ԴԱՐ», թիվ 5 (33) 2010թ.
7. Франсуа Лиотар, Состояние постмодерна, пер. с франц. Н. А. Шматко, М., 1998.
8. Рейнгольд Говард, Умная толпа: новая социальная революция, пер. с англ., А. Гарькавого, М., 2006.
9. Горбачев М.С. и др, Грани глобализации: трудные вопросы современного развития, М., 2003.
10. HeldD, McGrewA, Globalization theory: approaches and controversies, Cambridge, 2007.
11. Кара-Мурза С, Концепция «золотого миллиарда» и Новый мировой порядок // www.bookz.ru (30.07.2010).
12. Թորես Կ Ա, Ժողովրդավարություն, կրթություն և բազմամշակութայնություն. քաղաքացիության երկընտրանքները գլոբալ աշխարհում, Եր., 2005:
МНОГОМЕРНАЯ ГЛОБАЛИЗАЦИЯ И СИСТЕМА ОБЕСПЕЧЕНИЯ ОБЩЕСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ
Карен Галоян
Резюме
При вызываемых глобализацией изменениях современных социальных условий, основанных на системе независимых национальных государств, сам глобализационный процесс может рассматриваться в качестве возрастающей угрозы общественной безопасности стран, находящихся на разных уровнях развития. Новый миропорядок вынужден предоставить более подходящее, современное значение местной, региональной и глобальной общественной безопасности, которое и станет концепцией общей (всемирной) безопасности. В статье отмечается, что выявляемые в разных государствах массовая бедность, экономическая нестабильность, этнические конфликты, разнообразные террористические акты, коррупция, траффикинг являются скрытой угрозой поддержанию общественной безопасности. Несмотря на все меры, предусмотренные международными организациями и договорами, все еще невозможно предусмотреть влияние всех этих экологических, экономических, демографических, информационных и прочих бедствий на обеспечение гражданской и военной безопасности. Для обеспечения национальной безопасности на местном, региональном и глобальном уровнях, очень важно модернизировать концепцию национальной безопасности внутри каждого национального государства. С этой точки зрения особая важность придается следованию общим поведенческим законам и правилам (например, разрешение на использование силы, защита неотъемлемых прав и свобод человека и гражданина, работа с наиболее уязвимыми группами и т.д.), которые являются обязательными для утверждения новых принципов государственного управления.
110
