CC BY
15ОМ1Р1 МЕН ЭНЕРШ ¥ШТАСТЫРГАН ¥ЛТ КАЛАМГЕР1-ЭЗ1ЛХАН
Н¥РШАЙЬЩОВ
Асем ЕрFалиевна Абдурахманова
Ташкент облысы Шыршык мемлекеттiк педагогика институты Казак; тш жэне
эдебиет багытынын, 1-курс студентi.
Гылыми жетекшга: Жандос Абдазимович Байзаков
АННОТАЦИЯ
Кызыл эскер майталманы, шыгармада eзiндiк стильге ие каламгер, казак эдебиетшде орны толмас iз калдырган кeрнекi акын.
Кштт сездер: кiнэрат, согым уакыты, eзiндiк стилi, тырнак алды туынды, жауга шапкан, есiм езгеру, редактор, сюжет, солдат.
AZILKHAN NURSHAIKOV, A NATIONAL WRITER WHO COMBINED HIS
LIFE AND ART
He is a veteran of the Red Army, a writer with his own style in the work, an outstanding poet who has left an irreplaceable mark in Kazakh literature.
Keywords: guilt, beating time, original style, quoted derivative, enemy attack, name change, editor, plot, soldier.
KYmri махаббат кана куйеудщ бойындагы кшэратты жецедг KymTi махаббаты бар акылды, сабырлы эйел гана жаман жтттен жар жасап алады. Содан кешн олар бiрiнiц айтканынан бiрi шыкрай сыйласымды, тату-тэгл eмiрдi бастарынан кешiредi. Бул жолда эйелдщ кеп кажыр, кайраты жумсалады. Ол жаксы жарды содан соц барып табады. Адам бойындагы, эшресе кыз бойындагы
касиет ана берген тэрбиеден гой.
Эзшхан Нуршайыков
К1Р1СПЕ БОЛ1М
Казак халкына ешпес мура калдырган жазушы Эзшхан Нуршайыков 1922 жылы 15 желтоксанда Шыгыс Казакстан облысы, Жарма ауданында дуниеге келген. Оныц айтуынша "Туган жылым ескimе ит жылы екен, бiрак кай жылы, кай айда туылганымды еmкiм бiлмеген. Ит деп жацаша 1922 жыл белгiленген. Ал туылган айымды согым уакытына болжалдап кедей отбасында туылганым Ymiн желтоксан айы деп, кYнiне келсек eзiм айдыц басы емес, соцы емес, айдыц ортасы
ABSTRACT
болсын деп белгiледiм. М^нын, барлыгын есейгешмде экемнен с^рап бiлдiм. Осылай деп ес бiлгенiмде жазатын болдым"- деп айтады esiRHiH естелiктерiнде.
НЕГ1ЗГ1 БОЛ1М
Эзiлхан Нршайыковтыц анасы- М^хтар болган. Анасы ауыл арасында танылган eлецшi, эншi, айтыскер. М^хтар ханым Эзiлханныц ец тэттi балбырауын балалык шагында, ягни алты-жетi жаска толганда ауруга шалдыгып калады.
Акынныц карындасы Мэлике, бiр жасар КYлзахан атты туган бауырлары бар. Анасы ауруга шалдыкканда экесi Семейге емдетуге апарады. Сол жерден экесi жалгыз оралып, анасы сауыкканша дем алып, емделш шыгуын айтады. Арадан бiр жыл eтiп экесi Н^райша есiмдi эйелдi жар еткен екен. Эзiлхан ауылда оку окып жYрiп 1941 жылы желтоксанныц басында 1922 жылы тугандарды эскерге шакырылгандыгы туралы кагаз келедг Оны анасы шыгарып салып, экес майданда карсы алады. Экесi Нршайык 1943 жылы немiс-фашист баскыншыларына карсы Украина жерш жаудыц колынан азат етш жYрiп каза табады. Согыста жYргенде карындасы да т^рмыска шыгып кетедi. Эзiлхан Нршайык ^лы согыстан кейiн окуын жалгастырып, бiлiм нэрiмен сусындап Казак мемлекеттiк университетiн 1949 жыл бтредг "Казакстан пионер^' газетшщ 1953-1979 жылдары бeлiм мецгерушiсi, "Социалиста Казахстан" газетiндередактордыц орынбасары, эдеби кызметкер, "Кызыл ту" газетiнiц редакторы болып 1953 - 56 жылдары, Павлодар облысы "Казак эдебиетГ' газетiнiц 1961 - 63 жылдары республикалык бас редакторы, болып ж^мыс аткарды. Алгашкы эцгiме, очерктер жинагы 1956 жылы "Алыстагы ауданда" деген атпен жарык кeрдi. "Дорогие памяти" эскери-патриоттык жинагы Yшiн 1987 жылы А.А. Фадеев атындагы халыкаралык сыйлыкты алды.
Журналистж кызметпен катар эдеби ж^мыспен де айналыскан. Жазушыныц eзiндiк стилi бiртiндеп калыптасып, 40-тан астам кiтап шыгарды. Оныц iшiнде "Алыстагы ауданда", "Тыц астыгы", "Ертiс жагасында", "Жомарт eлке", "Махаббат жыры", "Махаббат кызык мол жылдар", "Акикат пен ацыз", "Ею естелiк", "Эмiр eрнектерi", "Каламгер жэне оныц достары", "Мэцгiлiк махаббат жыры" ецбектерi халык арасында мол ыкыласка бeлендi. Акынныц танымал, тырнак алды туындысы, eмiрiн eнерiмен ^штастыра "Махаббат кызык мол жылдар" атты шыгармасы жарык кeрдi. К^дай-ау, кайда сол жылдар, Махаббат, кызык мол жылдар? Акырын-акырын шегшш,
Алыстап кеттьау, кургырлар, - деп роман Абай атамыздьщ сезшен бастау алды. Шыгарманыц адамдардыц кeцiлiнен шыгуыныц бiрден-бiр себебi eмiр шындыктарын кан-капершз баяндалуында. Шыгарма окигасы сурапыл согыстыц зардабын басынан eткерген жас жтт- Ербол жайында болды. Согыстан кайтып, тыныш, риясыз eмiрге аяк баскан жас талапкердi, батыр тулгалы, жалпак беттi, кесек пiшiндi университет басшысы кабылдайды, оган аудитория багытын сштейдг Солдат ауыр салмакты керзi еттмен едендi басып, есiктен кiрдi. Аудиторияга кiруде кeз алдына басынан eткен согыс уакыты есiнен кeп уакыт кетпей жYрген, бойын туйыктык баурап алган жiгiтке, ец алгаш ^мек колын созган, оны «агай»-деп атаган Мецтай сулу болды. Мецтайды алгаш ^ргенде элдебiр кeрiнбейтiн шебердiц курсауында калгандай сезiмде болды. Шыгарманыц басты кейiпкерлерi Ербол мен Мецтай жастарга махаббат жолындагы бастан eткерген киыншылыктары мен жеткен жетiстiктерiн баяндап бередг Шыгармада тек Ерболдыц eмiрi мен махаббаты гана кeрсетiлмейдi, сонымен катар баска кешпкерлердщ eмiрiн бейнелеген. Ерболдыц ец алгашкы махаббаты ауылдагы Сэлiмасы болады. СэлiмаFа кeз кырын сала жYрген талай жiгiт " Ербол согыска кеттiм- дегендi есiтiгенде аш ауызга тигеннiц бэрi май тэрiздi боп таласа кететiн. Ауылдыц агасы БYркiтбай кыздыц колы кыскалыгынан пайдалана отырып, жары етуге мэжбYрлейдi. Ерболмен катарлас досы Заман да, оныц CYЙiктiсi Тана да сюжетте ерекше орын иелейдi. Согыс аякталып Ербол окуга тYседi, Заманныц не eлiсiн, не тiрiсiн бiлмей хабарсыз калады. Шыгарманыц соцында Тананыц сезiмi шынайы болып шыгып, Заманнан хат келедг Оны баска елге жiбергендiнiц аркасында ешкiммен хабарласа алмагандыгын айтып, ол жерде басынан киын кYн кешiрiп жаткандыгын жазады. ТYсiнiгi мол Тана бул мэселеге байыппен карап, Заманныц сeзiне сенгендiктен, кешiрiп касына барады. Сезiмiне берiк жандар осылай бакытты да баянды гумыр кешедi.
Ерболдыц ендт eмiрi Мецтаймен жалгасады. Мецтайдыц экесi аурудан каза тапкан, агасы согыста eмiрден озады, анасы бул сeздердi кeтере алмай кeз жумган сэтте Мецтай жетiм калады. Ал согыста агасымен бiрге жауга шапкан Тумажан Мецтайды пайдаланып кетедi. Тумажанныц арам пигылына иланып, кыздыц жас eмiрi мен кiршiксiз киялы бузылады. Бiрак Мецтайдыц агасына берген сертшен асып тYсе алмайтынын бiлген Ербол жумыс iстеуге, Мецтайды ойынан шыгару Yшiн жол жYрiп кетедi. Сонымен жаз eттi. Ербол кайта окуга келедг Жолда Тумажанды кeрiп «Мецтайды алдагандыгын, сенбесе агасыныц орнына жазган хатты кeрсеткендiгiн айтып мыскылдайды» осыдан ызаланган Ербол осындайда адам болады екен ау?-деп тац калады. Мецтайды iздеп тауып сезiмiн бiлдiредi. Ендi кYн де кYлiмдедi, ай да жаркырап, ауа да жаксарды тшт кeцiлi бакыттан мас болды. Мецтайдыц eте шыдамды эрi салмакты мiнезi кeпке
eHere peTiHge KepepMeHgepgiH Ke3aöbiMbffla afiHangt. Onap Sipre ®:acan, csSnni Sonap martHga nep3eHTxaHa YfiiHeH ;afiTa opanMagt. Osnra EpSongtH SactrnaH eTKepreH martH KiTan;a mtrapyMeH a^KTanagM. ffltirapMa coHtiHga EpSon TaHtMan ^ypHanncT Sontn, ohbih MaxaSSartiH cnnaTTaraH mtrapMact KemiH KeHiniHeH mMFHn, apMaHtH optiHganykiHa BiKpantiH THri3egi. EpSongtH «MaxaSSaT Ktot; Mon ^tingap» arra KiTaSt 1970 ^tinti ^apti; Kepegi. 03inxaH H^pmafitKOBTtH S^n mtrapMa ^enici e3ÏHÎH eMipiHeH antHraHgtrtH TeK KefimKepnepimH eciMgepi e3repin KenreHgiriH c^xSartiHga TYPTin eTegi. 03inxaH H^pmafitKOBTtH octHgafi ofigtH ^mK^ipntFt, TingiH meSepniriMeH ^astnraH KÏTaôt KenTiH KeHiniHeH emnec optH Henegi. ^iriT SoncaH EpSongafi, ;bi3 SoncaH MeHTafigafi Sony con eMipgiH CHMBontHa afiHangt. 1980 ^tinti ASafi aTtHgart MeMneKenÏK ctfint;, Ka3a; KCP xant; ®;a3ymMCM ctfintrtH 1990 ^tinti angt. 03inxaH HpmafitiKpB ^apti XanHMa HpmafitiKpBa MeH ^aHap, ^aHHar eciMgi eKi Kti3 , ApH^p, ^aHH^p eciMgi eKi ^n ecipin, Tspönenegi. 0MÏpi MeH eHepiH ^mTacTtpraH ^ïït ;anaMrepi 2011 ^tinti 12 aKpaHga ;afiTtc Songt. Ohbih e3i SonMaraHtMeH mtrapMact sni enreH eMec.
KpPBITBIH^BI
©MipÏHÎH coHtHa gefiiH aKtiH KoraMgt; eMipre, mtrapMamtngt; c^xSarrapra SenceHe ;aTtcTt. Eap eMipiH cnnaTTaraH mtrapMactHga sginecràgiK neH sgingiKTÏ, MeH ^aMaHgti afitpa Sinygi yfipeTKeHgefi-a;. Cofbictbih a3aSt ;aHmant; Karra eKeHgiriH, T9yencÏ3 ^prraH acnaHt amt;, ;apa ^epgi aHactH ^Mca; MafigaHt gen, SKeMHÏH ^anna; ap;act gen K^ma^TaraHM S^n con yaKbiTTarti OTaH KopraymtnapgtH ap;actHga.
nAHAA^AHW^FAH B^EBHETTEP TI3IMI (REFERENCES)
1."Ka3a;cTaH": Ynrra; энцкnoпegнa/Bac pegaKTop 0. HticaHSaeB - AnMara "Ka3aK энцнкnoпegнacм" Eac pega^Hflcti, 1998
2. Kan;aSaeBa C., 0.HYpmafit;oB npo3actHgaFM agaMrepminiK i3geHicTep, A., 2004. 3.0niM I., MaxaSSaT ^^ipmtct, Act., 2005
