CC BY
39FTAXP 17.82.32 DOI: 10.52512/2306-5079-2021-85-1-115-123
Т¥РЫСБЕК СЭУКЕТАЕВТЬЩ «МЕН - ЖЫНДЫМЫН» РОМАНЫНДАГЫ
БYГIНГI ЗАМАН МЭСЕЛЕЛЕР1
Р.З. Зайкенова*, А.У. Шарап
Каза^ улттыц цыздар педагогикалыц университет^ Алматы ц., Казацстан,
e-mail*: ruda1957@mail.ru
Казац эдебиетшде езшдак ой-ернепмен дараланатын Турысбек Сэукетаевтын шагын жэне келемд1 туындыларында адам тагдыры, тYрлi элеуметпк ахуалдар цабаттас суреттеледг Стил езгеше, тацырыбы оцшау. «Мен - жындымын» романынын символдыц мэнi жогары. Когамдагы келенсiздiк пен жалгандыцтыц жеке адам тагдырына тигiзген залалы, шындыц, эдшетпк, махаббат т.б. адами цундылыцтардыц цунсыздануыныц кейiпкер жанына эсерiн керсету арцылы цогам мен жеке адам арасындагы Yзiлген байланысты, цайшылыцты ашады. Адам болмысындагы iзгiлiкке, эдiлетке куштарлык идеясына назар аудартады.
Туйт свздер: Т. Сэукетаев, роман, сатира, емiр, цогам, эдшдак, шындыц, махаббат.
Kipicne
Казац эдебиетшщ проза жанры - бупнде кемелше келш керкейген, тацырыптыц ауцымы кецешп, турленген сала. Тэуелс1зд1кке дешнл езге журттыц саясатына тэуелд1 ел эдебиет1нде керкемдш зацдылыцтар децгешнде ашыц ой айту кемескшецщ. Эс1ресе, Тэуелаздштен берп жылдары проза саласында жазылган шыгармаларда жанрлыц жагынан турлену, тацырыптыц жагынан даралану байцалады. Казац прозасында цаламгерлш цолтацбасы айцын, шыгармашылыц табигаты ешюмге уцсамайтын ез1цщк ернепмен ерекшеленетш цаламгер Турысбек Сэукетаев екеш даусыз. Оныц прозасындагы эрб1р кешпкер езшщ еткешмен тамырласып жатцан курдел1 тагдыр иес болып суреттеледь Каламгердщ прозасындагы жацаша поэтикалыц 1здешстер1 шыгарманыц тацырып-идеясымен астасып, авторлыц устаныммен жымдаса юршп, табиги сипатымен оцырман журегше жол табады. Жазушыныц «Мен - жындымын» романы - бугшп куннщ цат-цабат оцигасы мен цилы тагдыр иелершщ арман-умт сыйдырылган кец тынысты керкем туынды. Ондагы эрб1р кешпкер бейнес астарында мындаган адам тагдырыныц шр1мдер1 жинацталган. Зерттеуш1 галымдар тацырыптыц ец непзп деген ерекшелтн ашып керсетш, угымын арнайы зерттеу нысанына айналдырган. Мэселен, А.С. Выготскийдщ ецбегшде тацырып эцпменщ букш цурылымын аныцтайтын доминант ретшде царастырылса, [1;38], В.С. Мужев: «Тацырып - мэтш мазмунына жасалган сштеме» деп тужырым жасайды [2]. вйткеш керкем шыгарманыц табигатын тану мен оныц тацырыпца цатыстылыгы - курдел1 мэселе. Талданып отырган шыгарманыц курдел1 цурылымындагы эрб1р белшек ез1цщк рел атцарумен б1рге б1р-б1р1мен тыгыз байланыстагы ортац мацсаты арцылы тацырып айцындала тусед1. Сондыцтан да Турысбек Сэукетаевтыц шыгарма тацырыбына ерекше мэн бергендш, тацырыпца сай идея тацдауы, сюжеттщ ербу1, кешпкер бейнеш, автор бейнесшщ кер1ну1 б1р-б1р1мен сабацтасып жатцан мэт1ндер мэш арцылы б1ртутас полотно рет1нде шыгарманыц езшдш табигатын айцындайды. Зерттеуш1 И.Р. Гальпериннщ «Эр мэтш туралы белгш б1р децгейдеп ацпарат сол мэтшнщ тацырыбы арцылы да алдын ала бершп отырады» [3;19], -дейтш пшр1 б1здщ ойымызды дэйектей тусед1.
Эдicтeмe
Мацаламызга езек болып отырган Турысбек Сэукетаевтыц шыгармалары жайлы тужырымдар тушндемес бурын, цаз1рп цазац эдебиетшщ тэуелс1здштен кешнп элемдеп ип езгерютер мен цубылыстар эсершен толыгып, турленген кезещмен сабацтастыгын айта кету лэз1м. Бул жайында осы кезецд жан-жацты царастырган эдебиеттенушы галым, ф.г.д. Г.Орданыц: «¥лттыц эдебиеттщ саясат цурсауынан (изоляциядан) босап, элемдш эдеби кещспкпен ыцпалдастыгы (интеграциясы) артуынан керкемдш даму арналарында элемдш мегаурдютердщ эсер-ыцпалы айцын ацгарыла бастады. Каз1рп
тaндa улттык œ3 eнеpiнде дэстYpлi pеaлизммен 6ipre eзге де модеpнистiк, постмодеpнистiк aFымдap мен кyбылыстap KaTap eмip CYpе бaстaды...» [4;37] - дейтiн nÍKÍpi мaкaлaныц эдiстемелiк мaзмyнын aшa тYседi.
Ka3Ípri Ka3aK эдебиетiн, соныц швде пpозaлык тyындылapды оку мен окыту эдiстеpi тек дэстYpлi тaлдayлapмен шектелш кaлмaйды, жaцa зaмaнFы инновaциялык эдiстеpге, мэтiндi тaлдayдыц элемдiк Ypдiстеpiне CYЙенедi. Мэселен Т.Сэyкетaевтыц 6ip Faнa туындысыныц eзiне тек эдеби тaлдay гздык ететiн eмipдщ кYPделi мэселелеpiн TyTaCT^ кaмтитын кaлaмгеpлiк шебеpлiк тэн. Сондыктaн дa жгзушы pомaныныц мэтiндiк композициясын тaлдayдыц бipнеше тYpлеpiн: тaлдay, TY^^^py, эдеби геpменевтикaлык эдiс, эдеби-стильдiк тaлдay, aнтpопологиялык эдiс, психологиялык тaлдay т.б. эдiстеpдi утымды пaйдaлaнa отыpып окыту ap^rnbi aвтоpлык yстaнымыныц тYпкi мэнш aшy мaксaт етiледi. Ец глдымен, тaлдaнып отыpFaн pомaн aтayыныц символиталык мэнiн aйкындay Yшiн тщдш-семиотикaклык тaлдay колдaнылып, окyшылapFa осы мэтшнщ эpбip Tapay aTayb мен оц^ы бaяндaлaтын окиFaлap бapысыныц негiзгi ^mn^p тaFдыpымен кaтыстылыFы жaйлы тaлдayлap жaсaтy жолдapы кepсетiледi. Осы apкылы тyтaс туынды тaкыpыбы мен кейiпкеpлеp жYЙесiн, жaзyшыныц стильдiк еpекшелiгiн, pомaннныц жaцa сипaттaFы жaнpлык еpекшелiгiн тaнyFa эpекет жaсaлaды. Джон Б.Кэpолл мен Бенджaмин Блумныц теоpиясынa сэйкес толык окыту моделi негiзi бaсшылыккa aлынып, pомaнды окытyдa негiзiнен улттык мэселелеpдi ой-кaзык ете отыpып, ец aлдымен студент^^те pомaнныц эpбip бeлiгiн бeлiп беpiп, оpтaк дискуссия apкылы (диглогтык окыту эдга) мэтiнмен толык тaнысyFa мYмкiндiк жaсaлaды. Онaн кейiнгi кезекте:
а) окытушы тapaпынaн теоpиялык-мaзмyндык бaFдap беpy;
э) эpбip окушыныц мэтiндi туину, тYЙсiнy децгешн aныктay;
б) ужымдык бipлестiктегi пiкipтaлaс (Блумдык сын тypFысынaн ойлay технологиясы эдiстеpiн пaйдaлaнy) yйымдaстыpy apкылы жеке пiкip aкикaтыныц дэpежесiн aйкындay, мэтiн тaлдay, ой ^pbiTa бiлy кaбiлетiн дaмытy кeзделедi;
в) мэтшмен тaныскaн окушыныц тyтaс pомaн немесе оныц жеке бeлiктеpi жaйлы eзiндiк ой-тyжыpымдapы бaсшылыккa aлынaды.
г) нэтиежесшде кepкем шыFapмa мэтiнiн тaлдayдыц жaцa зaмaнFы эдiсi колдaнылып, жозушы мен оныц шыFapмaсы жaйындaFы сaн килы ой-пiкip жYЙесi жинaктaлып, сол ap^rnbi шыFapмaныц кyндылыFы aшылaды.
Бул тyстa «Зaмaнayи эдебиеттiц тaкыpыптык оясы aйтapлыктaй кецейiп, бYгiнгi коFaмныц элеуметпк пpоблемaлapы, жaцa зaмaн ултыныц тыныс-тipшiлiгi aлып келген жaFымды-жaFымсыз жaцaлыктapы жэне e3re сaн сaлaлы pyхaни-мэдени мэселелеp кaзipгi кaзaк эдебиетiнiц eзектi тaкыpыптapынa aйнaлды» [2;3] дейтiн пiкipiмен толыктaй келiсе отыpып, шыFapмaны тaлдaп, окытудыц дa кaзipгi зaмaнFы сaн тYpлi эдiс-тэсiлдеpi кaлыптaскaндыFын aйтa кеткiмiз келедь Сондa Faнa кepкем шыFapмaны окыту ap^rnbi бiлiм aлyшылapдыц мэтiндi тaлдay, тYсiнy, eзiндiк пiкip тYЙiндеy, мен сыншылдык кaсиетiн кaлыптaстыpa отыpып улттык эдебиеттщ еpекшелiгiн, кyндылыFын тaнытy мaксaты оpындaлaды.
Талкылау
К^лыц окыpмaн нaзapын бipден ayдapтып еpекше кошеметке ие болFaн «Мен - жындымын» pомaны неге жaзылды? деген сayaлFa беpген жayaбындa aвтоpдыц e3Í: <^Í3 eмip сYpiп отыpFaн оpтaдa дiлгip мэселеден кенде емес, элеyметтiк кaйшылыктap, у^лы^ зомбылык, моpaльдык aзFындык секiлдi KOFaмдык кеселдеpмен кYнделiктi бетпе-бет yшыpaсaтынымыз белгш. Кольцу кaлaмыц болFaн соц aйнaлaцдaFы кyбылыстapFa aлaцдaмaй жaйбapaкaт отыpa aлмaйсыц, шaмa-шapкыцшa Yн кaтyFa тыpысaсыц. «Мен - жындымын» pомaны - мше, сондaй шaмыpкaнyдaн, кaзipгi кaйшылыккa толы кaзaк KOFaмыныц моpaльдык-этикaлык бет-бейнесiн жaсaсaм, pyхaни iшкi болмысын aшсaм деген тaлпыныстaн тyFaн дYние» [5;5].
Демек, aвтоpдыц aлдынa коЙFaн кaлaмгеpлiк мaксaтынa сaй eмipдi кец кaмтитын дэстYpлi pомaн жaнpын aвтоpлык номинaциялap ap^rnbi жaцapтyFa умтылысы, коFaмдык фоpмaциялap eзгеpiсi, кyндылыктapFa деген eзгеше кeзкapaсты кейiпкеpлеp бойындaFы ой сaнaсы мен сезiмiндегi кaйшылыктap apкылы кepсетy пpозaдaFы жaцaшa iзденiсiнiц жемiсi болып тaбылaды. Мэтшдеп окиFaлapдыц бipiздiлiгi, жaлFaстыFы, Yздiксiздiгi еске TY^py мен естелiктеpдiц жaлFaстыFымен aybi^m,
бурынгыдай кешпкер эркет yctîh^ KepÎHÎn, бастан аяк окиганыц аякталуы, бастауы, эрекет барысын керсету мiндетi орындалмайды. Каламгер бурынгы YPДiстiц Heri3iH сактай отырып, такырыпка да, кeркемдiк формага да жацалык енгiзедi. Керкем мэтшнщ курылысы каншалыкты кYрделi болса, шыгарма курылымындагы оныц аткаратын кызмет де сан-салалы. БYгiнгi эдебиеттану гылымында да мэтiн мэселесш жацаша карастырудыц YPДiсi калыптаса бастады. Эйткенi керкем мэтiн, керкем шыгармага катысты айтылып жYрген соны жацаша пайымдаулар аркылы бYгiнгi жас урпакка улттык эдебиеттiц кунарлы табигатын таныту максатынан туындайды. Бул тургыда Индонезия галымдарыныц Novelti, Syahrul R. «Text learning model description using literature text» [6; 1296-1311] атты макаласындагы керкем прозаны окытуды интеграциялау, сол аркылы к¥зыреттiлiк децгейiне кетеру жайындагы тужырымдарын тэжiрибе ретiнде пайдалануга болады.
Шын дарынды жазушы когам кеиршен адамныц тэлкекке ушыраган тагдырын суреттеу аркылы когам мен адам арасындагы кайшылыктыц сырына бойлатады. «Жынды» угымы бул кiтапта туспал тYрiнде алынган. Ал шын мэнiнде автор когам туншыктырган шындыктарды баскалар жынды санайтын, бiрак акыл-есi сау адамныц аузына салу тэсiлi аркылы eмiр келецаздтн ашып бередi. Траги-комедиялык сарында жазылган романдагы шындыктыц ауыр жолы тYрлi eмiр агыстарындагы тоскауылдармен катар алынып, прозадагы жацаша поэтикалык тэсшдер аркылы бiрде ец мен тYC, бiрде эжуа мен муц аркылы ершп, кей туста мистикалык сарында баяндау аркылы окырманын да кызыктыра, ширыктыра елiктiре отырып окига шше араластырып жiберетiн шеберлiкпен жазылган шыгарма. Каламгердщ шыгарма ен бойындагы шю монолог, агылган ой-сезiм аркылы жеке адам дмен оныц айналасы жайлы авторлык устанымы айкын ацгарылып жатады. Жалпы туындыдагы эрбiр эцгiмеден ербш жаткан окига желiсi роман жанрыныц барлык мYмкiндiгiн ашып, композициялык тутастыкка кызмет етiп тур.
Бас кешпкер Тауфих - болашагынан зор Yмiт кYттiрген бiлiмдi, ой-зердесi биiк, кецш таза азамат. Сондыктан да ол eмiрден кеп кагажу кeредi.
Жазушы eмiрдiц келецсiз жактарын суреттегенде ез ойына, сезiмiне кайшы образдарды сомдаудыц кeркемдiк амалдарын зерттеп Yйренедi. Кайшылыкты кейiпкердi сомдаганда окырманды сендiру Yшiн оны дайын кYЙiнде алмай, жаманшылыктан жирендiретiндей сезiмге жеткiзудiц жолдарынан eтуi тиiс. Сонда гана кейiпкер эрекет нанымды шыгады. К^огам жатсына караган кейiпкер кайдан шыкты, оган не себеп болды, орта, когамныц жеке адамга эсерi кандай деген мэселелерге ой жYгiртiп, адам жаратылысындагы жамандыктыц пайда болуы кайдан деген мэселеге жауап iздетедi.
Шыгармадагы жалганды жалпагынан баскан Максат Сартайчтыц эрбiр id мен эрекетi, дYниеге кезкарасы кешпкер-нарратордыц ой-сезiмiмен кабат баяндалып, екi тYрлi дYниетаныммен, эр килы eмiр салтыныц кайсын тандауды окырманныц eзiне калдыргандай эсер етедi. Бiрак автор окырманга осы екi жолдыц бiрiн тацда деп акылсынудан аулак. Ол осындай екi тYрлi eмiр агысындагы адам тагдыры аркылы когамныц улттык кундылыктарга деген устанымы, жекелеген адамдардыц кезкарасын кeркемдiк шеберлiкпен бейнелей отырып, окырманныц ез пайымдауына калдырады. Эйткенi езшщ айтпагын нарратор мойнына жYктейдi.
Себеб^ эдеби шыгарманыц иесi нарраторга жалган кызмет (жалган дегенiм - керкем шыгарма авторга тэн дYние) пзгшш устатады. Алайда шыгарма соцында нарратор сол жалган кызметп шындыкка айналдырады. Эрине, ол нарратордыц шеберлiгiне байланысты болмак. Керкем шыгармадагы негiзгi кызметп аткарушы нарраторга жYктелген мiндет - ауыр. Оны мынадан байкаймыз: 1) кешпкерге, окигага белгiлi бiр кезкарасы; 2) баяндалып отырган окиганыц тэртаб^ оныц характерi; 3) eтiп жаткан окига жайында eзiндiк ой топшылауы; 4) окиганы жеткiзудiц характерi [7; 216].
Шыгарманыц такырыбы гана емес, композициялык курылымы да жацашылдыгымен кецш аудартады. Бул туста автордыц казiргi замангы элемдiк эдеби Yрдiстерден [8; 121] мол хабары бар iзденiмпаздыFын тануга болады.
БYкiл шыгарманы устап турган такырып пен авторлык устаным роман курылымындагы жеке-жеке такырыпшаларга бeлiнiп берiлген шагын эцгiмелерден турады. Эцгiмелердегi кейiпкер-нарратор мен жагымсыз кешпкерлердщ рухы мен кезкарасы - ете жакын эрi алыс. Бул эцпмелер жеке-жеке окылганда да, айтар ойы мен кейiпкер тулгасы жeнiнен ез алдына бас-аягы бYтiн бiр дуниелер болып табылады. Бул да - Турысбек Сэукетаевтыц eзiне гана тэн каламгерлш колтацбасы.
Туынды тшндеп ащы шындык пен ауыр муцды, ызалы кYлкiнi бейнейлейтiн тiлдiк колданыстар ^аза^ прозасындагы жацаша айшыктар болып табылады.
Мэселен, казак угымында тосындау угынылатын сауна C63Î мен оган катысты адамдардыц тYрлi психологиясын танытатын «Сауна» эцгiмесiнде ащы мыскыл, кекесшмен катар карапайым казак бойындагы адалдык пен iзгiлiк касиеттердiц калай былгангандыгын, взгергендiгiн нанымды аша бiлген. Ол бул тургыда ею тYрлi танымдагы кейiпкерлерiн свйлетуде диалогты шебер колданады. «Жума кYнi тYCтeн кeйiн касыма кeлiп:
- Токсандык отчeттi тапсырып, нэнкYр-мэцкYрдeн бiр кутылдык-ау, эйтeуiр! - деп, ышкырын бiр квтере, саба карынымен косыла iркiлдeй кYлдi. - Аркамыздан бiр кара тас тYCкeндeй болды. Сiзгe рахмет, агасы!
- Рахметп шыгындап кайтeсiц, ол менщ жумысым емес пе?
- Жумысты iстeй алатын да, iстeй алмайтын да адам бар гой. БYгiн бiр арка-басымыз кeцiп демалайыкшы. Саунага барайык.
- Ой, саунаны кайтем? - дeдiм, артык шыгынды жек квретш эдeтiммeн ат-тонымды ала кашып. - Yйдe ванна бар гой. Бастыгым басын шайкап мырс етп:
- Ой, ага, вмiрдeн сэбсем артта капсыз! Сауна деген керемет кой!» [9;25].
Осы диалог аркылы ашылган ею тYрлi вмiрлiк квзкарас сауна iшiндeгi тYрлi лас т1рлштер мен казактыц врiмдeй кыз-жiгiттeрiнiц арсыз, ойсыз эрeкeттeрiн квзiмeн кврген сэт1ндеп кeйiпкeрiнiц ой-санасынан втiп жаткан ой менен сeзiм аркылы соцына дeйiн адалдык пен арамдык, обал мен сауап, ар мен арсыздык т.б. керегар вмiр кубылыстарыныц кос агысыныц катар арбасуынан куралады. Квркем шыгарма мэтiнiндeгi кeйiпкeр бeйнeсiн ашудагы диалогтыц мэнiн эдебиеттанушы галымдар Б.Майтанов [10; 14], Г.Ирэлиева [11; 121] арнайы карастырса, тiлдiк тургыдан А.Айтманбетова [12;123] квркем шыгармадагы диалог курамын лингвистикалык жэне экстралингвситикалык бiрлiктeр мен факторлар кызметше карай ажыратады.
Автор калай болганда да адам бойындагы адалдык пен тазалыктыц нeгiзi тумысынан болса, кандай да бiр азгыруга азбайтындыгын, адасып барып, кайта вз жолын табатындыгын кeйiпкeрiнiц соцгы шeшiмi аркылы тYЙiндeгeн. Бурынгы дэстYрлi прозадагы адам бeйнeсiн сомдаудан взiндiк колтацбасымен eрeкшeлeнeдi. Сeбeбi, казiргi элeмдiк эдеби YДeрiстe алуан тYрлi эдiс-тэсiлдeр зерттелуде [13;125].
Ал романныц «Базар» атты бвлiгiндeгi тыныс-тiршiлiк бiр караганда талай рет айтылып, жауыр болган такырып сeкiлдi кврiнeдi. Бiрак Т. Сэукетаевтыц бул такырыпты кайта жацгырта сурeттeуiндeгi кeйiпкeрiнiц бурын мYлдe айналысып кврмеген iспeн айналысуына мэжбYP еткен жагдай емес, сол жагдай эсeрiн суреттеудеп жылы юморы езуге кYлкi уялатады. Кeйiпкeр-нарратордыц базар iсiндe басынан вткен тYрлi киын да кызыкты жагдайлары, бастапкыда елден тыгылып, жYзiн жасырып таныс адамдардан кашкалактау, вз-взiн жек кврш, бiраз уакыт дагдарыста жYPуi, акыры бэрiнe квндiгiп, саудага ет YЙрeнгeн жагдайы - казак когамына заман экелген таныс жагдай. Эсiрeсe, тэуeлсiздiктiц алгашкы жылдарындагы гылым мен бшм саласындагы мYЙiзi карагайдай внер, гылым иeлeрiнiц базар жагалап кеткен ауыр халi осы эцгiмeгe взек болган. Автордыц муны айтудагы ерекшелт, эрбiр саланыц озык ойлы мамандарыныц когамнан кагажу кврiп, орнын таппагандыктан, взiнiц жаратылысына тэн CYЙiктi юмен айналыса алмай, внер мен гылымныц иiсi мурнына бармайтын дYмбiлeздeрдiц билш куруын сын тeзiнe алуы.
« - Эй, уяттан бiр ^н кeйiн туган ол немелер кайдан уялсын?! Оларга гылым да, внер де керек емес! Тек акша гана керек! Акша болса, бэрш сатып алам дейдЬ> [9;22] Кешпкер свзшен заманныц ащы шындыгы айкын кврiнiс тапкан. Бул эцгiмeдeгi «Базар» угымы символикалык мэнде алынган. Ол сауда-саттык орталыгы гана емес, рухы биiк акындар мен санасы биiк галымдар, баска да когамнан кагажу кврген руханият вкiлдeрiнiц взш eркiн сeзiнeтiн, ой-бвлiсiп, шер-муцын шыгаратын рухани ортасы iспeттi мэн иеленген.
Автордыц эрбiр свйлeмi астарында вмiр акикаты жатыр. Бурын базарда сауда жасауды ар кврeтiн адамныц акыр соцында калтасына тYCкeн акша буымен бYкiл вмiргe саудагeрлiк квзбен карай бастаган психологиясын беру аркылы когамдагы ашквздшк, дYниeкоцыздык пен сарандык сeзiмдeрiн сын садагымен тYЙрeгeн. Ягни, автор роман курылымындагы бiр гана эцпмеден кeйiпкeрi тагдыры аркылы жалпы адам болмысыныц психологиялык взгeрiсiн шебер кврсете бшген.
«Абай поэзиясы - казак поэзиясыныц алтын дщгеп» десек, данышпан ойшылдыц: «Элсе влер табигат, адам влмес» [14;71] демекш^ заманынан кагажу кврген вз кешпкершщ журек тYкпiрiндeгi, iзгiлiккe, улылыкка деген умтылысын таныту аркылы да квздеген максатына жете алган деуге болады. Шыгарма кeйiпкeрi - взiнiц аскан сeзiмталдыFы мен эдiлeттiлiгi, «турасын айтканнан туганына да жакпайтын» тiк мшезшщ кeсiрiнeн когамнан алшактап, кара шал (Абай) сeкiлдi шын свз устасы болуды гана квксеген, ниeтi таза адам. Бiрак ол арманына жетсем деген жолында вз канынан жаратылган балалары мен эйeлi, жалпы когамныц тоскауылына тап болган тагдыр иесь Эбден калжырап, кажыган тустагы оныц: «ДYниeдe бэрi опасыз, бэрi вткiншi екен! Анау болмаса, мынау болып калар деп, элдeнeнi алданыш кылган булыцгыр Yмiт кана мэцгiлiк. Алдан кашкан сол сагымды куалай-куалай бiр кYнi шыцыраудыц шeтiнe калай емпецдеп кeлiп калганыцды бшмейсщ!...» [9;15] дейтш ойлары - эр окырманды ойга жeтeлeрi акикат. Алайда кeйiпкeр романныц соцына дeйiн жаксылыктан Yмiт Yзбeгeн вршiл мiнeз иeсi рeтiндe бейнеленедь Жеке адам болмысыныц кунсызданып, кулдырауга дeйiн жeтуiнe взi гана емес, айнала, когам, билiк те кiнэлi eкeндiгiнe автор назар аудартады.
Ал романныц «Жындылар» фабрикасы» атты бвлт де - такырыбы тыц, квркемдш поэтикасы взгеше ДYниe. «Жынды» деген диагноз койылганымен, акыл-eсi сау адамныц квзiмeн кврiп, квцiлiмeн тYЙсiнгeн сумдыктары окырманныц да жанын шошытады. Егер кешпкердщ взiн мeнсiнбeй, байлык куып кеткен бурынгы жарыныц медсестра курбысы кездеспегенде оныц да «колдан жасалган жындылар» катарында кeтiп, жок болары свзаз eдi. Автор кашанда вз кешпкерше камкор, оныц жаратылысындагы iзгiлiктiц оты свнбeуiнe куштар. Сондыктан да оган вмiрдiц кандай кара тYнeгiнe кезшсе де адаспайтын бiр жарык сэуле боларлык Yмiт сыйлайды. Жындылар катарында ем алып жYргeнiмeн, медбике квмепмен берген улы дэрiсiн iшкeн сиякты сыцай таныту, уколын салдыргандай кешп танытып, тагы да медбике акылымен «колдан жасалган» жындылардыц врескел кылыктарын кайталау аркылы жындылар арасындагы сау адамныц жан дYниeсiндeгi коркыныштар, тeбiрeнiстeр, ашу, ыза, шарасыздык сeзiмдeрi аркылы когамныц сикы ашык сыналады. Жеке адам тагдырын ойыншыкка айналдырган когамныц эдшетиздшне лагынет айтылады. «Жындылар» арасындагы саяси сауатты, внерпаз адамдардыц кор болган вмiрi окырманныц да жанына ауыр муц салып, бeйбiт кYндeгi зулматтыц кайталанган жацгырыгын еске салады. Эйткeнi, жындыханадагылар - вздeрiн атакты саясаткер немесе взге бiр елдщ атакты прeзидeнтi сeзiнiп, огаш кылыктары аркылы жындыхананы басына квтeрeтiн жандар. Мысалы орыстыц улы жазушысы Николай Васильевич Гогольдщ (1809-1852) «Жындыныц жазбалары» («Запуски сумасшедшего») атты повeстiндe эцпмеш бiрiншi жакпен баяндайтын бас кешпкер Аксентий Иванович взш Испанияныц королi сeзiнeдi. Ол газет-журнал квп окиды. Испанияны ^ытай, Англия сиякты iрi империялармен салыстырып, Yнeмi департаментке, директордыц кабинeтiнe, депутаттарга барып, когам туралы вз ойын айткысы кeлeдi. Агылшындардыц саясатын жек кврeдi. Оларды «тумсыгын тыкпайтын жeрi жок ел» ретшде таниды. «БYкiл ДYниeгe мэлiм бiр нэрсе бар, ол агылшын насыбай иiскeсe, Франция тYшкiрeдi» деп eœrne^i [15]. Бiрак оныц свзiнe кулак асып жаткан eшкiм жок, Yнeмi психологиялык ауыткуга ушыраган адам репнде жындыханага жаткызады. Шыгарма соцында Алжир бей туралы айтып кeтeдi. Гоголь осы сиякты жазбалары аркылы когам кайшылыгын ашпак болады.
Ал Т.Сэукетаевтыц «Мен - жындымын» деген такырып койып, осындай туынды жазуына Гогольдiц «Элi жандар» («Мертвые души») романы мен «Жындыныц жазбалары» повесшщ айтарлыктай ыкпалы болганын байкаймыз. Бiрак Гоголь бiздeн дiлi де, дiнi де бвлек Ресей мэдeниeтiнiц даму сипаты туралы жазса, Т.Сэукетаев казак когамындагы келецаз жайттарды ашпак болады.
Т.Сэукетаев ютабыныц «Геля» атты бвлiгiнiц окигасы кешпкердщ бiр тYрiк бизнесмен сыйлаган Геля атты ^шшпен арасындагы окига туралы баяндалады. Квркем шыгарма атауларыныц взш символдап кою мен хайуанаттар вмiрi аркылы туспалды ой айту да мифотворчестволык YPДiстiц кайта жацгыруы болып табылады.
Ал Гогольдiц «Жындыныц жазбалары» шыгармасында да Меджи атты канден ит свз болады. Директордыц кызы отыратын кYЙмeнiц iшiндe жYрeтiн Меджи кыз ДYкeнгe кiрiп кеткенде далада бас кeйiпкeрмeн бетпе-бет калады. Ит оган хат жазганын, бiрак оны алмаганын айтады. «Апыр-ау, талай сумдыкты eстiдiк кой, бiрак бурын-соцды ит хат жазады дeгeцдi кiм естшен!? Эдeмiлeп, катeсiз хат жазса, эрине, адам жазады, онда да сол адамдардыц шшде, тек тeктiлeр, аксYЙeк дворяндар гана жазар eдi, бшдщз бе? Ендi шынтуайтка келсек, мынау кецсе-квпестердщ арасында да сауатты жтттер кей-
кейде кездесш ^лады! Бipaк paсы кеpек, олapдьц жaзFaцдapыныц кeбiсi тек шимaй-шaтпaк юс тaныFысыз, сeз буыны кaйдa, YTipi кaйсы, нYктесi кaйсы, соны aйыpaм деп-aк жYЙкец тозaды! Тiптi жындaнyFa aз-aк кaлaсыц!» [i5;5]. Бул жеpде aвтоp кецсе кызметкеpлеpiнiц ^пш^т сayaтсыз болaтындыFын ит apкылы сынэп отыp.
Т.Сэyкетaевтыц Гелясы Гогольдiц Меджшнен мYлде бeлек. Меджи сиякты Геля ^йлемейд^ бipaк Тayпихтыц жaн aзaбын aдaмнaн бетеp тYсiнедi. Мyндa Геля - бaс кейiпкеp Тayфихтыц жaн сеpiгi, екеyi Yнемi, кYндiз де, тунде де бipге. Геля бейyaктa yлысa, бaс кейiпкеp де туш бойы дeцбекшiп, итпен бipге шю aзaбынa шaFынып, жылaп-ецipейдi, улиды. Адaмнaн тaбa aлмaFaн шынaйы достыкты Тayфих иттен тaбaды. Гогольдiц бaс кейiпкеpi сиякты Т.Сэyкетaевтыц дa бaс кейiпкеpi сayaтты, сыпaйы, эдiл бipaк одaн aйыpмaшылыFы - aкыл-есi дypыс. Тек шындыкты aйтып, шындык жолымен Farn жYpгендi кaлaйды жэне сол yстaнымын беpiк сaктayFa тыpысaды. Бipaк коFaмдaFы оpын aлFaн келецсiздiктеpден бaскaн i3i кеpi кетiп, aлFa жылжымойды. Тayфихтыц жaндYниесiн тек Геля Faнa тусшетшдей эсеp кaлдыpaды. Т.Сэyкетaев Тayфих обpaзы apкылы кэзэк коFaмыныц моpaльдык-этикaлык бет-бейнесш жaсayды мaксaт етiп, жaсaнды колыш^н ayлaк болyFa, жaстapдыц тaбиFи eсiп-жетiлyiне бeгет жaсaмayFa Yндейдi. Тэyелсiздiк тaцымен бipге келген улттык эстетикa мен мэдениетiмiздi сaктaй бiлiп, жahaндaнyдыц тагосы мен зиянын aжыpaтa бiлyге Yйpетедi.
K^ipn кepкем пpозaдaFы жaцaшa YPДiстеp мозмуны шыFapмaныц ыкшaмдылыFы, a3 ^зге кeп мaFынa сыйдыpa бiлy, окиFaлapды сыFымдaп, кейiпкеp iс-эpекетiн жинaктay зaцдылыктapымен еpекшеленедi. Осы зaмaн тaлaбынaн тyындaFaн зaцдылыктapды Тypысбек Сэyкетaев тaлдaнып отыpFaн pомaнындa дэстYpлi pомaн жaнpыныц жэлпы сyлбaсын сaктaй отыpып, толык мэпндш мaFынaсы бap жекелеген эцгiмелеpдiц aïïiap идеясы мен тaкыpыбын зомонныц ^кей^ст!, эсэ зэpy мэселелеpiн тaнытyFa шебеpлiкпен Yйлестipе aлFaн. Бул кaлaмгеpдiц eзiндiк стилiн тэнытоды. Бул тypFыдa белгш Faлым Г.О.Винокypдыц эдеби стиль жaйындaFы: «Тiл кepкемeнеp оукымындо боло отьфып, тек стилистиколык aйшыктayлap болудон ^лады до, екiншi обpaздык эки^т^ aйнaлaды», [16; 132] - деп тyжыpымдaFaнындaй шыFapмa мэтiнiндегi эpбip сeзге кeп мaFынa жуктелген.
Автоp pомaн кypылымындaFы жеке-жеке бeлiгiнде белгiлi 6íp тaкыpыппен Farn шектелiп кэлмойды. Осы эцгiменiц eзiнде кейiпкеpге кYшiк сыйлaFaн Жонкеp этты сayдaгеpдiц босынон кешкен окиFaсын бояндоу apкылы до шетелдiктеpдiц кэзэк жеpiндегi eмip тipшiлiгi, кейбip кэзэк кыздapыныц ap-уяттон безген тipлiктеpiн де ^p^Trn кетедi. Автоpдыц бул эцгiмесi непзшен кейiпкеpдiц iшкi монологышн тypaды. Эз ойымен eзi apпaлыскaн ол кушшмен Yнсiз тiлдесiп, тiптен eз eмipiнiц оныц eмipiнен де тeмен, бадытсыз екендiгiне нэлиды. TepT aяFын TepT жэккэ тapбитa кеpiлiп, ыцыpсып кояды. Tэп-тэттi олоцсыз уйкы кyшaFындa. Epi^ не жеймiн, кYнiм не болады деп yaйымдaмaйды. Ойсыз-комсыз болFaн кэндой paxaT! «Сен де менен rnpi бокыттысыц-ay, сapы кYшiгiм! Менде не eмip 6op, ец болмосо сен сиякты eстiп paхaттaнып уйыктой огам 6э? Сен еpкiцмен жYpе олосыц, ызэ болсоц, ыpылдaйсыц, iшiндегi кусонды aктapып Ypесiц. Ал мен ше? Менде сендеп еpкiндiктiц 6ípí де жок. Аяк-колым, тшм... бэpi буулы. Олap «мaFaн ештеце ойлэмэ, кepме, сeйлеме» ... дейдь Кудой мaFaн кepетiн кeз, ойлэйтын ми, сезетiн жYpек, сeйлейтiн тш беpсе, неге мен жоксыны - жэксы, жомэнды жэмэн деп ойтпоуым кеpек»!? Неге iзгiлiкке CYЙiнiп, зулымдыкко кYЙiнбеyiм кеpек!? «МaFaн ештецеге селт етпейтш сезiмсiз, мецipеy, эты-зоты беймэлiм мокулык хойуон бол!» дейдi. Ец болмосо, сен сиякты ит болойыншы, кiшкентaй кYшiгiм!? Iшiмдегi кеpнеген e^rn пен зaпыpaн-зapды улып, YPiп болсо до шыFapaйын! Ызэ, кYЙiктен ^^еим копapылып 6opo жоткондой, теpецнен epлей соккэн eксiктен ышкынып улып-улып жiбеpдiм. КойнымдaFы кYшiк этып тypып, тeсектен бip-aк секipдi. БосaFaныц тYбiне бapып шокиып отыpa кэлды до, тумсь^ын кeкке кeтеpiп, ол до улыды. ¥зэк улыдык, екеyмiз косылып. ¥льшэн деген жэксы екен, сeзбен эйтэ элмэйтын, ит еместеp тYсiнбейтiн 6ípos зapды эйтып aлFaндaй iшiм босоп кэлды... Сeйтiп мен кунде тун оpтaсындa собон жостыктон босымды кeтеpiп элып, улитын болдым... Эксiп, eraprn узок улимын. Доуысымды естiп, aйнaлaдaFы ит бiткен косылоды. ¥лap-шу. Жуздеген, мыцдaFaн жapaлы жYpек косылэ зapлaFaндa, эзэлы уннен тYнгi эспэн кYцipенiп эзынэп кетедi» [9].
Кэй мэселеге де eз тapaпынaн кэткыл уюм шыFapмaйтын эдетiмен aBTOp кейiпкеpiнiц эз Faнa сэт 6эйыз тэпкэн кeцiлiн су сепкендей босып, aлдaнышынaн aйыpy apкылы, яFни тyкыpтa сypеттеy apкылы кейiпкеp мен коFaм кэйшыльшын теpецдете тYседi. Iшкi шеpiн eзi ули бостоп, OFaн eз mi мен eзге иттеp косылэ улуы apкылы кaЙFысынaн жецiлдегендей болFaн кейiпкеpдiц мaцындaFы иттеpдiц Бэтыс
елдершщ, эшресе, Американыц бузылган тамагын жеп, зиянды дэрi-дэрмeгiн еккеннен кандары суйылып, кутыра бастауы, ондай иттeрдi арнайы жасак шыгып атып тастау эрeкeттeрiнiц басталуы, взiнiц бейуакта улымас Yшiн ауызын скочтап коюы сиякты эрeкeттeрдiц эркайсыныц астарында ащы шындык, дагдарыска тYCкeн адам жаныныц жан киналысы мен жанайкайы бар. Мундагы Тауфихтыц акыргы сэтiнe дeйiн бiргe болган твбет Геляныц иeсi артынан влiм кушуында адам баласыныц ит екеш ит сeкiлдi адалдык таныта алмагандыгына наразылык, назалык айтып тургандай. Эмiргe адам боп келген адамныц итше влiм кушуы, артында колжазбаларын, жазгандарын квшiрушi Тэукебайдан баска eшкiмi калмаган ащы тагдыры кiмдi болса да бей-жай калдырмайды.
Т.Сэукетаевтыц талданып отырган шыгармасындагы кeйiпкeрлeр жYЙeсi - арнайы талдаудыц нысаны боларлык кYрдeлi бейнелер. БYкiл роман окигаларыныц аркауына айналган автор-нарратор бейнес мен нeгiзгi кeйiпкeр Тауфихтыц адамдык болмысы, ой-арманы, iшкi ой-сeзiмдeрiнiц взi - кYPдeлi жYЙe. Жазушы кeйiпкeрлeрi - вмiрдeгi карапайым т1ршшк иeлeрi гана емес, аты елге танымал атакты акын мен энш^ когам кайраткeрi т.б. тулгалар. Бiрак олар шынайы кeйiпкeрлeрдiц взi емес. Колдан жасалган кастандыктар мен в^рш eмнiц эсeрiнeн акыл-eсi ауыткып, сол образдарга eнiп кеткен когамдагы эртYрлi эдiлeтсiздiктeрдeн жапа шеккен жандар. Нeгiзi кeйiпкeр Тауфихтыц взi - сол санаттагы кeйiпкeр. Кeйiпкeрдiц дэстYрлi мифологиялык проза Yлгiсiндeгi иттiц взiн (Геля) жеке кешпкер гана емес, жеке роман бвлт атауына айналдыруыныц взi шыгармадагы кeйiпкeрлeр жYЙeсiнiц арнайы карастыруды кажет eтeтiн кYPдeлi жYЙe екендшн кврсeтeдi. Сондыктан да кeйiпкeрлeр болмысы, ю-эрекет шыгарма атауыныц символикалык мэнше сай сомдалган.
Нэтижелер
Турысбек Сэукетаевтыц бYкiл шыгармашылыгын шолып вткенде мынадай ой тужырымдар тYЙiндeугe болады:
- Аз свзге квп магына сыйдыру, ой eркiндiгi, тiл тазалыгы мен жецш юмор аркылы вмiр кeлeцсiздiктeрi сыналады;
- Кeйiпкeрлeр жYЙeсiнe де аса жауапкершшкпен карап, эр ^mmePi болмысын ашудыц взiндiк эдiс-тэсiлдeрiн тапкан. Автор кай кeйiпкeрiнiц де шю болмысына Yцiлiп, ой-сeзiм козгалысы мен эрекетш шашыратпай устап отырады;
- Шыгармаларыныц такырыбы сан алуан. Онда казак улты басынан кeшiргeн тарихтыц тYрлi сокпакты iздeрi айкын бейнеленш, когам мен жеке адам карым-катынасы айкын танылады;
- Жазушыныц эрбiр шыгармасы - тынымсыз iздeнiстeр аркылы танылатын квркем ойыныц
жeмiсi.
Корытынды
Турысбек Сэукетаевтыц «Мен - жындымын» романыныц такырыбы калыц журтшылык арасында эртYрлi пiкiр тугызганмен, арнайы зерттеу жумысы элi кYнгe дешн жYргiзiлгeн жок. Бул квтeрiп отырган мэселенщ взeктiлiгiн танытады жэне зерттелу аясы кец, когамдагы зэру мэселе екендшн кврсетед^ Жазушы бYгiнгi заман агысын бас кeйiпкeр Тауфик образы аркылы аша отырып, когамдагы орын алган кeлeцсiз, кeпиeттi iс-эрeкeттeрдi кец квлeмдi эпикалык жанрда бiрiншi рет жогары децгейге квтeрдi жэне ашына отырып, ашып бeрдi деуге болады. Бул романда ^iPri заман келбет взiндiк врнекпен жазылгандыгы анык. Жалпы Турысбек Сэукетаевтыц шыгармашылыгы вте бай. Белгш орыс зeрттeушiсi В.М.Жирмунский квркем шыгарма жайында: «Эдеби туынды бiзгe картина немесе музыкалык шыгарма сиякты квркемдш-эстетикалык лэззат сыйлайды. Бiз эдеби шыгарманы окыганда оны косымша куралдарсыз-ак тYсiнeмiз. Оган сeзiм-кYЙ, кабылдау, интуициямыз катысады», - дегендей, [17;17] жазушыныц романын оку барысында окырман кешпкерлермен бiргe муцайып, бiргe кынжылады, вмiрдiц эдiлeтсiздiгiнe ашынады. Шыгармадагы баяндалган жайттардыц квпшiлiгi - окырманныц бYгiнгi вмiрдe квз алдынан втiп жаткан вмiрдiц реалды сурeттeрi. Жазушыныц шeбeрлiгi эжуа, ^лю астарына салмак артады, сол аркылы вмiр сауалдарына жауап iздeйдi.
Жинактай келгенде айтарымыз, Турысбек Сэукетаевтыц шыгармашылыгында бYгiнгi заманныц взeктi мэсeлeлeрi жан-жакты сипатта, алуан тYрлi тэсшмен, шeбeрлiкпeн суреттелген. Бiз бул макаламызда автордыц бiр гана романындагы аукымды такырыптыц кeйбiр Yзiгiн гана тшге тиек eттiк. Роман курылымындагы бYгiнгi вмiрдiц взeктi мэсeлeлeрi мен адам болмысыныц сан кырлы сипатын свз
ету, такырыпты тутас, жYЙелi зерттеп, ой тужырымдар тYЙiндеу - алдагы iргелi ецбегiмiздщ еншiсi. Бiз макаламызда такырыпка орайлас келш, аттап етуге келмейтiн непзп тустарына гана шолу жасап етпк.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1. Выготский А.С. (1965) Психология искусства. М. - 206 с.
2. Мужев В.С. (1970) О функциях заголовка // Ученые записки МГПИИЯ имени М.Тореза. М. Т.55. - С.
86-94.
3. Гальперин И.Р. (1981) Текст как объект лингвистического исследования. М. - 139 с.
4. Орда Г.Ж. (2017) Алгы сез. К^рп казак эдебиетг даму Yрдiстерi, еамдер мен окигалар: ¥жымдык монография. Алматы: "Print express". - 510 б.
5. «Мен жындымын неге жазылды?» //Эдебиет порталы, 2017. 14 караша.
6. Novelti, Syahrul R. (2019) Text learning model description using literature text. Opcion. Vol.35(№21)
7. Есембеков Т. (1991) Эдеби талдауга кiрiспе. Казакстан халыкаралык бiлiм беру кещсппнде: Материалы VII Международной научной конференции молодых ученых. Алматы: Издательство «¥лагат» КазНПУ им.Абая, 2015. - 464 б.
8. Шатин Ю.В. (1991) Художественная целостность и жанрообразовательные процессы. Новосибирск : Изд-во Новосиб. ун-та. - 189 с.
9. Сэукетаев Т. (2017) Мен - жындымын // Элiмсак. № 12.
10.Майтанов Б. (2009) Мухтар Эуезов жэне улттык эдеби Yрдiстер: зерттеулер, эсселер.- Алматы: Жiбек жолы. - 544 б.
11. Шрэлиева Г.Ж. (2003) Керкем прозадагы психологизмнiн кейбiр мэселелерi. Алматы: «Алаш». - 412 б.
12. Айтбенбетова А.К. (2007) Ауызеш жэне керкем шыгарма мэтшндеп диалог: лексикалык, синтаксистiк жэне стилистикалык сипаттама: Филол. гыл. канд. дисс. - Алматы. - 134 б.
13. Мартынов С.А. (1997) Образ человека в литературе: от типа к индивидуальности. Владимир. - С.
248.
14. Кунанбаев А. (1994) Шыгармалар. Алматы: Мер баспасы.
15. Гоголь Н.В. (2020) Жындыньщ жазбалары. Эдебиет порталы. 28.09.2020. https://adebiportal.kz/kz/news/view/nikolai_gogol_zhindinin_zhazbalari_22967
16. Винокур Г.О. (1959) Избранные работы по русскому языку. Москва.
17. Жирмунский В.М. (2004) Введение в литературоведение. Курс лекций. Москва: Высш. шк. - 408 с.
References
1. Vygotskij A.S. (1965) Psikhologiya iskusstva. M. - 206 s. (In Russian)
2. Muzhev V.S. (1970) O funkcziyakh zagolovka // Uchenye zapiski MGPIIYa imeni M.Toreza. M. T.55. - S. 86-94. (In Russian)
3. Galperin I.R. (1981) Tekst kak objekt lingvisticheskogo issledovaniya. M. - 139 s. (In Russian)
4. Orda G.Zh. (2017) Algy soz. Kazirgi kazak эdebieti: damu urdisteri, esimder men okigalar: Uzhymdyk monografiya. Almaty: "Print express". - 510 b. (In Kazakh)
5. «Men zhyndymyn nege zhazyldy?» //Adebiet portaly, 2017. 14 кarasha. (In Kazakh)
6. Novelti, Syahrul R. (2019) Text learning model description using literature text. Opcion. Vol.35(#21)
7. Esembekov T. (1991) Adebi taldauga kirispe. Kazakstan khalykaralyk bilim beru kenistiginde: Materialy VII Mezhdunarodnoj nauchnoj konferenczii molodykh uchenykh. - Almaty: Izdatelstvo «Ulagat» KazNPU im. Abaya, 2015. -464 b.
8. Shatin Yu.V. (1991) Khudozhestvennaya czelostnost' i zhanroobrazovatelnye proczessy. Novosibirsk: Izd-vo Novosib. un-ta. - 189 s. (In Russian)
9. Sэuketaev T. (2017) Men - zhyndymyn // Эlimsak. # 12. (In Kazakh)
10.Majtanov B. (2009) Mukhtar Эuezov zhane ulttyk adebi urdister: zertteuler, esseler. Almaty: Zhibek zholy. -544 b. (In Kazakh)
11. Pirelieva G.Zh. (2003) Korkem prozadagy psikhologizmnin kejbir mэseleleri. Almaty: «Alash». - 412 b.
12. Ajtbenbetova A.K. (2007) Auyzeki zhane korkem shygarma matinindegi dialog: leksikalyk, sintaksistik zhэne stilistikalyk sipattama: Filol. gyl. kand. diss. - Almaty. - 134 b. (In Kazakh)
13. Martynov S.A. (1997) Obraz cheloveka v literature: ot tipa k individual'nosti.Vladimir. - 248 s. (In Russian)
14. Kunanbaev A. (1994) Shygarmalar. Almaty: Mor baspasy. (In Kazakh)
15. Gogol N.V. (2020) Zhyndynyn zhazbalary. Эdebiet portaly. 28.09.2020. https://adebiportal.kz/kz/news/view/nikolai gogol zhindinin zhazbalari 22967 (In Kazakh)
16. Vinokur G.O. (1959) Izbrannye raboty po russkomu yazyku. Moskva. (In Russian)
17. Zhirmunskij V.M. (2004) Vvedenie v literaturovedenie. Kurs lekczij. Moskva: Vyssh. shk. - 408 s. (In
Russian)
Проблемы современного времени в романе Турысбека Саукетаева «Я - сумасшедший»
Р.З. Зайкенова*, А.У. Шарап Казахский национальный женский педагогический университет, г.Алматы, Казахстан
e-mail*: ruda1957@mail.ru
В малых и объемных произведениях Турысбека Саукетаева, представлющих особый тип мышления в казахской литературе, переплетаются судьбы людей, различные социальные ситуации. Писателя отличает от других особый стиль письма и выбор темы произведения. Роман «Я - сумасшедший» имеет высокое символическое значение. Ущерб, нанесенный негативом и неправдой в обществе судьбе личности, правдивости, справедливости, любви и т.д. выявляет разрыв связей, противоречия между обществом и личностью, отражая обесценивание человеческих ценностей в душе героя. В романе поднимаются вопросы человечности, поиска справедливости в человеческом бытии.
Ключевые слова: Т.Саукетаев, роман, сатира, жизнь, общество, справедливость, реальность, любовь.
Problems of modern times in Turysbek Sauketayev's novel "I am a madman"
R.Z. Zaikenova*, A.U. Sharap Kazakh National Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan e-mail*: ruda1957@mail.ru
In the small and voluminous works of Turysbek Sauketayev, which represent a special type of thinking in Kazakh literature, the destinies of people and various social situations are intertwined. The writer is distinguished from others by a special style of writing and the choice of the subject of the work. The novel "I am a madman" has a high symbolic meaning. The damage caused by negativity and untruth in society to the fate of the individual, truthfulness, justice, love, etc. reveals a break in ties, contradictions between society and the individual, reflecting the devaluation of human values in the soul of the hero. The novel raises questions of humanity, the search for justice in human existence.
Keywords: T. Sauketayev, novel, satire, life, society, justice, truth, love.
PegarnHara 02.03.2021 TYcri.
