Научная статья на тему 'МИНТАҚАЛАРДА АҲОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ'

МИНТАҚАЛАРДА АҲОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бандлик / модернизациялаш / демографик салоҳият / хусусий сектор. / занятость / модернизация / демографический потенциал / частный сектор.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Умаров Оқил Омилжонович

Мамлакат аҳолини иш билан таъминлаш ва ишсизликни бартараф этишга қаратилган давлат сиёсатининг йўналишларидан бири “Аҳолини иш билан таъминлаш” ҳудудий дастурларининг амалга оширилишидир. Мазкур дастурларнинг амалга оширилиши натижасида республикада ҳар йили бир неча юз минглаб янги иш ўринлари барпо қилинмоқда

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF ENSURING EMPLOYMENT IN THE REGIONS

Одним из направлений государственной политики, направленным на обеспечение занятости населения страны и ликвидацию безработицы, является реализация региональных программ «Занятость населения». В результате реализации этих программ в республике ежегодно создается несколько сотен тысяч новых рабочих мест.

Текст научной работы на тему «МИНТАҚАЛАРДА АҲОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

Умаров Окил Омилжонович

ALFRAGANUS UNIVERSITY "И^тисодиёт" кафедраси катта у^итувчиси

МИНТАКАЛАРДА А^ОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШНИНГ

ХУСУСИЯТЛАРИ ОСОБЕННОСТИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ЗАНЯТОСТИ НАСЕЛЕНИЯ В

РЕГИОНАХ

FEATURES OF ENSURING EMPLOYMENT IN THE REGIONS

Аннотация: Мамлакат ахолини иш билан таъминлаш ва ишсизликни бартараф этишга ^аратилган давлат сиёсатининг йуналишларидан бири "Ахолини иш билан таъминлаш" худудий дастурларининг амалга оширилишидир. Мазкур дастурларнинг амалга оширилиши натижасида республикада хар йили бир неча юз минглаб янги иш уринлари барпо ^илинмовда.

Калит сузлар: бандлик, модернизациялаш, демографик салохият, хусусий сектор.

Аннотация: Одним из направлений государственной политики, направленным на обеспечение занятости населения страны и ликвидацию безработицы, является реализация региональных программ «Занятость населения». В результате реализации этих программ в республике ежегодно создается несколько сотен тысяч новых рабочих мест.

Ключевые слова: занятость, модернизация, демографический потенциал, частный сектор.

Abstract: One of the areas of state policy aimed at ensuring employment of the country's population and eliminating unemployment is the implementation of regional programs "Employment of the Population". As a result of the implementation of these programs, several hundred thousand new jobs are created in the republic every year.

Keywords: employment, modernization, demographic potential, private sector.

Узбекистонда и^тисодиётни эркинлаштириш ва модернизациялаш жараёнлари билан бо^и^ и^тисодий ислохотлар бос^ичма-бос^ич ва

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

изчиллик билан амалга ошмовда. Ижтимоий-и^тисодий ислохотларнинг устувор йуналишларидан бири мамлакат мехнат салохиятидан самарали фойдаланиш хисобланади.

Мамлакатдаги мавжуд ахолининг иш билан бандлигини ошириш ва бу ор^али, ахоли турмуш даражасини юксалтириш минта^аларда амал ^илаётган мехнат бозори фаолияти билан чамбарчас бо^и^. Миллий и^тисодиётни модернизациялаш мехнат бозори туб таркибий узгаришлар ва янгиликлар билан такомиллашиб боради, бу жараёнларни илмий-назарий тад^и^ ^илиш ва умумлаштириш хаётий заруратдир.

Бугунги кунда Узбекистоннинг деярли барча худудларида ишчи кучининг орти^чалиги мавжуд ва мехнат бозорида таклиф талабдан ю^оридир. Шу боис ишлашни хохловчиларнинг мехнат бозорида эркин харакат ^илишлари ва муста^ил иш билан таъминланишлари учун давлат фу^ароларга иш билан таъминлаш турини, шу жумладан турли мехнат режимидаги ишни танлаш эркинлигини; ишга ^абул ^илишни конунга хилоф равишда рад этишдан ва мехнат шартномасини fайрифнуний равишда бекор ^илишдан химояланишни; ма^бул ишни танлашни; хар ким касб ва ишга эга булишда, мехнат ^илиш ва иш билан таъминланиш шарт-шароитларида, мехнатга ха^ тулашда, хизмат погонасидан ю^орилаб боришда тенг имкониятлар яратишни; янги касбга (мутахассисликка) бепул у^итишни, махаллий мехнат органларида ёки уларнинг йулланмаси билан бош^а у^ув юртларида стипендия тулаб малакасини оширишни; бош^а жойга ишга ^абул ^илинганда сарф ^илинган моддий харажатлар учун ^онун хужжатларига мувофи^ компенсация тулашни кафолатлайди.

Мамлакат ахолини иш билан таъминлаш ва ишсизликни бартараф этишга ^аратилган давлат сиёсатининг яна бир йуналишларидан бири "Ахолини иш билан таъминлаш" худудий дастурларининг амалга оширилишидир. Мазкур дастурларнинг амалга оширилиши натижасида республикада хар йили бир неча юз минглаб янги иш уринлари барпо ^илинмовда.

Узбекистон Республикаси ахоли сони буйича дунё ми^ёсида уртача демографик салохиятга эга булган давлат хисобланади. Унинг ахолиси, 1 январь 2016 йил маълумотларига биноан 31,5 млн. кишини ташкил этади. Бу борада, у МДХ, мамлакатлари орасида Россия ва Украинадан

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

кейинги учинчи ва Марказий Осиё давлатлари орасида эса биринчи уринни эгаллайди.

Ахоли салмолига кура Самарканд вилояти биринчи, Фаргона -иккинчи, ^аш^адарё вилояти учинчи уринда туради. Демографик салохиятнинг энг паст мивдори Навоий ва Сирдарё вилоятларида (1-жадвалга ^аранг) кузатилади. Умуман олганда, республиканинг 5 та вилоятига (Самарканд, Фарюна, Тошкент, ^аш^адарё ва Андижон) жами ахолининг деярли 40 фоизи туfри келади.

1-жадвал

Узбекистон Республикаси ахолисининг худудий таркиби7

2014 й. Зичлик, 1 кв. км.га киши, 2014 й.

Минг киши фоизда

^ора^алпо^стон Республикаси 1736,2 5,7 10,4

вилоятлар

Андижон 2805,2 9,2 652,4

Бухоро 1756,5 5,8 43,6

Жиззах 1226,8 4,0 57,8

^аш^адарё 2895,5 9,4 101,3

Навоий 900,7 3,0 8,1

Наманган 2504,0 8,2 336,6

Самарканд 3444,8 11,3 205,4

Сурхондарё 2307,5 7,5 114,8

Сирдарё 763,7 2,5 178,4

Тошкент 2726,1 9,0 178,6

ФарfOна 3386,1 11,1 500,9

Хоразм 1683,7 5,5 278,3

Тошкент ш. 2351,8 7,8 7126,7

Жами 30488,6 100,0 67,9

Республикада мехнат ресурсларининг сони куп, биро^ уларнинг жами ахоли таркибидаги улуши оз. Бунинг сабаби тулилиш ва табиий

7 Солиев А. Узбекистон и^тисодий ва ижтимоий географияси. -Тошкент, Университет, 2014. 24-бет.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

купайишнинг ю^орилигидадир. Натижада, "демографик юк" ёки мехнатга лаё^атли ахоли билан мехнатга лаё^атсизлар нисбати узига хос. Масалан, агар Болтин денгиз буйи давлатларида оилада 3 кишидан 2 киши ишласа, бизда, аксинча, 6 кишидан 2 ёки 3 киши ишлаши мумкин.

Тахлиллар Узбекистон минта^алари буйича мехнат ресурслари сони 1991-2014 йилларда уртача 1,8 мартага усган.

2-жадвал

Мехнат ресурсларининг республика минтакалари буйича

таксимланиши, минг киши8

2014 йилда

1991 йилга

1991 й. 2000 й. 2010 й. 2014 й. нисбатан узгариш, марта

Узбекистон 1013,2 12594,0 16509,7 18048,0 1,8

^ора^алпо^с

тон 594,0 755,8 945,5 1011,9 1,7

Республикаси

вилоятлар

Андижон 897,5 1140, 3 1561,2 1667,9 1,9

Бухоро 607,0 747,4 987,6 1045,0 1,7

Жиззах 368,1 472,4 652,1 723,0 2,0

^аш^адарё 769,6 1 019,0 1493,4 1692,5 2,2

Навоий 359,1 406,8 531,6 543,1 1,5

Наманган 746,3 961,0 1 350,6 1492,5 2,0

Самарканд 1016,8 1299,9 1815,7 2003,8 2,0

Сурхондарё 605,5 807,3 1174,1 1353,0 2,2

Сирдарё 279,5 319,7 420,7 456,9 1,6

Тошкент 1061,1 1 231,1 1549,7 1601,9 1,5

Фаргона 1094,7 1 330,5 1824,2 1969,5 1,8

Хоразм 495,1 663,9 900,4 952,2 1,9

Тошкент ш 1318,9 1313,9 1519,2 1534,8 1,2

8 Узбекситон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида тузилган.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

Бандлик дастурларида худудий мехнат бозорлари эхтиёжлари, худудларни ижтимоий-и^тисодий ривожлантиришнинг устувор йуналишлари ва исти^болларини хисобга олиб ахоли бандлигини таъминлаш, уларни янги яратилган иш уринларига жойлаштириш, бу борада фаол чораларни ^уллаш каби вазифалар кузда тутилади. Дастурларга асосан касаначиликни, оилавий ва хусусий тадбиркорликни раfбатлантириш ор^али биринчи навбатда банд булмаганларни ва ногиронларни мехнатга жалб ^илишнинг самарали шаклларини ривожлантириш, худудлардаги и^тисодиёт тармо^лари салохиятини ишга солиш, касб-хунар коллежлари битирувчиларини ишга жойлаштиришга алохида эътибор ^аратилиши белгиланган.

Расмий маълумотларга Караганда, 2015 йил 1 январ холатига кура йилда Узбекистонда мехнатга лаё^атли ёшдагилар жами ахолининг 61,4 фоизини ташкил этади. И^тисодий фаол ахоли 13,2 млн киши, и^тисодиётда банд булганлар 12,5 млн кишини ташкил ^илади. Таъкидлаш жоизки, кейинги йилларда, ноишлаб чи^ариш сохасида банд булганлар сони тезро^ купайиб бормовда9. Нодавлат секторда банд булганлар 80 фоизга я^ин.

Республиканинг ахолининг табиий усиши ю^ори булган минта^аларида ахоли бандлигини ошириш и^тисодий ислохотларнинг устувор йуналишларидан бири булиб флаверади.

Муста^иллик даврларида мамлакатимизда ахоли сонининг усиш суръатлари йилдан йилга пасайиб бормовда. Бу холатни биринчидан, хукуматнинг оилани режалаштириш билан бо^и^ сиёсати, иккинчидан, миграция соф сальдосининг манфий курсаткичларда руй бераётгани билан изохлаш мумкин.

Узбекистон минта^аларида бандликнинг самарали таркибини шакллантиришда ^уйидагиларга эътибор бериш ма^садга мувофи^, деб хисоблаймиз:

- и^тисодиётда модернизациялаш жараёнлари ва таркибий узгаришларни чу^урлаштириш ор^али ю^ори ^ушилган ^ийматга эга и^тисодиёт тармо^ларида янги ишчи уринларини купайтириш;

9 Жами иктисодиётда банд булганларнинг 13,2 фоизи саноатда, 26,9 фоизи кишлок хужалигида, 9,2 % курилиш, 5,2 % транспорт ва алокага тугри келади. Долган кисми ижтимоий сохаларга тегишли.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

- и^тисодиётда хусусий сектор ролини ошириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга кенг йул очиш ор^али ушбу сохада бандлик даражасини ошириш;

- и^тисодий ривожланишда худудий номутаносибларни бартараф этиш ма^садида инфратузилмани ривожлантириш, худудларни саноатлаштириш ва модернизациялаш жараёнларини жадаллаштириш.

Бунда айни^са, ахолини иш билан таъминлаш даражасининг мувозанатини са^лаш, мехнат бозорида бар^арор иш уринларини купайтириш, ва^тинчалик ва мавсумий иш билан банд булганлар сони купайиб кетмаслигининг олдини олишга катта эътибор ^аратиш мухим.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Солиев А. Узбекистон и^тисодий ва ижтимоий географияси. -Тошкент, Университет, 2014. 24-бет.

2. И.С.Глебова, С.С.Берман, Р.Р.Садыртдинов, А.А.Воробьев, Ф.Т.Эгамбердиев, А.А.Каюмов, А.Т.Умаров, Н.Г.Муминов, Г.К. Жанназарова, А.Ю.Макушина. Социально-экономическое положение территорий: международный опыт и перспективы развития. Коллективная монография - Казань: «Рокета», 2019. 276 стр.

3. Farmonqul Egamberdiev, Nozim Muminov, Tatyana Kim, Bekmurod Elmonov,. (2020). Priority Directions of the State Regional Policy: Development of the Agricultural Sector in Order to Reduce Poverty. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(9s), pp. 4806 - 4827. Retrieved from http://sersc.org/journals/index.php/IJAST/article/view/17310

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Nozim Muminov, Botir Nurmatov, Oydin Egamberdiyeva. Aspects for improving the regional mechanism for creating new job vacancies in the regions of Uzbekistan.// "Номарказлаштириш механизмларини ишлаб чи^иш махаллий бюдтларнинг даромадлар ^исми бар^арор усиши ва минта^аларни ижтиий ривожлантиришнинг омили сифатида" хал^аро ми^ёсдаги илмий- амалий конференция материаллари туплами. - Т., 2020. - Б. 303-307.

5. N. Muminov, O. Egamberdieva. MODERN ASPECTS OF HUMAN CAPITAL DEVELOPMENT AS A METHOD FOR IMPROVING THE LABOR MARKET OF UZBEKISTAN. УСТОЙЧИВОЕ РАЗВИТИЕ ЭКОНОМИКИ: МЕЖДУНАРОДНЫЕ И НАЦИОНАЛЬНЫЕ АСПЕКТЫ.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

Электронный сборник статей IV Международной научно-практической online-конференции. (Новополоцк, 26 ноября 2020 г.). P.237-240.

6. Nozim G. MUMINOV, Gulrukh AVLOKULOVA. The Level of Employment of Labor Resources in the Regions of Uzbekistan. // Таълим тизимида ижтимоий-гуманитар фанлар. №5, 2021. Б.189-194. ISSN 2226-9339. — №3 (96). Номер статьи: 9606. Дата публикации: 2021-11-01. Режим доступа: https://sovman.ru/article/9606/

7. Х.М. Мамедов, Н.Г.Муминов, К.К.Мамбетжанов, Х.Э.Нормуродов. Квинтэссенция диверсификации современных миграционных процессов между Республиками Узбекистана и Южной Кореи. "Узбекистон ва Корея республикасидаги миграция: бугунги кун холати ва муаммолари" халкаро илмий-амалий конференция материаллари. Тошкент, 2023, С.55-72.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.