Научная статья на тему 'САНОАТ СИЁСАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

САНОАТ СИЁСАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
саноат / иқтисодий ўсиш / интеграциялашув / инновация. / промышленность / экономический рост / интеграция / инновации.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Умаров Оқил Омилжонович

Мамлакатимизда саноатни ривожлантириш борасидаги чора тадбирларни амалга оширишда саноат сиёсати моделларининг айнан бир турига таяниб қолмаслик керак.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIRECTIONS OF INDUSTRIAL POLICY DEVELOPMENT

При реализации мер промышленного развития в нашей стране не следует полагаться только на одну модель промышленной политики

Текст научной работы на тему «САНОАТ СИЁСАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 16 | August, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

Умаров Окил Омилжонович

ALFRAGANUS UNIVERSITY "И^тисодиёт" кафедраси катта у^итувчиси

САНОАТ СИЁСАТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЙУНАЛИШЛАРИ НАПРАВЛЕНИЯ РАЗВИТИЯ ПРОМЫШЛЕННОЙ ПОЛТИКИ

DIRECTIONS OF INDUSTRIAL POLICY DEVELOPMENT

Аннотация: Мамлакатимизда саноатни ривожлантириш борасидаги чора тадбирларни амалга оширишда саноат сиёсати моделларининг айнан бир турига таяниб флмаслик керак.

Калит сузлар: саноат, и^тисодий усиш, интеграциялашув, инновация.

Аннотация: При реализации мер промышленного развития в нашей стране не следует полагаться только на одну модель промышленной политики.

Ключевые слова: промышленность, экономический рост, интеграция, инновации.

Abstract: When implementing industrial development measures in our country, we should not rely on just one model of industrial policy.

Keywords: industry, economic growth, integration, innovation.

Миллий и^тисодиётда бар^арор и^тисодий усиш суръатларини таъминлаш, модернизациялаш ва диверсификациялаш жараёнларини амалга оширишда саноат сиёсатини амалга ошириш давлатнинг самарали и^тисодий сиёсатларидан бири х,исобланади.

Жах,он молиявий-и^тисодий ин^ирози шароитида эса саноат сиёсатини амалга оширишнинг ах,амияти янада ортади. Бундай шароитда саноат сиёсатини амалга оширишнинг ривожланган мамлакатлар тажрибаларини урганиш ва улардан Узбекистон шароитида фойдаланиш имкониятларини ани^лаш миллий и^тисодиётимизни ривожлантириш борасида амалга ошираётган ишларимизнинг самарадорлигини янада ошириши мумкин.

Саноат сиёсати - саноат ишлаб чи^аришининг самарадорлигини раfбатлантиришга, алох,ида саноат тармо^лари ва корхоналари

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 16 | August, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

ракабатбордошлигини оширишни таъминлашга, ишлаб чикаришни модернизациялаш ва кенгайтиришга, шунингдек янги иш жойларини яратишга каратилган давлат сиёсатидир [1].

Саноат сиёсатини амалга оширишнинг бир катор моделлари мавжуд.

Экспортга йуналтирилган саноат сиёсати. Ушбу модел экспортга йуналтирган саноат мах,сулотлари ишлаб чикаришни кенгайтиришни назарда тутади. Унинг асосий максади экспортга йуналтирилган ракобатбардош мах,сулотлари ишлаб чикариш тармокларини ривожлантириш х,исобланади. Ушбу саноат сиёсатини амалга ошириш оркали ракобатбардош мах,сулотлар билан жах,он бозорига чикиш ва салмокли мавкени эгаллаш кузда тутилади. Ушбу сиёсат моделини амалга оширишда экпортёрларга солик ва бож туловлари буйича, экспортдан тушган валюта тушумларини тулик ёки кисман мажбурий сотиш каби мажбуриятлардан озод килиш каби имтиёзлар берилади.

Ушбу моделда саноат сиёсатини амалга ошириш мамлакатнинг жах,он хужалигига интеграциялашув жараёнларини жадаллаштиради, замонавий технологияларини самарали узлаштириш имкониятини оширади, иктисодиёт тармоклари ракобатбардошлигини оширади, миллий иктисодиётнинг колок тармоклари ривожланишига олиб келади, хорижий инвестицияларни экспорт мах,сулотлари ишлаб чикарувчи тармокларни ривожлантириш учун жалб килиш имкониятлари кенгаяди, шунингдек ижобий экспорт сальдоси х,ажмининг ошиши туфайли мамлакатга чет эл валютаси кириб келишини оширади.

Экспортга йуналтирилган саноат сиёсатини амалга ошириш миллий иктисодиётни жах,ондаги турли инкироз ва салбий узгаришларга нисбатан таъсирчанлигини оширади. Жах,ондаги турли инкирозлар миллий иктисодиётда экспортга асосланган кайта ишлаш саноати фаолияти самарадорлигининг камайишига олиб келиши мумкин. Бу эса уз навбатида мамлакатдаги иктисодий усиш суръатларини секинлашувига олиб келади.

Импорт урнини босувчи саноат сиёсати. Ушбу моделда саноат сиёсатини амалга ошириш оркали у тулов баланси тузилишини яхшилашга эришилади, ички талаб ва ички таклиф уртасидаги мутаносиблик меъёрлаштирилади, миллий иктисодиётда ишсизлик даражаси камайтирилиб, бандлик даражаси оширилади, ишлаб

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 16 | August, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

чи^аришни ривожлантирилади ва кенгайтирилади.

Ушбу модел хам бир ^атор камчиликларга эга. Ушбу моделда саноат сиёсатининг амалга ошириш миллий и^тисодиётнинг жахон и^тисодиётига интеграциялашув жараёнларининг секинлашувига, ривожланган фан-техника юту^ларини узлаштириш имкониятларининг камайишига ва мамлакатнинг и^тисодий ривожланиш жихатидан бош^а мамлакатлардан ортда ^олишига олиб келиши мумкин. Шу билан бир ^аторда миллий и^тисодиётда ишлаб чи^ариш фаолиятининг самарасизлиги, ишлаб чи^ариш ресурсларидан о^илона фойдаланмаслик, бир бирлик махсулот таннархининг махсулот бахосидан ошиб кетиши каби холатлар юзага келиши мумкин. Шунингдек, ички бозорда соfлом ра^обат мухити пасайиб, бозор сифатсиз махсулотлар билан тулиб тошади, истеъмолчилар манфаатлари бузилади.

Мазкур моделнинг хозирги замон учун ута заиф томони шундаки, у миллий и^тисодиётда инновация ва инновацион фаолиятни амалга ошириш учун зарур шарт-шароитларни яратмайди ва натижада мамлакатда тадбиркорлик фаолияти билан шуfулланишга булган интилиш йу^олади. Мамлакат миллий и^тисодиёти интенсив равишда ривожлана олмайди.

Саноат сиёсатининг инновацион модели. Сунги йилларда жахон бозорида ра^обат даражасининг кучайиши, ю^ори инновация даражаси ва фан-техника силимкорлигига эга булган махсулотларга булган талаб даражасининг ортиши, мамлакатларнинг миллий и^тисодиётда ю^ори технологияли экспортбоп махсулотлар улушини ошириш ма^садида олиб бораётган ислохотлари саноат тармо^ларини инновацион ривожлантириш заруриятини янада кучайтирди хамда мамлакатларнинг саноат сиёсатида инновацияга ривожлантиришнинг бош омили сифатида бахо берилмовда.

Саноат сиёсатини амалга оширишнинг инновацион модели замонавий илгор технологиялардан фаол фойдаланиш асосида и^тисодий ривожланишига эришишни ма^сад ^илади. Саноат сиёсатининг инновацион моделини амалга ошириш натижасида и^тисодиётда рафбатбардош ва сифатли махсулотлар ишлаб чи^ариш хажми ошади, тадбиркорлик мухити яхшиланади, ишлаб чи^ариш ресурсларидан о^илона фойдаланилади, махсулот таннархи нисбатан

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 16 | August, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

камаяди.

Мазкур модел х,ам баъзи бир камчиликларга эга. Инновацион саноат сиёсати иктисодий инфратузилмани ривожлантириш учун катта микдордаги инвестицияларни, саноатнинг ишлаб чикариш кувватларини доимий равишда ошириб боришни ва уларни янгилашни талаб килади. Бугунги кунга келиб инновациялар ва илгор технологияларнинг бах,оси дунёда ошиб бормокда Бундай шароитда инновацион саноат сиёсатини амалга ошириш учун давлат максадли инвестиция дастурларини амалга оширади. Ушбу саноат сиёсатини амалга ошириш жараёнида юкори малакали кадрларларга доимий равишда эх,тиёж сезилади, натижада уларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш билан бо^ик харажатлар юзага келади. Буларнинг барчаси давлат бюджети харажатларининг ошишига олиб келади.

Саноат сиёсатини амалга оширишда куйидаги максадлар кузланади:

- миллий иктисодиётнинг ракобатбардошлигини кучайтириш;

- саноат тармолининг ишлаб чикариш кувватларини яхшилаш,

- ташки ва ички бозорларга фан-техника силими юкори булган мах,сулотларни етказиб бериш;

- инновацион ишлаб чикаришни ривожлантириш,

- импорт урнини босувчи товарлар ишлаб чикаришни кенгайтириш,

- мамлакат иктисодиётида баркарор усиш суратларини таъминлаш

[2].

Саноат сиёсатини амалга оширишнинг куйидаги вазифалари мавжуд:

- казиб олиш тармокларига нисбатан кайта ишлаш тармокларининг ишлаб чикариш х,ажмини устириш;

- бозор учун янги булган юкори технологияли мах,сулот турларини яратиш;

- замонавий фан-техника имкониятларидан самарали фойдаланган х,олда янги ишлаб чикариш технологияларини жорий этиш;

- хом-ашё ва материалларни самарали кайта ишлаш ва улардан юкори кушимча кийматли истеъмол мах,сулотлари яратиш;

- ривожланган мамлакатлар тажрибаларини ва уларнинг илмий-техник ва технологик ютукларини узлаштириш;

- экспортни риожлантириш максадида экспортёрларга солик ва божхона божлари буйича имтиёзлар бериш;

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 16 | August, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

- саноат тармоклари фаолиятини ривожлантириш максадида молиявий сектор маблаfларидан самарали фойдаланиш;

- янги технологияларни яратиш ва ишлаб чикаришни модернизациялаш;

- технологик силимкорлиги юкори саноат мах,сулотлари ишлаб чикаришни раfбатлантириш;

- экологик хавфсизликни таъминлаш.

Турли мамлакатларда саноат сиёсатини амалга оширишнинг турли усуллари мавжуд. Саноатни ривожлантиришнинг ривожланган мамлакатлар тажрибасида кенг кулланилган усулларидан саноат кооперациясини алох,ида курсатиб утиш лозим.

Саноат кооперацияси - мах,сулот ишлаб чикаришдаги йирик саноат корхоналари ва нисбатан кичикрок корхоналар уртасидаги узаро манфаатли х,амкорлик алокалари булиб, мах,аллий хом ашёни чукур кайта ишлаш, ички истеъмол бозорини сифатли товарлар билан тулдириш, ракобатбардош мах,сулотлар ишлаб чикариш х,ажмини ошириш, бугунги куннинг долзарб масалаларидан булган бандлик ва ах,оли жон бошига туfри келувчи даромадлар даражисини ошириш каби муаммоларни х,ал килиш имкониятларини беради.

Саноат кооперациясининг бир биридан фаркланувчи америкача ва японча моделлари мавжуд.

Саноат кооперациясининг америкача модели куп сонли буюртмачи ва ижрочиларнинг узаро фаолиятига асосланади. Ушбу моделда ижрочиларни танлашнинг асосий мезони - улар томонидан бажариладиган ишнинг таклиф этилаётган бах,оси х,исобланади.

Мазкур моделда буюртмачилар ва ижрочилар битта аник буюртма доирасида шартнома тузадилар ва ушбу моделда буюртмачилар ижрочилар томонидан таклиф этилаётган хизматларнинг энг яхши вариантларни танлаш имкониятига эга буладилар.

А^Шнинг йирик автомобиль ишлаб чикарувчи компаниялари 2-2,5 минг субшартномачиларига эгадирлар. Бундай йирик америка автомобиль ишлаб чикарувчи компаниялари уз номларидан ишлаб чикараётган мах,сулотларининг бутловчи кисмларининг учдан бир кисмини узлари ишлаб чикарадилар. Долган бутловчи кисмлар эса ижрочи корхоналар томонидан тайёрланади.

Саноат кооперациясининг япон моделида кооперация

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 16 | August, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

муносабатлари субшартномачи корхоналарнинг ишлаб чи^ариш ^увватлари хамда уларнинг технологик ривожланганлик даражаларига бо^и^ булади. Ушбу моделда буртмачи буюртмани бир ва^тнинг узида субшартнома асосида бир ^анча ижрочиларга тар^атилади. Бунда энг паст баходаги субшартномачи билан хамкорлик урнатилади.

Бугунги кунда йирик япон автомобиль ишлаб чи^арувчи компаниялари уртача 300-400 субшартномачилар билан хамкорликда фаолият олиб боришади. Бу компаниялар жами махсулотнинг туртдан бир ^исмини узлари ишлаб чи^арадилар. Махсулотнинг долган ^исмлари эса субшартномачи ижрочиларнинг буюртмаларни бажаришлари ор^али амалга оширилади.

Ижрочиларни танлашнинг асосий шартлари сифатида бахо, махсулотнинг техник сифати, хамкорларнинг ишончи хизмат ^илади. Ижрочилар буюртмаларни уз ва^тида талаб даражасида тула ^ондира олса, уларга булган ишонч ошади ва хамкорлик муносабатлари яна давом эттирилади.

Япон саноат кооперацияси тизимида баъзан буюртмачилар ижрочиларнинг фаолиятларини ^уллаб-^увватлайдилар. Уларга ишлаб чи^ариш самарадорлигини ошириш ва махсулот сифатини яхшилаш ма^садларида технологик ва молиявий жихатдан ёрдамл берадилар.

Саноат кооперацияси натижасида моддий-техник таъминотнинг яхшиланиш, ишлаб чи^ариш жараёни узлуксизлиги, бош^арув самарадорлигининг ошиши, янги корхона ва ишлаб чи^ариш йуналишларини яратилиши, корхоналараро ва давлатлараро янги технологиялар, тажрибалар алмашинуви борасидаги муносабатларнинг кучайиши, ишлаб чи^ариш жараёнида сифатли хом-ашё ва материалларга булган эхтиёжнинг мунтазам ^ондириб борилиши, ишлаб чи^аришни такомиллаштириш ва мехнат унумдорлигининг ошиши каби юту^ларга эга булиш мумкин.

Эркин и^тисодий-индустриал худудларни ташкил этиш ривожланган мамлакатлар тажрибасига асосан саноатни ривожлантиришдаги самарали усуллардан бири хисобланади. Бунда эркин и^тисодий-индустриал худудлар махсус саноат ишлаб чи^ариш худудлари куринишида булади.

Саноат ишлаб чи^ариш худудлари миллий божхона худуди доирасидаги анклавлар сифатида тавсифланади. Мазкур худудлар

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 16 | August, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

асбоб-ускуналар йиfиш учун зарур эхтиёт кисмлар ва материаллар худудга иктисодий сиёсат чоралари кулланилмаган холда олиб кирилади. Импорт килинаётган махсулот экспорт-ишлаб чикариш зонасида кайта ишланади ва кабул килувчи томоннинг божхона аралашувисиз экспорт килинади. Божхона божини тулаш факат махсулот кабул килувчи мамлакатнинг миллий божхона худудига кириб борсагина амалга оширилади. [3]

Саноат ишлаб чикариш худудларини ташкил этиш оркали миллий иктисодиётда куйидагиларга эришиш мумкин:

- экспортга йуналтирилган махсулотлар ишлаб чикариш хажмини кенгайтириш,

- иктисодиётнинг эркинлашуви,

- бошкарув тизимида замонавий менежмент ютукларини самарали узлаштириш,

- махсулот ишлаб чикариш учун зарур булган саноат ускуналари ва бутловчи кисмларни импорт килиш билан бо^ик харажатларнинг камайтириш,

- махсулот ва хизматларнинг янги турларини ишлаб чикариш. Мамлакатимизда саноатни ривожлантириш борасидаги чора

тадбирларни амалга оширишда юкорида куриб чикилган саноат сиёсати моделларининг айнан бир турига таяниб колмаслик керак. Саноат сиёсатининг инновацион ва экспортга йуналтирилган моделларидан бир вактнинг узида самарали фойдаланган холда ва мамлакатда саноат ишлаб чикариш худудларини ташкил этиш оркали миллий иктисодиётда баркарор усиш суръатларига эришиш, жахон бозорига ракобатбардош ва сифатли махсулотлар билан кириб бориш мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. http://economic directory.academic.ru - Словарь-справочник по экономике.

2. Гутман Г.В. и др. Управление региональной экономикой / Г.В. Гутман, А.А. Мироедов, С.В. Федин; под ред. Г.В. Гутмана. М., 2002. 176 с.

3. А.В.Вахабов, Ш.Х.Хажибакиев, Н.Г.Муминов. Хорижий инвестициялар. укув кулланма. / и.ф.д., профессор А.В. Вахабовнинг умумий тахрири остида. - Т.: «Молия», 2010, 330 бет.

4. Nozim G. Muminov, Ramziddin X. Abdusatarov, Anastas A.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 16 | August, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

Ambartsumyan and Diyor M. Karimov (2022) Peculiarities of Manufacturing Policy in Uzbekistan in the Conditions of Modernization of the Economy. Webology, Volume 19, Number 1, Pages: 2945-2963. DOI: 10.14704/WEB/V19I1/WEB19195. https://www.webology.org/data-cms/articles/20220123080923amWEB19195.pdf

5. Вахабов А.В., Муминов Н.Г., Жураханов Ф.А., Каримов А.А. Вызовы и возможности для пищевой промышленности и отрасли переработки сельхозпродукции при вступлении Узбекистана в ВТО. Экономика Узбекистана. Информационно-аналитический обзор за январь-март 2006 года. С.100-106.

6. Sherzod Juraev, Farmonqul Egamberdiev, Nozim Muminov, Lola Egamberdieva. (2020). ENHANCING ECONOMIC COMPETITIVENESS THROUGH THE DEVELOPMENT OF INDUSTRY IN THE REGIONS. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24 (9), pp. 2291-2298. DOI: 10.37200/IJPR/V24I9/PR290261

7. Индустриальная экономика. Коллектив авторов. Учебное пособие. -Т.: "Университет" , 2021. 384 стр.

8. Muminov N.G. Industrial iqtisodiyot: Darslik. I qism / T.: "Tafakkur-bo'stoni" nashriyoti, 2020., 261 bet.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

9. Содикова И.А., Муминов Н.Г. Приоритеты промышленной политики в Узбекистане. Бозор, пул ва кредит №4 (95) апрель 2005 й. 30-32 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.