Научная статья на тему 'ИННОВАЦИОН ТАРАҚҚИЁТ ЙЎЛИГА ЎТИШДА КИЧИК ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РОЛИ'

ИННОВАЦИОН ТАРАҚҚИЁТ ЙЎЛИГА ЎТИШДА КИЧИК ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Микрофирмалар / кредит маблағлари / кичик бизнес / Микрофирмы / кредитные фонды / малый бизнес

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Қулматов Алимжан Абдиллоевич

Иқтисодиёт ва инновация жараёнларини давлат томонидан тартибга солиш хўжаликни бозор тамойилларига ўтказишнинг асосий шартларидан бири ҳисобланади ҳамда кичик корхоналар соҳасида инновацион фаолликни рағбатлантиришда муҳим роль ўйнайди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF SMALL BUSINESS IN THE TRANSITION TO AN INNOVATIVE PATH OF DEVELOPMENT

Государственное регулирование экономики и инновационных процессов является одним из основных условий перехода экономики на рыночные принципы и играет важную роль в стимулировании инновационной активности в сфере малого предпринимательства

Текст научной работы на тему «ИННОВАЦИОН ТАРАҚҚИЁТ ЙЎЛИГА ЎТИШДА КИЧИК ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РОЛИ»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

Кулматов Алимжан Абдиллоевич

Узбекистон Миллий университети "Марои^тисодиёт" кафедраси доценти, и.ф.н.

ИННОВАЦИОН ТАРАККИЁТ ЙУЛИГА УТИШДА КИЧИК ТАДБИРКОРЛИКНИНГ РОЛИ

РОЛЬ МАЛОГО ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В ПЕРЕХОДЕ НА ИННОВАЦИОННЫЙ ПУТЬ РАЗВИТИЯ

THE ROLE OF SMALL BUSINESS IN THE TRANSITION TO AN INNOVATIVE PATH OF DEVELOPMENT

Аннотация: Щтисодиёт ва инновация жараёнларини давлат томонидан тартибга солиш хужаликни бозор тамойилларига утказишнинг асосий шартларидан бири хисобланади хамда кичик корхоналар сохасида инновацион фаолликни раfбатлантиришда мухим роль уйнайди.

Калит сузлар: Микрофирмалар, кредит маблаfлари, кичик бизнес.

Аннотация: Государственное регулирование экономики и инновационных процессов является одним из основных условий перехода экономики на рыночные принципы и играет важную роль в стимулировании инновационной активности в сфере малого предпринимательства.

Ключевые слова: Микрофирмы, кредитные фонды, малый бизнес.

Abstract: State regulation of the economy and innovation processes is one of the main conditions for the transition of the economy to market principles and plays an important role in stimulating innovation activity in the sphere of small business.

Keywords: Microfirms, credit funds, small business.

Кейинги йилларда кичик тадбиркорлик муаммолари Узбекистонда ю^ори даражада долзарб булиб, бу биринчи навбатда, куплаб урта ва кичик корхоналарнинг и^тисодий уз-узини англаши ва жахон молиявий-и^тисодий ин^ирози билан бо^и^ булмовда. Бу ерда республика хукуматининг инновацион харакати хам маълум роль уйнамовда. Аммо "кичик тадбиркорлик" тушунчаси, энг аввало, хужалик субъектининг

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

х,ажмига кура, мивдорий мезони билан белгиланади. Шу тарифа корхонани бизнеснинг кичик турларига киритиш фойда ёки даромад х,ажми, оборот ми^ёси ёки банд ишчилар сонидан келиб чи^иб, амалга оширилиши мумкин.

1 -жадвал

Узбекистон корхоналарини дожми буйича таснифлаш

Бизнес тоифалари Корхонада бандлар сони

Микрофирмалар 1 кишидан 15 кишигача

Кичик корхоналар 16 кишидан 50 кишигача

Ривожланаётган мамлакатларда кичик корхоналар инновацияларни х,аракатлантиришда сиёсий бе^арорлик ва ривожланмаган инновацион инфратузилма каби ^ийинчиликларга дуч келмовдалар. Ривожланаётган мамлакатларда одатда кучли илмий асос мавжуд эмас, фундаментал ва тад^отчилик фанлари яхши ривожланмаган.

Давлат ва инновациялар

Корхоналар ИТТКИ га инвестициялаш учун етарли манфаатдорликка эга булмаганлиги, кредит мабла^арини жалб ^илишнинг жун имкониятлари туфайли инновацион бюджет деярли нолни ташкил этади. Шу сабабли технологик ёндошув (тад^и^отлар асосида янги мах,сулотлар ишлаб чи^ариш) ривожланаётган мамлакатлар корхоналари учун ^улланилиши зарур. Улар мижозларга йуналтирилган ёндошувни ^уллаб, янги илмий юту^ ва ишланмалар билан х,исоблашмаган х,олда уз мижозлари муаммоларини х,ал ^илиш усулларини излайдилар. Шу сабабли ривожланаётган мамлакатларда ишлаб чи^ариш, логистика, маркетинг, мижозларга хизмат курсатиш каби сох,алардаги инновациялар анча ^улайдир.

Гарб мамлакатларида инновациялар сох,асида айнан кичик бизнес устувор х,исобланади, шу билан бир ва^тда корпорациялар уларнинг илмий ишланмаларини ишлаб чи^аришга жорий этадилар. Бундай мех,нат та^симоти умумий и^тисодий самарадорликни оширишни таъминлайди. Узбекистонда асосан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда, хизмат курсатиш ва савдо-соти^ сох,аларида мужассамлашган технологик инновациялар купро^ ^улланилади, бу мазкур ёндошувнинг и^тисодий жих,атдан ривожланган мамлакатлардан

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

кучли фар^ловчи жихатидир.

И^тисодиёт ва инновация жараёнларини давлат томонидан тартибга солиш хужаликни бозор тамойилларига утказишнинг асосий шартларидан бири хисобланади хамда кичик корхоналар сохасида инновацион фаолликни раfбатлантиришда мухим роль уйнайди. Бундай тартибга солиш тадбиркорларнинг бутун илмий-техник, ишлаб чи^ариш, маркетинг фаолиятини пасайтирадиган жараёнларга тегишлидир. Бу янгиликларни тижоратлаштириш ани^ ижтимоий эхтиёжларни бозор муваффа^ияти ор^али ^ондиришга ^аратилган.

Давлат инновацияларни тартибга солиши зарур, чунки илмий билимлар ра^обатбардош булмаган ва бегоналашмаган ижтимоий товар хисобланади. Хусусий сектор фанни молиялаш вазифасини тула хажмда бажариш холатида эмас, чунки бу ишлаб чи^ариш харажатларини устиришга, демакки, фойданинг пасайишига олиб келган булар эди. Йирик инновацион лойихаларни амалга ошириш учун мабла^ар мивдори купинча ^ушимча активларни узлаштириш зарурияти билан бо^аниб, улар (йуллар, электр энергияси, газ, ало^а ва хк.) алохида давлат назорати остида буладилар.

Бу сохадаги билвосита харажатларнинг бир ^исмини давлат уз зиммасига олишга мажбур. У хам одатда нафа^ат фундаментал тад^и^отларни, балки натижалари ^ис^а ва^тлар ичида тижорат сохасида кенг ^улланиладиган ИТТКИ ни молиялаштиради.

Инновацияларни ривожлантиришда кичик бизнеснинг роли

Бозор муносабатлари шароитида давлатнинг асосий вазифаси -шахс, мулк ва тадбиркорлик эркинлигини мухофазалаш булиб, у уз мохиятига кура, инновация хисобланади. Инновацион ва илмий сохада фаол харакатланиш ор^али давлат бу сохадаги устуворликларни хам шакллантирмоли даркор.

Инновацион фаолиятни тартибга солиш ва раfбатлантиришга булган эхтиёж, бир томондан, жамиятни ижтимоий-и^тисодий ривожлантириш ва миллий хавфсизликни мустахкамлаш учун инновацияларнинг усиб борувчи ахамияти билан белгиланади, бош^а томондан эса илмий-техник ишланмаларни олиш ва жорий этиш сохасида бозор механизмларининг чекланганлиги билан бо^ивдир.

Мамлакатнинг утиш даври и^тисодиётида янгиликларни раfбатлантириш зарурияти илм-фан, ишлаб чи^аришдаги ин^ирозли

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

жараёнлар ва стагнацияларсиз бар^арор ривожланишга булган эхтиёж билан белгиланади.

Давлатнинг инновацион сиёсатини ва кичик инновацион корхоналарнинг бу сохадаги фаолиятини тахлил ^илган холда уларнинг асосида ускуналар, жараёнларнинг янги турларини жорий этиш ва фойдаланиш, корхоналар фаолиятининг турли томонларини модификациялаш ма^садида узгаришларни бош^ариб туришини ^айд этиш мумкин. Шуни хисобга олиш керакки, бар^арор, тизимли ва бос^ичма-бос^ич ривожланувчи кичик бизнес сохасисиз и^тисодиёти ривожланган, фаровон жамият хам, маданийлашган давлат тизими хам булмайди.

Жахон тажрибаси курсатишича, маълум давлат имтиёзларисиз кичик бизнес ривожлана олмайди. Шу сабабли Узбекистонда инновацияларнинг ривожланиши миллий лойиха ма^омига эга булиши кераклиги таъкидланмовда. Республика хукумати томонидан и^тисодиётга хорижий инвестицияларни жалб ^илишни раfбатлантириш буйича Комплекс дастур ^абул ^илинган булиб, илfор фан-техника юту^ларини узлаштиришни таъминлайдиган маблаfларни жалб ^илиш унинг ма^садларидан бири хисобланади.

Инновацияларни яратиш ва жорий этиш муаммоси

Мамлакатимизда ишбилармонлик мухитини яхшилаш борасида олиб бораётган ишларимиз хал^аро и^тисодий ташкилотларнинг рейтингларида узининг ижобий ифодасини топмовда.Бу хавда Президентимиз И.А.Каримов 2015 йил якунлари ва 2016 йилга мулжалланган и^тисодий дастурнинг вазифаларига балишланган маърузасида тухталиб утдилар: " Утган йилнинг октябрь ойида Жахон банки «Бизнес юритиш» рейтингини эълон ^илди. Ана шу рейтингда Узбекистон фа^ат бир йилнинг узида 16 погонага кутарилиб, 87-уринни эгаллади. ... «Янги бизнесни ^уллаб-^увватлаш», деб аталадиган мезон буйича мамлакатимиз айни пайтда жахонда 42-уринни, тузилган шартномалар ижросини таъминлаш буйича 32-уринни, и^тисодий ночор корхоналарга нисбатан ^улланадиган банкротлик тизимининг самарадорлиги буйича 75-уринни эгаллаб турибди. «Кичик бизнес субъектларига кредит бериш», деб номланадиган курсаткич буйича Узбекистон сунгги уч йилда 154-уриндан 42-уринга кутарилди ва утган йилнинг узида рейтингини 63 позицияга яхшилади. Жахон банкининг

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

маърузасида Узбекистон кейинги йилларда тадбиркорлик фаолияти учун ишбилармонлик мухитини яхшилаш сохасида энг яхши натижаларга эришган дунёдаги унта давлат ^аторидан жой олгани ^айд этилган.

Ана шу йуналишдаги ислохотлар натижасида ялпи ички махсулотимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши 2000 йилдаги 31 фоиздан бугунги кунда 56,7 фоизга етгани ёки 1,8 баробар ошганини алохида таъкидлаш зарур"10. Ривожланган мамлакатларда бу курсаткич 50%, Хитойда эса 60% ни ташкил ^илади11. Х,озирги пайтда ушбу сохада жами саноат махсулотларининг учдан бир ^исми, ^ишло^ хужалиги махсулотларининг 98 фоизи ишлаб чи^арилмовда , иш билан банд жами ахолининг 77 фоиздан ортили мехнат ^илмовда.

Хал^аро илмий-техника кооперацияси сохасидаги давлат стратегияси дунё мамлакатлари ва минта^алари буйича та^симланган булиши зарур. Бу хал^аро ало^алар синергетик самарасини ошириш ва ноанъанавий илмий-ташкилий фаолият бутун ^атламини: ФТТ да якунловчи бос^ични мувофи^лаштириш ва бош^ариш - ошган бозор талаби билан фойдаланиладиган, ра^обатбардош товарлар ва хизматларни ишлаб чи^арадиган мураккаб ишлаб чи^ариш тизимларини "калит остида" яратиш билан очиш имкониятини беради.

Х,озирги ва^тда Узбекистон фа^ат ю^ори малакали

кадрларнинг етказиб берувчилари сифатида хал^аро инновацион фаолиятда ^атнашади, чунки мамлакатда илмий ишланмаларга талаб мавжуд эмас. Умуман, инновацион фаолият мамлакатимизда етарли ривожланмаган. Охирги йилларда республика саноати жахон бозорига чи^иш учун янги технологияларни таклиф ^илмайди. Деярли барча тармо^лар fарб ишлаб чи^ариш стандартлари имитацияси ва уларни узлаштириш билан шуfулланган холда чет элдан бегона ноу-хауни фаол сотиб олади.

Биро^ Узбекистонда бугунги кунда нафа^ат инновацияларни яратиш ва жорий этиш муаммоси туради, балки купчилик республика корхоналари инфратузилмавий, ташкилий ва маркетинг узгаришлари

10 Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимиз 2015 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига багишланган Вазирлар Мах,камаси мажлисидаги маърузаси.//"Халк сузи" газетаси, 2016 йил 16 январь сони.

11 Комиссаров А.Г. Инновационное развитие: роль малого бизнеса и государства // Российское предпринимательство. — 2011. — № 2 Вып. 2 (178). — с. 43-48.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

билан хам шуfулланмовдалар. Инновациялар савдо сохасида фаолро^ ^улланилади -махсулот истеъмолчисига тавдим ^илишнинг биз учун янги булган шакллари, хизмат курсатиш янги стиллари ^улланилади. Бундай фаолият энг кам фан силимкорлигига эга12. Умуман олганда, и^тисодиётимизда корхоналар фаолиятининг инновацион ва ишлаб чи^ариш томонлари уртасида яэдол номувофи^лик мавжуд. Тад^и^отчилик ишларига ва илмий-техник махсулотга бизнес-тузилмалар томонидан туловга ^обил талаб етарли даражада эмас.

Узбекистоннинг жахон ю^ори технологиялари бозоридаги салмоfи хозирги ва^тда жуда кам. Шу сабабли бугунги кунда мамлакатда ю^ори технологияли махсулотлар экспорти мутло^ хажмини оширишга ^аратилган тадбирлар амалга оширилмовда.

Давлат ва тадбиркорликнинг уйгунлашган узаро таъсири Инновациялар ин^ирози муаммоси ХХ асрнинг 90-йиллари бошларидан утказилаётган Узбекистон и^тисодий сиёсатида, анифо™ эса илм-фан ва саноат сохасидаги мулкчилик муносабатлари моделида ифодаланади. Тадбиркорларнинг илмий тад^и^отларни молиялаштиришга булган ^изи^ишининг камайиши куп даражада уларнинг жорий бозор конъюнктурасига мослашиши ва энг куп фойда олиши билан белгиланган ва белгиланди хам.

Айнан шунинг учун хам купгина корхоналар принцип жихатдан стратегик ривожланиш дастурларига эга була олмайди. Илмий тад^и^отларга инвестициялар хатто урта муддатли исти^болда (3-5 йил) хам потенциал ^айтим билан жуда хатарлига киради13.

Шундай ^илиб, республика тадбиркорлиги давлат томонидан ^уллаб-^увватланмасдан туриб, инновацион булмайди ва бар^арор и^тисодий усишнинг асоси хисобланмайди. Инновацион ривожланиш деганда и^тисодий, ижтимоий ва сиёсий институтлар бутун тизими тузилиб, улар республикада инсон капитали усимини ошириши мумкин14. Шу сабабли инновацион ривожланиш жараёни нафа^ат илмий ташкилотлар фаолиятини раfбатлантиришга, балки давлат ва хусусий тадбиркорликнинг уйfун узаро таъсирини таъминлашга хам мухтож. Бу

12 https://creativeconomy.ru/articles/11619/

13 Асаул А.Н. Развитие предпринимательства в России [Электронный ресурс] -Режим доступа: http://www.finansy.ru/publ/macro/002asaul.htm.

14 Уша жойда.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

хам нафа^ат миллий и^тисодиёт билан бевосита бо^и^ булмаган ^атор омилларга, балки билвосита таъсир ^иладиган омилларга хам бо^и^.

Инновацион ривожланиш моделини олимлар, ишлаб чи^увчилар ва тадбиркорлар фа^ат и^тисодиёт амалиёти бутун чоралари билан унинг афзаллигига ишонганда, жозибадор ^илиши мумкин. Бунинг учун ички бозорда миллий ишлаб чи^ариш ю^ори технологияли махсулотларига ю^ори талаб пайдо булиши та^озо этилади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимиз 2015 йилда ижтимоий-и^тисодий ривожлантириш якунлари ва 2016 йилга мулжалланган и^тисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баfишланган Вазирлар Махкамаси мажлисидаги маърузаси.//"Хал^ сузи" газетаси, 2016 йил 16 январь сони.

2. Асаул А.Н. Развитие предпринимательства в России [Электронный ресурс] - Режим доступа: http://www.finansy.ru/publ/macro/002asaul.htm.

3. Комиссаров А.Г. Инновационное развитие: роль малого бизнеса и государства // Российское предпринимательство. — 2011. — № 2 Вып. 2 (178). — c. 43-48.

4. https://creativeconomy.ru/articles/11619/

5. N.G. Muminov, F.T. Egamberdiyev, B. Elmonov, T.V. Kim (2018). NONSTANDARD SOURCES OF BUSINESS FINANCING: THE EAST ASIAN APPROACH. Scientific Journal "National Academy of Managerial Staff of Culture and Arts Herald", No 3 ISSN 2226-3209, ISSN 2409-0506. DOI: 10.32461/2226-3209.3.2018.173580

6. Муминов Н.Г., Хамидова Н.М.К. Хуацяо как специфическая форма развития предпринимательства в Восточной Азии. Вопросы экономики и управления. 2018. № 3 (14). С. 4-7.

7. Регулирование деятельности субъектов малого предпринимательства в начале XXI века: мировой опыт : Абулкосимов Х.П., Бегжанов Э.О., Богомазова И.В., Бондарева Я.Ю., Вдовиченко Л.Ю., Владыка М.В., Волосюк М.В., Гумилевский А.Б., Ефимова А.В., Жанназарова Г.К., Ильина Т.Г., Каз Е.М., Каз М.С., Кашпур В.В., Климова Т.Б., Куклина Т.В., Кулик А.М., Монакова Е.А., Маковеева В.В., Макушина А.Ю. и др.- Томск : Издательский Дом Томского государственного

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 3 | Issue 13 | February, 2023 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org

университета, 2020. - 332 с.

8. Nozim Muminov, Gulnora Rakhimova. (2020). THE WAYS OF IMPROVEMENT OF BUSINESS ENVIRONMENT BY ORGANIZING PUBLIC PROCUREMENT SYSTEM IN UZBEKISTAN. International Journal of Advanced Science and Technology, 29(7s), 607 - 614. Retrieved from http://sersc.org/journals/index.php/IJAST/article/view/9907

9. Хайдаров М.Т., Муминов Н.Г. Тадбиркорлик фаолиятининг назарий асослари ва вазифалари // Экономика и финансы (Узбекистан), 2022. № 10. Б. 10-18. DOI: 10.34920/EIF/VOL_2022_ISSUE_10_2

10. Хайдаров М.Т., Муминов Н.Г. Замонавий во^елик шароитида тадбиркорлик даромади функциялари // Экономика и финансы (Узбекистан), 2022. № 11. Б. 2-7. DOI: 10.34920/EIF/VOL_2022_ISSUE_11_1

11. Совершенствование инновационного развития национальной экономики в условиях глобализации. Абдуллаева Р.Г., Абулкасимов Х.П., Амбарцумян А.А., Аранжин В.В., Ваганова О.В., Вдовиченко Л.Ю., Герман М.В., Ефимова А.В., Зенькова И.В., Зохирова Г.М., Ильина Т.Г., Ищук Т.Л., Каз Е.М., Каз М.С., Каримов Д.М., Ким Т.В., Клысяк М.Д., Клюня В.Л., Королькова Д.И., Костюченко Е.А. и др.. Монография. Т.: «Университет», 2021. 700 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.