Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ УЙҒОНИШ ДАВРИ ЎЗБЕК АДАБИЁТИНИНГ ЗАБАРДАСТ ВАКИЛИ – ЗОКИРЖОН ХОЛМУҲАММАД ЎҒЛИ ФУРҚАТ'

МИЛЛИЙ УЙҒОНИШ ДАВРИ ЎЗБЕК АДАБИЁТИНИНГ ЗАБАРДАСТ ВАКИЛИ – ЗОКИРЖОН ХОЛМУҲАММАД ЎҒЛИ ФУРҚАТ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
851
40
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Зокиржон Холмуҳаммад ўғли Фурқат / Қўқон / «Аҳволот» / Марғилон / Муқимий / Муҳйи / Завқий / Нисбат / Муҳаййир ва ҳ.к. / Zakirjon Kholmuhammad syn Furqat / Kokand / "Ahvolot" / Margilan / Muqimiy / Muhyi / Zavqiy / Nisbat / Muhayyir and others.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Барно Батирқуловна Қўшбақова

Ушбу мақолада Зокиржон Холмуҳаммад ўғли Фурқатнинг ҳаёти ва ижоди, унинг маънавий-маърифий соҳаларда амалга оширган ишлари, асарлари ва ғазалларининг аҳамияти тўғрисидаги фикрлар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

UZBEK LITERATURE OF THE NATIONAL AWAKENING PERIOD ZOKIRJON KHOLMUHAMMAD OGLI FURQAT

This article describes the life and work of Zokirjon Kholmuhammad oglu Furkat, his work in the field of spirituality and enlightenment, the importance of his works and ghazals.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ УЙҒОНИШ ДАВРИ ЎЗБЕК АДАБИЁТИНИНГ ЗАБАРДАСТ ВАКИЛИ – ЗОКИРЖОН ХОЛМУҲАММАД ЎҒЛИ ФУРҚАТ»

МИЛЛИЙ УЙГОНИШ ДАВРИ УЗБЕК АДАБИЁТИНИНГ ЗАБАРДАСТ ВАКИЛИ - ЗОКИРЖОН ХОЛМУХДММАД УГЛИ ФУРКАТ

Барно Батиркуловна ^ушбакова

Тошкент Архитектура ва курилиш институти магистранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Зокиржон Холмухаммад угли Фуркатнинг хаёти ва ижоди, унинг маънавий-маърифий сохаларда амалга оширган ишлари, асарлари ва газалларининг ахамияти тугрисидаги фикрлар ёритилган.

Калит сузлар: Зокиржон Холмухаммад угли Фуркат, Кукон, «Ахволот», Маргилон, Мукимий, Мухйи, Завкий, Нисбат, Мухаййир ва х.к.

UZBEK LITERATURE OF THE NATIONAL AWAKENING PERIOD -ZOKIRJON KHOLMUHAMMAD OGLI FURQAT

Barno Botirkulovna Kushbakova

Master's degree from the Tashkent Institute of Architecture and Construction

ABSTRACT

This article describes the life and work of Zokirjon Kholmuhammad oglu Furkat, his work in the field of spirituality and enlightenment, the importance of his works and ghazals.

Keywords: Zakirjon Kholmuhammad syn Furqat, Kokand, "Ahvolot", Margilan, Muqimiy, Muhyi, Zavqiy, Nisbat, Muhayyir and others.

КИРИШ

Зокиржон Холмухаммад угли Фуркат 1859 йили Кукон шахрида тугилди. Унинг узи «Ахволот»да бу хакда «Хуканди латифким, бандага мавлид ва маншаъдур» дея таъкидлайди. Фуркатнинг отаси - Холмухаммад замонасининг укимишли, зиёли кишиларидан булган. Ота-онаси маслахатлашиб, 7 ёшида Зокиржонни Мухаммад Олим исмли мактабдорга шогирдликка берадилар. Шоир бу хакда «Ахволот»да шундай ёзади: «Нухустин ун беш-йигирма адад майда сурани сабак олиб хифз килиб, андин тахтага туштум... тахта хижосидин чикиб «Хдфтияки шариф» сурасига туштум. Олти ой муддати ичида «Х,афтияк»ни укиб тамом килдим. Баъдаз Куръони шариф укумокка мутарассид улдум». Фуркат Куръони карим хатмидан сунг «Чор китоб» мутолааси билан машгул булганлиги, «... эртадин киёмгача китоб укуб, андин намози асрга тегру машкихат»

килганлигини ёзади. 8 ёшида у «Мантикут-тайр»ни укийди. Уз таъбири билан айтганда «... олти ой болупар уруб, кушлар хикоятини хотима ошёнасига кундуради». Х,офиз ва Бедил девонлари мутолаасидан куп бахра топади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Фуркат 9 ёшида Навоий «Чор девон»ини укишга киришади. «Чун умрим шохиди туккуз парда оркасидин чехра кургузди, Амир Алишернинг туркий девонлариким, Навоий лакабдур, забоним куши ул хирмандин доначин улди» -деб ёзади у. Худди шу пайтда Навоийни туш куради. Ундан шеър машкига ок фотиха олади. Навоийга увайсий шогирд булади. Куп утмай, мазкур туш таъбири хакикатга мувофик чикади. У шеър ёза бошлайди. Бу пайтда 9 ёшда булган Зокиржон шундай ёзади: «Бир кун ул дабистонда танхо колиб китобат килур эрдим. (1.20-бет)

Фуркат болалигиданок Шарк шеърияти даргаларининг шох асарларини аслиятда мутолаа килди. Дунёкараши ва эътикоди шу асосда шаклланди. Жумладан, у 10 ёшида Фузулий газалиёти ва Суфи Оллоёрнинг «Маслакул-муттакийн»и мутолаасидан бахраманд булади. Шундан кейин «саводи такмили учун» бир йилга якин «халифалик макомида» дарс беради. Мулла Камбарали исмли хушнавис кишидан хаттотлик сирларини урганади. Ашурмухаммад коридан кироат илми буйича таълим олади. «Каломуллох»ни «хат юзидин кироат айлаб, хатм килади». Ун икки ёшида Подшоххужа исмли мударрисга шогирд тушиб, «Аввали хол — аввали илм» рисоласини укийди. Араб тили сарф ва нахвига оид «Бидон», «Авомил», «Хдракот», «Кофия» китобларидан тахсил олади. «Мавъизи Вазанжоний» рисоласини укийди. Ун турт ёшида «Шархи Муллои Жомий» ва «Рисолаи шамсия» асарлари буйича илмини янада мукаммаллаштиради. Мунтазам ижодий фаолият билан шугулланади. Лекин замон носозликлари боис шоир тирикчилик билан машгул булиш мажбуриятини сезади. 1878 йили тогасининг даъвати билан унинг ёнига, Янги Маргилонга бориб, бир канча муддат савдо ишлари билан банд булади. Кукон хонлигидаги тус-туполонлар, тож-тахт талашлари туфайли узилиб колган мадраса тахсилини давом эттиришга харакат килади. Ижод билан шугулланади. Олимлар, шоирлар шахри булган Маргилонда Фуркат Х,ожи домла, Карший домла каби маърифатпарварлар билан танишади, илмий сухбатларда, шеърият анжуманларида фаол катнашади. Бу ерда рус маданияти, «Туркистон вилоятининг газети» билан илк бор танишади. У Янги Маргилонда оддий инсонларга ёрдамда булади. Шикоят билан келган кишиларга ариза ёзиб беради, йул-йурик курсатади. Хдтто хизмати учун хак олмайди. Шундан кейин отасининг даъвати билан Куконга келади. Мукимий, Мухйи, Завкий, Нисбат, Мухаййир каби шоирлар

мухитида кизгин ижодий фаолият билан машгул булади. Айни мана шу даврда «Чор дарвеш»ни форс тилидан таржима килади. «Хдммоми хаёл», «Нух манзар» асарларини яратади. Лирик шеърлар ижод этади. 1886—87 йилларда Кукондан яна Маргилонга боради ва бу ерда Масжиди жомеъдан хужра олиб яшай бошлайди. Куп угмай Мухаммад Шариф деган савдогар дустининг ёрдами билан дукон очади. Хужажон Рожий (1834-1918), Умидий-Хдвоий (1835/36-1905/06), Мулла Тошболту Роик, Исхокхон Ибрат (1862—1937) каби шоирлар билан дустлашади. 1889—91 йилларда Тошкентда булиши унинг такдирида хал килувчи роль уйнади. Ушбу вокеанинг тарихи куйидагича эди: Фуркат 1889 йилнинг бошларида саёхат орзуси билан Маргилондан йулга чикади. Куконда бир кун туриб, Хужандга келади. Мирза Насриддин деган дустиникида бир неча кун мехмон булади, шоир Тошхужа Асирий билан узок сухбатлар куради. Улар узаро жуда ахил эдилар, бир-бирларига ёзган шеърий мактублари турли баёз ва тупламларда сакданиб колган. Шоир Хужандда бир оз туриб колади. Дустлар орттиради, шахар атрофларини айланади. Бир муддат тоби хам кочиб колади. Узи табибликдан хабардор булгани учун у ердаги табибларнинг муолажасидан кунгли тулмайди. Сафарни давом эттириб, Тошкентга йул олади. Фуркат 1889 йил июннинг урталарида Тошкентга келган. Х,ожи Аъзам деган кишининг ёрдамида Кукалдош мадрасасига жойлашган. «Ахволот»да ёзилишича, Х,ожи Аъзам касалланиб колган шоирга мехрибонликлар курсатади, 9 ой давомида унинг холидан хабар олиб, тузалиб кетишига ёрдам беради. Фуркат унинг ёрдамида Сатторхон Абдугаффоров, Саидрасул Саидазизов, Инъомхужа Умрёхужаев, Журабек Каландаркори угли, Шарифхужа Пошшохужа угли, Мухиддинхужа Хдкимхужа угли, Мирза Абдулла Исомухаммад угли каби Тошкентдаги зиёлилар билан танишади. Шарифхужа шоир билан булган сухбатларидан бирида тахаллуси «жудолиг» маъносини билдиришига ишора килиб, уни «Фархат» (шодлик, хурсандлик) билан алмаштиришни таклиф этади. Бу унга манзур булиб, шу тахаллус билан бир муддат шеърлар ёзган. Лекин куп утмай, аввалгисига кайтади: такдир унга «Фуркат» тахаллуси билан тарихга киришни насиб этди. (2. 45-бет)

МУ^ОКАМА

1890 йилнинг кукламида Фуркат Тошкентнинг Шайхантохуридаги шеър ва соз мухлиси Махмудхужа деган кишининг уйига кучиб утади, «ошино»гина эмас, «ога»дек унга кунгил боглайди. Худди шу йил мартнинг бошларида «Туркистон вилоятининг газети» мухаррири, Тошкент Эрлар гимназиясининг директори Н.П.Остроумов Фуркат билан каттик кизикиб колади ва унинг обру-эътиборидан, шеърий салохиятидан унумли фойдаланиш режасини тузади. Чунончи, уни 1890

йил 23 мaртидa Тошкентнинг янги шохор кисмига томошaгa олиб борaди, гимнозияни кyрсaтaди. Pye зиёлилaри, aмaддорлaр, хдтто «жоноб генерод губертатор» билон, pye моъмурияти хизмотига киргон соводхон юртдошлори билон тоништироди. «Тошкент шохрига келиб, бир нечо вокт туру6, Русия хвдкининг одомлори билон тонишиб, ошно 6улу6, йгарнинг кУ6 росмлорини курдум Ba курмогонимни сypдyм,-ёзaди шоир. — Икки мортобо жоноб генерэл губертатор уйига мехмон булуб бориб, ондо хор хил томошолорни курдум». Н.Остроумов шоир тооссуротлорини гозетодо босиб чикоради. Мaсaдaн, Фуркотнинг гимнозия хокидоги монзумоси икки хофто утор-утмос «Туркистон вилоятининг говети)^ ташр этилади. Бир хофтадон сунг, кейинги сонидо «Гимнозия» шеъри чоп этатади. Бирин-кетин унинг «Илм хосияти», «A^r мождиси хусусидо», «Шемо бозми усусидо», «Вистов^ хусусидо», «Суворов» мaснaвийлapи эълон килитади. (2. 60-бет)

Фуркот 1889 йили оввелидо улконинг бош шохри Тошкент софориго чикиб, Кукон орк&ли Хужондга келади. Бу кодимий мадоний шохордо Тошхужо Aсиpий бошлик мохоллий ижодкорлор, одобиёт мухлислори билон котор учрошувлор, мушоирлор уюштирган Фуркот, ойни зшондо шохор охолисининг яшош шороити, кундолик хоёти, росм-русумлори билон якиндон тонишоди.

1889 йилнинг июни ypтaлapидa (хижрий 1306 йил шоввол ойи) Фуркот Тошкентга келиб, Kyкaлдош модрососи хyжpaдapидaн бирига жойлошоди. Одотига куро, бу ердо хом мохоллий зиёлилор билон тез мулокотга киришоди, одобий хоётдо куритарли мовкега куторило бороди.

Фуркот Faзaд во мyxaммaслapидa ижтимоий охонглор хом куритарли урин тутади. Мустомлоко тузумининг иллотлорини короташ, жорий aдолaтсизлик во зУpaвонликдaн, хукуксизлик во ночор хоётдон, нодонлорнинг зомотадо эътибор топиб, донолорнинг, хэдол кишилорнинг хор-зор этилишидон норозилик бодиий буёклордо котьий жоронглойди:

Чархи кажрафторнинг бир шевасидин дозмен,

Айшни нодон суруб, кулфатни доно тортадур.

Сариз олтун касрати кунгулни айлайдур царо,

Чунки сафро булса голиб, узга савдо тортадур.

Мошхур «Сойдинг куявер, сойёд» мусоддосидо эсо Фуркот чор боскинчилори мyстaмлaкaсигa ойлонгон улквдвги хукмрон зуровонликко корши Инсон шорофи во Fypypини yлyFлaйди. Бутун мусоддос мисродори зоминидо инсонтарвор во эрксевор шоирнинг зулм yткaзyвчилapгa корши котьий норозилик овози жоронглоб туроди. (4. 67-бет)

Фуркат хаётининг Тошкент даври унинг дунёкараши такомилида катта ахамият касб этди. Чор мустамлакачилик маъмуриятининг марказига айлантирилган Тошкентда шоир кундан-кунга кириб келаётган оврупоча хаёт тарзи билан бевосита танишиш имкониятига эга булди. Янги тарихий шароитда моддий-маданий хаёт ва ижтимоий онгда юз берган сезиларли узгаришларни мушохада этиш, якин феодал утмиш билан таккослаш натижасида Фуркат дунёкарашида жиддий сифат узгариши юз берди. Шоир нихоят фаоллашди, илгор гояларнинг таргиботида газетадан унумли фойдаланиш мумкинлигини яхши тушунди ва тез орада «Туркистон вилоятининг газети» хайъатига расман ишга жойлашди.

НАТИЖА

1890 йилнинг май, июль ва сентябрь ойларвда «Илм хосияти», «Акт мажлиси хусусида», «Тошкент шахрида булгон нагма базми хусусида», шунингдек, уч кисмдан иборат «Виставка хусусида» каби давр адабиётидаги маърифатпарварлик йуналишининг етук намуналари даражасида булган асарлари шу газета сахифаларида дунё юзини курди. Бу туркум асарларида Фуркат янгилик ва тараккиётнинг, илм-фан ва оврупоча маориф-маданиятнинг оташин жарчиси сифатвда намоён булади, уз ватандошларини замонавий билимларни пухта эгаллашга ва илгор халклар каторидан урин олишга даъват этади. Шоир битган мисралар нихоятда жушкин ва таъсирчан, улардаги хитоб ва хайкирик хар бир укувчи дилига кучиб, уни бефарк колдирмайди:

Жауон басту кушоди — илм бирла!

Надур дилни муроди — илм бирла!

Кунгулларни сурури — илмдандур!

Курар кузларни нури — илмдандур!

Керак уар илмдан булмак хабардор!

Булур %ар цайси уз вацтида даркор!

Фуркат худди шу йилларда яратилган «Шоир ахволи ва шеър муболагаси хусусида» деб номланган асарида ижодкор ва бадиий адабиёт муаммоларини каламга олади. Зокиржон Фуркат хакли равишда узбек публицистикасининг асосчиларидан бири хисобланади. Унинг оташин публицист сифатидаги фаолияти 1890 йилдан бошланади. «Туркистон вилоятининг газети» ходими сифатида у бир йилдан купрок вакт давомвда Сатторхон каби илгор маърифатпарварлар билан хамкорликда газетани тайёрлашда бевосита катнашиб, газета сахифаларида уз маколларини эълон килади. Жумладан, 1891 йилнинг январ-июн сонларида

«Хукандлик шоир Зокиржон Фуркатнинг ахволоти. Узи ёзгони» номли каттагина насрий асари нашр этила бошлади. Шоир дунёкараши ва ижтимоий-ижодий фаолиятини белгилашда фавкулодда ахамиятга эга булган бу асар, айни замонда, эндигина шаклланаётган узбек публицистикасининг ёркин намунаси сифатида хам катта кимматга эгадир. (6.52-бет)

Фуркат 1892 йил мартида Истамбулдан Урта ер денгизи оракали Арабистонга утиб, Маккада хаж зиёратини бажо айлаб, Жидда, Мадина шахарларида булди. Худди шу зиёрат муносабати билан унинг «Хажнома» асари майдонга келади. Макка зиёратини тугатгач, Фуркат Бомбейга келиб, 1892 йилнинг 25 августида Хиндистонга йул олиб, 10 сентябрда Бомбейга етиб келади, якин олти ой Хожи Ахмад деган хамшахрининг уйида яшайди, ватандошлари билан танишади. 1893 йилнинг 20 мартида Кашмирга караб сафарга чикади, ундан Тибет ва Хутан оркали Ёркентга утади. Шу тарика, 1891 йилнинг бахорида Тошкентдан чиккан шоир икки ярим йиллик сафардан кейин 1893 йилнинг октябрида Ёркентга келиб, умрининг охиригача шу ерда яшаб колади. Шоир Кашкардаги Русия Мусулмон идорасида котиб булиб ишлайди. Илми нужум (астрономия), табобат билан шугулланади. Тошболтуга ёзилган шеърий мактубида Худо унга Нозимжон ва Хокимжон исмли фарзандлар берганини, улардан кунгул узуб Ватанга кайтиш кийинлигини тилга оладики, бу унинг умри охиригача Туркистон билан алокасини узмаганлигини курсатади. Шу жумладан, «Туркистон вилоятининг газети»га хам мунтазам макода ва шеърлар ёзиб турган. Бирок нима сабабдир, 1906 йилдан кейин газета билан алокаси узилади. Унинг мазкур газетадаги сунгти маколаси 1906 йил февралда босилган. Гарчи макола сунгида «бакияси (давоми) бор» деб куйилган булса-да, давоми босилмаган. Шунингдек, у вафот этганида хам газета 20 йил хамкорлик килган муаллиф хакида лом-мим демади. Бу хол Фуркат билан уни бу томонларга жунатиб юборган чор маъмурияти орасида кескин бир гап утмаганмикан, деган мулохаза уйготади. У 1909 йили 50 ёшида вафот этди.

Зокиржон Холмухаммад угли Фуркат - миллий уйгониш даври узбек адабиётининг забардаст вакилларидан бири. У шоир ва адиб, адабиётшунос ва муаррих, элшунос ва мутаржим сифатида узидан бой маънавий мерос колдирди. Факат бугина эмас. У биринчи узбек журналисти хам эди. «Туркистон вилоятининг газети» сахифаларида чоп этилган адабий ва сиёсий-публицистик маколалари куп жихатдан бугун хам уз долзарблигини йукотган эмас. Шунингдек, Фуркат замонасининг машхур хаттотларидан эди. Унинг бу борада куплаб шогирдлар етиштирганлиги манбаларда кайд этилган. Табиб сифатида шухрати янада юксак булганлиги маълум. «Зубдатул-хукамо» унвонининг сохиби булганлигиёк унинг бу борадаги камолоти нечоглик эканлигига далил. У сайёх

сифатида Туркия, Булгория, Юнонистон, араб мамлакатлари, шунингдек, Х,индистон ва Хитойда булди. Сафар таассуротлари, уша давр кишиларининг маънавий олами, турли давлатларнинг ижтимоий-иктисодий тараккиёт даражаси тугрисида кимматли маълумотларни ёзиб колдирди. Бир суз билан айтганда, Фуркат комусий олим ва ижодкор сифатида миллий маънавиятимиз ривожига улкан хисса кушди.

1894 йили Санкт-Петербургда Русия Археология жамияти Шарк булими Ахбороти VIII жилдида Фуркатнинг «Мухаммас Мухаммад Худоёрхон тилидан» асари тула холда русча таржимаси ва изохлар билан эълон килинади. Мазкур «Ахборот»нинг 1909 йилги 12-сонида шоирнинг «Сабога хитоб» асарининг дастхат нусхаси хакида А.Н. Самойлович ахбороти, шеърий мактубнинг бошланиши ва охири, унга муаллиф томонидан ёзилган кириш суз ва сунгсуз чоп этилади. (10. 68-бет)

Фуркатнинг 100 йиллиги муносабати билан нашр этилган «Фуркат ва Мукимий хакида маколалар» (1958) хамда «Зокиржон Фуркат» (1959) номли икки маколалар туплами шоир хаёти ва ижодини урганишда алохида урин тутади. Х,ар икки тупламдаги материаллар Фуркат ижодининг хали тадкикотчилар эътибори етарли каратилмаган жихатларига багишланганлиги, куп холларда мухим масалалар уртага куйилиб, пухта хал этилганлиги, мухим илмий-назарий хулосалар чикарилганлиги билан эътиборга молик. Г.Каримовнинг 1960 йили «Шарк юлдузи» журналида эълон килинган «Фуркат хаёти ва ижодига доир баъзи материаллар» маколасида уша пайтда Козогистон Марказий Давлат архивида сакланган, кейинчалик Тошкентга, Узбекистон Марказий Давлат архивига кучирилган мухим манба — Н. П. Остроумов шахсий фондидан аникланган Фуркатнинг хориждан йуллаган 18 дастхат мактуби, 4 илмий-этнографик асари хакида маълумот берилади. Уларни урганишнинг шоир хаёти ва ижодини тадкик этишдаги ахамияти тугрисида илмий хулосалар чикарилади. F. Каримовнинг мазкур тадкикоти, айникса, шоирнинг чет эллардаги хаёти хамда кизган ижодий фаолиятини урганишда янги сахифа очди. (11.28-бет)

Мустакиллик даври фуркатшунослигида хакконий ёритилган мавзулардан бири Фуркатнинг Русия истибдодига муносабати масаласи булди. Ушбу йуналишдаги тадкикотлар шоирнинг мустамлака сиёсатига муросасиз муносабатда булганлигини, бу сиёсатнинг асл максад-муддаосини, фожеий окибатларини уз асарлари воситасида аёвсиз фош этганлигини исботлади. Миллий истиклол даври фуркатшунослигида шоир ижодининг мутлако урганилмай келган янги кирраси - диний-маърифий ва суфиёна мавзудаги асарларини эълон килиш, оммалаштириш ва тадкик этиш борасида хам эътиборга молик илмий изланишлар (А. Мадаминов, Н. Жабборов, И. Хдккулов ишлари)

амалга оширилди. Натижада, Фуркат ижодида диний-тасаввуфий мавзу шуро замонидаги айрим тадкикотларда таъкидланганидек уткинчи, «... унинг учун типик булмаган кайфиятларни акс эттирувчи» эмас, аксинча, асосий йуналишлардан эканлиги илмий жихатдан асосланди.

ХУЛОСА

Хорижлик тадкикотчилар хам Фуркат шахси ва адабий меросига кизикиш билан караган. Шарк ва Гарбда, якин ва олис хорижий мамлакатларда Фуркат хаёти ва ижодига оид тадкикотлар яратилган. Америкада Колумбия университети профессори Э. Оллворт, Туркияда бошкирд олими, жадидчилик харакати етакчиларидан Ахмад Заки Валидий, Мажористонда Я. Эккман, Шаркий Туркистонда Неъматулло Убайдулло хожи, Кодир Акбар, Аршилдин Тотлик каби олимлар шоир хаёти ва ижодини тадкик этиш борасида диккатга сазовор ишларни амалга оширдилар.

Фуркат - миллий маънавиятимизнинг энг забардаст сиймоларидан бири. Унинг серкирра ижодий фаолияти миллат ёшларининг баркамол шахслар булиб вояга етишида, шубхасиз, мухим ахамиятга эга. Бинобарин, фуркатшуносликнинг бугунги кунгача кулга киритган ютуклари шоир меросининг хамма замонлар ва даврлар учун бирдай ахамиятли, кадрли эканлиги тугрисидаги мухим ва хакконий хулосага олиб келади.

REFERENCES

1. Косимов Б. Миллий уйгониш: жасорат, маърифат, фидойилик. - Тошкент: Маънавият, 2002.

2. Косимов Б., Юсупов Ш., Долимов У. ва бошк. Миллий уйгониш даври узбек адабиёти. -Тошкент: Маънавият, 2004.

3. Каримов Н. ХХ аср адабиёти манзаралари. Тошкент: O'zbekiston, 2008.

4. Mirzayev S. XX asr o'zbek adabiyoti. - Toshkent: Yangi asr avlodi, 2005.

5. Назаров Б. ва бошк. Узбек адабиёти танкиди тарихи. - Тошкент: Tafakkur qanoti, 2012.

6. Халилбеков А. Наманган адабий мухити. - Тошкент: Рухафзо, 1998.

7. Болтабоев Х. Фитрат ва жадидчилик. - Тошкент: Узбекистон Миллий кутубхонаси, 2007.

8. Куронов Д. Мутолаа ва идрок машклари. Тошкент: Akademnashr, 2013.

9. Жабборов Н. Адабиёт ва миллий маънавият. Тошкент: Маънавият, 2015.

10. Афокова Н. Жадид шеърияти поэтикаси. - Тошкент: Фан, 2005.

11. ХХ аср узбек адабиётида рубоий ва китъа. - Тошкент: Фан, 2005.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.