Научная статья на тему 'МИЛЛИЙ МАТБУОТДА МУҲАРРИРЛИК МАКТАБЛАРИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА УНДА “ГУЛИСТОН” ЖУРНАЛИНИНГ ЎРНИ'

МИЛЛИЙ МАТБУОТДА МУҲАРРИРЛИК МАКТАБЛАРИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА УНДА “ГУЛИСТОН” ЖУРНАЛИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

63
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миллий матбуот / муҳаррир / таҳрир / “Гулистон” журнали / Асқад Мухтор / муҳаррирлик мактаби. / national press / editor / editing / “Gulistan” magazine / Askad Mukhtar / editing school.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Вазира Хусан Қизи Абдюжанова

Мақолада ўзбек журналистикасида муҳаррирлик мактабларининг шаклланиши ва ривожланиш омиллари, “Гулистон” журналининг миллий матбуот тараққиѐтидаги ўрни ва бу жараѐнда муҳаррир позицияси тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The according article examines the processes of formation and development of editorial schools in Uzbek journalism, and it also examines the role of the “Gulistan” magazine in the growth of national press and the position of the editor in the current process.

Текст научной работы на тему «МИЛЛИЙ МАТБУОТДА МУҲАРРИРЛИК МАКТАБЛАРИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА УНДА “ГУЛИСТОН” ЖУРНАЛИНИНГ ЎРНИ»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-1080-1084

МИЛЛИЙ МАТБУОТДА МУХДРРИРЛИК МАКТАБЛАРИНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА УНДА "ГУЛИСТОН" ЖУРНАЛИНИНГ УРНИ

Вазира Хусан кизи Абдюжанова

Узбекистон журналистика ва оммавий коммуникациялар университети таянч докторанти

Маколада узбек журналистикасида мухаррирлик мактабларининг шаклланиши ва ривожланиш омиллари, "Гулистон" журналининг миллий матбуот тараккиётидаги урни ва бу жараёнда мухаррир позицияси тадкик этилган.

Таянч сузлар: миллий матбуот, мухдррир, тахрир, "Гулистон" журнали, Аскад Мухтор, мухдррирлик мактаби.

The according article examines the processes of formation and development of editorial schools in Uzbek journalism, and it also examines the role of the "Gulistan" magazine in the growth of national press and the position of the editor in the current process.

Keywords: national press, editor, editing, "Gulistan" magazine, Askad Mukhtar, editing school.

EyryHru KyHga Mar6yoT ^yH^uanapu goupacu aHaga KeHranraH, gyHega cogup 6ynaeTraH ннтегpaцнoн ^apaeHnap 6ocMa oMMaBHH ax6opoT BocuTanapu ^opMarara KaTop y3rapumnap KupuTa 6omnaraH 6ynca-ga, yHHHr 6om foach, acocHH MaKcag-Myggaocu y3rapraH эмaс. ra3eTaHHHr cy3H 6yryH x,aM h^THMOHH TatcupnaHnuKKa эгa.

^agug Mar6yoTH Munnarnu ^axonar, KOHOKHHK 6oT^OFugaH KyTKapum, xanKHH Fa^nar yHKycugaH yHFOTum, yHH Matpu^arau Kunum nynuga xu3Mar KunraH 6ynca, 6yryHru KyH MH.MHH Mar6yoTH x,aM gaBnar TapaKKueTura TycuK 6ynaeTraH, puBO^naHumra 6onTa ypaeTraH unnaraapHu $om этнm, ^aMuarga geMOKpaTHK TaMonunnapHu Kapop TonTupum, xap 6up coxaga agonar Ba ma^^o^nuKHHHr W3ara nuKumuHu TatMHHnam HynugaH

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

бормокда.

April, 2022

Узбек матбуоти тараккиётини янги боскичга олиб чиккан "Тараккий", "Хуршид", "Шухрат", "Турон", "Садои Туркистон" газеталари, "Ойина", "Ал-Ислох" журналларига халк зиёлилари, маърифатпарварлари мухаррирлик килишган. Мазкур нашрларда чоп этилган сиёсий-ижтимоий, иктисодий, маданий-маърифий, шу билан бирга маиший муаммоларнинг ёритилиши, кутарилган масалаларнинг бугунги кун учун хам долзабрлигини йукотмагани замирида нашр ишига бош булган мухаррирларнинг билими, махорати, тажрибаси катта роль уйнаган дейиш мумкин. Даврнинг калтис сиёсати, мафкура ва гоясига карши тура олган мухаррирларнинг миллатни юксалтириш йулидаги жасорати, фидойилиги, узокни кура билиш кобилияти, уз нашрларида жамиятнинг уткир муаммоларини дадиллик билан каламга олганликлари, аёвсиз ва даъваткор чикишлари сабаб ушбу газета-журналлар уз даврида ижтимоий хаётнинг кузгусига айланиб, суз кудратини матбуот оркали намойиш этган.

Кейинги йилларда ташкил этилган нашрлар миллий матбуотнинг янги солномасини яратишга хисса кушди. Айникса, утган асрнинг 70-80-йилларида чоп этилган нашрлар миллий узликни тиклаш йулида самарали фаолият юритди.

Республиканинг нуфузли ва оммавий журналларидан бирига айланган "Гулистон" журналини миллий матбуот тараккиётига хисса кушган, миллатнинг кадрият ва урф-одатларини мухофаза килиш йулида хизмат килган забардаст нашрлардан бири сифатида келтириш мумкин. Журналга республиканинг илгор зиёлилари, адабиёт сохаси вакиллари бошчилик килгани нашрнинг миллий журнал макомига кутарилишига, унда узига хос мухаррирлик мактаби шаклланишига хизмат килган. Ёзувчи Хайриддин Султоннинг "Гулистон" журнали 70-80 йилларда суз бустонининг чинакам гулистонига айланган эди. Бу гулистоннинг богбонлари гаройиб инсонлар эди" [1;118] деган таъкиди юкоридаги фикрларни асослайди.

Узбекистон Миллий энциклопедиясида "Гулистон" журнали "дастлаб "Ер юзи" (1925-1931), "Узбекистон курилишда" (1932), "Машъала" (1934) номлари билан жами 202 та сони чиккан. 1935 йилдан хозирги номдаги "Гулистон"ни нашр этиш 1941—1967 йилгача вактинча тухтатилган. Кейинчалик унга Иброхим Рахим (1967—1969), Аскад Мухтор (1969—1980), Мирмухсин (1980—1993), Тилаб Махмудов (1994—2002) мухаррирлик килган" [2;117] деган маълумот келтирилади. Аммо Узбекистон Миллий кутубхонаси архивида сакланаётган

April, 2022

1081

"Гулистон" журналининг электрон вариантлари орасида мазкур журналнинг 1961 йилда чоп этилган сонларини хам учратиш мумкин.

Узбекистон халк ёзувчиси Аскад Мухтор мухаррирлик килган давр журнал тарихида алохида ахамиятга эга. Бунга адибнинг бош мухаррир этиб тайинланган 1967 йилдан бошлаб журналнинг тулик узбек тилида чоп этилиши, узбек халки хаётининг кенг жабхаларда ёритилиши сабаб булган дейиш мумкин. Журналнинг тулик узбек тилида нашр этила бошлагани сабабини мухаррирнинг "тилга хурмат-эътибор — одамийлик даражасини, одамнинг хулк-атворини, маданий савиясини, ички дунёсини, маънавий киёфасини курсатадиган омиллардан бири" [3;295] экани хакидаги фикрлари асослайди.

Журнал сахифаларида эълон килинган маколалар сарлавхасиданок мухаррирнинг суз танлаш махоратини намоён этиши билан бирга, унинг хар бир суз мазмун-мохиятини англашга, халк тилидаги сузлардан кенг фойдаланишга интилишини курсатади. Журнал сахифаларида содда ва ихчам тузилган савлавхалар макола хакида укувчига илк таассуротни беришга хизмат килган ("Лаззатпаз", "Оловкор", "Шахар бекаси", "Тупрок "жаррохлари", "Мехр байтлари", "Ажойибнома", "Шакархон опамиз" [4], "Эллик манзил", "Ялпиз сомса", "Сув келди — сувдай сулув саодат келди", "Ширинларимиз"

[5]).

Аскад Мухторнинг мухаррирлик фаолияти "Гулистон" журналида алохида мактаб яратгани замондошлари томонидан ёзилган хотира-эсселарда хам кайд этилган.

Узбекистон халк ёзувчиси Тохир Малик "Гулистон" журналининг кайта чика бошлаши олтмишинчи йиллардаги ижодий мухитнинг узгаришига, ёшлар онгида миллий рухнинг уйгонишига жиддий таъсир килганини, журнал зиёлиларнинг севимли нашрига, ёшлар учун эса миллат байрогига айланганини, биринчи галда тилдаги руслашган суз ва иборалар урнига узбекчалари кулланила бошланганини [6], шоир Абдулла Шер журнал бош мухаррири миллатни уйготишни, халкда миллий гурур ва озодликка интилиш туйгусини тарбиялашни бош вазифаси деб билгани, журналда миллий озодликка даъват этувчи, укувчини уйлантирадиган макола ва асарлар берилгани, миллат тарихи дадил ёритилганини алохида таъкидлайди.

Аскад Мухтор рахбарлик килган йилларда "Гулистон" журналининг хеч бир сахифаси укувчилар эътиборидан четда колмаслиги, бунинг асосий сабабларидан бири тахририятда уша даврнинг етук адиблари, шоирлари, публицистлари ва, албатта,

April, 2022

1082

мухаррирлари тупланишгани [7], журналда даврнинг энг долзарб муаммолари кутарилган маколалар, очерклар эълон килингани, асосий мезон одамлар тилининг учида турган бирон-бир муаммо кутарилган булиши кераклиги [8], бугунги кунда таникли, номдор унлаб ёзувчи ва шоирлар уша пайти, яъни етмишинчи йилларнинг иккинчи ярмида айнан «Гулистон» журналида тетапоя булгани [9], "Гулистон"да лугатдаги русчалаштириш ва оврупалаштиришга карши узбекчалаштириш, шарклаштириш учун кураш боргани [10;129] сабаб "Гулистон" журнали бошка нашрлар орасида етакчилик килган, унда узига хос мактаб шаклланган.

Мухаррир тахрирда, аввало, газетани турли ёш ва касбдаги кишилар укишини, шунинг учун у биринчи навбатда оммабоп ва содда тилда ёзилиши, хаммага тушунарли булиши кераклигига эътибор каратган [11 ;160]. Кулёзмани шахсан узи куриб чикиши, тахлил ва тахрир этиб, меъёрига етказиш санъати [12;39] адибнинг талабчан мухаррир эканидан далолат беради.

"Гулистон" журналининг 70-80 йилларда мамлакатимизнинг нуфузли нашри хамда миллий журнал макомига кутарилишига, матбуот тараккиётига салмокли хисса кушган нашрлардан бири саналишига сабаб булган жихатларни куйидагича курсатиш мумкин:

— нашрнинг тулик узбек тилига утгани (журналнинг 1961 йилда чоп этилган 12 та сони рус тилида нашр этилган), миллий тил имкониятларидан кенг фойдаланилгани; халк хаётининг барча сохаларини камраб олишга харакат килингани;

— материалларда узбек халкига хос урф-одатлар, миллий кадриятлар, маданий-меъморий ёдгорликлар, тил масаласи, халк кахрамонлари ва зиёлилари хаёти кенг ёритилган, шунингдек хорижий давлатлар тарихи, маданияти хамда адабиётига хам алохида эътибор каратилган;

— журнал сахифаларида асосий эътибор мамлакатда содир булаётган ижтимоий-сиёсий вокеа-ходисалардан ташкари адабий хаётдаги янгиликлар, ёзувчи-шоирларнинг ижодига каратилган;

— адабий жанрлар (роман, цисса, уикоя, шеър) билан бир каторда журналистик жанрлар, жумладан, ахборий (янгилик), тахлилий (тацриз, репортаж); бадиий-публицистик (очерк, фельетон, лавуа, ёднома, хат) жанрларга доир материаллар доимий тарзда бериб борилган.

Юкоридаги жихатлар билан бирга мухаррирнинг касб махорати, даврнинг долзарб муаммоларини ёритишдаги жасорати, ижодий жамоа, муаллифлар билан ишлаш

April, 2022

1083

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-1080-1084

малакаси хам тахририятда узига хос мактаб яратилишига ва нашрнинг миллий журнал даражасида эътироф этилишига сабаб булган дейиш мумкин.

REFERENCES

1. Султон Х. Маънавий бедорлик. Аскад Мухтор замондошлари хотирасида. Т.: Маънавият, 2003. Б. 118. 199 б.

2. Узбекистон Миллий энциклопедияси. 3-жилд. Т.: Узбекистон Миллий энциклопедияси Давлат илмий нашриёти, 2002. Б. 117.

3. Мухтор А. Шеър — шоир виждони. Т.: Мумтоз суз, 2011. Б. 295. 444 б.

4. "Гулистон" журнали, 1968 йил январь, февраль, март сонлари.

5. "Гулистон" журнали,1969 йил апрель сони.

6. Малик Т. Пуртанали уммонда сузар хаёт кайиги. (Иккинчи китоб). Электрон китоб.

7. Дустмухаммад Х. Кунгилдаги мунавварлик. https://kh-davron.uz/kutubxona/uzbek/mahmud-sadi-haqida.html. Мурожаат вакти: 03.02.2022.

8. Х,азраткулов М. Талабчан мухаррир, мехрибон устоз. // Халк сузи, 2020 й. 22 декабрь.

9. Аъзам А. Ака. http: //kh-davron. uz/kutubxona/uzbek/ahmad- azam-aka.html. Мурожаат вакти: 03.02.2022.

10. Шер А. Жаннатмакон шоир. Аскад Мухтор замондошлари хотирасида. Т.: Маънавият, 2003. Б. 129. 199 б.

11. Умарова Г. Сабок. Аскад Мухтор замондошлари хотирасида. Т.: Маънавият, 2003. Б.160. 199 б.

12. Жабборов Ж. Гузалликка бахшида умр. Аскад Мухтор замондошлари хотирасида. Т.: Маънавият, 2003. Б.39. 199 б.

13. Lalikhon Mukhamedzhanova, THE EMERGENCE OF THE JADID MOVEMENT IN THE LATE XIX TH - EARLY XX TH CENTURIES AND THEIR SIGNIFICANCE AS A NATIONAL AWAKENING. Look to the past. 2021, Special issue 3, pp.32-46

14. Aesthetic ideal and aesthetic criterion DS Kadirova 2021 ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research 11 3 1748-1760 South Asian Academic Research Journals

15. Мухамеджанова Л.А.(2021) "Тенденции изменения этических норм в информационном обществе". Материалы конференции

Социальная реальность виртуального пространства. С. 48-54.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.