CC BY
0NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original peper
© S.A. Raximqulova^_
1Termiz Davlat Universiteti, Termiz, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: Surxondaryo O'zbekistonning janubida joylashgan bo'lib u o'zining boy qadimiy merosiga ega. Surxon kashtalari o'zining katta naqishlari va issiq ranglari bilan boshqa viloyatlardan ajralib turadi. Bundan tashqari liboslarining rang-barangligi, munchoqlardan to'qilgan taqinchoqlarini boshqa viloyatlarda uchratmisiz.
MAQSAD: bu manbalarni o'rganib taxlil qilgan holda surxondaryo milli taqinchoqlarini, o'rganildi va ularlini qaytadan shakillantirishga harakat qilingan. Yangich to'qish sxemasi orqali gulband, dardig'azna, xafamat va boshqa taqinchoqlarni tuzildi. Bunday sxema orqali nimcha munchoqlardan tuzuldi.
MATERiALLAR VA METODLAR: boshqa xalq kiyimlari singari o'zbek xalq an'anaviy kiyimlari uzoq tarixiy jarayonlar davomida ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanish hamda urf-odat, marosim, an'analar tasirida, davrlar o'tishi bilan davomida o'ziga xos xususiyatda shakllanib, rivojlanib kelgan. Elshunos olim O.A. Suhareva tabiri bilan aytganda: "Kiyimning yuzaga kelishi va turlarining ko'payishida kisxilarning yashash tarzi, mehnati va iqlim sharoitidan tashqari ularning madaniy rivojlanishi, estetik didlarining o'sishi ham asosiy omillardandir"[1].
Surxondaryo ayollarining milliy taqinchoqlarini sxemasini ishlab chiqish, uslublashtirish, milliy qadriyatimizning namunalarini saqlab qolish va madaniy rivojlanishiga yordam berishdir.
MUHOKAMA VA NATiJALAR: Surxondaryo ayollarining taqinchoqlari sxemasini ishlab chiqishda ularning to'qilishiga e'tibor qaratdim. Taqinchoqlar har bir turi o'zgacha mano kasb qilib qolmay, ular to'qilishi, rang, shakli, naqshlarida murakkabligi bilan ham ajralib turadi. Bu taqinchoqlar to'qilishi murakkab bo'lishi bilan birga ularni qayta tiklash qiyin bo'lgan. Bu taqinchoqlar bir ipda to'qilgan. Asossiy qismi bilan sochiqchalari ham birga to'qilgan. Ular ning biri uziladigan bo'lsa, ikkinchisiga ham tasir qilgan.
XULOSA: Surxondaryo milliy zargarlik buyumlarini o'rganib tahlil qilish va shulari asosida yangi uslublashtirilgan namunalarini yaratish. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida berilgan fikrlar, xulosalar asosida milliy zargarlik buyumlarini saqlanib qolishi, hamda bu taqinchoqlarni oson va qulay tuzishga imkon yaratish mumkin. Yaratil bezaklarni zamonaviy liboslarda qo'llashdan iborat.
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Kalit so'zlar: Gulband, Dardig'azna, munchoq, sxema, boboxur, Xapamat, Umaya, Taqinchoq, Kauri.
Iqtibos uchun: Raximqulova S.A. Milliy kostyum bezak elementlarini zamonaviy liboslardam tayyorlash usullarini yaratish // Inter education & global study. 2024. № 3(1). B. 116—122.
СОЗДАНИЕ МЕТОДОВ ИЗГОТОВЛЕНИЯ СОВРЕМЕННЫХ КОСТЮМОВ
ЭЛЕМЕНТОВ НАЦИОНАЛЬНОГО КОСТЮМА_
© С.А. Рахимкулова1Н
1Термезский государственный университет,Термез, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: Сурхандарьинская область расположена на юге Узбекистана и имеет богатое древнее наследие. Сурханские вышивки отличаются от других регионов крупным узором и теплыми цветами. Кроме того, видели ли вы цвета их одежды и украшений из бисера в других регионах.
ЦЕЛЬ: путем изучения и анализа этих источников изучены национальные украшения Сурхандарьи и предпринята попытка их воссоздания. По новой схеме плетения созданы цветочные ленты, дардигазна, хабамат и другие орнаменты. По такой схеме сформировалось несколько бусин.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: Узбекская народная традиционная одежда, как и другая народная одежда, формировалась и развивалась по-своему в ходе длительных исторических процессов под влиянием социально-экономического развития и сложившихся обычаев, обрядов и традиций. По словам выдающегося ученого О. А. Сухаревой: «Помимо образа жизни, труда и климатических условий людей, их культурное развитие и рост эстетического вкуса являются основными факторами возникновения и увеличения видов одежды» [1].Это разработать схему национальных украшений женщин Сурхандарьи, стилизовать ее, сохранить образцы нашей национальной ценности и помочь культурному развитию.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: Я обратила внимание на схему плетения сурхандарьинских женских украшений. Каждый вид украшений не только имеет свое значение, но и отличается сложностью плетения, цветом, формой и узорами. Эти украшения было сложно плести, и их сложно было реставрировать. Эти украшения сплетены в одну нить. Основная часть и полотенца вяжутся вместе. Если один из них прерывается, это влияет и на другой.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: изучить и проанализировать национальные украшения Сурхандарьи и создать на их основе новые стилистические образцы. На основе мнений и выводов, данных в результате проведенных исследований, можно сохранить национальные украшения, сделать их легкими и удобными. Он заключается в использовании креативных украшений в современной одежде.
© ¡ntereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 3(1)
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Ключевые ¡слова: Гульбанд, Дардигазна, бусина, схема, бабохур, Хапамат, Умая, Тагинчок, Каури.
Для цитирования: Рахимкулова С.А. Издание методов изготовления современных костюмов элементов национального костюма. // Inter education & global study. 2024. № 3(1). С. 116-122.
CREATION OF METHODS FOR MAKING MODERN COSTUMES OF ELEMENTS OF THE NATIONAL COSTUME_
© Sarvinoz A. Rakhimkulova1®
1Termez State University, Termez, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: Surkhandarya is located in the south of Uzbekistan and has a rich ancient heritage. Surkhan embroideries are distinguished from other regions by their large patterns and warm colors. In addition, have you seen the colors of their clothes and jewelry made of beads in other regions.
AIM: by studying and analyzing these sources, the national decorations of Surkhandarya were studied and an attempt was made to recreate them. Floral ribbons, dardigazna, habamat and other ornaments were created using a new weaving pattern. Several beads were formed using this pattern.
MATERIALS AND METHODS: Uzbek folk traditional clothes, like other folk clothes, have been formed and developed in their own way during long historical processes under the influence of social and economic development and customs, rituals and traditions. came In the words of eminent scientist O.A. Suhareva: "Besides lifestyle, work and climatic conditions of people, their cultural development and growth of aesthetic taste are the main factors in the emergence and increase of types of clothing" [1]. It is to develop a scheme of national jewelry of women of Surkhandarya, to style it, to preserve examples of our national value and to help cultural development.
DISCUSSION AND RESULTS: i paid attention to the weaving pattern of Surkhandarya women's jewelry. Each type of jewelry not only has its own meaning, but also differs in the complexity of weaving, color, shape and patterns. These decorations were difficult to weave and difficult to restore. These decorations are woven into one thread. The main part and towels are knitted together. If one of them is interrupted, the other is also affected.
CONCLUSION: in conclusion, study and analyze the national decorations of Surkhandarya and create new stylistic patterns based on them. Based on the opinions and conclusions given as a result of the research, it is possible to preserve national jewelry and make it light and convenient. It involves the use of creative embellishments in modern clothing.
© ¡ntereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 3(1)
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Key words: gulband, dardigazna, bead, diagram, babokhur, khapamat, umaya, taginchok, kauri.
For citation: Sarvinoz A. Rakhimkulova. (2024) 'Creation of methods for making modern costumes of elements of the national costume, Inter education & global study, (3(1)), pp. 116-122. (In Uzbek).
Ushbu maqolada O'zbekistonda milliy etnik davlatchilikning taraqqiyoti va etnografik manbalarni o'rganish masalasi tarixchilar, arxeologlar, elshunos olimlar tomonidan turli darajada o'rganilib kelingan. Mazkur mavzuga aloqador bo'lgan tarixiy-arxeologik, elshunoslikka oid bo'lgan qadimiy manbalar, ilmiy to'plamlar, badiiy-adabiy fikrlarga oid adabiyotlar, ilmiy maqolalar, risolalar, nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalar yozilgan. Surxondaryo tarixi, uning madaniyati, qadriyatlari hamda boy kashtachilik an'analari, taqinchoqlarinin xilma-xilligi o'rganilgan. Surxondaryolik ayollar tomonidan ko'krak va bo'yinbog' bezaklarining ko'plab turlarini tayyorlash uchun foydalaniladigan munchoq san'ati ayollarning eng sevimli vaqtlaridan biridir. Ular yovuz kuchlardan, yomon ko'zdan himoya qilishgan va nasl berish uchun sog'ligini himoya qilishgan muqaddas kuchga ega bo'lgan noyob zargarlik buyumlari qatoriga "hapamat" va "gulband" kiradi - ular o'zlari orasidan turli-tuman rangdagi munchoqchalar har xil shaklida to'qilgan.
Bu manbalarni o'rganib taxlil qilgan holda surxondaryo milli taqinchoqlarini, o'rganildi va ularlini qaytadan shakillantirishga harakat qilingan. Yangich to'qish sxemasi orqali gulband, dardig'azna, xafamat va boshqa taqinchoqlarni tuzildi. Bunday sxema orqali nimcha munchoqlardan tuzuldi.
Surxondaryo O'zbekistonning janubida joylashgan bo'lib u o'zining boy qadimiy merosiga ega. Surxon kashtalari o'zining katta naqishlari va issiq ranglari bilan boshqa viloyatlardan ajralib turadi. Bundan tashqari liboslarining rang-barangligi, munchoqlardan to'qilgan taqinchoqlarini boshqa viloyatlarda uchratmisiz.
Milliy taqinchoqlarining o'z tarixiga ega masalan: Xapamatlarning barcha turlari asosan uchburchak shaklida bo'lgan, ularning himoya funksiyasi go'yo Umay ma'budasi nomi bilan bog'liq. Qadimgi turklarning qarashlariga ko'ra, homiy ruhlar panteonida bu ma'buda alohida o'rin egallagan. U dunyoviy mavjudotni - tug'ilishni, nikohni va o'limni aks ettirdi, bolalar va ularning onalariga homiylik qildi, u unumdorlik ma'budasi edi. Umayning ramzi uchburchak, oy, taroq, qaychi va o'qdir. Yer belgilaridan biri - Rombus, shuningdek, unumdorlik ramzi hisoblangan.
Kauri chig'anoqlari (lat. - Cepraea moneta) hapamatda, muqaddas funksiyani bajarib, qadimgi davrlarga borib taqaladi. Qo'ng'irot qobiqlarning nomi "Janna Bosh" deb nomlanishi va ilonning boshi bilan o'xshashliklariga ko'ra, kaurining sehrli kuchi o'tmishda O'rta Osiyoning deyarli barcha xalqlari orasida mavjud bo'lgan ilonga sig'inish bilan bog'liq deb taxmin qilish mumkin. Surxondaryoning qo'ng'irotlari hali ham yovuz ko'z va qorong'u kuchlardan asrash sifatida bolalar kiyimining orqasida ilon kashta qilmoqdalar. Ayol zargarlik buyumlarining yana bir turi - "gulband", ba'zida bir-biriga bog'langan past munchoqlardan iborat edi.
© ¡ntereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 3(1)
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Adabiyotlar tahlili: Voha qadim - qadimda milliy qadriyatlari an'anaviy kiyimlar har bir millat moddiy ma'naviyatining ajralmas bo'lagi sanaladi, chunki kiyimlar xalqning milliy urf-odatlari, diniy e'tiqodi, estetik didi kabi jihatlarni o'zida namoyon qiladi. Voxa aholisining milliy kiyimlari va zeb - ziynat buyumlari uzoq tarixiy o'tmish mobaynida shakllanib, tashkil topib kelgan.
Surxondaryo xotin - qizlari kiyimlariga qo'shimcha biser va kumushdan iborat bo'lgan bezaklar ham ishlatilib kelingan. Ayollar o'zlari uchun va bolalariga har xil ko'krak va bo'yin taqinchoqlari tayyorlashgan. Masalan, bu yerda trapesiyaga o'xshash osilgan biser, xar xil kvadrat, romb, gulsimon shakllardan iborat bo'lib, juda chiroy berib turgan, biserdan tayyorlangan taqinchoqlar uy hunarmandchilikligiga kiradi [1;89,90 b.].
Vohanning har bir tuman va elatlarida kiyimlari, zargarlik buyumlari kashtachilik san'ati tubdan farq qilgan. O'zining milliy liboslari va qadriyatlariga ega bo'lgan.
Bu borada olima Binafsha Nodir shunday tariflaganlar: Masalan: Qo'ng'irotlarning zargarlik buyumlari ham, o'ziga hos bo'lib, ular huddi libos singari xalqning o'ziga xos etnik xususiyatlarni ma'lum darajada aks ettiradi. Taqinchoqlar, asosan, kumush, mayda aqiq, marjon kabi toshlardan ishlangan. Ilgari badavlat xonadon ayollarining taqinchoqlari tilladan ham tayyorlangan [2; 38b.].
Malumki, Surxon ayollari taqinchoqlarni to'qish, kashta tikish ular uchun kundalik mashhulotlaridan biri hisoblangan. Nafaqat kashta bilan matolarga chiroy berilgan, balki gilam to'qishga ham bir necha hil usullardan foydalangan. Do'ppi, belbog', jiyaklarni badiiy bezashda shoi iplar bilan "bosma" va "yorma" to'qishlar kabi naqshlardan foydalanganlar.
S.N. Tursunov fikricha zargarlik - badiiy hunarmandlik soxasi - oltin, kumush, mis va qalay kabi rangli metallardan zeb - ziynat buyumlari (taqinchoqlar, bezak buyumlari yasash kabi). Zargar bezak buyumlari tayyorlashda quyish "bolg'alab yasash" (zarb berish), "xallash o'yib" (oltin va kumush suvi yuritish) yoki "bo'rtirib naqsh yasash", "bosma", "zigirak", "savot kori", "kalipaki", "shabaka" kabi usulllardan keng foydalaniladi [3; 221b.].
Surxondaryo kostyumi o'ranilganda taqinchog'i yoritilganligi uchun biz bu ilmi shimizda shuni yoritishga va to'qish sxemasini yaratishga xarakat qilindi.
Tadqiqot metodologiyasi: Boshqa xalq kiyimlari singari o'zbek xalq an'anaviy kiyimlari uzoq tarixiy jarayonlar davomida ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanish hamda urf- odat, marosim, an'analar tasirida, davrlar o'tishi bilan davomida o'ziga xos xususiyatda shakllanib, rivojlanib kelgan. Elshunos olim O.A. Suhareva tabiri bilan aytganda. "Kiyimning yuzaga kelishi va turlarining ko'payishida kisxilarning yashash tarzi, mehnati va iqlim sharoitidan tashqari ularning madaniy rivojlanishi, estetik didlarining o'sishi ham asosiy omillardandir"[1].
Surxondaryo ayollarining milliy taqinchoqlarini sxemasini ishlab chiqish, uslublashtirish, milliy qadriyatimizning namunalarini saqlab qolish va madaniy rivojlanishiga yordam berishdir.
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
1- rasm. Surxondaryo ayollarining bo'yin taqinchoqlari -Gulband.XIX- XX asr.
Tahlillar va natijalar: Surxondaryo ayollarining taqinchoqlari sxemasini ishlab chiqishda ularning to'qilishiga e'tibor qaratdim. Taqinchoqlar har bir turi o'zgacha mano kasb qilib qolmay, ular to'qilishi, rang, shakli, naqshlarida murakkabligi bilan ham ajralib turadi. Bu taqinchoqlar to'qilishi murakkab bo'lishi bilan birga ularni qayta tiklash qiyin bo'lgan. Bu taqinchoqlar bir ipda to'qilgan. Asossiy qismi bilan sochiqchalari ham birga to'qilgan. Ular ning biri uziladigan bo'lsa, ikkinchisiga ham tasir qilgan. Qayta tuzish qiyin bo'lgan, shuning uchun ko'p taqib yurisholmagan.Taqinchoqlarni mayda munchoqdan tuzishgan. Mayda munchoqning teshigi maydaligi uchun ular to'qishda oddiy ipdan foydalanishgan. Shuning uchun bu taqinchoqlar tez uzuladigan bo'lgan. Men bu muammoni o'rganib, tahlil qilib chiqib, ushbu muammolarni hal qilishga harakat qildim. Bunda men taqinchoqlarni to'qishda katta munchoqardan foydalandim. Katta Munchoqlarning ip o'tadigon joyi ham katta bo'lganligi sababli pishiq chidamli konob iplardan foydalandim to'qishda. Keyingi muammo ularni shakillarga ajratib alohida to'qidim. Bunda asosiy qismi va sochiqlarini alohida to'qib oldim va natijada vaqtdan ham yutdik. Chunki asosiy qismidagi ranglar ketma -ketligiga ularning shaklining murakkabligiga asosiy diqqatimni qaratdim. Asosiy qismini to'qib bo'lib, ularga sochiqlar qilib to'qib chiqdim. Bunda to'qish ancha osson bo'ldi. Endilikda sitilib ketsa ham qayta tuzish mumkin va asosiy qismi bilan sochig'iga tasir qilmaydi.
XIX asrda asrda ayollarning bo'yinga va ko'krak taqinchoqlari xilma —xil bo'lgan. Bu taqinchoqlar naqshi va to'qilish uslubi bilan bir —biridan farq qilgan. Masalan:
1. Tomoqqa taqadigan taqinchoqlar
2.Ko'rak ustida taqiladigan taqinchoqlar.
Tomoqqa taqiladigan taqinchoqlar "Tomoqlov" deb atalgan. Ko'krakkacha uzunlikda bo'lgan taqinchoqlarga: Xafamak, Gulbant, Dardig'azna deb yuritilgan. Har bir taqinchoq turiga va rangiga qarab har xil turda to'qilgan.
NTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Masalan: Xafamat taqinchog'i to'qilishi o'rtasidan boshlanib ikki yonga qaratib tugatilingan. To'qish davomida taqinchoqni uchidan to bo'yin qismidan to'qilib ketgan. Gulband turlari har xil bo'lib, 1 talik, 2 talik, 3 talik rombik shakllik bo'ladi.
Xulosa qilib, Surxondaryo milliy zargarlik buyumlarini o'rganib tahlil qilish va shulari asosida yangi uslublashtirilgan namunalarini yaratish. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida berilgan fikrlar, xulosalar asosida milliy zargarlik buyumlarini saqlanib qolishi, hamda bu taqinchoqlarni oson va qulay tuzishga imkon yaratish mumkin. Yaratil bezaklarni zamonaviy liboslarda qo'llashdan iborat.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Surxondaryo etnografiyasi. S.N. Tursunov, T.P. Pardayev
2. Sodiqova Nafisa. O'zbek milliy kiyimlari. XIX -XX asrlar T.: Sharq 2003 y.150-b
3. O'zbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) y.
4. Эльмира Гюлью. Садынебесные и сады земниые. Москва-2013.
5. Binafsha Nodir. An'anaviy xotin - qizlar libosi. Moziydan Sado jurnali. Toshkent - 2013.
6. Uralovich T. F. Conducting classes on fine arts based on information and communication
technologies //International Engineering Journal For Research & Development. - 2021. - Т. 6. - С. 3-3.
7. Этнографические очерки материальной культура узбеков. (конец. XIX-начала ХХ вв.)-Т., 1981.
8. Турсунов С.Н., ПардаевТ.Р. Узбекистан тарихи ва маданияти - Сурхондаре этнографияси. -Тошкент., 2006.
9. S.A.Raximqulova, U.S.Rahmatullayeva, S.A.Arayeva SYMBOLIC MEANINGS AND METHODS OF EMBROIDERY International journal of social science & interdis ciplinary research. ISSN: 2277-3630Impact factor 429 vol. 11 NO. 06 (2022) june.
10. Uralovich T. F. Conducting classes on fine arts based on information and communication technologies International Engineering Journal For Research & Development -2021 //Т. - Т. 6. - С. 3-3.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HRaximqulova Sarvinoz Abdurashid qizi, katta o'qituvchisi [Рахимкулова Сарвиноз Абдурашидовна, старший преподаватель], [Sarvinoz A. Rakhimkulova, senior teacher]; manzil: O'zbekiston, 117036, Surxandaryo, Termiz shahri, Barkamol avlod ko'chasi 43-uy [адрео: Узбекистан, 117036, Город Термез, ул. Barkamol avlod 43], [address: Uzbekistan, 117036, Surkhandarya, Termez city, Barkamol avlod at street, 43]; Email: sarvinozraximqulova1990@mail.com
