CC BY
126JffiTALQINVA 1
\-/TADQIQOTLAR No3 2022
«Cl
ilmiy-uslubiy JumaH
\n/\h \y iinn тп'пт«тт i y iii v /л шш\ yolvf _ a«ttvo va
NOZMUNCHOQ TO'QISH UCHUN ZARURIY ХОМ - ASHYO VA
#
>
MOSLAMALAR. NOZMUNCHOQDAN GUL, GEOMETRIK VA BOSHQA
SHAKLLAR TO'QISH
Avezmuratova Nigora Xayitbayevna
Toshkent shahar Yashnobod tumani 307-DIUM Texnologiya fani o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7240242
Annotatsiya: Ushbu maqolada nоzmunchоq (biser) togrisida umumiy ma'lumot, nozmunchoqni toqish uchun kerakli xom - ashyo va moslamalari, nozmunchoqdan gul va boshqa geometrik shakllaг to'qish usullaгi keltiгilgan.
Kalit so'zlar: biseг, steklyaгus, tгubochka, sintetik va armirlangan iplaг, leska, brosh, xom-ashyo, sidiгg'a gazlama.
Nozmunchoq (biser) va undan foydalanish haqida ma'lumot:
Nozmunchoqlarni eramizdan avval tosh asridan boshlab erkak va ayollar taqib kelishgan. Dastlabki nozmunchoqlar toshlardan yasalgan. Ular mayda yumaloq,
uzunchoq toshlarni teshib bo'yinlaгiga, oyoqlaгiga va qo'llariga taqib yuгishgan.
Azaldan sharq mamlakatlaгida, xususan markaziy Osiyoda go'zallikka intilish, ya'ni yashash joylaгiga, xonalarga, oddiy buyumlaг va kiyimlaгga ham sayqal berib bezatish an'anaviy odat bo'lgan va bu jarayon bugungi kunda ham dolzaгb bo'lib qolmoqda. Sharqda гang-baгang va yaltiroq naqshinkoг bezaklaг doimiy ishlatiladi. Xususan ayollar kiyimlaгi va buyumlaгiga bezaklar yaгatishda oddiy va qimmatbaho toshlar hamda munchoqlaгdan foydalaniladi. Bu jarayon zamonaviy tilda nozmunchoq (biser) tikish deb ataladi va san'at darajasida qabul qilinadi. Ayollar va qizlar milliy kiyimlaг do'konlaгidan biseг tikish usulida bezatilgan kiyim va buyumlami хaгid qilisЫaгi mumkin. Lekin, doim ham ko'ngildagidek naгsani haгid qilish imkoni bo'laveгmaydi. Bu masalani ijobiy hal qilishda ayollaming bichish-tikish ishidan хabardor bo'lisЫari juda qo'l keladi. Lekin, kiyim va buyumlami biser tikish usulida bezashni uddalash har kimning ham qo'lidan kelavermaydi. Shuning
J-jt
uchun ham har bir xonadonda chevar ayol-qizlarning bo'lishi oila byudjetiga va ma'naviy hayotiga katta yordam bo'ladi.
Nozmunchoq to'qish uchun zaruriy xom-ashyo va moslamalar (1.1-rasm):
Nozmunchoqdan biror buyum to'qish uchun quyidagi xom-ashyo va moslamalar kerak bo'ladi:
- nozmunchoq - bu dumaloq, silindr, ko'ptomonli shaklga ega bo'lib, u shisha, metall, plastmassa va suyaklardan tayyorlanib ikki tomoni tizish uchun ochiq bo'lgan
i >-;> ]>
H ]>:>
Шг
И»-
I
J
>>
Ы J> 1
b>4r> Ы *
ЩУ )>j*
. vjTALOIN VA • ^TADOIOOTLAR
ilmiy-uslubiy jumaH
№3 2q22
+Й J>
! >5>
i J>
>>>
Ы >
^ й:>
Ш> j
< >>>
>j> >
1 >5>¡
Ы >
22
mayda shaгsimon ko'rinishga ega. Nozmunchoqning dumaloq shaklligi ko'p ishlatiladi. Quyida nozmunchoqlaming ba'zi turiari keltiгilgan:
- steklyarus - rangli shishadan tayyoгlangan 5-15 mm li trnbochka;
- kesilgan nozmunchoq - rangli shishadan tayyoriangan 1-5 mm li kalta trnbochka;
- iplar - tabiiy, sintetik va aimiriangan ip^ nozmunchoqlami tizish (to'qish) uchun ishlatiladi. Bunda ipning гangi nozmunchoq Tangiga mos bo'lishini unutmaslik kerak. Aks holda buyumda nozmunchoq rangi boshqacha bo'lib ko'гinadi;
- leska - mustahkam, qattiq shaffof ko'rinishga ega bo'lib, nozmunchoqni tizishda ishlatiladi. Nozmunchoq bilan ishlashda diametri 0,12 - 0,17 mm li leska^ ishlatiladi;
- igna - maxsus nozmunchoq tikish uchun mo'ljallangan bo'lib, uning ip o'tkaziladigan ko'zi uzun va ignaning o'zi juda ingichka bo'ladi. Nozmunchoq tizish uchun 10 dan 16 raqamgacha bo'lgan maxsus igna^ ishlatiladi.
- PVA yelimi - ish so'ngida iplami qiïqilgan qismi sochilib ketmasligi uchun yelimlashda ishlatiladi;
- qaychi - ishning sifatli bo'lishi, keгakli o'lchamda ip va leskalami qiгqishda ishlatiladi. Qaychi o'rtacha kattalikda va o'tkiг bo'lishi kerak.
- taqilmalar - Ышг taqinchoqlami: bo'yinga, qo'lga, belga nozmunchoqlaráan tizib ishni yakunlashda ishlatiladi. Taqilma^ taqinchoqlami taqish va echish uchun qulay hisoblanadi;
- katak daftar - buyum sxemasini chizishda ishlatiladi;
- rangli qalamlar - sxemalaráa nozmunchoq ranglarini bo'yashda qo'llaniladi;
- gugurt - ishning oxirida ipni mahkamlashda alangadan foydalaniladi.
m*
Щ >
Ц'Й
Шщ
ш
Ы:>
*ъ>
'¿¿ж
Ш >
Ы >
% М:>; >
S
Mb
d >p
Ж Ж
J ы
< »
>p
>
Шг
>
1
>>
J >j> Ы j>
Ы ] > №
. vjTALQIN VA
»tadqiqotlar no3 2022
ilmlyusluKy jumali
1.1-rasm. Nozmunchoq to'qish uchun zaruriy xom-ashyo va moslamalar
Nozmunchoqdan gul, geometrik va boshqa shakllar to'qish. Kerakli asbob va moslamalar: ish qutichasi, qaychi, angishvona, nozmunchoq va naqsh namunalari, taqilma, leska (1.2-rasm).
y
Ы >
11>
ji
>j*
ы>
! >i> )
)wvj j>
+И >
Щ »
ш
-иф
ЭЙ* *ф>
>j> Щл
Ы >
i >j> *ф>
* - ]>
1.2-rasm. Gul va boshqa geometrik shakllarni to'qishda kerakli moslamalar Ba'zi kerakli moslamalar 1.1-rasmda keltirilgan. Nozmunchoqdan biror buyum tuzish (to'qish) uchun avval ish joyini tayyorlab olish kerak. Buning uchun 40x40 sm o'lchamda to'q sidirg'a gazlama bo'lagi - gilamcha olinadi. Stol ustiga gilamcha qo'yiladi va to'qiydigan nozmunchoqlarni oz-ozdan uning ustiga qo'yiladi. Ish joyi yaxshi yoritilgan bo'lishi kerak. Ish boshlashdan oldin ish qurollarini stolning atrofiga qulay tarzda joylashtirilishi kerak. Quyida turli shakldagi taqinchoq buyumlarni to'qilishi ko'rsatilgan.
1. Gulli taqinchoq. Bunig uchun ipga yoki leskaga avval 6 ta yashil nozmunchoq gul bandi uchun tiziladi, keyin shu o'lchamdagi yoki kattaroq 6 ta boshqa rangdagi nozmunchoq tizilib, gul yaproqlari hosil qilinadi. Buning uchun 6 ta gul yaproqlari to'qilgan nozmunchoq aylantirib birinchi gul yaprog'idan o'tkaziladi va gulning o'rtasi uchun ipga nozmunchoq kiritilib gul yaprog'ining to'rtinchisidan chiqarib olinadi. Shu tarzda gul bandi va gul yaproqlari tizilib boriladi. Taqinchoq boshiga va oxiriga taqilma mahkamlanadi. 1.3-rasmda gulli taqinchoqlar ko'rinishlari keltirilgan.
™Яд| v
щ 'м . /н. * -
' /Л
1.3-rasm. Nozmunchoqdan gulli taqinchoqlar to'qish
Щ >
4 >> ш j> i
4 >i#;
Ы:>
Ы >
В ж<
ы >
q Ж+л #nO>
им>
»b>
} J W
>
g > >
q q
23
№
m fc
. vvTALOIN VA • ^TADOIOOTLAR
ilmiy-uslubry jumaH
№3 2022
m,
>3* >>
#<b> ^ >3>
«M j>
>
>3* ♦g*
+H )>
! >5>
<:>q )>
< >4>
>
m f^
*s>
№ >>q >
>3* * - i>
J>3*
2. Nozmunchoqdan gullar to'plami taqish. Buning uchun bir nechta rangdagi nozmunchoq va kattaroq marjon kerak bo'ladi. Ipga yoki leskaga 10 ta bir xil rangdagi nozmunchoq tiziladi va halqa shakliga keltiriladi. Ip birinchi nozmunchoqdan qayta o'tkazilib, unga marjon kiritiladi va 5 hamda 6 nozmunchoqlar orqali o'tkaziladi. 2 ta boshqa rangdagi nozmunchoq tizilib, so'ngra yana 5 va 6 nozmunchoqlar orqali ip o'tkaziladi. 8 ta boshqa rangdagi nozmunchoq tiziladi va yana ip 2 ta boshqa rangdagi nozmunchoqdan o'tib marjon kiritiladi. Endi ip boshqa rangdagi 7 va 6 nozmunchoqdan o'tkaziladi. Shu tariqa ranglarni almashtirib tizishni davom ettiriladi. 1.4-rasmda gullar to'plami ko'rinishlari keltirilgan.
i I Y 1_
■m
llfta&è&iA „ m
/TKXr Try nïvînfi y^ IHU) X if. y
>*>17
■ l^Nkr «y t m m 1 ■ W/
1.4-rasm. Nozmunchoqdan to'qilgan gullar to'plami
Nozmunchoqlar haqiqiy zargarlik buyumlari bilan almashtirilishiga qaramay, ular o'z pozitsiyasidan voz kechmaydi. Ba'zi mahsulotlarning narxi bir necha ming dollarga baholanmoqda. Shu bilan birga, cheklangan to'plamlar mavjud bo'lib, tovarlarning narxi bundan ham yuqori. Bugungi kunda nozmunchoqlardan nafaqat kichik hunarmandchilik, balki to'laqonli rasmlar, broshlar va hatto kiyimlar ham yaratilgan.
jW^ y
q m* l>3*=
»
№ )>
Wï; * l |>
m >
i l>>
*4>
i >* >
%
> Hi
3*1 > U
J
Qj^f^S).
24
C> )
q
