CC BY
0MILLIY KONTENTLAR - MILLIY QADRIYATLARIMIZNING DAVOMIYLIGINI KAFOLATIDIR
Nazarqosimov Sarvar Inatillaevich
JDPU birinchi prorektori, Yoshlar masalalari va ma'anaviy-ma'rifiy ishlar bo'yicha birinchi prorektori, sotsiologiya fanlari doktori (PhD), dotsent https://doi.org/10.5281/zenodo.11240447
Annotatsiya. O'zgarishlar dunyosida o'zlikni saqlab qolmoq anchayin murakkab vazifaga aylanmoqda. Xayotiy xaqiqat shundaki, yoshlarimizni ota-ona, ta'lim muassasasidan ko'ra ko'proq ijtimoiy tarmoqlar orqali sug'orilayotganligi tarbiya borasida bo'shliqni yuzaga keltirmoqda. Axborot dunyosida o'z o'rnimiz bo'lishi uchun eng avvalo milliy kontentlarimizning salmog'ini oshirishimiz muhimdir.
Kalit so'zlar: milliy kontent, axborot oqimi, ijtimoiy tarmoq, xulq-atvor, vizual tasvir, psixodiagnostika, mikroblog, mutolaa, kitobxonlik, qadriyat.
Abstract. In the world of changes, maintaining one's identity is becoming a very difficult task. It is a vital fact that our youth are educated more through social networks than parents and educational institutions, which creates a gap in education. In order to have our place in the world of information, it is important to increase the importance of our national content.
Keywords: national content, information flow, social network, behavior, visual image, psychodiagnostics, microblog, reading, reading, value.
Аннотация. В мире перемен сохранение своей идентичности становится очень сложной задачей. Жизненно важно, что наша молодежь получает образование больше через социальные сети, чем через родителей и образовательные учреждения, что создает разрыв в образовании. Чтобы занять свое место в мире информации, важно повысить значимость нашего национального контента.
Ключевые слова: национальный контент, информационный поток, социальная сеть, поведение, визуальный образ, психодиагностика, микроблог, чтение, чтение, ценность.
Axborot texnologiyalarining rivoji ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlarning jadallik bilan inson xayotiga kirib kelayotganligi ijobiy holdir. Axborot oqimi yoshlar ongiga chuqur ta'sir ko'rsatadi, ularning tasavvurlari, xulq-atvori, dunyoqarashini shakllantiradi. Axborot oqimining vizual, qisqa shakldagi, shaxsiylashtirilgan va tengdoshlar tomonidan yaratilgan kontentga bo'lgan afzalliklarini tushunish raqamli asrda samarali ta'lim strategiyalarini ishlab chiqish va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish uchun juda muhimdir. Biroq bugungi axborot makonida o'zlikni asrab qolmoq juda katta kuch talab qiladi. Xususan, milliy kontentlar ijtimoiy global tarmoqga kirib borish va o'z auditoriyasini yaratish uchun katta mehnat talab qiladi. Milliy kontent tushunchasiga axborotlashgan jamiyatda qanday mazmun kasb etayapdi.
Milliy kontent - o'quvchilarda ma'lum bir mamlakat yoki mintaqaning madaniy merosi, qadriyatlari va an'analarini aks ettirish imkonini beradi. Bu o'quvchilarda o'zlik va g'urur tuyg'usini uyg'otadi, ularning o'z millati tarixi va jamiyati bilan aloqasini mustahkamlaydi.
Milliy kontent - ko'pincha ona tilida taqdim etiladi, bu esa tilni rivojlantirish va savodxonlik ko'nikmalariga yordam beradi. Bu o'quvchilarning o'z mamlakatida so'zlashadigan tilni mukammal bilishini ta'minlaydi, muloqot va tushunishni osonlashtiradi.
Milliy kontent - o'quvchilarning hayotiy tajribalari bilan uyg'unlashgan matnga mos misollarni taqdim etadi. Bu ularni tanish matnlar bilan bog'lash orqali murakkab tushunchalarni tushunishni osonlashtiradi, o'rganishni yanada qiziqarli va mazmunli qiladi.
Milliy kontent - fuqarolik dahldorlikni targ'ib qilish, demokratik qadriyatlarni singdirish va faol fuqarolikni rivojlantirishda muhim rol o'ynashi mumkin. Bu talabalarga ularning huquqlari, majburiyatlari va jamiyatni shakllantirishda fuqarolik faolligining ahamiyati haqida ma'lumot berishi mumkin.
Davlatimiz rahbari 2023 yil 22 dekabrda bo'lib o'tgan Ma'naviyat-ma'rifat Kengashida "O'zbekiston o'zbek madaniy diplomatiyasini jahon miqyosida rivojlantirish, aholi va sayyohlarni mamlakatning boy madaniy merosi bilan keng tanishtirish borasidagi ishlarni yangi bosqichga ko'tarishini" ta'kidladi. Bu bejizga emas, davlatni davlatlar ichida o'z o'rni nufuzi bo'lishi, barcha tomonidan e'tirof etilishi muhimdir. Bu borada O'zbekistonning turistik salohiyatini ko'z-ko'z qila oladigan milliy kontentlar tayyorlash va omma ixtiyoriga havola etish ham muhimdir.
Milliy kontentning yoshlarning bo'sh vaqtini mazmunli tashkil etishga ta'siriga kelsak, u ham ijobiy, ham salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin:
Ijobiy ta'siri: madaniy faoliyat, tarixiy joylar va urf-odatlarga urg'u beruvchi milliy kontent yoshlarni o'z merosini o'rganishga va boyitish tajribalari bilan shug'ullanishga undashi mumkin.
Milliy kontentga yo'naltirilgan ta'lim dasturlari va tashabbuslari talabalarni o'z mamlakati tarixi, san'ati va fanlari bilan bog'liq qiziqishlarini rag'batlantirish, bo'sh vaqtlarini konstruktiv o'tkazish imkonini beradi.
Salbiy ta'siri: milliy tarkibga ortiqcha e'tibor berish yoshlarning turli madaniyatlar, g'oyalar va qarashlar bilan tanishishini cheklashi mumkin. Agar milliy kontent jozibador yoki tegishli tarzda taqdim etilmasa, yoshlar uni zerikarli yoki eskirgan deb bilishi mumkin, bu esa ularni bo'sh vaqtlarida boshqa joylardan o'yin-kulgi izlashga majbur qiladi.
Ta'limda milliy tarkibni yaratish madaniy o'ziga xoslik, til ko'nikmalari va fuqarolik qadriyatlarini targ'ib etishda muhim ahamiyatga ega bo'lsa-da, uning yoshlarning bo'sh vaqtini tashkil etishga ta'siri kontent sifati, taqdimoti va global miqyosdagi o'zgarishlar bilan mutanosiblik kabi turli omillarga bog'liq. Milliy va xalqaro kontent o'rtasidagi muvozanatni ta'minlash talabalarning ta'lim tajribasini boyitib, ularning bo'sh vaqtlarida mazmunli ishtirokini rag'batlantirishi mumkin.
Bugungi kunda yoshlar oson hazm bo'ladigan, ko'zga ko'rinadigan, qiziqishlari va tajribalariga mos keladigan ma'lumotlar bilan ishlashni afzal ko'rishadi. Bugun yoshlar orasida vizual va multimedia kontentlarga qiziqish yuqori. YOshlarni vizual va multimediali kontent, jumladan, videolar, infografika va interfaol axborot vositalari qiziqtiradi. Tadqiqotlarga ko'ra, vizual tasvirlar miyada matnga qaraganda 60 000 marta tezroq qayta ishlanadi, bu ularni yosh tomoshabinlar uchun juda qiziqarli va esda qolarli qiladi.
Psixodiagnostik ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, vizual rag'batlantiruvchi kontentga ta'sir qilish yoshlarda kognitiv qayta ishlash, e'tibor va ma'lumotni saqlashni kuchaytirishi mumkin. Shu bilan birga, vizual ogohlantirishlarga haddan tashqari ishonish ham diqqatning qisqarishiga va murakkab matnli ma'lumotlarga nisbatan tolerantlikning pasayishiga sababchi bo'lishi mumkin.
"TikTok", "instagram" va "snapchat" kabi ijtimoiy media platformalarining o'sishi bilan qisqa shakldagi kontent yoshlar orasida tobora ommalashib bormoqda. Qisqa videolar, "mem"lar
va "mikroblog"lar tez iste'mol qilish va oson almashish imkonini beradi, bu esa raqamli aloqaning tezkor tabiatiga mos keladi.
Psixodiagnostik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, qisqa shakldagi kontent tez hissiy reakцiyalami keltirib chiqarishi va miyadagi mukofot markazlarini faollashtirishi, bu esa faollik va ijtimoiy o'zaro ta'sirning kuchayishiga olib keladi. Biroq, yoshlar orasida tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini kamaytiradi.
Yoshlar shaxsiylashtirilgan va interaktiv kontentni qadrlashadi, bu esa ularga faol ishtirok etish va o'rganish tajribalarini moslashtirish imkonini beradi. Ta'lim ilovalari, o'yin platformalari va virtual reallik simulya^yalari individual imtiyozlar va o'rganish uslublariga moslashtirilgan immersiv va moslashuvchan o'quv muhitlarini taklif etadi.
Psixodiagnostik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, interfaol ta'lim tajribasi yosh o'quvchilarda motiva^ya va o'z-o'zini samaradorligini oshirishi mumkin. Darhol fikr-mulohaza va tadqiq qilish imkoniyatlarini taqdim etish orqali interaktiv kontent yanada chuqurroq ishtirok etish va bilim olishga yordam beradi.
Foydalanuvchilar tomonidan yaratilgan sharhlar, ijtimoiy tarmoqlardagi postlar va onlayn muhokamalar kabi tengdoshlar tomonidan yaratilgan kontent yoshlarning munosabati, e'tiqodi va xatti-harakatlariga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Ijtimoiy tasdiqlash va tengdoshlarning tavsiyalari ularning afzalliklari va qaror qabul qilish jarayonlarini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Psixodiagnostik ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, ijtimoiy taqqoslash va tengdoshlarning ta'siri yoshlarning o'zini o'zi qadrlashi, shaxsiyatini shakllantirish va ijtimoiy aloqadorlikka ta'sir qilishi mumkin. Tengdoshlar tomonidan yaratilgan kontent tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan ijobiy o'zaro ta'sirlar va qo'llab-quvvatlovchi jamoalar farovonlik va chidamlilikni oshirishi mumkin, salbiy tajribalar esa etarli emaslik yoki ijtimoiy chetlanish tuyg'usiga olib kelishi mumkin.
So'nggi yillarda mamlakatimizda kitobxonlik faol targ'ib qilinmoqda. Chunki qaysiki jamiyatda kitobxonlar soni ko'payadigan bo'lsa o'sha jamiyatda boshqariluvchilar emas, boshqaruvchilar, innovatorlar, kreativ yondashuv egalari ko'payib boradi. Butun dunyoda kitobxonlikka munosabat qanday? Kitobxonlar soni va ularning mutolla madaniyati qay darajada?
AQShda aholini kitob o'qish odatlari, afzalliklari va tenden^yalari o'rganilganda, ayrim statistik ma'lumotlarning tahlili qiziqtirmasdan qolmadi.
AQSh Milliy san'at jamg'armasi tomonidan o'tkazilgan so'rovlarga ko'ra, so'nggi bir necha o'n yilliklarda AQShda yoshlar o'rtasida kitob o'qish darajasi pasaygan. 2015 yilda Milliy san'at jamg'armasi so'rovi shuni ko'rsatdiki, amerikalik kattalarning atigi 43 foizi adabiyotni zavqlanish uchun o'qiydi (bu ko'rsatkich 1982yildagi 57foizni tashkilqilgan). Ushbu pasayishga hissa qo'shadigan omillar orasida ekran vaqtining ko'payishi, raqamli chalg'itishlar va bo'sh vaqtdagi o'zgarishlar bo'lishi mumkin. Ammo shuni ta'kidlash kerakki, o'qish odatlari odamlar orasida juda katta farq qilishi mumkin va AQShda yoshlar orasida hamon o'qishni yaxshi ko'radiganlar bor.
Evropa mamlakatlarida kitob o'qish odatlari ko'pincha madaniy, ijtimoiy-iqtisodiy va ta'lim omillari ta'sirida o'qishga turli xil munosabatda bo'ladi. Finlyandiya va Islandiya kabi ba'zi Evropa mamlakatlarida savodxonlik darajasi yuqori bo'lgan kuchli kitobxonlik madaniyati va adabiyotni qadrlash an'anasi mavjud.
Biroq, AQShda bo'lgani kabi, ba'zi Evropa mamlakatlarida ham yoshlar o'rtasida kitob o'qish darajasining pasayishi haqida xavotirlar mavjud. Raqamli ommaviy axborot vositalarining
ko'payishi, ta'lim ustuvorliklarining o'zgarishi va bo'sh vaqtni o'zgartirish kabi omillar bu tendenцiyaga yordam berishi mumkin.
So'nggi yillarda yoshlar o'rtasida savodxonlikni oshirish, kitobxonlik tanlovlari va kitob bayramlari kabi tashabbuslar o'qishga bo'lgan muhabbatni rivojlantirish va pasayib borayotgan tenden^yalarga qarshi turishga qaratilgan.
Raqamli texnologiyalar yoshlarning kitobxonlik bilan shug'ullanishiga ham ta'sir ko'rsatdi. Elektron kitoblar, audiokitoblar va raqamli o'qish platformalari turli xil imtiyozlar va turmush tarziga mos keladigan adabiyotlarga kirish va ularni iste'mol qilishning yangi yo'llarini taklif qiladi.
Mutolaa madaniyatining pasayib borayotgani haqidagi xavotirlarga qaramay, adabiy manzarada mustahkamlik va yangilik belgilari ham mavjud. Yosh kattalar adabiyoti, grafik romanlar va kitob muhokamalariga bag'ishlangan onlayn hamjamiyatlar hikoya qilishning doimiy jozibadorligini va raqamli asrda o'qish madaniyatining moslashuvchanligini namoyish etadi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, global tarmoqdagi kontentlar yoshlar ta'limini oshirish uchun kichik imkoniyatlarni taqdim etsa-da, ularning ta'siri mazmun sifati bilan bog'liq muammolari mavjud. O'qituvchilar, ota-onalar ijtimoiy medianing ta'lim afzalliklaridan foydalanish va uning mumkin bo'lgan kamchiliklarini yumshatish uchun ushbu murakkabliklarni bartaraf etishlari kerak.
Yoshlar o'rtasida kitob o'qish darajasining pasayishi bilan bog'liq muammolar mavjud bo'lsa-da, savodxonlikni oshirish va kitobxonlik madaniyatini rivojlantirishga qaratilgan sa'y-harakatlar davom etmoqda. O'qishga bo'lgan munosabatga ta'sir etuvchi ko'p qirrali omillarni tushunish yosh kitobxonlarni qiziqtirish va adabiyotga umrboqiy muhabbatni tarbiyalashning samarali strategiyalarini ishlab chiqishda muhim ahamiyatga ega.
REFERENCES
1. Shavkat Mirziyoev Respublika Ma'naviyat va ma'rifat Kengashida so'zlagan nutqi// Xalq so'zi gazetasi, 2023 yil
