CC BY
7Миллэтебез байрагына тик басма
(«Казан утлары» журналына — 90 ел)
утлары сунмэс утдар бадкышы
Сунмэс утлар балкышы: Мец санлы хазинадан / Тез. Р. Юныс. - Казан, 2006. - 707 б.
Б ер ^эмгыятькэ оешып яшэгэн Ьэр миллэтнец узенэ хас уртак билге-се — уз маягы, уз байрагы була. Татар халкыныц рэсми танылган уз бай-рагын югалтуына инде берничэ гасыр утеп киткэн. Эмма уз халкын яшэтергэ емет иткэн миллэтпэрвэр затлар, рэсми байраксыз калган очракта да, байрак дэрэ^эсенэ тиц килердэй гамэли чара кура белганнар. Эйтик, ике мец еллап илсез-дэулэтсез яшэгэн яЬудилэрнец телдэн-телгэ тапшырылып килгэн ак-сакаллар васыятьнамэсе — милли бай-ракларына тицдер.
Татар миллэтенец куренекле зыя-лылары шундый чара итеп язма тарих урнэклэрен Ьэм язма эдэбият тарату-ны хуп кургэннэр. Укып белэбез ки, элек Ьэр татар авылында диярлек ки-тап кучереп язуга Ьэвэс картлар Ьэм шэкертлэр булган. Каргалы, Кизлэу, Кышкар, Эстэрлебаш кебек зур мэдрэсэле авылларда андый кулъяз-ма китаплар йезэрлэп ^итештерелгэн. Ул язма «тарихлар», халык арасын-да куплэп таратылып, миллэтебезнец узацын кутэругэ, узен бердэм ха-лык итеп тоярга ярдэм иткэн. (Уты-зынчы еллардагы ееп-ееп яндыру-ларга, «изге китап явызлар кулына элэкмэсен» дигэн сылтау белэн ^иргэ
кумулэргэ дэ карамастан, андый кулъ-язма китаплар Ьаман табыла тора). Буген яшэп килгэн татар матбугаты да шул ^ирлектэ туган. Милли матбу-гат ул буген — безнец милли байрагы-быз. Татар халкы ацында аеруча абруй казанган матбага урнэклэре исэбендэ «Вакыт», «Йолдыз» газеталары, «Ац», «Элгасрел^эдид», «Шура» журналла-ры булуын белэбез. Совет хакимия-те чорында алар йеклэмэсен бугенге «Казан утлары»ныц элгэрелэре
«Безнец юл» (1922-1930), «Яцалиф» (1930-1932), «Совет эдэбияты» (19331965) Ьэм «Азат хатын» журналла-ры, «Кызыл Татарстан» Ьэм «Татарстан яшьлэре» кебек газеталарыбыз уз еслэренэ алган иде. Хэзер бу изге вазифаны «Татарстан», «Сеембикэ», «Гасырлар авазы - Эхо веков», «Идел», «Мэйдан» кебек журналлар Ьэм куплэгэн газеталарабыз ути.
* * *
Миллэтебезнец эйдэп, алдан ба-ручы милли матбугаты — «Казан ут-лары» журналы 2012 елныц май аен-да узенец 90-еллыгын билгелэп уткэн. Халыкныц терле катлавы аны кетеп ала, яратып укый. Анда Ьэркем куцеленэ хуш килердэй матур эдэбият урнэклэре дэ, милли сэнгатькэ багыш-ланган очерк-мэкалэлэр дэ, галим-голэмэгэ йез тоткан ^итди хезмэтлэр дэ басыла. Соцгы егерме биш елга якын дэвердэ журнал редакциясенэ ^итэкчелек иткэн баш мехэррир Равил Фэйзуллин шул хакта хаклы рэвештэ болай дип яза: «Журнал татар рухын, аныц эдэби-мэдэни тари-хын ейрэнучелэр ечен, Ьичшиксез, алгы урында булыр. Телибезме-юкмы, аца шундый тарихи миссия насыйп эйлэгэн... Журнал Ьэрдаим халык мэнфэгатьлэрен кайгыртып яшэде. Ил язмышы — аныц язмышы». Эйе, «Казан утлары» Ьэм аныц элгэрелэре тук-сан ел буе халкыбызныц пакь йезе бу-ларак кабул ителде. Заманында иц куп таралышлы булган «Азат хатын» Ьэм аныц дэвамчысы «Сеембикэ» дэ, хэзерге матбугат мэйданында эшлэп
килуче «Идел», «Мэйдан» журналла-ры да «Казан утлары» белэн ярыша ал-мый. Ченки аларныц узлэренэ генэ хас узенчэлеклэре, уз юнэлешлэре Ьэм уз укучылары бар. Эйтик, аларныц берсе фэкать яшьлэргэ, икенчесе башлыча уз тебэгендэге тормыш-яшэеш вакыйга-ларына гына естенлек бирэ. Эчтэлеге Ьэм сэнгати эшлэнеше ягыннан бик югары бэялэнгэн «Сеембикэ»нец дэ уз укучылары, уз мэйданы. Ул — барын-нан да элек гаилэ журналы. Туксанын-чы елларда, иц гади газета кэгазендэ нэшер ителгэндэ, «Татарстан» да
уткэннэргэ эЬэмият биру юнэлешендэ байрак тотучы теп журналыбыз-га нык якынайган иде. Журналныц эйдэп баручы мехэррирлэре — «миллэт шаукымына бирелгэн» Дамир Шэрэфетдинов, Рафаил Мостафин, Рэис Даутов, Тэуфыйк Эйди, Солтан Шэмсилэр булганда дип эйтуем.
Эдэби-нэфис Ьэм и^тимагый-
сэяси «Казан утлары» журналы битлэрендэ, эдэби эсэрлэрдэн тыш, татар халкыныц кендэлек тормышы-на, уткэненэ Ьэм бугенгесенэ багыш-ланган купсанлы очерклар, гыйльми эчтэлекле хезмэтлэр дэ даими рэвештэ урын ала. Щитди эчтэлекле бу калын журналыбызны алдыручылар саны ^итмешенче елларда йез мецнэн дэ ар-тып киткэн иде. Узебезнец Ьэм аннан естэгерэк торучы Мэскэу турэлэре аныц тиражын кимету чараларын курергэ мэ^бур булды: кэгазь фондын кистелэр. Баш мехэррир Зэки Нури-га шелтэ белдерелде. Курше елкэ Ьэм республика ^итэкчелэренэ тиражны кимету курсэтмэлэре естэн бирелде. (Казакъстан белэн Узбэкстан респу-бликаларында йергэндэ андый чиклэу эмерлэре булуын матбугатны тарату идарэлэрендэ эшлэуче якташларыбыз сейлилэр иде).
Эмма журнал уз юлыннан тайпыл-мый, чыгуын дэвам итэ.
* * *
Эйдэп баручы журналыбызныц, ниЬаять, меценче санын куру бэхетенэ дэ ирештек. 2006 елныц февралендэ
НАШ КАЛЕНДАРЬ
«ГАСЫРЛАР АВАЗЫ - ЭХО ВЕКОВ», № 1/2, 2012
«Казан утлары»ныц юбилей саны чык-ты. Бу факт республикабыз кулэмендэ зурлап билгелэп утелде. Журнал ре-дакциясен беренче Президентыбыз Минтимер Шэрип улы Шэймиев кот-лады.
Журналныц меценче санын кар-шылау кеннэрендэ баш редактор Равил Фэйзуллин белэн аныц урынбаса-ры Рэфикъ Юныс тагын бер зур гыйль-ми хезмэтне барларга керешэлэр. Сиксэн елдан артык дэвердэ журнал битлэрендэ туплана килгэн язма мирасыбызныц тарихи эЬэмияткэ ия булган бер елешен аерым китап итеп чыгарырга ният кылалар. Ягъни, бик-бик авыр йекне уз еслэренэ алалар Ьэм ^ицеп тэ чыгалар. «Сунмэс ут-лар балкышы» дип исемлэнгэн бай Ьэм ^итди эчтэлекле, шактый ук кулэмле ^ыентык 2006 елда укучы ку-лына барып керэ*. Энциклопедиялэргэ тицлэрдэй андый ^ыентыкны бар-лап чыгару ечен никадэр эшлэргэ, йо-кысыз теннэр уткэрергэ кирэклеген Ьэркем куз алдына китерэ дэ алма-стыр, мегаен. Аныц ечен бит сиксэн ел дэвамында чыгып килгэн Ьэрбер журналны барлап, битен-биткэ аерып, тикшереп, укып чыгарга кирэк. Йез ел гомер иткэн саф акыллы кеше дэ элек ул журналларда ни-нэрсэлэр ба-сылганын, шуларныц бу зур ^ыентык ечен кайсын сайларга кирэклеген бе-леп бетерэ алмас иде. Мец данэ журнал эчтэлеген барлап чыгу — печэн кибэненнэн узецэ кирэкле бер улэнне эзлэп утыруга тиц бер хезмэт. Ки-тапны оештыручылар хэбэр итуенчэ, «Безнец юл», «Яцалиф», «Атака», «Совет эдэбияты» Ьэм «Ка-
зан утлары» битлэрендэ элек денья кургэн хезмэтлэрдэн еч йезлэбе, шул исэптэн 45 шигырь, 25 проза эсэре, 30 истэлек, 40 гыйльми-фэнни язма, татар миллэтенэ менэсэбэте булган 10 документ урын ала. Димэк, «Сунмэс утлар балкышы» язма мирасыбызныц шактый зур бер елешен узенэ туплый. Уз халкыныц язмышы, уткэн юлы белэн кызыксынган Ьэркем аны телэсэ кайсы вакытта кулына алып, узенэ
* Сунмэс утлар балкышы: мец санлы хэзинэдэн / Тез. Р. Юныс. - Казан, 2006. - 707 б.
кирэк мэгълуматны бик тиз эзлэп та-бачак. Шушы ^ыентык булмаса, кай-сыдыр материалны табу ечен архив киштэлэрендэ байтак кына казыныр-га туры килер иде эле. Шул ^эЬэттэн караганда да бу китап бик уникаль хезмэт.
Щыентык ^иде булектэн тора.
1917 елгы революциягэ кадэрге тормыш-яшэешебезгэ багышлан-
ган беренче булек «Без тарихта эзле-без» дип исемлэнгэн. Ул булектэ 26 язма Ьэм документ тупланган. Шу-лардан халкыбызныц уткэненэ ба-гышлы аеруча эЬэмиятле язмалар исэбенэ куренекле эдиплэрдэн Нури-хан Фэттахныц «Тарих битлэрен ак-тарганда», Мехэммэт МэЬдиевнец «Буби мэдрэсэсе», эдэбият Ьэм тарих фэне академикларыннан Миркасыйм Госмановныц «Язма мирасыбызныц кутэрелэсе катламнары», Тэлгат Галиуллинныц «Тарихны онытсац — юк килэчэгец» дип исемлэнгэн гыйль-ми эзлэнулэрен Ьэм уй-фикерлэрен курсэтергэ кирэктер. Бу булектэ шулай ук Габдулла Тукай, Фатих Эмирхан, Салих Сэйдэшевкэ багыш-ланган замандашлары истэлеклэре, Сэхип^амал Волжскаяныц кулэмле язма истэлеге урнаштырылган. Шу-шында ук Россиянец беренче императоры Петр I булачак ил башлыкларына империяне кечэйту Ьэм кицэйту ечен килэчэктэ ни-нэрсэлэр эшлисе, кайсы ил-тебэклэрне яулап аласы турында-гы курсэтмэлэре — «Васыятьнамэ»се дэ урын алган. «Яшерен тотылсын» дигэн курсэтмэ белэн тэмамланган бу язманы журнал 1992 елныц 1нче са-нында язучы Тэуфыйк Эйдинец ке-реш сузе белэн бирэ. Язучы анда: «Дэверлэр узгэругэ карамастан... тарихи документныц эЬэмияте кимеми», — дип яза. Эйе, Россиядэ ул васыятьнамэ курсэтмэлэрен буген дэ кулланырга эзер торучылар юк тугел шул эле.
Шушы ук булектэ тарихи уткэ-небезгэ багышлы эдэби эсэрлэрдэн Ркаил Зэйдулланыц «Туреклэр»,
МИЛЛЭТЕБЕЗ БАИРАГЫНА ТИЦ БАСМА
(«КАЗАН УТЛАРЫ» ЖУРНАЛЫНА — 90 ЕЛ)
* * *
Харрас Эюпныц «Кол Гали», Эхмэт Рэшитовныц «Кол Шэриф» шигырь Ьэм поэмалары урын алган.
Икенче булек 1917-1936 еллар ара-лыгындагы вакыйгаларны эченэ ала, Ьэм ул «Ил корабын ^ил серэ» дип атала. Монда 32 язмага Ьэм доку-ментка урын бирелэ. Халкыбызныц егерменче-утызынчы елларда кичергэн фа^игале вакыйгаларга кагылыш-лы купчелек документ кучермэлэрен шушы булектэн укып була. Ул доку-ментларга кузэтуне чак кына киче-реп, элегэ татар эдэбиятына кагылыш-лы язмаларга тукталыйк. Бу булектэ Ьади Такташныц 1930 елда Донбасс тебэгенэ ясаган сэяхэтенэ багышлы бер истэлек; Шамил Усмановныц сак-ланып калган кендэлеклэренец бер елеше; Мебинэ ТаЬированыц Такташ, Кутуй, Кави Нэ^ми, Муса Щэлил кат-нашында узган бер эдэби кичэ турын-дагы истэлеге; Гомэр Бэшировныц уты-зынчы еллар турындагы «Уйланулар» язмасы Ьэм Татарстан язучыларыныц 1934 елны июль ахырларында узган 1нче съезды кендэлеклэре урын алган. Шунда ук телче галим Гыйбад Алпаровныц «Безнец юл» журналын-да 1926 елда басылган «Латин тугел, гарэп» мэкалэсе урнаштырыла. Ул анда латин алфавитына кучунец татар халкы ечен никадэр зыянлы була-чагын исбат итэ Ьэм, соцгы суз итеп, латин алфавитын алганчы, безгэ рус шрифтына кучу хэерлерэк. Без хэзер ул шрифтта язылган язмаларны даими укырга мэ^бур ителгэнбез. Безгэ ул танышрак, ди.
вченче булек «Болгавыр еллар» (1937-1941) дип атала. Бу кыска гына булектэ татар язуын латиннан «рус графикасы нигезендэге алфавит-ка кучеру» карары урнаштырылган. 1990 еллардагы эзлэнулэр нэти^эсе буларак, Галим^ан ИбраЬимов, Кэрим Тинчурин Ьэм Фэтхи Бурнашныц фа^игале язмышларыннан «соцгы кеннэре» дэ монда бэян ителэ.
1941-1945 елларга караган булек, элбэттэ инде, Тукаебыз сузлэре белэн ачыла: «Без сугышта юлбарыстан
кечлебез». Монда 27 язма бар. Шу-лар арасыннан Илья Эренбургныц
сугыш чорында чит ил матбуга-ты ечен язылган «Татарлар»ыныц тэр^емэ кучермэсен Ьэм Мирка-сыйм Госмановныц «Татар язмышы-на кизэнгэн карар» мэкалэсен аерып курсэтергэ була. Соцгы мэкалэдэ суз ВКП(б) Узэк комитетыныц 1944 елда чыгарылган «мэкерле карары» турын-да бара. Шул карарда 1940 елда «Совет эдэбияты» журналында чыккан «Идегэй» дастаны Ьэм кайбер башка «хан-солтаннар чорына мэдхия ^ырлаган хезмэтлэрнец» ^итди сэяси хата икэнлеклэре билгелэп утелэ. Димэк, кайбер миллэтлэргэ «тари-хи казынуларга чик кую» курсэтмэсе бирелэ.
Бишенче булек «Торыгыз, Муса-лар!..» дигэн бик тэ мэгънэле исем белэн аталган. Гасырлар дэвамында тез чуктерелгэн халкыбыз язмышы-на киная булып яцгырый ул. Анда 1945-1965 елларны эченэ алган чор-га менэсэбэтле 19 материал бирелэ. Гаяз Исхакыйныц улэр алдыннан, 1954 елныц апрель урталарында язган «Мэгънэви васыятем кебек калсын» дип исемлэнгэн хатыныц эчтэлеге дэ шушы булеккэ кергэн. Журнал ечен аны эдэбият галиме Хатип Мицнегулов 1990 елда, Финляндиядэ булганда элеге васыятьне табып кайт-кач, эзерлэп бастырган.
Купчелегебез гомер кичергэн, соцгы елларга караган шактый кулэмле ике булек «Язмышлар ярын-да» (1965-1990) Ьэм «Без яшэргэ хекем ителгэн!» (1990-2006) дип исемлэнгэн. Элбэттэ инде, бу булеклэрдэ кубрэк урынны эдэби эсэрлэр алган. Ае-рым шэхеслэрнец уз истэлеклэре яки кургэн-белгэннэре турындагы язма-лары да бар. Соцгы булектэ урын ал-ган, татар халкыныц килэчэге ечен иц эЬэмиятле язма, элбэттэ инде, академик Индус ТаЬировныц «Щицу ^ицел яуланмый» дип исемлэнгэн кулэмле хезмэтедер. Журналныц 2001 елгы 8нче санында денья кургэн бу хезмэттэ Россия белэн Татарстан арасында бе-ренче килешу Шартнамэсен кабул итугэ бэйле вакыйгалар, Татарстанныц местэкыйльрэк эш йертергэ телэвенэ каршы кемнэрнец аяк чалырга мата-
НАШ КАЛЕНДАРЬ
«ГАСЫРЛАР АВАЗЫ - ЭХО ВЕКОВ», № 1/2, 2012
шулары бик ачык бэян ителгэн. Чын-лап та, бу кулэмле мэкалэне укып чык-кан кеше куцелендэ «Без яшэргэ хекем ителгэн!» эйтеменец дереслеккэ якын икэнлегенэ ышаныч туачактыр.
Китапныц барлык булеклэрендэ дэ шул чорда яшэгэн куренекле шэхеслэребезнец ялгыз тешкэн яисэ кумэк фоторэсемнэре, теге яки бу документныц фотокучермэлэре китерелэ. Алар барлыгы 21 аерым битлэрдэ Ьэм байтак кына язма-мэкалэлэр барышында урнаштырыл-ганнар.
Кайчандыр журналыбыз битлэ-рендэ денья кургэн, халкыбызныц тормыш-яшэешенэ ^итди йогын-ты ясаган кайбер документларга тук-талыйк. Алар, башлыча, «Сунмэс ут-лар балкышы» ^ыентыгыныц бе-ренче елешлэрендэ урнаштырыл-ган булсалар да, журнал битлэренэ бик тэ соцлап, СССР дип аталган империя таркалган кеннэрдэ генэ ки-леп кергэннэр. Ягъни, местэкыйльрэк фикерлэугэ ирек бирелэ башлаган кеннэрдэ.
Эйе, халкыбыз ечен аеруча гыйбрэтле булырдай тарихи язмалар 1990 елларда гына ачыла башлады. СССР дэулэтенец милли мэсьэлэгэ кагылышлы сэясэтен куп кенэ Европа иллэре Ьэм Америка сэясэтчелэре байтактан бирле инде «икейезле сэясэт» дип бэялэп килделэр. Безнец турэлэр исэ аны Ьэрдаим кире кагар-га тырышты. Хэер, бетенденья хал-кына мэгълум булган кайбер тарихи фактларны да бит бездэ еш кына «ан-дый хэл булмады» дип расларга ты-рышалар. Мэсэлэн, СССР белэн Германия арасындагы 1939 елгы яше-рен килешуне дистэ еллар дэвамында, 1941 елгы сугыш башланган кеннэн ук диярлек, «юк, андый хэл булма-ды» дип, барлык матбугат чаралары-быз тэкрарлап торды. Килешугэ бэйле чараларда катнашкан йез мецлэгэн шаЬитлэр исэн чакта ук бит эле! Польша ^ирлэрен булешу тантанасына ба-гышланган шул чор газеталары ту-
лаем яндырып бетерелмэгэн бер за-манда. Ул ялганны фэкать 1990 елда, кайбер шаЬитлэр СССР Югары Советы трибунасыннан фактлар ките-реп дэлиллэгэч кенэ, «шулай булган икэн» дип танырга мэ^бур булдылар. Шуца охшаш фактлар бездэ еш кабат-лана. Шул исэптэн турыдан-туры та-тарларга кагылган мэсьэлэлэрдэ дэ. Эйтик, «илдэге барлык миллэтлэр ти-гез хокуклы» дип тэкрарланып тору-га карамастан, милли мэктэплэрнец экренлэп ябылуы, милли югары уку йортларыныц купчелек тебэклэрдэ ачылмавы моца мисал булып тора.
Совет хакимиятенец милли мэсьэлэдэ икейезле сэясэт тотуыныц беренче мисаллары егерменче ел-ларда ук куренэ башлый. Мэсэлэн, куренекле дэулэт Ьэм ^эмэгать эш-леклесе Мирсэет Солтан-Галиевкэ менэсэбэтле «^инаять эшендэ». 1921-1923 елларда Миллэтлэр эшлэре буенча халык комиссариатында коллегия эгъзасы булып торганда, аца милли республикаларда еш булырга, анда-гы хэл-эхвэллэр белэн якыннан таны-шырга, ^ирле халыкларга карата бул-ган кайбер каршылыклы мэсьэлэлэрне кузэтергэ туры килэ. Шул ^ирлектэ ул «милли комиссар» Сталин Ьэм башка турэлэр белэн сузгэ килэ. Партиянец 1923 ел апрелендэ узган XII съездын-да да Солтан-Галиев Ьэм кайбер башка делегатлар узэк тарафыннан уткэрелеп килгэн «беекдержавачыл» сэясэтне кыю рэвештэ тэнкыйтьлилэр. Съезд-дан соц берничэ атна утугэ М. Солтан-Галиевне, «милли тайпылыш»та
гаеплэп, партия сафларыннан чы-гару мэсьэлэсен кузгаталар. Шул елныц июнь башында аныц «персо-наль эшен» тикшеру Ьэм милли ре-спубликалар ^итэкчелэрен алдан ук кисэтеп, куркытып кую ечен ВКП(б) Узэк комитеты тарафыннан махсус бер кицэшмэ оештырыла. Шуннан соц курелгэн чаралар инде куплэребезгэ мэгълум. Миллэтчелектэ гаеплэнгэн Солтан-Галиев Ьэм аныц белэн якын-рак менэсэбэттэ булган кайберэулэр соцрак, утызынчы елларда, «миллэтче Солтан-Галиев теркеменэ кергэн» дигэн сылтау белэн, берничэ мец та-
МИЛЛЭТЕБЕЗ БАИРАГЫНА ТИЦ БАСМА
(«КАЗАН УТЛАРЫ» ЖУРНАЛЫНА — 90 ЕЛ)
тар, башкорт, казакъ, узбэк Ьэм башка миллэт вэкиллэре кулга алына-чак. Аларныц купчелеге зинданда улеп калачак. Сталин вафатыннан соц купчелек репрессиялэнучелэрне аклау карары чыгарылганда да, бу карарлар Мирсэет Солтан-Галиевка кагылмый. Андый аклау чаралары 1990 елда гына башлана.
Академик Индус ТаЬиров — Солтан-Галиевкэ бэйле архив мате-риалларын беренчелэрдэн тикшергэн галим. «Казан утлары» журналыныц 1989 елгы 4нче санында аныц «Кем ул Солтангалиев?»* дигэн язмасы денья курде. Тарих фэннэре кандидаты, профессор Булат Солтанбэковныц шушы журналныц 1993 елгы 2нче Ьэм 3нче саннарында «Гаделсезлек тантанасы» дип исемлэнгэн кулэмле очеркы Ьэм 4нче махсус кицэшмэ стенограммасы язмаларыныц кучермэлэре басылып чыкты. Кызыксынган укучы ул язма-лар белэн «Сунмэс утлар балкышы» китабыныц 110-130нчы битлэрендэ таныша ала.
«Ил корабын ^ил серэ» булегендэ тагын бер тарихи язма бар. Соцрак шулай ук «милли тайпылыш»та гаеплэнеп юк ителэчэк Галим^ан ИбраЬимовка менэсэбэте булган язма. «Гыйльми узэк»тэ эшлэгэн ва-кытта эдип «Татар мэдэнияте нин-ди юл белэн барачак?» дип аталган хезмэтен — миллэт программасын яза. Лэкин ул хезмэт басмаханэгэ тап-шырылганчы ук рэсми оешмаларда тискэре бэялэнэ. Шул чор архив доку-ментлары белэн танышкан галим Альберт Меслимов хэбэр итуенчэ («Рэсми элэк» мэкалэсе, «Казан утлары», 1991 ел, 7 сан), татарныц яраткан эдибе естендэге кара болытларныц 1926 ел-дан ук «куера» башлавын бэян итэ. Яшерен бер кицэшмэдэ аныц «Гыйль-ми узэк» кысаларында алып бар-ган «миллэтчелек» эшчэнлеге санап кителэ, аны бу оешманыц ^итэкчесе вазифасыннан кичекмэстэн азат итэргэ кирэклеге эйтелэ. Шул ук турэлэр аныц «Татар мэдэнияте нинди юл белэн барачак?» хезмэтенец эчтэлеге
* ТаЪиров И. Кем ул Солтангалиев? // Казан утлары. -1989. - № 4. - Б. 163-173.
белэн риза тугеллеклэрен белдерэлэр. 1927 елныц 17 мартында ^итди авы-рып китуе генэ Г. ИбраЬимовка карата курелэсе кискен чараларны берникадэр вакытка кичектереп тора. Эмма лэкин бетенлэйгэ ук коткармый.
Кызыксынган укучы бу олуг эдипнец «Татар мэдэнияте нинди юл белэн барачак?» дигэн хезмэте белэн «Сунмэс утлар балкышы»ныц 151-167нче битлэрендэ таныша ала-чак. Ул элегрэк эдэбият галиме Зефэр Рэмиевнец кереш сузе белэн «Казан утлары» журналыныц 1992 елгы 3нче санында да басылган иде.
Куренэ ки, «Сунмэс утлар балкышы» китабы Ьэм аца нигез булган бугенге «Казан утлары» журналы халкыбыз язмышына кагылыш-лы язмаларга байтак урын биргэн икэн. Ул тирэн эчтэлекле (Ъэм шак-тый кулэмле) китап татарныц Ьэрбер зыялысы естэлендэ ятарга, килэчэккэ барышыбызныц юлдашы булырга ти-ешле басмадыр. Шуларны истэ тот-сак икэн. Уткэнецне онытсац — юк килэчэгец, дип, хак эйткэн бабала-рыбыз. Халыкныц милли байрагын тешермичэ яшэту — Ьэркайсыбызныц бурычыдыр.
ЛиронХэмидуллин
'Ч НАШ КАЛЕНДАРЬ_________________________
к/ «ГАСЫРЛАР АВАЗЫ - ЭХО ВЕКОВ», № 1/2, 2012
