Научная статья на тему 'МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИНГ ЭТНОМАДАНИЙ-ПСИХОЛОГИК МОДЕЛИ'

МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИНГ ЭТНОМАДАНИЙ-ПСИХОЛОГИК МОДЕЛИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

24
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
миграция / хориж тажрибаси / этнопедагогика / этномаданий омил / кросс-мадания тадқиқотлар / диффузия / мулоқот / шахслараро муносабатлар / комуникация. / миграция / зарубежный опыт / этнопедагогика / этнокультурный фактор / кросскультурные исследования / диффузия / коммуникация / межличностные отношения / общение.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Ғайрат Бахрамович Шоумаров

Жаҳонда миграция ходисаси ортидан оилавий муносабатларга нисбатан таъсир кучайиши, оила инсититутини мустаҳкамлаш, оилавий ва шахс қадриятларини сақлаб қолиш борасида бир қатор илмий тадқиқот олиб борилмоқда. Меҳнат миграцияси кўп ҳолларда инсон учун омон қолиш муаммосига айланди ва унинг учун ўзидаги барча ресурсларни сафарбар қилишга мажбур бўлмоқда. Юқоридаги фикр-мулоҳазалардан келиб чиқиб чет элга меҳнат фаолиятини амалга оширишга борувчи меҳнат мигрантларининг психологик қиёфасини яратиш уларнинг муваффақиятли мослашуви, маданиятлараро коммуникатив хусусиятларининг барқарорлашувини амалга оширишга имкон беради

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИНГ ЭТНОМАДАНИЙ-ПСИХОЛОГИК МОДЕЛИ»

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integrasiyasi: muammo va yechimlar

МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИНГ ЭТНОМАДАНИЙ-ПСИХОЛОГИК

МОДЕЛИ

Гайрат Бахрамович Шоумаров

Мактабгача ва мактаб таълими вазири маслахатчиси, психология фанлари доктори, профессори

Жахонда миграция ходисаси ортидан оилавий муносабатларга нисбатан таъсир кучайиши, оила инсититутини мустахкамлаш, оилавий ва шахс кадриятларини сакдаб колиш борасида бир катор илмий тадкикот олиб борилмокда. Мехнат миграцияси куп холларда инсон учун омон колиш муаммосига айланди ва унинг учун узидаги барча ресурсларни сафарбар килишга мажбур булмокда. Юкоридаги фикр-мулохазалардан келиб чикиб чет элга мехнат фаолиятини амалга оширишга борувчи мехнат мигрантларининг психологик киёфасини яратиш уларнинг муваффакиятли мослашуви, маданиятлараро коммуникатив хусусиятларининг баркарорлашувини амалга оширишга имкон беради

Калит сузлар: миграция, хориж тажрибаси, этнопедагогика, этномаданий омил, кросс-мадания тадкикотлар, диффузия, мулокот, шахслараро муносабатлар, комуникация.

В мире проводится ряд научных исследований об усилении влияния на семейные отношения явления миграции, укреплении института семьи, сохранении семейных и личных ценностей. Во многих случаях трудовая миграция стала для человека проблемой выживания, для решения которой он вынужден мобилизовать все свои ресурсы. Исходя из приведенных выше мнений, создание психологического образа трудовых мигрантов, выезжающих на заработки за рубеж, позволит их успешной адаптации и стабилизации межкультурных коммуникативных особенностей.

Ключевые слова: миграция, зарубежный опыт, этнопедагогика, этнокультурный фактор, кросскультурные исследования, диффузия, коммуникация, межличностные отношения, общение.

АННОТАЦИЯ

АННОТАЦИЯ

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integrasiyasi: muammo va yechimlar

ABSTRACT

A number of scientific researches are being conducted in the world about the increase of influence on family relations after the phenomenon of migration, strengthening of family institution, preservation of family and personal values. In many cases, labor migration has become a problem of survival for man, for which he is forced to mobilize all his resources. Based on the above opinions, creating a psychological image of migrant workers who go abroad to work will allow their successful adaptation and stabilization of intercultural communicative features.

Key words: migration, foreign experience, ethnopedagogy, ethnocultural factor, cross-cultural studies, diffusion, communication, interpersonal relations, communication.

Кириш. Жахонда миграция жараёнининг ортиши иммигрант ва эмигрант мамлакатлар учун иктисодий, ижтимоий, психологик ва этник муаммоларни юзага келтирмокда. Замонавий миграция шакллари натижасида юзага келаётган муаммолар билан ишлашнинг янгича усуллари яратилмокда. "Миграция глобал муаммо булиб, у глобал ёндашувлар ва ечимларни талаб килади. Мигрантларнинг хавфсизлигини таъминлаш, кадр-кимматини асраш ва уларнинг оила аъзолари хукукларини химоя килиш мухимдир". Мигрантлар сонининг ортиб бориши уларнинг хусусиятлари ва янги шаклларини вужудга келтирмокда. Янги ижтимоий-маданий мухитга мослашиш, маданиятлараро интеграллашув, трансмиллий хусусиятларнинг юзага келиши, кадриятлар тукнашуви хамда шахснинг олдида янги психологик муаммоларнинг пайдо булишини эътиборга олган холда улар билан индивидуал ишлаш механизмини яратиш долзарб ахамият касб этади.

БМТ Бош Ассамблияси "Ишчи-мигрантлар ва уларнинг оила аъзоларининг хак-хукукларини мухофазалаш тугрисида" ги Халкаро Конвенцияни кабул килди. 2000 йил 18 декабрда эса БМТнинг 55/93-сонли карорига мувофик 18 декабрь "Халкаро мигрантлар куни" деб эълон килинди. Республикамизда сунгги йилларда мехнат мигранти сифатида фаолиятини олиб бораётган фукароларнинг оила аъзоларига иктисодий хамда ижтимоий ёрдам курсатиш, уларни иш билан таъминлаш, таълим олиши, тиббий хизматлардан фойдаланиши буйича амалий кумак берилмокда.

Адабиётлар тахлили ва методология. "Махалла -мехнат органлари - сектор - ташки мех^нат миграцияси

May 6

608

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integrasiyasi:

vechimlar

muammo va

ye

агентлиги филиали" тизими асосида, хориждан кайтиб келган мехнат мигрантлари ва уларнинг оила аъзолари билан индивидуал ишлаш оркали икктисодий ёрдам курсатиш тартиби жорий этилди. Аммо мигрант оилаларнинг фарзандлари ва турмуш уртокларининг индивидуал- психологик хусусиятларидан келиб чикиб, унинг маънавий ахлокий мухити ва оилавий кадриятларини мустахкамлаш йуналишида комплекс тадкикотлар олиб бориш мухим илмий-амалий ахамият касб этади. Мигрантлар улар доимо чет давлатда мавжуд салохиятни руёбга чикариш оркали эхтиёжларни кондириш учун яхширок "улуш" излаш холатида буладилар. Улар узларининг истак-максадлари руёбини амалга оширишга интилар экан, оилавий муносабатлар сохасида маълум кийинчиликлар ва инкирозли вазиятларни бошдан кечиришлари эхтимоли ортади. Мигрант оилалардаги шахслараро муносабатларнинг шаклланиши ва ривожланишида эр-хотин позициясининг ахамияти бекиёсдир. Утказилган тадкикот натижалари кура узбек мехнат мигрантларининг эьномаданий ва ижтимоий-психологик модели яратилди.

ижтимоий-психологик хусусиятларининг аралаш-тизимли модели.

"Мигрант оилалар ижтимоий-психологик хусусиятларининг аралаш-тизимли модели" узбек мигрант оилаларининг этно ва социомаданий узига хосликлари, ижтимоий ахволи, мигрантлик даврийлиги курсаткичларини улардаги оилавий муносабатлар динамикаси ва оилавий мухитдаги шахслараро муносабатлар куламининг индивидуал-психологик жихатларидан келиб чиккан холда "оилавий муносабатлар динамикасининг регрессив-вазиятли характери", "обцессив-психоастеник низолар" ва

May 6

609

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integrasiyasi: muammo va yechimlar

"Kagpuaraap uepapxuacu Ba gн$$epeнцнaцнacн"нн SupuKTupum acocuga TaKOMHnnarnTHpHnraH.

Mogenga acocuH ypFy Mexpar MurpaHTu ounanapugaru y3 KagpuaT TH3HMnapngaH TapKuS TonraH HHgHBHgyan-maxcHH "пoзнцнa"нн TaKOMHnnamTHpnmra yHgaöguraH, y3ra MagaHHH MyxuTra Mocnamum gapa^acHHH omupumra xu3Mar KunaguraH, Kenrycu ^aonuaraga y3 xaeTuH cTpareruanapuHu TaHnam, ynapHH aHuKnamrapum Ba aManuö Kynnamura KyMaKnamyBnu, myHHHrgeK, мнгpaцнa MOTHBnapn Hara^acuga maxcga ycTyBop xaeT fiyHannmnapH öynyBHH "MogguH aTpuöyT", "MagaHHH guccoHaHc", "ncuxonoruK canoMaraHK", "x,aeT cu^ara" KaSu MurpaHT ounanapgaru maxcnapHHHr эxтнe^пapн Ba pean пoтeнцнaп gapa^anapuHHHr yfiryHnurH Harn^acuga ncuxonoruK ^apoBOHnuruHu TatMuHnamra xu3Mar KunyBnu, y3uga xaeTgaH KOHuKum Ba SomKanapHuHr xuc-KenuHManapuHu aHraam, эp-хoтнннннr ceBru, cuMnarua KypcaTKu^napu, $ap3aHg TapSuacu, y3uHu SomKapum cuHrapu xycycuaraap TaSuaruHu epmuS SepaguraH KOMnoHeHTnapra Kaparnnagu.

MogenHuHr Ha3apuH axaMuaTu мнrpaцнa MoraBnapu Typnu xygygnap MuKecuga ounagaru Kagpuaraap SunaH naMÖapnac Sofhuk xpnga KypuS nuKunumu, maxc ToMoHugaH KagpuaraapHuHr SeBocuTa xuc-TyÖFynap SunaH KaSyn KunuHumu, ugpoK этнпнmн, мнrpaцнa gaBpufinuruHuHr ounanap ^apoBoHnuru Ba эp-хoтнннннr (^mhcuh, эмoцнoнaп, maxcnapapo) MyHocaSaraapura, xuc-TyfiFynapHuHr TypFyH eKu guHaMuK xapaKTepga Synumura y3Bufi xaMga SunBocura Tatcup KypcaTumu SunaH rooxnaHagu.

Ma3Kyp MogenHu aManufi TarSuK этнm goupacu MurpaHT ounanapHuHr этнoмagaннн y3ura xocnuruHu Ba ounanapgaru

May 6

610

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integrasiyasi: muammo va yechimlar

h^thmohh MyxuTHH HHoöarra onum 3apypHH omhh экaнпнгннн HcSoraafigH. XycycaH, CaMap^aHg BH.OHTHgarH MurpaHT ounanapga мнгpaцнoн MyHocaöaraapHHHr ncuxonoruK Taöuara "peннтeгpaцнa" ^apaeHH öunaH öupra KenHfflH HarH^acuga ynapHHHr xycycuaraapuga мнгpaцнa MyggaTHHHHr gaBOMHHnnrH MyxuM ax^MuaT Kacö этмaн, öup gaBnargaH hkkhhhh gaBnarra Kynuö yTHm эxтнмoпннннг MKopu Synumu x,aeTHH cTparerHanapHHHHr aHHKguru, maxcnapapo Ba этннк MyHocaöaraapuga KoM^opTra HHTHnum эxтнe:®ннннг WKopunuru xaMga MagaHHH-HHTenneKTyan ннтeгpaцнaнннг Tatcupu ocTHga öynumH HCÖOTnaHraH.

HaTH^a.ap Ba My^oKaMa.

AHgu^oH BunoaTHgaru MHrpaHT ounanapga öornKa h^thmohh- MagaHHH My^HTra Mocnamum, myHHHrgeK, мнгpaцнa MOTHBnapu HerH3uga cTpyKTypaBHH-эпнзogнк KypuHumgaru эxтнe^пap ycTyH Synumu aHHKgaHHÖ, maxcnapapo MyHocaöaraap, h^thmohh öupgaMHHK, MagaHHH agam^ua, ycTyH Kaö^uaT, CTpeccHH öomKapum Kaöu KOMnoHeHTnapHHHr y3apo yfiryHnurH Ty^afinu мнгpaцнa gaBOMHHnuru эyтocтpeccпн xapaKTepga öynagu Ba эp- xothh ypTacugaru cuMnarua, ceBru KypcaTKHnnapHHHHr nacafiumura KapaMaö, SupranuKgaru ^aonuaT, $ap3aHgnap ongugaru öypn, MactynuaT xuccu opraö öopagu.

^apFOHa Bii.iOHTiigarii MHrpaHT OH.ia.iapHHHr "h^thmohh компeтeнцнн"

Moge.H

--

y3H Ba y3ra^apHHHr xuc-Ty^aproHa BunoaTH

aH&roruK ^aeTHH

garu Mexpar MHrpaHTH ounanapuga мнгpaцнaнннг canÖHH Tatcupu ]

Hhkh Kyn.apHHHr ßapuapop HMny.fcCH

roKopuga H^oganaHraH Mogen MexHar MurpaHTH öynraH ounanapgaru эмoцнoнaп, h^thmohh, maxcnapapo MyHocaöaraap, мнгpaцнa MoTHBnapu, xaeTHH fiyHanum goupacu Ba Kagpuaraap anoKagopnuruHH TatMHHnafigu. HKTHcogufi, h^thmohh, xyKyKHH, cuecHH, экoпoгнк Ba MagaHHH мнгpaцнa Mogennapugaru TymyHnanap Ma3MyHHHH TyngupyBHH, TaKoMHnnamTHpyBHH 6up KaTop ^yH^uanapHHHr yfiryHnHruHH H^oganaö, y y3uga KyHugaru h^thmohh-ncuxonorHK, negarorHK ^uxaraapHH KaMpaö onagu:

May 6

611

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023

Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integrasiyasi: muammo va yechimlar

y

❖ MurpaHT ounanapHuHr cTpeccHu SomKapum, SomKanapHuHr xuc-TyHFynapuHu TymyHumnapu Ba KoMMyHuKaTuB MaxopaTu, н:mтнмoнн SupgaMnuKnapu - Kenrycugaru ^aonuaraga y3 xaeTufi cTpaTeruanapuHu TaHnam, ynapHu aHuKnamTupum Ba aManufi Kynnamura KyMaKnamyBnu muxaTnap -KaTtuaTnunuK, caMapagopnuKKa uHTunum, эмпaтнк TacaBByp, MactynuaTnunuK Ba maxcufi KoHuKumHuHr SupuKMacugaH uSopaT.

❖ MogenHu aManufi TaTSuK этнm goupacu этнo Ba н:mтнмoнн MyxuT, мнгpaцнa gaBpufinuru KaSunapHuHr TypnunanuruHu uHoSaTra onum 3apypuH oMun экaнnнrннн ucSoTnafigu.

❖ MexHaT MurpaHTu SynraH ounanapgaru ncuxonoruK ^apoBoHnuK $ap3aHg, эp-xoтнн MyHocaSaTnapugaru SapKapopnuKHu TatMuHnamra xu3MaT KunyBnu, y3uga xaeTgaH KoHuKum Ba SomKanapHuHr xuc- KenuHManapuHu aHrnam, y3uHu SomKapum, ncuxonoruK canoMaTnuK cuHrapu xycycuaTnapHu epuTuS SepaguraH KoMnoHeffraap MaBmygnuru - MurpaHT ounanapgaru maxcnapapo MyHocaSaTnapHuHr эмoцнoнaп, uhtum, н:mтнмoнн MyxuTuHu omuMannamTupumra Ba xaeT cu^araHu axmunam opKanu "maxcufi MKcanumra, y3uHuHr uMKoHuaTnapuHu aKTyannamTupumra" xu3MaT KunumuHu KypcaTagu.

Xy^oca Ba TaK^H^ap.

MurpaHT ounanapHuHr нmтнмoнн-пcнxonorнк MyaMMonapu Ba enuMnap MaB3ycugaru unMuH-TagKuKoT umu acocuga onuHraH Haramanap Taxnunu KyHugaru xynocanapHu nuKapumra umkoh Sepagu:

1. MurpaHT Ba MurpaHT SynMaraH ounanapHu y3apo Kuecnam opKanu мнгpaцнoн MyHocaSaTnapHu W3ara KenrapyBnu "caSaS-oKuSaT" KaTeropuacugaru MoTuBnap KaTopura MogguH ^apoBoHnuKKa uHTunum, aHru MagaHuH MyxuT Syauna gyHeKapamnapuHu KeHraHTupum, maxcufi Ba ounaBuH эxтнemnap KopumMacugaH TamKun TonraH "Tyna-TyKuc SaxTnu xaeT acocuHu" apaTum KaSunap Kupumu MatnyM Syngu;

2. ^aMuaTgaH KoHuKMacnuK эxтнe^н Ty^aönu MurpaHTnap SomKa gaBnaTnapra KeTuS amamra, ^aonuaT onuS Sopumra "MamSyp" SynraHnuKnapu TymyHunagu. Ynapgaru ^m^MouM $pycтpaцнa KypcaTKunuHuHr WKopu Synumu maMuaTgaru apTe^aKTnapHu KaSyn KunMacnuK, нmтнмoннnamyв mapaeHugaru TaH onum Ba TaH ongupum MoTuBnapuHuHr KoHgupunMacnuru SunaH TaBcu^nam no3uM.

3. MurpaHT Ba MurpaHT SynMaraH ounanapg этнoмagaннн Ba KpoccMagaHuH oMunnapH

Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions

Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integrasiyasi: muammo va yechimlar

y

дифференциациям улардаги кадриятларнинг иерархиясидаги хаётий мазмун курсаткичларининг даражаланишига таъсир этиши мумкин. Мигрант ва мигрант булмаган оилалардаги инструментал кадриятларни танлаш жихатидан хам сезиларли фарклар мавжудлиги яна бир бор кузатилиб, "мустакиллик", "уз фикрини эркин ифода этиш", "зийраклик" кабиларда мигрант оилалар купрок устунлиик эга булишган. Айнан ушбу кадриятларнинг уларда устуворлик касб этиши мехнат мотивациясининг, бегона жойларга мослашиш жараёнининг инкирозсиз утишида рол уйнаши мумкин.

4. Мигрант оила фарзандларидаги ижтимоий-психологик муаммолар ота-онаси, якин кариндошларининг боладаги узгаришларга эътиборсизлиги натижасида вужудга келиб, айнан усмирлик ёшидаги мигрант оила фарзандларида мулокотга кириши истаги, хаммаслак кидириш, хулк-атворида деструктив хатти-харакатларнинг намоёг булиши мигрант булмаган оила фарзандларига караганда устунлик килади.

REFERENCES

1. Abdusamatov, H. U. (2022). Migrant families by foreign scientists learned. Central asian research journal for interdisciplinary studies (CARJIS), 2(2).

2. Абдусаматов, Х. У. (2022). ХОРИЖ ОЛИМЛАРИ ТОМОНИДАН МИГРАНТ ОИЛАЛАРНИ УРГАНИЛГАНЛИГИ. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(2), 254-257.

3. Abdusamatov, H. (2022). SOCIAL AND PSYCHOLOGICAL PROBLEMS OF CHILDREN OF MIGRANT FAMILIES.

4. Абдусаматов, Х. СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ ВОСПИТАНИЯ ДЕТЕЙ В СЕМЬЕ МИРГАНТОВ. ВЕСТНИК ИНТЕГРАТИВНОЙ ПСИХОЛОГИИ, 17.

5. Нарметова, Ю. (2020). Оила хотиржамлиги-болалардаги психосоматиканинг олдини олиш омили сифатида. Бола ва замон.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.