Научная статья на тему 'МЕВАЛИ БОҒЛАРДА УЧРАЙДИГАН КУЯЛАРНИНГ ЭНТОМОФАГЛАРИНИНГ ДОМИНАНТ ТУРЛАРИНИНГ СИСТЕМАТИК ТАҲЛИЛИ'

МЕВАЛИ БОҒЛАРДА УЧРАЙДИГАН КУЯЛАРНИНГ ЭНТОМОФАГЛАРИНИНГ ДОМИНАНТ ТУРЛАРИНИНГ СИСТЕМАТИК ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
24
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕВАЛИ БОғ / ЗAРАРКУНАНДА ЭНТОМОФАГ / ЭНТОМОФАУНА / ПАРАЗИТЛАP / АРЕАЛ / ТУР / ОИЛА

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Рахмонова М.К., Хамдамов К.Қ., Шоимова Д.

Мевали боғларда энтомофаунани шаклланиши ва уларнинг ўзаро ривожланиши муҳим аҳамиятга эга бўлиб, фитофаглар сонининг ўзгаришига катта таъсир кўрсатади. Кузатувларимизда боғ агробиоценозидаги энтомофаглар ўрганилганда 7 оилага мансуб 24 та доминант турлар аниқланди. Бундан ташқари ушбу энтомофаг турларининг энтомофагларга нисбатан улиши ҳам ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Рахмонова М.К., Хамдамов К.Қ., Шоимова Д.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SYSTEMATICAL ANALYSIS OF DOMINANT TYPES OF ENTOMOPHAGES OF MOTHERS IN ORCHARIAN GARDENS

The development of entomophauna in orchards and their correlation in forming has a great impact,and it greatly influences to the number of phitofags. During our observations of entomophags orchard in agrobiocenosis indentified 24 dominant sorts which belong to families.Moveover,researches of entomophags shov 24 dominant sorts which belong to 7 families. Besides that vwe have analysed the shave of entomophag varieties conctrning the entomophags.

Текст научной работы на тему «МЕВАЛИ БОҒЛАРДА УЧРАЙДИГАН КУЯЛАРНИНГ ЭНТОМОФАГЛАРИНИНГ ДОМИНАНТ ТУРЛАРИНИНГ СИСТЕМАТИК ТАҲЛИЛИ»

УДК: 632.996

РахмоноваМ.К., к.х.ф.ф.д Хамдамов К.К,. катта укцтувчи Шоимова Д., магистр Андижон кишлок хужаликги ва агротехнологиялар институти

МЕВАЛИ БОГЛАРДА УЧРАЙДИГАН КУЯЛАРНИНГ

ЭНТОМОФАГЛАРИНИНГ ДОМИНАНТ ТУРЛАРИНИНГ СИСТЕМАТИК ТАХЛИЛИ

Annotation: The development of entomophauna in orchards and their correlation in forming has a great impact,and it greatly influences to the number of phitofags. During our observations of entomophags orchard in agrobiocenosis indentified 24 dominant sorts which belong to families.Moveover,researches of entomophags shov 24 dominant sorts which belong to 7 families. Besides that vwe have analysed the shave of entomophag varieties conctrning the entomophags.

Raxmonova M.K., PhD Xamdamov K.Q. senior lecturer Shoimova D., master Andijan Institute of Agriculture and Agrotechnology

SYSTEMATICAL ANALYSIS OF DOMINANT TYPES OF ENTOMOPHAGES OF MOTHERS IN ORCHARIAN GARDENS

Аннотация: Мевали богларда энтомофаунани шаклланиши ва уларнинг узаро ривожланиши мууим ауамиятга эга булиб, фитофаглар сонининг узгаришига катта таъсир курсатади. Кузатувларимизда бог агробиоценозидаги энтомофаглар урганилганда 7 оилага мансуб 24 та доминант турлар аницланди. Бундан ташцари ушбу энтомофаг турларининг энтомофагларга нисбатан улиши уам урганилди.

Калит сузлар: мевали бог,, зараркунанда энтомофаг, энтомофауна, паразитлар, ареал, тур, оила.

Кириш. Кейинги йилларда богдорчилик майдонинг кенгайиб бориши хусусан, интенсив боглар барпо килинаётганлиги сабабли, республикамизда кишлок хужалик экинларини жойлашиш структурасида руй бераётган узгаришлар йиллар мобайнида озикланиш занжири асосида вужудга келган организмлар тур таркибининг узгариши,

энтомофагларнинг янги турларини кириб келиши, богдорчиликда мева хосилини зараркунандлардан саклаб колишда, уларга карши кураш тадбирларининг ахамиятини ошириб, унга илмий асосда ёндашишни такозо килади.

^ишлок хужалигида етиштирилаётган богдорчилик махсулотларииинг катта кисми зараркунандалар оркали йукотилаётгани хаммамизга маълум. Айникса барг уровлари ва мевахурлар буларнинг асосийларидир. Биргина олма мевахури оркали айрим йиллик меванинг 7580% нобуд булиши кузатилмокда. Уларга карши курашда эса факатгина экологик тоза усуллардан фойлаланиш бугунги куннинг талабларидан биридир. Бунинг учун агробиэценозида энтомофаунани шакллантириш ва зараркунанда

^ишлок хужалиги экинларинн химоя килишда энтомофаглардан тухумхур трихограммаларни куллаш алохида урин тутади.

Узбекистонда трихограмманинг 15 тури кайд килинган Трихограммани куллаш борасидаги куп йиллик тажрибалар шуни курсатмокдаки, узок давом этган эволюция жараёнида махаллий шароитга мослашган тухумхурнинг махаллий туриридан фойдаланилган такдирдагина биологик курашда юкори самарага эришиш мумкин.

^ишлок хужалиги экинларинн химоя килишда энтомофаглардан тухумхур трихограммаларни куллаш алохида урин тутади.

Богдорчиликда паразит тухумхур энтомофаглар зараркунандалар сонини 70% гача камайтириш имконига эга (Штерншис М.В., 2004). Марказий Осиёда бири богдорчиликда энтомофаглардан браконидлар оиласига мансуб паразитларнинг 17 тури учрайдиган ихнеомонидларнинг эса 34 тури учраши аникланган (Копанева Л.М., 1984).

Табиатда 14 туркумга кирувчи 224 оилага мансуб 10 000 дан ортик энтомофаг турлари аниклангаин булиб, шулардан 70% энтомофаглар агробиоценоздаги энг хавфли зараркунандалар билан озикланади (Саулич А.Х., Мусолин Д.Л., 2013) Усимликларнинг биологик химояси кенг маьнода бу зараркунандалар келтирадиган зарарини камайтириш максадида, уларнинг популяция микдорини камайтиришда тирик организмлар ва уларнинг фаолияти туфайли хосил булган моддалар ёки синтетик аналоглардан фойдаланиш тушунилади. Тор маънода эса биологик усул зараркунандаларига карши курашда тирик организмлар: паразитлар, йирткичлар ва патоген микроорганизмлардан фойдаланиш демакдир. Биологик химоя усулининг мохияти табиатда кишлок, хужалих экинлари зараркунандалари ва паразит, йирткичлари (энтомофаглар ва акарифаглар), айникса, хашаротлар ва каналар, зараркунандалар бактериал, замбуругли, вирусли ва аралашма касалликлари уртасида вужудга келган узаро антогонистик муносабатдан аник максадда фойдаланишдир.

Тадкикот материаллари ва услублари: Мевали боглар буйича утказилган кузатувларга кура, фойдали хашарот турлари ва сони буйича

хисоб килинди. Унда экинларида учрайдиган йирткич ва паразит энтомофаглар, уларнинг хужайралари урганилди. Шундан айрим самарали турларни лабораторияда купайтириш, куллаш технологияси ишлаб чикилди ва Chrysopidae богдорчилик фермер хужаликларига жорий этилмокда. Кузатушларимиз Андижон вилояти Избоскан тумани айрим богдорчилик фермер хужаликлари майдонларида олиб борилди. Эрта бахорда энтомофаг ва фитофагларнинг кишловдан чикиш богда энтомофаунанинг шаклланиши, ареалидаги турлар зичлигининг шароитга караб узгариши каби жараёнлар аникланиб, энтомофаглар захирасини шакллантириш омиллар кушимча кулланиш кабилар бажарилди. Энтомофаг ва фитофаглар намунали йигинда энтомологик турлар ва БУФ ёруглик туткичлардан фойдаланилди. Йигилган намуналар лаборатория шароитида аниклагичлар буйича систематик тахлил килинди.

Тадкикот натижалари: Йигилган маълумотларга кура хисоб килинганда паразит энтмофагларнинг йирткич энтомофагларга нисбатан куплиги аникланди.

Tachinidae оиласи - 16,2 % ташкил килиб, доминант турлар сифатида Exorista tarvarum, Exasnthaspis, Gonia cilipeda, Spallanzania hebes, Tachina rohdendorfi кайд этилди.

Унга кура braconidae оиласи - 42,4 % ташкил srató, доминант турлар сифатида Apanteles talengai A. Vanessae: A. Spectabilis, Bracon hebetor, Rogas dimidiatus, R.pallidator, R.rossicus кайд этилди. Ichneumonidd - оила вакиллари бошка паразит энтомофагларга нисбатан куп учраб жами энтомофагларнинг 18.6 % ни ташкил этди. Бунга асосий сабаб ушбу турга оид хужайин турларинг куплиги ва бир паразитнинг бир нечта турдаги хужайинлар билан озикланиши ва иклим шароитнинг кулайлигидир.

Aphelinidae оиласи 9,5 % ташкил этиб, Praon abjecrum, P.dorsale, Aphidius екр, Aphelinus mali турлари доминантлар сифатида кайд килинди.

Coccinellidae оиласи - 14,7 % булиб, Coccinella septempunctata L, Adonia variegata Gz., Coccinula elegantura Ws. доминант тур сифатида руйхатга олинди. Chrysopidae оиласи 18,2% ни ташкил килиб, доминант тур сифатида Chrylsopa cornea Steph., Chrysopa septempunctata Wesm. Chrusopa albolineata Kill. Trichogrammatfdae оиласи умумий паразитларнинг 8.4 % сифатида кайд килиниб, Trichogramma evanescens. Trichogramma embrophagum. Турлари учради. Йигилган турларни лаборатория шароитида тахлил этиш жараёнида энтомофагларнинг хужайин турлари хам урганилди. Тадкикот давомида айрим янги турлар руйхатга олиниб, уларнинг биологик хусусиятлари урганилди. Бунда Chalcidoidae оиласининг Elasmus albipennis тури илк бор мамлакатимиз шароитида олма мевахурининг етук ёшдаги куртларида аникланди. Ушбу турнинг Андижон вилояти шароитида биологик хусусиятларини урганиш

максадида тадкикотларни давом эттирилди. Адбийётларда асосан паразит Европа мамлакатлари, ва МДХ, давлатларидан Азарбайжан, Турманистон, Гуржистон, Россия мамлакатларида учраши аникланди,

Дастлаб 2016 йилда Андижон вилояти Андижон туманидаги "биокимё интенсив"МЧЖ олма богларида март ойининг биринчи ун кунлигида йигилган мевахурнинг кишловчи гумбакларидан аникланди. Паразитнинг катталиги 3 мм ни ташкил этади. Битта гумбакка катталигига караб 2-6 тагача тухум куяди. ривожланишининг барча бокичларини гумбакда утказади. Ривожининг охирида хужайин гумбаклари ичида гумбакка айланади учиб чикади,

Совукка чидамсиз хисобланиб, -5-10С хаво хароратида 80% гача нобуд булади. ^ишлов боскичлари, хужайин гумбаклари ичида 1 -2 ёшдаги курт холида кишлайди.

Юкорида олинган маълумотлар бог энтомофаунасини шакллантириш фитос турларида мутоносиблиги, етишмаган турларни кушимча чикариш кабиларни бажариш учун мухимдир. Энтомофаунани шакллантиришда мевали богларга экиладиган оралик экинларни хам ахамияти катта. Мисол учун дуккакли экилган бог майдонларга нисбатан, беда экилган мевали богларда энтомофауна катта микдорда тупланади. Айникса энтомофаглар захира куп булади. Лекин сурувчи фитофаглар хам беда экилган майдонларда куплаб учрайди, мевали дарахтларга зарар етказди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Саувач А.Х., Мусолин Д.Л. Биология и экология паразитических перепончатокрыл (Hymeneptera: Apocrita: Parasitica). Санкт-петербург. 2013.-С3.

2. Коладева Л.М. Определитель вредных и полезных насекомых и клещей плодовыягодимах культур в Ленинград. «Колос» 1984. С 32-33.

3. Штернщис М.В., Джалилов У., Андреева И.В.,Томилова О.Г Биологическая защита растенин "Колос" -Москва.: 2004. -С 101.

4. Хамраев А.Ш., Насриддинов К. Усимликларни биологик химоялаш. Халк мероси нашрёти. Тошкент 2003. 212 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.