CC BY
15Keywords: creative searches, fine arts, literature, poetry, real descriptions, connection of nature with poetry, Soviet, meaning.
Сведения об авторе:
Ризобоева Наргис Мамадкаримовна, соискатель кафедры современной таджикской литературы ХГУ имени академика Бобочон Гафурова (Республика Таджикистан, г. Ходжент), E-mail: rizoboeva@bk.ru
About the author:
Rizoboeva Nargis Mamadkarimovna, editor of the Department of Modern Tajik History of Tajik Studies named after Academician Bobojon Ghafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: rizoboeva@bk. ru
УДК: 891.550-1:82
МАСЪАЛАХРИ МЕТОДОЛОГИИ ОМУЗИШИ ФАЪОЛИЯТИ ТАФСИРНИГОРИИ
ХУСАЙН ВОИЗ БА ЦУРЪОНИ КАРИМ
Абдуцодирзода С.
Донишгощ миллии Тоцикистон
Бахсхо ва чусторхо дар бораи Хусайн Воизи Кошифй ва фаъолиятхои гуногунпахлуи вай собикаи дерина дошта, хануз дар замони дар кайди хаёт буданаш огоз гардидааст. Муаллифони сарчашмахои хамзамони у, ба монанди Амир Алишери Навой дар тазкираи "Мачолис-ун-нафоис", Зайниддин Махмуда Восифй дар "Бадоеъ-ул-вакоеъ", Фахриддин Алии Сафй дар "Рашахоти айнулхаёт", Абдулвосеъ Низомии Бохарзй дар китоби "Макомоти Ч,омй", Хондамир дар чилди хафтуми китоби таърихии "Равзат-ус-сафо фй сирати-л-анбиё ва-л-мулук ва-л-хулафо"дар бораи шахсияти Хусайн Воизи Кошифй, равиши зиндагй ва таснифоту таълифоти у, аксар ба таври пароканда ва баъзан нисбатан ба таври чомеъ ва муфассал, ахбори судманд дарч кардаанд.
Огохихое, ки аз асархои муаррихону тазкиранигорон ва нависандагони муосири Хусайн Воиз ба даст меояд, бештар ба чойгох ва макоми илмии адиб марбут хастанд. Бевосита дар хусуси фаъолияти тафсирнигории Кошифй ва чигунагии корхои дар ин замина анчомдодаи вай дар асархои мазкур бахсе сурат нагирифтааст. Дар ин бора бештар мухаккикони муосир, аз чумла куръонпажухон, таваччух кардаанд.
Аз мусташрикони хоричй, ки ба хаёт ва осори Хусайн Воизи Кошифй ишора кардаанд, яке донишанди фаронсавй Шорл Шифр мебошад. Ин донишманд бо номи "Мунтахаботи форсй" китобе тартиб дода, дар он "Рисолаи Хотамия"-и Кошифиро дохил карда, дар иртибот ба он ба шархи хол ва осори Кошифй хам пардохтааст. Кори Шорл аз норасоихо орй набудааст, ки ба онхо мухаккикон Хазратй ва Чдлоли Ноинй ишорахо кардаанд[12, с.133; ,20 с.118]. Мусташрики дигари фаронсавй Силвестер де Сосй (Sylvestre ёе Sacy) дар мукаддимае, ки ба китоби "Калила ва Димна" навишта буду он дар соли 1816 ба чоп расидааст ва дар асоси маводхое, ки дар соли 1818 аз китобхонаи миллии Париж ба даст оварда буд, оид ба Кошифй ва асари мазкуру дигар таснифоту таълифоташ бахсу пажухиши фарогире анчом до да будааст [20, с. 124-125].
Бахоуддини Хуррамшохй, ки аз чумлаи машхуртарин хофизшиносон ва куръонпажухони варзидаи замони муосир махсуб мешавад, перомуни масоили марбут ба тарчумаву тафсирхои ^уръон дар гузаштаву имруз ва равишхои маърифатии ^уръони карим силсилаи макола ва китобхои зиёде таълиф карда, хини баррасии "таърихчае кутох аз тарчумахои форсии ^уръони мачид" китоби тафсири Хусайн Воизи Кошифй "Тафсири мавохиби Алийя", ё худ, "Тафсири Хусайнй"-ро хам зикр кардааст [15, с. 620]. Аз равиши пажухишии Хуррамшохй маълум мешавад, ки вай дар таълифи мазкур китобхои тафсир ва тарчумаро аз хам чудо накарда, оноро дар мачмуъ муаррифй кардааст. Андешахои ин донишманд, ки зимни баррасии масъалахои руъёи тарчумахои бегалати ^уръон, тарчумаи дастачамъии ^уръон, масоилу мушкилоти тарчумаи ^уръони карим, таъсири масоили эътикодй дар тарчума, муктазиёти забони максад, яъне забоне, ки ^уръон ба он тарчума шудааст ё мешавад [15, с.626-
640] ва дар макодахои "^урьон ва ^^^н^жух^' [15, c.652-671], "Тахрифнопазирии К^урьони карим" [15, c.672-681], "Фахми К^урьон бо ^урьон" [15, c.682-687], "Калимоти фоpcй дар ^урьони мачид" [15, а688-694]ироа шудаанд, барои халди баxшe аз мабохиш марбут ба мавз^ мавриди назар хамчун манбаи назарй к^мак мeкyнанд. Маxcycан, андeшахои донишманди мазкур дар атрофи маcъалаи фархангофаринии ^урьон аз назари фарогирии матодиби маьрифатда, ба миcди мавчудияти таьрихи мycтанад дар Курьон, фалcафаи таьрихй, peша дар ^урьон доштани таcаввyфи ирфонй, зухду поpcой ва ишки мутакобиди инcон ба Худо ва Худо ба ижон, таодими ахлокй дар ^урьон, бар мабнои "таьбироту забону баëнy шавохиду мдоодхои курьонй" шакд гирифтани донишхои бадогй, аз чумда маонию баëнy бадeъ, нуфузи бузурги ^урьон дар адабиëти арабию фоpcию туркию урду ва дигар забонхои чахони иcдом, нуфузи ^урьон дар фарханги омма ва зиндагии ^амар7заи мycyдмонон [15, c.667-669] кобиди таваччуханд. Лз руйи нукоти мазкур ба муайян кардани чихатхои адабии Курьони карим ва баpxe аз тафcиpхоe, ки ба он навишта шудаанд, пардохтан мумкин аcт. Дар хакикат, дар миëни китобхои мукаддае ^e4 китобe "хамонанду хамчанди ^урьон дар тамаддуну фарханг ва зиндагии рузмарраи пайравонаш нуфуз" [15, c. 669] надоштааcт.
ЛлиаcFаpи Мухаммадхонй дар макодаи мyфаccалe тахти унвони "Тафшри ^урьон дар адаби фоpcй", ки дар "Фархангномаи адабии фоpcй" ба чоп pаcидааcт [17, с. 383-394], cайpи таьрихии тафcиpнавиcй ба ^урьони каримро баppаcй карда, ба тартиби таьрихият ба тафшрхои X,ycайн Воиз хам ишора каpдааcт.
rypyx,e аз донишмандони эронй, ба монанди Х^ан Х,азратй ва Fyдомхycайн Мукимй, Махдй Фарохонии Мунфарид, Ч^ьфардан Раcyд нжбатан бeштаp ба хаëт ва эчоддати Хycайн Воизи Кошифй таваччух карда, дар доираи макодоти чудогона ковиш^ анчом додаанд, ки cyдманд хастанд [12, 18; 11]. Дар макодахои хамин гурух,и мухаккикон дар баробари мааьалахои хаëт ва эчодиëт оид ба фаьодияти тафcиpнигоpии Кошифй хам матодиб дарч шудаанд, ки бeштаp xycycияти муаррифкуниро модик хастанд. Эроди аcоcиe, ки дар кори мухаккикони фавкуззикр ворид аcт, махдудияти фикрй дар xycycи муайян кардани тамоюдоти фикрию акидатй ва чахонбинии Хycайн Воизи Кошифй мeбошад. Кудди мухаккикони мазкур фаьодияти тафcиpнигоpии Кошифиро таьйид карда, тафcиpхои вайро номбар карда, таькид кардаанд, ки Хycайн Воиз тафшрхои худро ба равиши мактаби фикхии ахди cyннат ва чамоат таьдиф каpдааcт.
Мухаккикони точик хам дар муаррифии хаëтy эчодиëти Хycайн Воизи Кошифй cахми кобиди таваччух гузошта, гузашта аз ин, горомуни баъзe маcъалахои алокаманд ба мабохиш аcдии мавриди назари мо таьдифот анчом додаанд. Мирзо Лхмадов ва Льдохон Лфcахзод дар макодахои энcиклопeдй Хycайн Воизи Кошифиро ба ахди илму адаби точик шиноc кардаанд [1; 2]. Пpофeccоpон Рахими Мycyлмонкyлй, Урватуддо Тоиров, Раcyд Ходизода, бурбон Вотеь дар муаррифии аcаpхои чудогонаи Хycайн Воиз, ба чоп омода кардани баъзe аcаpхои y ба таври пурра ва порчахо аз ошри чудогонаи адиб cахм гузошта, дар мyкаддимахоe, ки навиштаанд, мухтавои аcаpхои мавриди назарашон ва баъзe таьдифоту таcнифоти дигари адибро ба таври мyxтаcаp бозгу кардаанд. Лммо дар хeч кадом аз корхои анчомшуда аз чониби мухаккикони мазкур фаьодияти тафcиpнавиcии Хycайн Воиз мавриди назар набудааст.
Лдабиëтшиноc Миcбохиддини Нарзикуд дар китоби "Лдабиëтшиноcии фоpcй-точикй дар аcpхои XIII-XIV" оид ба чаpаëни шархнигорй дар адабиëтшиноcии аcpимиëнагии форту точик таваччух карда, дар радифи шархнигорй ба оcоpи илмй ва адабй навиштани тафcиp, таьвил ва танзили ^урьонро аз чумдаи равишхои аcоcии фаьодияти адабиëтшиноcй дар аcpхои миëна хиcобидааcт [7, c. 17-18]. Лз ин нуктаи назар кори тафшрнавиши Х^айн Воизро, ки фарогир ва шомиди нукоти адабй хам хаст, мeтавон навъe аз фаьодияти адабиëтшиноcй дар замонааш хиcобид.
Пpофeccоp Лбдудманнони Наcpиддин дар таьдифи арзишманди xeш бо унвони "Ошной бо тарчумахои фоpcии ^урьони карим дар Эрон ва Точикистон" [9] ва макодаи "Тарчума ва тафcиpхои варорудй дар фeхpиcти Чарлз Сторй" дар муаррифии тафшрхои форот-точикй
cax^ арзанда гyзоштaacт.Тaълифи мазбури донишманди мазкур ба cypaти бaxшбaндй ва маколоти чудогона дар чилди xaфтyми "Куллдати огорчи эшон низ чоп шудааст[8]. Ин муаллиф дар вакти муаррифии тарчумаи Шоx Вaлиюллоxи Дexлaвй аз "нaшpxои мутааддиди он якчоя бо "Тафшри Xycarä^' ишора кapдaacт [8, c.285].
Мacъaлaи apзишxои адабии тaфcиpxои кyxaн xaм аз назари мyxaккикони точик дур нaмондaacт. Аз чумла, ба калами Умеда Faффоpовa тaxти унвони "Apзишxои адабии "Тaфcиpи Xycaïïm" маколаи мyxтacape таълиф шyдaacт, ки аз нигоxи мacъaлaгyзоpй мyxим мебошад. Муаллиф ба маеьалаи "дар мавридаои зарурй cyxaни xyдpо бо гyфтaxои шоирон, маълумоти кутуби мaзxaбию ирфонй ва Faйpaxо таквият" бaxшидaни Xycarä Воизи Кошифй ишора карда, таькид мекунад, ки дар ин бора бояд '^axm aлоxидa cypaт гирад" [4, c.283].Мaколaи донишманди дигари точик Файзулло Бобоев "Арзиши адабии "Тарчумаи Тафшри Табари" дар мукорана бо "Таьриш Бальамй"[3]дар бappacиxои мо аз назари равиши тaxкик xaмоxaнгй дорад.
Aдaбиëтшиноc Фaxpиддин Нacpиддинов дар китоби арзишманду фарогири "Apзишxои адабй дар тарчума ва тафошри кyxaни форши точикй" [10], ки дар aдaбпaжyxии точик то кунун "фарогиртарин тaxкик дар тарчумаву тaфcиpнaвиcии фоpcy точик аз OFOЗ то поëни acpи XII буда, бappacии нукоти адабии ин гypyxи манобеьро дар мexвapи тaxкики xyд карор додaacт" [10, c.2], оид ба вазьи омузиши тарчума ва тaфcиpxои фоpcй-точикии ^урьони мачид cyxaн карда, зарурати тaxкики ин дacтa аз манобеьро, дар мжоли баьзе аз онxо, ки дар фошлаи муайяни замонй: acpxои X-XII ба миëн омадаанд, ба таври зерин ба xyбй таьйин кapдaacт: "Китобxои тaфcиpй, мaxcycaн, тафошри кyxaни фоpcй-точикй аз acpxои X-XII ба омузиш ва тaxкики густарда ниëз доранд. Зеро тарчума ва тафошри форш-точикии ин давра мyxимтapин бaxши мepоcи xaттиpо ба xyA иxтиcоc додаанд. Нycxaxои тacxexy нашрефтаи онxо дар xaчми бештар аз xaфтод мучаллад, ки такрибан 40000 caфxapо мегиранд, xyччaти равшане ба ин назар мебошад, то чй pacaд ба нycxaxои каламию то xол тacxexнaëфтa ва мутуни арзишманди иcтинcоxй аз онxо, ки xaзоpон намуна ба cypaти acлй дар китобxонaвy марокизи мepоcи xaттии чaxон нигaxдоpй мешаванд [10, c.8].
Дар мукаддимаи монографияи мазбури aдaбиëтшиноcи мазкур аз xидмaтxои дар заминаи мacъaлaxои куллии марбут ба шиноxти ^урьон ва баьзе тaфcиpxо анчом додаи мyxaккикони xоpичй ва ватанй, ба монанди донишмандони точик Рacyл Ходизода, Абудманнони Нacpиддин, Худой Шарифов, Ношрчон Салимов, Мирзо Мyллоaxмaдов, Абдушукури Аб^а-тюр, Умеда Faффоpовa, Абдучамол Хacaнов, Чypaбeк Назриев, Файзулло Бобоев ва дигарон ëд шyдaacт, ки аз ин чщат моро аз такрор бендаз мегардонад[10, c.6-15]. Аммо дар маеьалаи мавриди назари мо бояд гуфт, ки Хycaйн Воизи Кошифй низ xaмчyн мyфaccиpи ^урьон аз назари мyxaккик дур намонда [10, c. 5], дар бaxши тaвзexот ва таьлифот номгуи тaфоcиpи Хycaйн Воизи Кошифй зикр шудаанд.
Яке аз paвишxои пaжyxишй перомуни фаьолияти тафшрнигории Xycarä Воизи Кошифй дар заминаи ба чоп омода кардани китобxои тафшри y навиштани мукаддима мебошад. Китоби "Тафшри мaвоxиби Алийя"-ро, ки бештар бо номи "Тафшри Xycarätf' мaшxyp acт, Чалоли Ноинй тaxти унвони "Мaвоxиби Алийя" ë "Тафшри Xycarä^' ба чоп омода карда, ба он мукаддимаи мyxaккиконaи муфатеале нигоштaacт[20, c.7-113]. Дар ин мукаддимаи бенш,оят арзишманду мyфaccaл, ки бо чaxонбинии ниcбaтaн озод аз xaмa гуна кайду бaндxои мафкуравй таьлиф шyдaacт, мyлоxизaxои кобили тaвaччyxe оид ба шaxcияти Хycaйн Воизи Кошифй, acapxои бозмонда аз y ва тaфcиpxояш бaëн гардида, мyxимтapин тафшри Xycarä Воиз дар бaxши aлоxидae бо унвони "Мaвоxиби Алийя ë Тафшри Хycaйнй (тaфcиpи xозиp)" муаррифй шудааст. Муаллифи мукаддимаи мазкур кабл аз он ки ба мyxтaccоти "Мaвоxиби Алийя" бипардозад, ëдовap шудааст, ки "дар чй замоне шур^ь ба нигоштани ^урьон ба форш шуда", "муаллифони тaфcиpxои мaшxyp кдананд" ва бapxe матолиби зарурии дигаррро низ xотиppacон кapдaacт.
Acapи дигаре, ки шомили пaжyxиши мукаддамотй мебошад, бо унвони "Хазор cоли тафшри форш ^айре дар мутуни кyxaни тaфcиpии поpcй)" ба калами дуктур Сайид Хacaн Содоти Ноcиpй ва Мaнyчexpи Донишпaжyx таьлиф шyдaacт. Ин acap "баргузидае аз мутуни
тафшрй дар наcpи поpcй аcт, ки бо хавошию мудхакоти матн, ки ба cypати мачмyаe аз оëтy ахком ва каcаcy эьдом гирд омада" [19, c.5], фарохам омадааст. Дар ин аcаp баpгyзидаe аз мутуни биcтy хашт тафcиpи кухани поpcй бо шарху тавзeхот ба хам оварда шудаанд. Лз шумори тафшрхои дар ин мачмуа ворид шуда якe "Мавохиби Ллийя" ë "Тафcиpи Xycайнй" мeбошад. Муалдифон матни тафcиpи cypаи "Xyд"-pо аз тафшри мазкур интихоб карда, ба он мукаддимаи кyтохe навишта, бо таьдикоти дозим дар китоб чой додаанд [19, c.541-609]. Лз тафcиpхои дигари Xycайн Воиз дар ин аcаp интихоб нашyдааcт.
Дар кишвари мо матни пурраи "Тафcиpи Xycайнй" то хануз баргардон ва чоп нашудааст, аммо ичрои ин кор амpe мухимму аз назари маьрифатй арзишманд мeбошад. То кунун танхо cypаи "Юcyф" аз "Тафcиpи Xycайнй"-и Кошифй дар тахияи матн, пeшгyфтоp, тавзeхот ва шархи дyFатy таркибот аз чониби Л. Хочаeв ва М. Зайниддинов ба амал омадааcтy баc [6].
Лз баppаcии мазкур маьдум мeшавад, ки хануз маcъалахои марбут ба шаxcияти адабй, камодоти мepоcи Fании бадeй, илмй ва фаьодиятхои дигари Камодиддин Xycайн Воизи
Кошифй, маxcycан китобхои дар тафшри ^урьон навиштаи вай, хануз ба таври монографй барраш ва тахкик нашудаанд. Барои анчоми чунин тахкики фарогир бахшбандии дакики матодиб, дастабандии мавзyй зарур буда, дар доираи чандин мавзуи илмй ба рох мондани корхои илмй-тахкикй ба ма^ад мувофик мeбошад.
Дар ин мдан тахкики маcъалаи фаьодияти тафcиpнигоpии Xycайн Воиз ба ^урьони карим дар таьйини cахми адибу мухаккики тавоно дар ташаккули тафcиpнигоpии ^урьон ба забони фоpcии точикй ва муаррифии китобхои тафшри вай хамчун манобeи арзишманди адабй дорои ахаммият ва арзиши илмию назарй мeбошад. Дар барраши ин мавзyъ бояд халли маcъалахои зepин хамчун мухимтарин вазифахои тахкик мавриди назар карор дода шаванд:
- зиндагинома, маcъалахои марбут ба тахшлот, каcби камод ва чахонбинии Xycайн Воизи Кошифй ;
- табакабандии мавзуии мepоcи илмию адабии Xycайн Воиз: таcнифоти адабй, фаьодияти шоирй, таьдифоти илмй, китобхои тафcиp, аcаpхо дар мавзyъхои дигар ва таьйини макоми китобхои тафcиp дар он мдан;
- cyннати тафcиpнигоpй бар ^урьон ба забонии фоpcии точикй то замони Xycайн Воиз;
- тарчумаи тафcиpхои арабии ^урьон ба порш ва тафcиpхои таьдифй ба забони форши точикй;
- нycxахои хаттй ва чопии "Мавохиби Ллийя";
- "Тафшри Xycайнй" аз назари cаpчашмашиноcй, таьйини манобeъ ва маохизи атош дар таьдифи тафcиp;
- арзишхои илмию адабии "Тафcиpи Xycайнй": фарогирии ашьори арабию фоpcй, иcтикбоди cyxанони арбоби тахкик, иcтишход ба каcаcи машхури анбиë ва хикоëт, бахрагирй аз гуфтахо ва андeшахои орифону cyфиëни машхур;
- шинохти "Тафшри Xycайнй" аз чихати вижагихои cабкии аcаp;
-пайравони Xycайн Воиз дар тафшрнигорй.
Фарзияхои аcоcии тахкикро дар омузиши маcъалаи мазкур нукоти зepин мyшаxxаc мeкyнад:
Ба тафcиpнавиcии ^урьони мачид ба забони фоpcй машFyл шудани Xycайн Воизи Кошифй ва таьдифи ce китоби тафcиp бо номхои "Ч,авохир-ут-тафшр дитухфат-ил-амир", "Мавохиби Ллийя", ë худ "Тафшри Xycайнй", "Ч,омeъ-yc-cиттин" ва таcнифи чандин аcаp дар заминаи удуми адабй ва дигар шохахои илму дониш ба ин забон инояти маxcycи Кошифиро ба забони порш нишон мeдихад.
Машхуртирин китоби тафcиpи Xycайн Воиз "Мавохиби Ллийя" мeбошад. Ин аcаp, ки дар мдани акcаpи мардум бо номи "Тафшри Xycайнй" машхур аст, дар шахри Xиpот ба номи Султон Xycайни Бойкаро навишта шудааст. Таьрихи итмоми тафcиp ба шли 899 хичрй, мутобик ба 1493-1494 мeлодй баробар мeбошад.
"Тафcиpи Xycайнй" мyxтаcаpe аз "Ч,авохиру-т-тафшр"-и худи Xycайн Воизи Кошифй буда, ба миши он ба равиши ахди cyннат ва чамоат таьдиф шyдааcт. Мухимтарин вижагии ин тафcиp, ки чихати илмию адабии онро ба намоиш мeгyзоpад, равиши чадиди тафcиpнигоpиpо
интихоб кардани муаллиф, дар заминаи тафсири оятхо овардани касас, ашъори ширину дилпазири форсй ва калимоти ирфонй мебошад.
Аз китоби "Тафсири Хусайнй" то ба замони мо нусахи хаттии зиёде бокй мондааст. Нусхахои каламии китоб аз назари сифат ва фарогирии матн гуногун буда, баъзе комил ва бархе фарогири факат бахше аз сурахо мебошанд. Аз миёни нусхахои хаттии "Тафсири Х,усайнй" яке аз мухимтаринашон нусхае мебошад, ки тахти раками 726 дар Ганчинаи нусахи хаттии Китобхонаи ба номи Абдуррахмони Чомии Маркази фархангии ба номи профессор Шарифчон Хусейнзодаи факултети филологияи Донишгохи миллии Точикистон нигахдорй мешавад[5]. Дар миёни нусхахои чопии "Тафсири Хусайнй" машхуртар аз хама нусхаи чопи Хиндустон мебошад [13; 14].
Хусайн Воизи Кошифй дар тафсирнависии худ пойбанди масоили сарфию нахвй набуда ва ба масъалахои марбут ба маонию баён хам чандон алока нишон надодааст, вай бештар ба тарчумаю тафсири оятхои каломи раббонй пардохта, дар зимни тавзехи никоти зарурй аз шеъри форсию суханони ирфонй мохирона истифода кардааст.
Кошифй дар овардани шеърхои форсй равиши озодро интихоб карда, шеърхоеро интихоб кардааст, ки кабл аз у тафсирнигорони дигар ба онхо таваччух накардаанд. Аммо дар овардани каломи орифона муаллифи "Тафсири Хусайнй" ибтикоре аз худ нишон надодааст. Вай суханони ирфониеро, ки дар тафсирхои дигар ва китобхои арабию форсй зикр шудаанд, дар тафсири худ тарчума ва накл кардааст.
АДАБИЁТ
1.Афсахзод, А. Кошифй / А. Афсахзод, М. Ахмадов // Энсиклопедияи адабиёт ва санъати точик. - Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи советии точик, 1989. - Чилди 2. - С. 68.
2.Ахмадов, М. Кошифй / М. Ахмадов // Энсиклопедияи советии точик. - Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи советии точик, 1981. - Чилди 3. - С. 497.
3.Бобоев, Ф. Арзиши адабии "Тарчумаи Тафсири Табарй" дар мукорана бо "Таърихи Балъамй"// Номаи оли Сомон (мачмуаи маколот) / Ф. Бобоев. - Техрон: Вазорати фарханг ва иршоди исломй, 1378. - С. 884892.
4.Fаффорова, У. Арзишхои адабии "Тафсири Хусайнй" / У. Fаффорова // Паёми Донишгохи омузгорй : нашрияи Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй. - Душанбе, 2014. - № 6 (61). - С. 282-286.
5.Кошифй, Хусайн Воиз. Тафсири Хусайнй / Хусайн Воизи Кошифй : нусхаи хаттии № 726, махфуз дар Ганчинаи нусахи хаттии китобхонаи ба номи Абдуррахмони Чомии Маркази фархангии ба номи профессор Шарифчон Хусейнзодаи факултети филологияи Донишгохи миллии Точикистон. - 343 варак.
6.Кошифй, Хусайн Воиз. Тафсири Хусайнй. Сураи "Юсуф" / Хусайн Воизи Кошифй : тахияи матн, пешгуфтор, тавзехот ва шархи лугату таркибот аз А. Хочаев ва М. Зайниддинов. - Душнбе, 2004. - 56 сах.
7.Нарзикул, М. Адабиётшиносии форсй-точикй дар асрхои XIII-XIV / М. Нарзикул. - Душанбе: Адиб, 1998. - 112 сах.
8.Насриддин, А. Ошной бо тарчумахои форсии Куръони карим дар Эрон ва Точикистон / А. Насриддин // Абдулманнони Насриддин. Куллиёти осор. Дар хафт мучаллад. Чилди чорум. - Хучанд: Хуросон, 2013. -584 с. - С.259-349.
9.Насриддин, А. Ошной бо тарчумахои форсии Куръони карим дар Эрон ва Точикистон / А. Насриддин. -Техрон: Митро, 1385. - 152 с.
10. Насриддинов, Ф. Арзишхои адабй дар тарчума ва тафосири кухани форсй-точикй / Ф. Насриддинов. -Хучанд: Ношир, 2012. - 576 с.
.38-2- — .330jU-^ — // J^^J / '^-¿Jl vllT 3 'ô^'**^ 11
-—// çA-IAO ^.-хлЫ^ '¿Çj>a>ç^^,lT Jâc^ 6i.> ¿¿^»L.^» ^^LJAJI 3 o!i> :AJ ¿¿JU^I ¿AI^J.^." '¿JJ-*> .12
.151-125.^^
¿¿L^aT -"•(»^^J'Cl|—Jc^l Oj*> jl '^^Iaj оЛлл 4ül (J3 jl : ¿-Ц........ j^^^J ô' 13
1394— .13V3AkiJ
(.^.aT —Ç^^lJ'Tl 1—J^I^JI 6.." Oj*> jl ОЛлл dill (1з OjA> jl «Aa^-j : çi-.........Л^« ô' 14
13Л4 — .13V3'j^i*J
9-2 — . 13V6'ôlj^J —.^З^1 (Alai.—J^- OJ^JUL^J f^ji« : ^-«Lî °3'з '^.A^-JJ L OIJAA '^JJT Ô'J^ .15
J^Ä 131V'ô'j^J —oLî JM^ ^¿j ЛАХ« ^jlXJ 3 3 .......LJ cilLc ^AIзф.." 6JAJ' J!AT '¿ЛДЛГ .16
.113-V — 5-1 — .(.АД
.dJjj^ 'j.?' ¿b : ^^jli v'' Д-olj ^^»jli v'' Д-olj // —jl^A^^o —ic / ^^jli v'' j' o1 j..^ —ic 1Y
153Y - b-iJiJULUl ^ vl^ o^oj^ ^^jl ^ Ojlj^ o'jfcJ —
— .YAob..oj — . 66&j—lv— ^ oVUo // ^jiio —jl&ji / iAclj ¿JAJI SjL j' AI> —¿LA jl&ji jiio 18
.2-4-193
AA-- .1369^1
^jl^j ^ ^.лЛЛо ^ L—l-.-.....„>■ j^^^j 1J i-^&l^oj..^' ^jjjJl i—i-^&l^o J^^^J Ло1 j' .^Ы^ l^j Л^Ло i_> lj .2-
.113-Y — 5-1 -г—^J^LA 131Yo'j^J —.^^i —ijlj JM^ ЛАЛ«
МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ВОПРОСЫ ИЗУЧЕНИЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ХУСАЙНА ВОИЗА ПО КОММЕНТАРИЯМ К КОРАНУ
В статье проанализированы методологические вопросы изучения комментарий Хусайна Воиза к Корану на таджикском языке. Автор после уяснения степени исследования данной темы и подробного разбора проблем изучения литературной личности Хусайна Воиза, его профессионального роста, научного, художественного и других сфер наследия великого литератора и мыслителя, в особенности его книг, посвященных Корану и его комментариям, отмечает, что эти проблемные вопросы по настоящее время монографически не исследованы. Далее автор отмечает, что для всестороннего разбора и исследования эих вопросов необходим научно обоснованный подход по выявлению этих вопросов и их решению путем точного и достоверного анализа, упорядочив их в отдельные ряды и таким образом, основательно подойти к их исследованию.
В статье отмечается, что научная деятельность Хусайна Воиза по комментариям к Корану имеет большое значение не только для литературоведения и друх смежных наук, но и для выяснения и выявления научно-теоретических подходов и принципов данного автора применительно к дальнейшему развитию герменевтики. Таким образом, данная тема и проблемы, поставленные в настоящей статье в таджикском литературоведении, рассматриваются в указанном ракурсе впервые. При всей важности и значительности ряда исследований, охватывающих отдельные аспекты комментариев Хусайна Воиза Кошифи, на сегодняшний день отсутствует работа, которая рассматривала бы труд данного мыслителя как ценный литературный источник. Исходя из этого, в настоящей работе впервые обращено внимание на такие аспекты этих комментариев, которые в предыдущих работах почти не затрагивались.
Ключевые слова: Хуусайн Воиз Кошифи, Коран, комментарий, "Джавохир-ут-тафсир литухфат-ил-амир", "Мавохиби Алийя", "Джоме-ус-ситтин", методология, источник, смысл, сравнительно-исторический подход, коранические предания, литературно-художественное значение, лексика, герменевтика, подход, познание, сравнение, лексикологические особенности, источниковедение.
METHODOLOGICAL ISSUES OF STUDYING THE ACTIVITIES OF HUSAINE WOIZA ON COMMENTS ON THE QURAN
The article analyzes the methodological issues of studying the commentary of Husayn Voiz to the Koran in the Tajik language. The author, after understanding the degree of research on this topic and a detailed analysis of the problems of studying the literary personality of Husayn Voiz, his professional growth, scientific, artistic and other areas of the heritage of the great writer and thinker, especially his books on the Koran and his comments, notes that these are problematic issues to date monographically not investigated. Further, the author notes that for a comprehensive analysis and study of these issues, a scientifically based approach is needed to identify these issues and solve them by accurate and reliable analysis, ordering them in separate rows and, thus, thoroughly approach their study.
The article notes that the scientific activities of Husayn Voiz according to the comments on the Qur'an are of great importance not only for literary studies and other related sciences, but also for the clarification and identification of the scientific and theoretical approaches and principles of this author in relation to the further development of hermeneutics. Thus, this topic and the problems posed in this article in Tajik literary criticism are considered in this perspective for the first time. Despite the
importance and significance of a number of studies covering certain aspects of Husayn Voiz Koshifi's comments, there is currently no work that would consider the work of this thinker as a valuable literary source. Based on this, in the present work for the first time attention was paid to such aspects of these comments that were hardly touched upon in previous papers.
Keywords: Usain Voiz Koshifi, Quran, commentary, "Jawohir-ut-tafsir lituhfat-il-amir", "Mawohibi Aliyya", "Jome-us-sittin", methodology, source, meaning, comparative historical approach, Quranic traditions , literary and artistic significance, vocabulary, hermeneutics, approach, cognition, comparison, lexicological features, source study
Сведения об авторе:
Абдукодирзода Саидмукаррам- дотсент кафедры международных отношений факултета международных отношений (дипломатия) Таджикского государственного национального университета. About the author:
Abduqodirzoda Saidmukarram - Associate Professor in the Department of International Relation of the International Relation Faculty, Tajik national university
ББК 84 точик 7-5, К-52 УДК 891.550-1
МАХСУСИЯТИ АФКОРИ ИЧТИМОИИ ШЕЪРИ ЦУТБИ КИРОМ
Латифзода А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар ибтидои солхои шастум ба майдони суханварй адибони тозанигоху навпардозе ворид шуданд, ки дар назди онхо масъулияти хунари эчод ва балогати тасвир карор гирифта буд. Х,адаф ва мохияти тафаккури нафисро анъана, ворисияти таърихй, заминахои суннатй аз чихати хунари эчод муайян менамуданд. Дар ин радиф адибони чавон аз кабили Муъмин ^аноат, Фазлиддин Мухаммадиев, Пулод Толис, Лоик Шералй, ^утбй Киром, Бозор Собир, Гулназар ва чанд тани дигар бахри дарди замонро дар дили замон ба чунбиш овардан кушиш намудаанд.
Адибон ба таърихи гузашта ва урфу одати мардум такя намуда, кушидаанд адабиётро дар хидмати замон ва онро дар сахафоти адабиёт тачассум созанд. Х,амчунин, вазъи зиндагии даврони зиндгиашонро ба риштаи тасвир кашида, дарду армони мардумро дар сатрхои шеърии худ бозгу менамуданд.
^утбй Киром аз байни шоирони рузгори худ аз афродест, ки нисбат ба масоили ичтимоии замон диди хассос ва интикодй дорад. Шоир дар офридани маънихои гановатманд ва эчодй ифодахои тозаи шоирона комёб шуда, дар тасвири манзара ё ва мавзуъхои мушаххас бештар вокеияти хаётро ба риштаи тахайюлоти бадей кашида, маъниофаринию сахнасозиро аз махсусияти ашъор мехисобад. Чунин тасвирсозихо ба шоир имконият медихад, ки чахони рангини зебоишинохтиро дарк намоем ва аз биниши тозае, ки чузъиёти хаёт ва табиатро мунъакис сохтааст, бахрманд гардем.
^утбй Киром бештар ба мавзуи ичтимоии зиндагй даст зада, кушидааст зиндагиро ба хама дарду ормонаш вокеъбинона ба тасвир кашида, бо диди хоси шоирона ба хаёт менигарад:
Аз шабнами рухи алаф оина кардам ман,
Бар хеш менигоуаму бар вазъи рузгор.
Авроци панди ман бувад %ар барги фарци тар,
Дарруи лоламешавад шеъри ман интишор [... Ёр меояд, 15].
Дар хакикат, яке аз мушаххасоти шеъри муосири точик баъд аз солхои 60-ум таваччухи сарех ва огохона ба масоили ичтимой буда, дар адабиёти гузаштаи мо таваччух ба авзоъ ва ахволи ичтимойва сиёсии замон мушохида мешавад, аммо дар адабиёти муосир бештар мавкеъ дороад. Шоир дар шеъри «Дар хифзи бозсозй» ба мавзуъ ва дарки он фахмиш ва мохияти тозаеро ворид намуа, ба сиёсати бозсозй бо умеде менигарад ва дигаргунихои чиддию сифатиро интизор аст.
