CC BY
4The problem of patriotic education is considered as one of the main directions in the educational system of the school. The relevance of the study is due to the fact that the events of the late XX and early XXI centuries led to the loss of valuable developments in this area, and therefore various educational programs for patriotic education of primary school children are being created in educational institutions. It is shown that, despite all the efforts the school makes, the level of patriotic education among students remains at a low level, especially with regard to the motivational and behavioral components of patriotic education. It is indicated that the school mainly organizes educational activities, which is reflected in the predominance of a cognitive-intellectual component in the patriotic upbringing of children. It is proved that the formation of motivational-needful and behavioral-volitional components ofpatriotism is effectively implemented in the system of additional education.
Keywords: primary school age; patriotic education; citizenship; supplementary education system; school regional studies; extracurricular activities; tourist and local history activities and museum activities;
Сведение об авторе:
Вализода Шоирахон — соискатель кафедры социальной и профессиональной педагогики Худжандского государственного университета имени Бободжона Гафурова, E-mail: shoirakhon.valizoda@mail.ru
About the autor:
Valizoda Shoirakhon post agradute of the Department of Social and Professional Pedagogy of Khujand State University named after Bobodzhon Gafurov, E-mail: shoirakhon. valizoda@mail. ru
НАЦШИ БОЗИХ,ОИ МИЛЛЙ ВА МАШ^^ОИ СЕРХАРАКАТИ ВАРЗИШЙ ДАР
ТАШАККУЛИ ФАЪОЛИЯТИ ТАЪЛИМИЮ МАЪРИФАТИИ ХОНАНДАГОН
Шамолов Н.А.
Донишгоуи давлатии Кулоб ба номи А. Рудаки
Муаллиф мутобики талаботи барномаи комплексии тарбияи чисмонии хонандагони муассисахои тахсилоти миёнаи умумй, Карори Дукумати Чумхурии Точикистон аз 3.03.2003,№84 "Дар бораи Барномаи намунавии тарбияи мактаббачагон", ^онуни Чумхурии Точикистон "Дар бораи тарбияи чисмонй ва варзиш" дар барои накш ва макоми бозихои миллй ва машкхои серхаракати чисмонй (давидан, чахидан ба баландй ва дарозй, тенниси болои мизй, волейболу футбол ва г., аз нигохи илмию методй ва талаботхои педагогию дидактикй маълумотхои мушаххас додааст.
Дар макола роху усули ташкил ва гузаронидани бозихои миллй ва машкхои серхаракати чисмонй вобаста ба хусусиятхои синнусолй, чинсй, инфиродй ва анатомию физиологй тавсифу баррасй карда шуданд.
Макола аз нигохи илмию-методй барои муаллимон ва омузгорони фаннй тарбияи чисмонй муфид хохад буд.
Тахкидот ва чустучуи анъанахои самарабахши халдй дар шакли бозихои миллии "чашмбандию ёфтани як дигар", "бачошавй", зудавонй" "панчакбозй", "чиликдангалбозй" ва дигар варзишхои серхаракат воситаи мухими ташаккули чанбахо ва шавку завки чисмонии чузъи солимгардонии хонандагони синфхои ибтидой махсуб ёфта, боиси тасдики фарзияхо оид ба бахисобгирии афкори пешрафтаи педагогии халди точик ба тартиботи обутобёбй, сайдал додани сифатхои чисмонй, маънавй-иродавй, фаъолнокии чисмонй таъсир мегарданд.
Истифодаи пурраи омилхои табий дар якчоягй бо бозихои серхаракати халдй, ки заминаи рушди тарбияи чисмонии хонандагони синфхои ибтидоиро ба вучуд оварда, раванди солимгардонии таълимй-тарбиявиро афзун намуда дар ташаккули чанбахои хусусиятхои чисмонй, адлонй ва тайёрии чисмонии толибилмони синфхои ибтидой накши мухим мебозанд.
Ташаккули тарзи хаёти солим тибки бахисобгирии хусусиятхои чинс, синну сол ва вазъи саломатй; ташкили шароитхои фазои ичтимоию иктисодии чанбахои хаётии хонандагон, асоси солимгардонй ва инкишофи чисмонии онхо махсуб меёбанд. Тарбияи чисмонй дар муассисаи тахсилоти миёнаи ибтидой бояд асос ва мехвари ташаккули тарзи хаёти солими хонандагонро дар раванди таълим таъмин намояд.
Вазифахое, ки дар рафти тахкидоти мо тахия ва баррасй шуданд, натичахои мусбат оварданд, ки бо инкишофи чисмонии нишондихандахои инфиродии синну солии писарон
ва духтарон тибди стандартной тиббй-бехдоштй дар чараёни таълими тарбияи чисмонй тавсифу баррасй карда мешаванд. Тестхо ва саволномахои барои санчишй хонандагон дар раванди ташкилу гузаронидани бозихои миллй ва варзишй, натичахои самарабахш доданд. Ба саволхои тестй:
1.Кадом бозихои миллиро медонед.2.Бозихои серхаракатро номбар кунед. Ба ин саволхо 15%-и хонандагон чавобхои пурра ва дуруст доданд.
Тахдидоти гузаронидашуда ба эчоди самти ояндадор дар тарбияи чисмонии хонандагони синфхои ибтидой, дар навбати аввал - чорй кардани тарзи хаёти солим тавассути воситахои тарбияи чисмонии халдй мусоидат намуд.
Озмоиши педагогй дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумии ш.Кулоб нохияхои минта^аи Кулоби вилояти Хатлони Чумхурии Точикистон имкон дод, ки мударрароти зерини асосй, ки сарчашмахои ташаккули чанбахои инкишофи чисмонй ва таъсири он ба такмили рушди хонандагони синфхои ибтидой тавсиф медиханд, муайян карда шаванд:
1. Тарбияи чисмонии яъне бозихои миллй ва серхаракати варзишй (давидан, чахидан, футбол, волейбол ва г.хо) дар мархилахои гуногуни рушди чомеа бо хусусиятхои фаъолияти хочагидории одамон ва пеш аз хама бо кишоварзй, чорводорй, нигохубини хочагй, шикор ва мохидорй зич алодаманд аст. Ташкилу гузаронидани бозихои миллй ва машкдои серхаракат ба рушди шаклхои гуногуни тарбияи чисмонй ба таври назаррас таъсир мерасонад.
2. Яке аз унсурхои асосии рушди мазмуну мундаричаи тарбияи чисмонй бо андешаи мо бояд истифодаи хикояхо, афсонахо, ривоятхо, анъанахо, мадолхо, зарбулмасалхо, афоризмхо дар мачмуъ симои инсони зебо, аз чихати чисмонй рушдёфтаро бо кадду домати давй, ки ба он кас тадлид кардан мехоханд ба шумор мераванд.
3. Бозихои миллй сарчашмаи номахдуди тарбияи ичтимой мебошанд. Бозихои миллии серхаракати точикй аз насл ба насл гузашта, ба тарбияи сифатхои маънавй, фархангй, маънавй-иродавй, добилиятхои чисмонй ва адлй таъсири мусбат мерасонанд. Муносибати манфй ба анъанахои истифодаи бозихои миллии халкд ва варзишхои чисмонй аллакай ба ташаккули симои маънавй ва аз даст додани нишонахои миллй дар тарбияи чисмонии хонандагони синфхои ибтидой таъсири чиддй расонидааст.
4. Пайдоиш ва ташаккули адидахои пешдадами мутафаккирони гузашта аз чумла Фаридиддин Аттор ва Чдлолиддини Балхй дар бораи надши фарханги чисмонй дар хаёти инсон натичаи рухияи чамъиятии замона, дарки имкониятхои мудовимат ба дуввахои табиат ва бадбинии ичтимой буд, ки бе захираи дуввати чисмонй, тарзи хаёти солим ва мавчудияти сифатхои чисмонй гайриимкон аст.
5. Дар фахмиши ахамияти фарханги чисмонй олими бузург, файласуф ва табиби машхур Абуалй ибни Сино сахми бузург гузоштааст. Еояхои у дар "Китоб- уш-шифо", "^онун фит-тиб" баён гардида, нигохи педагогй бо мафхуми тарбияи муосири чисмонй мувофидат мекунад. С. Айнй дар чорй намудани тарбияи чисмонй дар барномаи таълимии муассисахои тахсилоти миёнаи умумй дар солхои 1900-1910 мусоидат намудааст. Вай намудхои гуногуни машдхои чисмониро тавсиф карда, ба пахнкунии онхо дар байни кудаконе, ки дар муассисахои тахсилоти миёнаи умумй тахсил мекарданд, мусоидат намуд. Ахмади Дониш талаб мекард, то ки тарбияи адлй бо тарбияи чисмонй якчоя карда шавад.
6. Мероси олим - энсиклопедисти Шард Абуалй ибни Сино, педагог ва табиби рус П.Ф. Лесгафт [ 2 ], ки дар бораи хифз ва нигохдории саломатй навиштаанд, аз ахамияти хосса бархурдор аст. Абуалй ибни Сино навиштааст, ки саломатии хар як шахс аз худи шахс вобаста аст ва боисрор талаб мекард, ки хар як шахс мунтазам бо машдхои чисмонй, гимнастикаи бехдоштй, обутобдихии обй машгул шуда, речаи нушокй ва хурокхуриро риоя кунад.
Тахлили сарчашмахои фарханги чисмонй, чамъбасти гояхои мутафаккирони гузашта дар бораи рушди чисмонй ва тарзи хаёти солим ба мо имкон дод, ки мударрароти назариявй ва амалии ташкили тарбияи халдии чисмониро барои хонандагони синфхои ибтидой муайян карда, самаранокии онро тахия ва дар шакли озмоишй санчида, хулосахои зеринро барорем:
1. Барномаи мачмуии таълимии минтадавии тарбияи чисмонй тавсия медихад, ки бозихои миллии серхаракати точикй бо интенсивнокии миёна ва баланд дар фасли сармо гузаронида шаванд.
2. Гузаронидани машдхои самараноки гимнастикй ва варзиши сабук дар чойхои кушода тавсия дода мешаванд.
3. Тахдидоти озмоишй ба мадсад мувофид будани омезишро дар барномаи таълимии чорякхои I ва IV, II ва III исбот карданд: дар чорякхои I, IV асосхои тарзу усули ичрои машдхои мураккаби бозй дар бахши варзиши сабук ва дар чорякхои II ва III -бахшхои бодимондаи барнома омухта мешаванд.
Дар амалияи муассисахои тахсилоти миёнаи умумй дар ташкил ва баргузории бозихои миллии серхаракат хусусияти хос вучуд дорад. Он аз даъват кардани кудакон барои бозй, чамъшавй, куръакашй, эълони шартхои огоз ва анчоми бозй иборат аст. Бидуни донистани методикаи ташкили бозй, халли масъалахои солимгардонй, таълимию тарбиявй дар раванди таълимй-тарбиявй гайриимкон аст.
Фарханги халдй-миллии чисмонй дар тарбияи чисмонии хонандагони синфхои ибтидой як чузъи хатмии раванди тахсилот мебошад.
Дар мархилаи муосир олимони чумхурй бешубха аз руйи масъалаи мубрами марбут ба анъанахои пешдадами халдй, ки ба ташаккули тарзи хаёти солими насли наврас ва чавононро бо назардошти низомхои гуногуни тарбиявй мусоидат мекунанд, кор хоханд кард.
Анъанахои миллй-халдии халди точик бо ак;идаи Турхунов Н.Н [10] ифтихор ва арзиши миллй мебошанд. Онхо аз насл ба насл гузашта, воситаи ифодаи тарзи хаёт, чахонбинй, мадсадхо буда, дар ривоятхо, сурудхо, манзумахо ва бозихо миллию варзишй инъикос ёфтаанд.
Мутафаккирони маъруф Абуалй ибни Сино [1 ] ва Абулдосими Фирдавсй [ 3 ] дар асархои бадей ва рисолахои илмии худ аз эчодиёти шифохии халдй васеъ истифода кардаанд, ки ба туфайли ин муяссар гардид, ки чавлу афкории педагогии халд махфуз нигох дошта шаванд.
Дар тадк;ик;отхои Сафаров Ш.А.[ 9] нишон дода шудааст,кй аксарияти бозихои миллй халдй дар заминаи фолклории шеърй сохта шудаанд. Анъанахои миллй сифатхои адлй ва ахлодии насли наврасро ташаккул дода, хамчун воситаи на танхо рушди чисмонй, тайёрии чисмонй хизмат мекунанд, инчунин сифатхои маънавиро ташаккул дода, ба чахонбинии инсон таъсир мерасонанд.
Бо омухтани гуногунии шавду хавасхои хонандагони синфхои ибтидой ба бозихои миллии серхаракати точикй, машдхои чисмонй, фаъолияти бозй ва унсурхои бозихои варзишй мо ба хулоса омадем, ки таваччух ба бозихои миллии серхаракати точикй хеле баланд буда, 70,7% -ро ташкил медихад, 13,8% - ба машдхои бозй, 9,0% - ба унсурхои бозихои варзишй дидкат медиханд; шавку хаваси хонандагони синфхои ибтидой ба машдхои чисмонй хеле паст аст ва ба 6,5% мерасад. Аз ин ру, хангоми гузарондани шаклхои дарсй ва машгулиятхои беруназдарсй омузгорон бояд ба шавду хаваси хонандагони синфхои ибтидой ба серхаракат ва бозихои миллй бо таври доимй иваз карда истанд.
Пурсишу саволномахои озмоишхои педагогии гузаронидашуда, дар миёни хонандагони синфхои ибтидой нишон медихад, ки чй дадар онхо нак;ши омузгор ва дарси тарбияи чисмониро баланд арзёбй мекунанд. Дар байни хонандагони синфхои ибтидой аз маъруфияти зиёд барномаи телевизиони варзишии "Офарин" бархурдор аст. Ба чонибдории барнома 19,4%-и хонандагони шахрхо ва 23,0%-и хонандагони дехот изхори назар карданд.
Вазъи инфиродии чисмонии хонандагони синфхои ибтидой, дар мархилаи аввал натичахои водеиро нишон медиханд, ки дар охири мархилаи дуюм якбора тагйир ёфтанд. Натичахои мудоисавй дар гуруххои озмоишй (экспериментй) ва назорати (контролй) нишон медиханд, ки писарони гурухи назоратй нисбат ба писарони гурухи озмоишй 18,6% муваффадтар буданд. Духтарони гурух и озмоишй аз гуруххои назоратй 1% (дар гурухи назоратй 17,7% ва дар озмоишй 18,7%) зиёдтар буданд.
Натичахои нихои ва инфиродй оид ба тайёрии чисмонй дар давоми озмоишхои педагогй натичахои устувор, баландшавии онхоро аз хисоби воридшавии бозихои миллии серхаракати точикй ва истифодаи самараноки онхо дар речаи серхаракати раванди таълимй-тарбиявии муассисахои тахсилоти миёнаи умумй нишон медиханд.
Аз замонхои дадим бо ак;идаи Рахимзода Х [ 8 ]дар Осиёи Миёна бозихои миллй ва мусобидахо дар дувва, чолокй, тобоварй ва теззехнй гуазронида мешуданд. Мероси гузаштагон ва ёдгорихои санъат,дастовардхои нихолхоии аввалини солимгардонии одамон бо мехнат ва машдхои чисмонй - ин чузъи хаёти мо, дисми фарханги халди мо ва зохиршавии хаёти маънавй мебошанд.
Нихоят, тахдиди бозихои миллй ва машкдои серхаракати точикй ва хусусиятхои назариявии онхо вазифаи асосии тарбияи кадрхо дар Донишкадаи тарбия чисмонии ба
номи С. Рахимови Точикистон ва коллечи варзишй мебошад. Ч,ихати рушди минбаъдаи намудхои варзишхои миллй, пеш аз хама, бозихои миллй ва машкхои серхаракати точикй таъсис додани маркази таблигот; тавассути воситахои ахбори омма фахмонда додани таъсири мусбати намудхои бозихои миллии точикй, варзиш ва машкхои серхаракат ба бадани инсон, фаъолияти хаётй ва дарозумрии он зарур мебошанд.
ЛИТЕРАТУРА
1. Ибн Сино. Канон врачебной науки. Кн.1.-Ташкент:А.Н.Узбекской ССР, 1954.
2. Лестгаф П.Ф.Руководство физическим образованием детей школьного возроста:Собр. пед. соч.Т.1.-М.:ФиС, 1951.
3. Фирдоуси А. Шахнаме.Сталинабад, 1957.
4. Пономарёв В.В. Возникновение и первоначальное развитие физического воспитания Н Ф. с,1970.
5. Плотникова Е.Б.Народная педагогика здоровье подрастающего поколения. Магнитогорск 2001г.
6. Петрушина О. Л. Анатомия, физиология и гигиена детей младшего школьного возраста. Москва изд. Просвещение 1979г.
7. Программа физического воспитания учащихся 1-4 классов - Душанбе, изд. Матбуот 2002г.
8. Рахимзода Х. Учебная программа здорового образа жизни учащихся 1-11 классов. Душанбе 2006г.
9. Сафаров Ш.А. подвижные игры на уроках физической культурыв начальной школе душанбе 2005г.
10. Турсунов Н.Н. Таджикские национальные виды спорта и игры и их воспитательные значение. Дисс... конд. пед.наук . душанбе, 1964г.
МЕСТО И РОЛЬ НАЦИОНАЛЬНЫХ ИГР И ПОДВИЖНЫХ УПРАЖНЕНИИ В ФИЗИЧЕСКОМ РАЗВИТИИ УЧАЩИХСЯ
В результате проведения педагогических экспериментов в школах г. Куляба и группы районов Кулябского региона по организации национальных игр («зудавонак»,»цогашавонак», «чашмбанди ва ёфтани якдигар», »куличабози»,панчакбози» и др.) подвижных спортивных игр в I-IV классов общеобразовательных школь описаны и обоснованы научно-методологические основы формирования у школьников знаний и навыков выполнения спортивных упражнений, как на уроках, так и во внеклассных занятий при изучении предмета физической культуры.
Ключевые слова: национальные игры подвижные спортивные игры общеобразовательные школы, формированийу школьников навыки выполнения спортивных упражнении, физическая культура, зудавонак куличабозг, чиликдангалбозг, физическое развитии учащихся общеобразовательных школь итд.
"THE ROLE AND PLACES OF NATIONAL GAMES AND OUTDOOR EXERCISES IN THE PHYSICAL DEVELOPMENT OF STUDENTS"
As a result of conducting pedagogical experiments in schools of the city of Kulob and a group of districts of the Kulob region on this topic, the author of the ways of organizing national games ("Zu-davonak", "Joga-shavonak", "Chashmband va yoftani Yakdigar", "Kulichabozi", Panchakbozi, etc.) and outdoor sports games in I-IV grades of secondary schools (running, cross-country, long and high jumps, ball games, volleyball, etc.), the scientific and methodological foundations for the formation of knowledge and skills for performing sports exercises in school children are described and substantiated in the lessons and in extracurricular activities when studying the subject of physical education in general.
Keywords: Kulob region, national games, outdoors sports games, methodological foundations, extracurricular activities, conducting, pedagogical experiments in schools of the city of Kulob.
Сведение об авторе:
Шамолов Н.А. - асисстент кафедры руского языка Кулябского государственного университета им. А. Рудаки.
About the autor:
Shamolov N.A. — asisstant of the deportment rasion languge of Kulob State University name A. Rudaki
УДК_6.У371 ББК 3.У74.212
ЗАРУРАТИ РИОЯ НАМУДАН БА ПРИНСИЩОИ ДИДАКТИКЙ Х,АНГОМИ ТАХ,ИЯ ВА ИСТИФОДАИ ВОСИТАХОИ
