CC BY
13
КАЗАХСКИМ МЕДИЦИНСКИМ I УНИВЕРСИТЕТ НЕПРЕРЫВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Вестник АГИУВ №4, 2017
Раздел II.
УПРАВЛЕНИЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЕМ
УДК - 616.71-007.235-159.944.4 -057.36
Г.Ж. ОМАРОВ*1, У.А. АБДУРАЗАКОВ2
^азакстан Республикасы ^органыс Министрлтнщ эскери клиникалык госпитале Алматы
каласы.
2^азак медициналы; Yздiксiз бшм беру университетi, Алматы каласы.
МЕРЗ1МД1 ЦЫЗМЕТКЕ ШАЦЫРЫЛГАН ЭСКЕРИ ЦЫЗМЕТШЫЕРДЩ
АЯ; СYЙЕКТЕРIНДЕГI ПАТОЛОГИЯЛЬЩ ЦАЙТА ;¥РЫЛУДЫЦ АСЦЫНУЫНАН БОЛАТЫН СТРЕССТ1 СЫНЬЩТАРДЫЦ АЛДЫН АЛУ
ТYЙIНДI
Бул ма^алада мерзiмдi ^ызмет ат^аруга ша^ырылган эскери ^ызметштердщ жэне жогаргы эскери о^у орны курсанттарынык эскери ^ызметтщ алгаш^ы айларында дагдыланбаган салма^тык эсерiнен болатын ая^ сYЙектерiндегi физиологиялыщ жэне патологиялык eзгерiстерi баяндалады.Нау^астардык медициналык кемекке кеш жYгiнуi жэне уа^ытында диагноздык дурыс ^ойылмауынан сарбаздардык ая^ сYЙектерiндегi патологиялык ^айта ^урылудык ас^ынуы, ая^ сYЙектерiнiк стресстi сыныгына экелiп согуы мYмкiн. K,азiргi кездеп мерзiмдi эскери ^ызметтщ бiр жыл екенiн жэне нау^астардык уза^ емделуi сарбаздык эскери ^ызметке денсаулыгына байланысты жарамсыз болуына экеледi. Макала авторлары жака ортага тYскен жас эскери ^ызметшмнщ ^рек-^имыл аппаратында сырт кезге бай^ала бермейтiн а^ауларды дер кезшде аны^тап, оларды о^шаулап, диспансерлiк есепке алып, эр^ашанда ба^ылауда устау керек екендИн ескертедi. Стресстi сыны^тардык, кебшесе жастардык, спортшылардык, ауыр жумыспен айналысатын адамдардык, балет эртiстерiнiк, кYштiк ^урылым ^ызметкерлерЫщ арасында кеп кездесетiнiн ескерт,нау^асты диагностикалауга кететiн ^ател^щ 60-100% болатыны, отанды^ жэне шетелдiк эдебиеттерде стрессп сыны^тардык эр тYрлi болып аталуы жэне бiрегей классификация мен терминологиянык жо^тыгы бул та^ырыптык терекiрек зерттелмегенш кeрсетедi. Макала авторларынык алга ^ойган ма^саты ая^ сYЙектерiнде болатын патологиялык ^айта ^урылудык ас^ынуынан болатын стрессп сыны^ты дер кезiнде диагностикалау жэне емдеу, стрессп сыны^тык алдын алу тэжiрибесiмен бeлiсу. Кiлт свздер: Патологиялык ^айта ^урылу, стресстi сыны^, Лоозер зонасы, периостит, остеопороз.
Эскери кызметшшердщ каркынды жэне дагды-ланбаган куштщ эсершен болатын ая; CYЙек-тервдеп патологиялы; кайта к^рылуды дер кезшде диагностикалау жэне емдеу езекп мэселе болып та-былады.
Наукаска дер кезвде вдрыс диагноз койылып ем жасалмаса CYЙектегi патологиялык кайта к^рылу CY-йектщ стресстi сынуына экелiп согады. Кдорп кезде сарбаздардын эскери кызметш етеу уакытынын бiр жыл екенш, жэне наукасты емдеу ^зак уакытты кажет ететiн ескерсек, б^л мэселе кушпк к¥рылымдардын алдында т^рган Yлкен мэселе болып табылады.
Мерзiмдi эскери кызметш 1 жылдык уакытка етеуге келген сарбаздыц наукасын дер кезшде анык-тау жэне аскынуга жол бермеу эрбiр эскери дэрiгердiн мiндетi. Эр тYрлi авторлардын пiкiрiнше стрессп сы-ныкты диагностикалаудагы кателiк 60-100% к¥райды. (С.П.Миронов 1989; В.Г.Полежаев, 1991)
Диагностикалауда кателiктер жiберiлгеннен кейiн аурудыц аскынуына жол берiледi. Такырыптын маныз-дылыгына стресстi сыныктын отандык жэне шетелдш эдебиеттерде эр турт болып аталуы ез эсерш тигiзедi. Мэселен: аяктын маршты iсiгi, шаршау сыныгы, жал-ган сынык, жылжымалы сынык, созылмалы сынык, патологиялык кайта к¥рылу, CYЙектiн стресстiк реак-циясы, деген атаулармен медициналык эдебиеттерде эртYрлi айтылады.
Дэрiгерлердiн тэжiрибесiнде наукастардын жиi кездеспеуше CYЙектегi патологиялык кайта к¥рылу-дын диагностикасы мен емi туралы медициналык эде-биеттердiн аздыгы стресстi сыныктын алдын алуга бiршама киындыктар тугызады.
Эскери белiмге келген жас сарбаз эскери ортага тYCкенде онын кунделжп Yйреншiктi дагдыланган емiрiнде тYбегейлi езгерю болады. Жана орта, темiр-дей эскери тэртш, тамактану рационынын езгеруi
жэне тацертенп физикальщ жаттыгулар эскери вмiр-ге дайындьщсыз келген сарбаздын кызметше бiрша-ма киындыктар тугызады. Жана ортадагы осындай взгерiстерден кейiн сарбаздын денес жана ортага биiмделе бастайды. Агзага тYCкен бiрте-бiрте вршь ген кушпн эсерiнен сарбаз CYЙектерiнде физиология-лык кайта к^рылу басталады. Сырткы ортадан тYCкен кYштiн эсерiнен CYЙек тш кабатында функционалдык гипертрофия басталады. СYЙекке тYCкен каркынды кYштiн эсерiнен CYЙек тiнiнде физиологиялык кайта к^рылу басталып, онын берiктiгi ^лгаяды. СYЙектегi б^л кайта к¥рылу агзага тYCкен каркынды жэне дагды-ланбаган кYшке жауап ретiнде болатын физиологиялык кайта к¥рылу деп аталады. М^ндай физиологиялык кайта к¥рылулар тек эскери кызметшшерде гана емес, балет эртютервде, спортшыларда, ауыф ж^мыс iстейтiн ж^мысшыларда кездеседi. Егер физиологиялык кайта к¥рылу кезiнде б^л наукастарды бвлек окшаулап, дер кезiнде ем жасамаса, физиологиялык кайта к¥рылу CYЙектегi патологиялык кайта к¥рылуга айналады. Патологиялык кайта к¥рылу кезiнде CYЙек заты взгерказ калуы мYмкiн, бiрак CYЙек аралыктары взгерiске ^шырайды (костные балки).
Агзага тYCкен салмактын артуынан физиологиялык кайта к¥рылу патологиялык кайта к¥рылуга айналады. Сонын эсерiнен CYЙек тiнiндегi CYЙек балкала-рынын микросынуы байкалады. Микросыныктардын вршуiне агзага тYсетiн салмактын артуы мен узак-тыгы тiкелей эсер етедi. Патологиялык кайта к¥рылу табан CYЙектерiнде, асыкты жшктщ жогаргы Yштен бiр бвлiгiнде, шыбык CYЙектiн, ортан жiлiктiн твменгi Yштен бiр бвлiгiнде жэне бiрiншi кабыргада жиi кезде-седi. СYЙектегi патологиялык кайта к¥рылу Yш саты-дан тирады: Переостоз сатысы. СYЙек затынын ыды-рау сатысы. Кдйта к¥рылу зонасынын жазылуы жэне патологиялык сынуы.
СYЙекке бiрте-бiрте тYCкен каркынды кушпн эсерiнен CYЙек тiнiндегi патологиялык кайта курылу басталып, онын берiктiгi улгаяды. СYЙек Yстi кабы-нын (надкостница) калындап, улгаюы байкалады. Бул рентгенограммада айкын кврiнедi. Бул сатыны CYЙек тiнiнiн патологиялык кайта курылуынын бiрiншi сатысы деп бiлемiз. Периостоз сатысы кезiнде сарбаздын CYЙегiнде ауыру белгiлерi пайда болады жэне демалганнан кейiн ауыфу сезiмi басылады. Пальпация кезiнде ауыфган жерден CYЙектiн тегiс емес екендiгiн байкауга болады. Бул саты кезiнде дер кезвде ем кол-данылмаса, CYЙек тшшщ ыдыфауын кврсететiн екiншi сатыга втуi мYмкiн. Бул кезде CYЙектегi ауыру дем алганнан кейiн де кетпейд^ агзага тYCкен физикалык салмактан кешн CYЙектiн узак; сыздап ауыфуы байкалады. СYЙектi пальпация аркылы баскан кезде ауыфган жердiн iскенi жэне онын квлемшщ улгайганы байкалады. СYЙек затынын ыдыфау аймагы рентгенограммада жарык жол секiлдi айкын квршедЮны Лоозер зонасы деп атаймыз (сурет 1, 2).
I
Сурет 1. Асыкты жшштщ жоFарFы белНндеп Лоозер зонасы.
Сурет 2. Ортан жшштщ мойынындаFы Лоозер зонасы.
Екiншi сатысы кезшде наукаска дурыс диагноз ко-йылып, дер кезiнде ем колданылмаса, CYЙектегi патологиялык кайта курылудын Yшiншi сатысы басталады. Егер агзага тYсетiн кYштiн салмагы артатын болса, CYЙектiн патологиялык стресстi сынып кетуi орын ала-ды. Бул саты кезшде наукасты емдеуге бiрнеше айдан, бiр жарым жылга дейiн уакыт кетедг вйткенi, патологиялык кайта курылу аймагынын толык жазылуы Yшiн осыншама уакыт кажет.
Неге эскерге келген барлык сарбаздын аяк CYЙек-тершде патологиялык кайта курылулар болмайды? Онын себебi неде? Этиологиясы мен патогенезi кан-дай?
Аурудын алдын алу Yшiн не iстеу керек?
Бiрiншi сурагымызга жауап беретiн болсак: сарбаз
КАЗАХСКИМ МЕДИЦИНСКИМ I УНИВЕРСИТЕТ НЕПРЕРЫВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ
Вестник АГИУВ №4, 2017
CYйегiндегi патологиялык кайта курылу мен стрессл сыныктар квбiнесе эскерге жеткшказ дайындыксыз келген жас сарбаздар да кездеседа. Онын себебi елiмiздiн кейбiр мектепгерiнде алгашкы эскери дайындык пэнше аса мэн берiлмеуiнен жэне жауынгерлердщ физикалык дайындыгынын жеткiлiксiздiгiнен деп бiлемiз.
Сарбаздын аяк CYЙектерiндегi патологиялык кайта курылудын екiншi бiр себебi эскерге шакырылган жас жауынгердщ трек-кимыл аппаратындагы сырт квзге байкала бермейгш акаулардын болуы. Мысалы, Май табанынын I жэне II сатысы (сурет 3). Омыртка сколио-зынын I сатысы (сурет 4). Аяктын I саусагынын варусты кисаюы. (сурет 5).
жэне ортан жшктщ мойнында кездесп. Бул наукастарды диагностикалауда рентгенография, компьюгерлш томография, магнит резонансты томография Yлкен рвл атка-рады. Диагнозы койылганнан кейш наукастарды емдеу клиникамызда белгш бiр жуйемен жYргiзiледi.
Жас жауынгердщ эскери кызметшщ алгащкы айла-рында денеге тускен дагдыланбаган салмактын эсершен аяк CYЙектерiнде ауру сезiмi байкалады. Бiрак, дем алган-нан кейш ауыру сезiмi тез басылады. Мундай наукастар бвлiм дэрiгерiнiн назарында болу керек. Дер кезшде ем жасап, суйек тiнiнiн кайта курылу процессш алдын алар болса, аурудын клиникалык белгiлерi жойылады.
Эскери ортага келген жас жауынгерд медициналык
11
Сурет 3. Май табаныныц I - II сатысы.
Сурет 4. Кеуде омырткасыныц екалиозыныц I сатысы.
Медициналык эдебиеттерде аяк CYЙектерiнiн пато-логиялык кайта курылуынын этиологиясы гуралы квп-теген теориялар бар: 1921 жылы C.DeutscЫender эмбол-ды-кабыну теориясын усынды.1936 жылы F.Asal, 1937 жылы G.Kuntscher стресстi сыныктардын пайда болуын механикалык факторлармен байланыстырды. 2003 жылы В.Г. Полежаев стрессп сыныктын себебш суйеюшшк кан айналымынын бузылуынан iздеу керек екенш жаз-ды. Сонымен стрессл сынык туралы теориянын квпгiгi элi кунге дейiн адам CYЙектерiндегi болатын взгерiстер туралы белгiлi бiр квзкарастын жок екенiн кврсетедi. Бул дегенiмiз стрессп сыныкты емдеудiн тиiмдi тэсшн табу-ды киындата тYседi.
Бiздiн алга койган максатымыз эскери ортага тускен жас сарбаздын агзага тусетш дагдыланбаган салмак эсерiнен болатын аяк суйектершдеп патологиялык кайта курылуды дер кезiнде аныктап, оларды окшаулап, уа-кытылы ем колданып, патологиялык кайта курылу про-цессiнiн стрессп сыныкка экелш согуынын алдын алу.
Бiздiн клиникада 2006 жылдан 2016 жылга дейш аяк CYЙектерiнiн патологиялык кайта курылуы диагнозымен 190 наукас емделдi. Олардын 81% мерзiмдi кызметке шакырылган эскери кызметшшер жэне эскери жогаргы оку орнынын алгашкы курс курсанттары.
Патологиялык кайта курылу процессi эсiресе асык-ты жiлiктiн жогаргы уштен бiр бвлiгiнде, жiлiншiктiн жогаргы уштен бiр бвлтвде, азырак табан CYЙектерiнде
Сурет 5. Аяктыц I саусаFыныц варусты кисаюы.
тексеру кезшде прек-кимыл аппаратынын сырт квзге байкала бермейгш акауларын аныктап (сколиоз, майта-бан, табаннын варусты жэне вальгусты кисаюы), оларды диспаисерлiк есепке алу керек. Эскери жаттыгулар кезiнде физикалык салмакты бiрте-бiрте арттырган жвн. Саптык жаттыгуларды асфальтты жабынды устшде узак уакыт втк1зуге болмайды. Сарбаз суйегшдеп патологиялык кайта курылу салдарынан болатын ауру сезМ бас-талган кезде сарбазды окшаулап, жаттыгулардан боса-тып, маман дэрiгердiн квмегiне жугшу керек. Осындай шараларды уакытылы колданган кезде, суйектеп патологиялык кайта курылудын салдарынан болатын стресстi сыныктын алдын алуга болады.
^орытынды. Сонгы кездерде мерзiмдi эскери кыз-метке шакырылган жас жауынгерлер мен эскери жогаргы оку орнынын алгашкы курс курсанттарынын арасында суйек тiнiндегi патологиялык кайта курылу жэне онын аскынуынан болатын стрессп сыныктар жиi кездеседi. Сондыктан, жана ортага тускен эрбiр жас сарбаз бвлiм дэрiгерiнiн бакылауында болуы керек. Дагдыланбаган кушгщ эсершен болатын суйектеп кайта курылудын нэтижесшде пайда болатын стрессл сынык кушпк ку-рылым дэрiгерлерiнiн алдында турган улкен мэселе бо-лып табылады. Мундай наукастарды диагностикалауга кететш кателiктердiн элемдак эдебиетгердiн мэлiмегтерi бойынша 60-80% болатынын ескерсек, бул патология те-ренiрек зергтеудi кажет етедi.
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Бартл. Р. Остеопороз. Профилактика, диагностика, лечение. - М.: ГЭОТАР-Медиа, 2012. - 288 с.
2. Богоявленский И.Ф., Патологическая функциональная перестройка костей. - Ленинград: Медицина Л, 1976. - 190 с.
3. Закроева. А.Г. Остеопороз, депресия и переломы. Современные аспекты проблемы // Остеопороз и остеопатии. - 2012. - №3. - С. 81-84.
4. Миронов С.П., Ломтатидзе Е.Ш. Стрессовые переломы у спортсменов и артистов балета. -Волгоград: 1989.-120 с.
5. Проблемы остеопороза в медицине. Кафедра травматологии и ортопедии Алматинского государственного института усовершенствования врачей. - Алматы: 2001.-84 с.
6. Шаповалов В.М. Военная травмотология и ортопедия. - СПб.: 2004. - 249 с.
7. Шаповалов В.М. Травматология и ортопедия. - СПб.: 2004. - 286 с.
8. Евдокимов А.Е. Перегрузочная болезнь у военнослужащих: диссертация на соискание ученой степени доктора медицинских наук. - Ленинград, 1991. - С.22 - 31.
SUMMARY
This article describes and analyses causes of physiological and pathological restructuring of the lower limb bones in conscripts and cadets of higher military educational institutions. Late request for medical assistance and untimely diagnosis often lead to a pathological restructuring of the bones of the lower extremities resulting in a stress fracture. Firstly, there are existing problems on proper medical assistance at the level of medical aid stations at military units. Moreover, considering one-year duration of military service, long-term treatment results in disabling condition with the loss of a large number of working days as well as changes in the category of validity for military service. According to many authors, an early detection of hidden pathological processes of musculoskeletal system in these patients, timely treatment and application of proper therapy can prevent further complications such as stress fractures of the lower limbs. This in turn underlies the need to detect and observe in dynamics the pathological processes in such patients in order to prevent pathological bone restructuring in labour force population, athletes, ballet dancers, heavy industry workers, military personnel of the enforcement service. Absence of standard widely-accepted single classification and terminology results in wrong diagnosis in 60-100% of cases. Therefore, authors of this article aimed to share their experience in the diagnosis, treatment, prevention of stress fractures that occur in pathological bone reshaping in the military personnel.
Key words: pathological bone restructuring, stress fracture, Loozer zone, periostitis, osteoporosis
АННОТАЦИЯ
В этой статье интерпретируется причины физиологической и патологической перестройки костей нижних конечностей у военнослужащих срочной службы и курсантов высших военных учебных заведении. Позднее обращение пациентов за медицинской помощью и несвоевременная диагностика, нередко приводят к патологической перестройке костей нижних конечностей, которые заканчиваются стрессовым переломом. В первую очередь, оказание медицинской помощи «страдает» на уровне медицинских пунктов воинских частей, с учетом годичной срочной службы военнослужащих длительное лечение приводит к трудопотерям и изменяет категорию годности к воинской службе. По мнению авторов, немаловажное значение имеет раннее выявление скрытых патологических процессов опорно-двигательного аппарата военнослужащих-новобранцев, своевременные лечебно-профилактические мероприятия предупреждают риски возникновения стрессового перелома костей нижних конечностей. Отсюда следует острая необходимость выявления и динамического наблюдения таких пациентов для профилактики патологических перестроек костной ткани среди наиболее трудоспособного населения, спортсменов, артистов балета, работников тяжелых производств, военнослужащих силовых структур. Из-за отсутствия в отечественной и зарубежной литературе единой классификации и терминологии ошибки в диагнозе составляют 60-100% Цель авторов статьи поделиться опытом диагностики, лечения, профилактики стрессовых переломов, встречающихся при патологических перестройках костей у военнослужащих.
Ключевые слова: патологическая перестройка, стрессовый перелом, зона Лоозера, периостит, остеопороз.
