Научная статья на тему 'МЕЪМОРИЙ ОБИДАЛАР ВОСИТАСИДА ЎҚУВЧИЛАРДА ВАТАН ТУЙҒУСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

МЕЪМОРИЙ ОБИДАЛАР ВОСИТАСИДА ЎҚУВЧИЛАРДА ВАТАН ТУЙҒУСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
123
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
tarixiy meʼmoriy yodgorliklar / davr / madaniyat / qurilish / meʼmoriy ansambl / illyustrativ material / milliy iftixor / madaniy meros / madrasa / maqbara / tarixiy bilim / koʻrgazmali usul / ekskursiya. / historical architectural monuments / era / culture / construction / architectural ensemble / illustrative material / national pride / cultural heritage / madrasah / mausoleum / historical knowledge / demonstration method / excursion.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — N. Botirova

Ushbu maqola o‘quvchilarning tarixiy bilimlarini boyitish, milliy g‘urur tuyg‘ularini rivojlantirish uchun me’moriy yodgorliklarga oid materiallardan foydalanish masalasiga bag‘ishlangan. Maqolada O‘zbekistonda mavjud bo‘lgan 18-19-asrlarga oid ma’lum bir davr va voqealar bilan bog‘liq bo‘lgan tarixiy obidalar haqida qisqacha ma’lumotlar berilgan, o‘quvchilarning intellektual va ma’naviy-axloqiy rivojlanishi uchun illyustrativ materiallar, ekskursiyalardan foydalanish imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

WAYS TO DEVELOP PUPILS' SENSE OF THE MOTHERLAND THROUGH ARCHITECTURAL MONUMENTS

This article is devoted to the issue of using materials about architectural monuments to enrich students' historical knowledge and develop their sense of national pride. The article contains brief information about the historical monuments of the 18th-19th centuries available in Uzbekistan, which are associated with a certain era and events, the possibilities of using illustrative materials, excursions for the intellectual and spiritual and moral development of students are considered.

Текст научной работы на тему «МЕЪМОРИЙ ОБИДАЛАР ВОСИТАСИДА ЎҚУВЧИЛАРДА ВАТАН ТУЙҒУСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

МЕЪМОРИЙ ОБИДАЛАР ВОСИТАСИДА УЦУВЧИЛАРДА ВАТАН ТУЙГУСИНИ

РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУЛЛАРИ Ботирова Назокат Рузимовна

Хоразм вилояти Тупроккаъла тумани Питнак шахар 4-сон умумтаълим мактабининг тарих

фани укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7165874 Annotatsiya. Ushbu maqola o'quvchilarning tarixiy bilimlarini boyitish, milliy g'urur tuyg 'ularini rivojlantirish uchun me 'moriy yodgorliklarga oid materiallardan foydalanish masalasiga bag 'ishlangan. Maqolada O 'zbekistonda mavjud bo 'lgan 18-19-asrlarga oid ma 'lum bir davr va voqealar bilan bog'liq bo'lgan tarixiy obidalar haqida qisqacha ma'lumotlar berilgan, o 'quvchilarning intellektual va ma 'naviy-axloqiy rivojlanishi uchun illyustrativ materiallar, ekskursiyalardan foydalanish imkoniyatlari ko 'rib chiqiladi.

Kalit so'zlar: tarixiy me'moriy yodgorliklar, davr, madaniyat, qurilish, me'moriy ansambl, illyustrativ material, milliy iftixor, madaniy meros, madrasa, maqbara, tarixiy bilim, ko 'rgazmali usul, ekskursiya.

ПУТИ РАЗВИТИЯ У УЧАЩИХСЯ ЧУВСТВА РОДИНЫ ЧЕРЕЗ АРХИТЕКТУРНЫЕ ПАМЯТНИКИ Аннотация. Данная статья посвящена вопросу использования материалов об архитектурных памятниках для обогащения исторических знаний учащихся, развития у них чувства национальной гордости. В статье содержится краткая информация об имеющихся в Узбекистане исторических памятниках XVIII - XIX веков, которые связаны с определенной эпохой и событиями, рассмотрены возможности использования иллюстративных материалов, экскурсий для интеллектуального и духовно -нравственного развития учащихся.

Ключевые слова: историческое архитектурные памятники, эпоха, культура, сооружение архитектурный ансамбль, иллюстративный материал, национальная гордость,культурное наследие, медресе, мавзолей, исторические знания, демонстрационный метод, экскурсия.

WAYS TO DEVELOP PUPILS' SENSE OF THE MOTHERLAND THROUGH

ARCHITECTURAL MONUMENTS Abstract. This article is devoted to the issue of using materials about architectural monuments to enrich students' historical knowledge and develop their sense of national pride. The article contains brief information about the historical monuments of the 18th-19th centuries available in Uzbekistan, which are associated with a certain era and events, the possibilities of using illustrative materials, excursions for the intellectual and spiritual and moral development of students are considered.

Keywords: historical architectural monuments, era, culture, construction, architectural ensemble, illustrative material, national pride, cultural heritage, madrasah, mausoleum, historical knowledge, demonstration method, excursion.

КИРИШ

Ёшларда ватан туйгусини ривожлантириш халкимиз фаровонлигини оширишдаги мух,им омиллардан биридир. Мамлакатимиз мустакилликка эришиши туфайли аждодларимизнинг кадимий тарихий меросини, илмий ва маънавий кадриятларини тадкик

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ШТЕКМАТЮМЛЬ 8С1БОТ1Р1С ГОШ1ЧАЬ УОШЫБ 1 188иБ 6 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

ва таргиб килишга кенг имконият яратилди. Бинобарин, миллий узликни англаш ана шу халк, ана шу миллатнинг кишилик жамиятидаги урни ва мавкеини белгилайди. Бу имконият, айникса таълим мазмунининг миллий асосларини мустах,камлаш, уни мазмун жихдтидан бойитишга кулай методологик замин яратди. Шу боис Республикамиз умумий урта таълим мактабларида Узбекистан тарихини укитишда турли манбалар, хусусан меъморлик обидаларида акс эттирилган вокеа ва х,одисалардаги тарихий фактларнинг талкини сифатида фойдаланиши укувчиларда тарихий билимларни самарали узлаштиришга узига хос педагогик кулайлик яратади. Зеро, юртимизда меъморий бинолар жамият тараккиётига монанд тарзда, унинг тарихий талкини сифатида ривожланган. Бу эса укувчилар онгида шу даврга оид тарихий билимларни бойитиш имконини беради. Шу боис х,ам тарихий меъморий бинолар, касрлар, кушклар, саройлар ва кургонлар, шунингдек уларни таъмирлаш ва реконструкция килинган тарихий обидаларни урганиш укувчиларнинг тарихий билимларини ривожлантиришда мух,им омил сифатида тадкик этилиши лозим булган долзарб педагогик муаммодир.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Узбекистон мустакиллиги биринчи навбатда унинг тарихига х,олисона бах,о бериш билан х,ам белгиланади. Шу маънода миллий тарихимизнинг х,ар кандай элементи, омилини урганиш, кенг камровли тадкик этиш мамлакатимиз ижтимоий хдётининг, хусусан мамлакатимизда устувор сохд деб эълон килинган таълим тизимининг, айникса тарих таълимининг долзарб муаммоларидан саналади. Шунинг учун х,ам республикамизнинг тарихчи ва педагог олимлари, методистлари томонидан х,озиргача тарих укитиш методикасининг турли масалалари урганилган булса-да, унинг фанлараро алокадорлик тамойиллари, хусусан тарих таълимида меъморлик обидалари воситаларидан фойдаланиш оркали укувчиларда ватан туйгусини ривожлантиришга оид жихдтлари махсус илмий муаммо тарзида тадкик этилмаган. Шунинг учун х,ам республикамизда ижтимоий, жумладан таълим сохдсида олиб борилаётган илмий тадкикотларнинг устувор йуналишларидан бири сифатида укувчиларда ватан туйгусини ривожлантириш, бу борада тарихий кадриятлардан фойдаланиш, унинг таълимий ва тарбиявий ахдмиятини кайтадан кашф этиш ислох,отларнинг устувор сохдларидан бири сифатида каралади. Шу маънода Узбекистон тарихида меъморлик обидалари алох,ида ахдмият касб этади. Республикамизнинг купгина олимлари томонидан ватан туйгулари турли куринишлари урганилган булса-да, укувчиларда ватан туйгуларини ривожлантиришда меъморлик тарихига оид материаллардан фойдаланиш муаммоси унинг таълимий-тарбиявий имкониятларини очиш нуктаи назаридан педагогика фанида махсус тадкик этилмаган.

Узбек халки тарихини пухта билиш, тарихий жараёнлар мох,иятини тугри англаш, ижтимоий вокеа ва х,одисаларга онгли муносабат, халк кахрамонларини хдётидан ибрат олиш, аждодларимиз колдирган меъморий обидаларимизни урганиш укувчиларда ватан туйгусини ривожлантиришнинг мухум шартларидан бири албатта. Бу уринда А.Абдуллаев, Э.Азимов, Б.Аминов, Б.Ах,медов, И.Муминов, Х.Саматовлар томонидан олиб борилган тадкикотларда миллий тарихий-жараён, унинг шахснинг миллий-этник хусусиятларини шакллантиришга таъсири, халк утмиши, тарихи ва унинг жах,он тараккиёти тарихида тутган урнига муносабат масалалари ёритилган. Шу боис уларнинг тадкикотлари натижалари, илмий хулосаларидан тарих таълими жараёнида фойдаланиш

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

мух,им омил х,исобланади. Шундай тарихий миллий кадриятлар тизимида меъморлик обидаларини урганишнинг илмий асосланган мазмуни ва методикасини ишлаб чикиш укувчиларда ватан туйгусини ривожлантириш билан бир каторда тарих таълими самарадорлигини оширишни муайян даражада кафолатлайди.

Бинобарин, тарих фанида мустакиллик йилларининг дастлабки боскичидаги методологик парокандаликка, журъатсизликка, хато ва чалгишларга бархдм бериш хдётий зарурат эди. Шундан келиб чикиб, XVIII -Х1Хасрларда Туркистон улкасида бунёд этилган меъморлик обидалари, улар билан боглик тарихий асарларни урганиш ва аждодлримиздан колган миллий меросимизнинг муносиб ворисларни тарбиялашдан давр талабидир.

Мустакиллик йилларида маданий меросимиз, аждодларимиз хурмати эвазига юртбошимизнинг бевосита рах,номалигида Тошкент шах,рида бунёд этилган Темурийлар тарихи давлат музейи, «Хотира», «Шах,идлар» майдони, кайта тикланган хдмда таъмирланган «Хасти Имом» меъморий мажмуаси, шунингдек,Бухоро, Самарканд, ^ува шахдрларида Мотурудий, Яссавий, Бухорий, Фаргонийлар номи билан боглик булган тарихий меъморий обидалар миллатимиз гурури, ифтихоридир. Шу боис уларнинг тарбиявий имкониятларидан окилона фойдаланиш мух,им ахдмият касб этади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Тарихий меъморий обидалар воситаларидан фойдаланиб укувчиларда ватан туйгуси, ватанпарварлик х,иссини тарбиялашда бу жараёнга комплекс ёндашиш талаб этилади. Жумладан, 8-9- синфларда укувчилари билан утказидиган Узбекистан тарихининг дарслари биринчи боскичда дарс жараёнида таништириладиган меъморий обида хдкида маълумот берилади. Иккинчи боскичда эса бевосита обидага максадли саёхдт уюштирилади. Учинчи боскичда эса олинган таассуротга муносабат билдирилади, яъни укувчиларни ушбу табаррук жойларга килган саёхдтлари уларнинг мустакил фаолиятлари воситасида мустах,камланади. Бу фаолият укувчиларнинг таассуротлари асосидаги х,икоялари ёки тасвирий фаолияти тарзида булиши мумкин. Якунловчи боскичда эса укитувчи укувчилар томонидан тасвирланган расмлар, х,икоялар шарх,ланади ва умумлаштирилади. Шубхдсиз шундай дидактик тизим асосида амалга оширилган дарслар таълимий- тарбиявий самара беради. Маълумки, тарихий обидалар халкнинг миллий гурур ва ифтихорини истиклол гояларига садокат ва Она-Ватанга мех,р мухдббат, вататпарварлик туйгуларини уйготишда зарур восита х,исобланади. МУ^ОКАМА

Тадкикотлар тах,лилидан, тарих таълими амалиётини кузатиш натижаларидан маълум булдики, умумий урта таълимда бу борада бир катор ташкилий-педагогик ишларни амалга ошириш лозим. Жумладан, тарихий меъморий обидалар воситасида укувчиларда ватан туйгуси элементларини шакллантиришни узаро узвий алокадорликдаги яхлит тарбиявий жараён сифатида каралиши лозим. Бунинг учун :

-мавзуга оид фалсафий, педагогик ва психологик адабиётлар урганилиши хдмда уларнинг мазмуни укувчиларда ватан туйгусини тарбиялаш имкониятлари тах,лил килиниши;

-8-9-синфларда Узбекистон тарихини укитиш жараёнида укувчиларда ватан туйгусини ривожлантиришнинг мавжуд х,олати тах,лил этилиб; асосий назарий карашлар умумлаштирилиши;

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

- умумлаштирилган назарий гоялар асосида тарих таълимининг Давлат таълим стандартлари, укув дастурлари асосида экспериментал тарзда укитиладиган материаллар мажмуаси(кушимча укув материаллари, тавсиялар, йурикномалар ва б.)ни тайёрлаш хамда улардан фойдаланиш механизмларини ишлаб чикиш талаб этилади.

Шундай дидактик тизим асосида утказиладиган тажриба-синов ишлари умумий урта таълим мактабларида нафакат Узбекистон тарихини укитишни, балки тарбиявий ишнинг, жумладан укувчиларда ватанпарварлик хисларини тарбиялаш самарадорлигини ошишига асос булади, яъни бу омил укувчиларни меъморий обидалар воситасида ватан туйгусини ривожлантиришни юкори даражада таъминлайди, укувчиларнинг тарихий обидаларга булган кизикишларини кучайтиради, уларда ватан туйгуси оркали ватанпарварлик туйгусининг ривожланишига хизмат килади.

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, меъморлик обидалари воситасида укувчиларда ватан туйгуси ва ватанпарварлик хиссини ривожлантиришда укувчининг миллий мансубликка хурмат, унда миллатнинг ютукларидан гурурланишни шакллантириш, мустакил улка тарихини урганишга кизикишни таркиб топтириш каби омиллар таълим самарадорлигини белгилайди, укувчининг миллий маданият ютукларини урганишга булган интилишларини орттиради.

REFERENCES

1. Бердимуродов.А " Гури Амир макбараси: Илмий оммабоп рисола,-Т: А.Кодирий номидаги халк мероси нашриёти ,1993-80 б

2. Мухаммаджанов .А " Кадимги Бухоро " : (Археологик лавхалар ва тарих) масъул мухаррир А.Аскаров -Т: фан, 1991-52 б

3. Сафоева. Э. Узбекистон халклари тарихини укитишда улкашунослик материалларидан фойдаланиш: Умумтаълим мактаблари укитувчилари учун. -Т: Укитувчи, 1993-80 б

4. Dzhuraev R. K., Karakhanova L. M. Model of the organization of research activities of 10th grade students in teaching physics and biology //International journal of discourse on Innovation, integration and education. - 2021. - Jild 2. - №. 01. - P.296-300.

5. Мусахоновна Л. УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА БИОЛОГИЯ ФАНИДАН САМАРАДОРЛИККА ЭРИШИШДА ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМИЙ ВОСИТАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ АСОСЛАРИ //Science and innovation. -2022. - Т. 1. - №. B3. - С. 577-585.

6. Juraev R. X., QORAXANOVA L. M. fizika va biologiyani o'qitishda 10-sinf o'quvchilarining tadqiqot faoliyatini tashkil etish modeli / / innovatsiya, integratsiya va ta'lim bo'yicha xalqaro discourse jurnali. - 2021. - Jild 2. - №. 1. - P.295-299.

7. Karakhonova L. M. Using the electronic educational resources in biology lessons //INTERNATIONAL SCIENTIFIC REVIEW OF THE PROBLEMS OF PHILISOPHY, PSYCHOLOGY AND PEDAGOGY. - 2019. - С. 35-39.

8. Karakhanova L. M. USE OF MEDIERE RESOURCES IN THE EDUCATIONAL PROCESS OF BIOLOGY IN SCHOOLS //International Scientific Review of the problems of pedagogy and psychology. - 2018. - С. 68-70.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

9. Jurayev R. K., Karakhanova L. M. Scientific And Methodical Bases Of The Use Of Electronic Educational Resources In Teaching Biology In General Educational Schools //International Journal of Advanced Science and Technology. - 2020. - Т. 29. - №. 8. - С. 3500-3505.

10. Musokhonovna K. L. ICT-As a means of achieving new educational results in teaching natural disciplines in secondary schools //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 11. - №. 10. - С. 315-321.

11. Juraev R. X., Karaxonova L. M. media ta'limi maktab o'quvchilarining ta'lim sifatini oshirish omili sifatida / / hayot davomida ta'lim: barqaror rivojlanish uchun uzluksiz ta'lim. -2013. - S. 322-323.

12. Караханова Л. 6. DEVELOPMENT OF STUDENTS'KNOWLEDGE BASED ON THE USE OF 3D EDUCATIONAL TECHNOLOGIES IN THE BIOLOGY EDUCATION //Образование и инновационные исследования международный научно-методический журнал. - 2020. - №. 2. - С. 55-59.

13. Musaxonovna K. L. General secondary schools requirements for the introduction of informed educational resources for the development of natural sciences //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2022. - Т. 12. - №. 5. - С. 855-860.

14. Juraev R. X., Karaxonova L. M. iqtidorli bolalarni ta'lim muassasalari tomonidan pedagogik qo'llab-quvvatlash //fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi. SCIENTIFIC-METHODICAL JOURNAL. - 2022. - Jild 3. - №. 4. - 66-70 betlar.

15. Karaxanova L. M. tabiiy fanlarni o'qitishda zamonaviy ochiq ta'limda yangi interaktiv elektron manbalar / / ta'lim fanlari bo'yicha akademik tadqiqotlar. - 2021. - Jild 2. - №. CSPI conference 1. - P. 1303-1305.

16. Karaxanova L. M. Development of students' knowledge based on the use of 3d educational technologies in the Biology education //Таълим ва инновацион тадкикотлар.- Buxoro. -2020. - 55-59 betlar.

17. Сафарова Р. Г. и др. Укувчи-ёшларни оммавий маданият хуружларидан химоя килишнинг назарий-методологик асослари. - 2017.

18. Kharaxonova L. M. SPECIFIC ASPECTS OF MEDIA EDUCATION AND ITS USE IN HIGH SCHOOLS //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. CSPI conference 3. - С. 278-284.

19. Musakhonovna K. L. Peculiarities of using modern educational tools to increase the effectiveness of teaching the natural sciences and direct students to independent activities //Asian Journal of Multidimensional Research. - 2022. - Т. 11. - №. 5. - С. 182-191.

20. Kh D. R., Karakhonova L. M. Media education as a factor of increasing the quality of teaching schoolchildren //Образование через всю жизнь: непрерывное образование в интересах устойчивого развития. - 2013. - Т. 11. - №. 2 (eng). - С. 287-288.

21. Караханова Л. МУЛЬТИМЕДИЙНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ НА УРОКАХ ЗООЛОГИИ //Збiрник наукових праць Уманського державного педагопчного ушверситету. - 2011. - №. 1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.