CC BY
1ЕТАХР: 14.15.07
МЕКТЕПТЕ ФИЗИКА ПЭН1НЕН ОЙЛАУ ДАГДЫСЫНЬЩ ДЕЦГЕЙЛЕР1 БОЙЫНША ЦАЛЫПТАСТЫРУ
ЦАЛЦАБЕКЦЫЗЫ АЙЗАТ
КЕАК «Семей каласыныц Шэкэрiм атындагы университет», Физика жэне информатика кафедрасыньщ 4-курс студентi
ЕСИМБЕКОВА НАЗДАНА ИЛГИДАЕВНА
КЕА^ «Семей каласыныц Шэкэрiм атындагы университет», Физика жэне информатика кафедрасыныц 4-курс студентi
Аннотация: Мацалада болашац устаздардыц даярлыгын жацартылган бшм беру ЖYйесiнде цалыптастыру царастырылган. Жацартылган б1л1м беру ЖYйесiнде болашац мамандардыц интеллектуалдыц, рухани децгейдегi азаматтыц жэне басца квптеген тулгалыц келбеттщ цалыптастыруына жалпы эсерт тигiзедi. Жацартылган бшм беру жуйестде жан жацты цолдау мамандарымыздыц эртYрлi саласында, соныц шнде бшм беруде квптеген взектi мацыздылыцца цол жетшзт отырганы белгш. Жацартылган бшм беру ЖYйесiнде болашац урпацтыц жан-жацты бшм алуына, юкер эрi талантты, шыгармашылыгы мол, ертн дамуына жол ашатын педагогикалыц, психологиялыц жагдай жасау Yшiн де тигiзер пайдасы аса мол.
ТYйiн свздер: бшм алушы, ойлау дагдысы, технология, мYгалiм, физиканы оцыту, мектеп
«Эткенге карап басымызды ^Mi3, ертецге карап бшек сыбанамыз» демекш^ 6Yrmri бала - ертецп азамат. Окытушыныц педагогикалык шеберлшнщ непзп критерийлершщ бiрi -окушыныц езшдш танымдык жумысын уйымдастыру, ал екiншiсi окушыныц eздiгiнен окып, ой-epiciH терецдетуге баулу, гылыми iзденiске жетелеу. Сондыктан мектептщ, мугашмнщ ец басты мiндетi-рухани бай, жан-жакты дамыган дарынды тулга калыптастыру. Мектеп кабыргасында окушыныц шыгармашылык кабшетш дамытуга мэн берiлуi тиiс. Талантты дер кезiнде танып, дарынды тацдап жэне олардыц бойындагы ерекше касиетп багалап, eмiрден ез орындарын табуга кемектесу кажет.
Шыгармашылык - эр адамныц жеке-дара ой ецбег! Шыгармашылык дегенiмiздiц e3i iзденiмпаздыктан туады. Баланыц eзiне деген сешмш тугызу, eзiнен шыгармашылык касиет iздете бiлу. Шыгармашылыкка баулу, калыптастыру процес нак мектепте басталады. Кез келген окушы муFалiмнщ басшылыгымен орындаган шыгармашылык жумысыныц нэтижесiнде eзiнiц iшкi мYмкiндiктерiн дамытады.
¥лтты улт етiп, оны элемдiк децгейге кeтеретiн - дарынды да талантты урпак. Гылыми iзденiске эр м¥Fалiм окушыны e3i тацдап, ортага тартуга ыкпал етедi. Эрбiр устаз алдындагы мiндет - eзi окытатын пэнiнен кeкiрегiнде сэуле бар, талантты шэюртп тани бiлiп, окушы дарынын ашып, оган багыт-багдар берш, оны дамыта бiлу. Оларды баулып, камкорлыкка алып тэрбиелеу -ортак шара. Окушы бойындагы дарынын кырагылыкпен ^ре бiлу-муFалiм Yшiн аса кажеттi касиет. Ол Yшiн эр м¥Fалiм eзi iзденiп, ерiнбей ецбектенiп, баланыц ерекше кабшеттерш байкауда кYнделiктi сабакта, тэрбие жумысында, YЙiрме жумысында окушыны Yзбей бакылап, бала бойындагы дарындылыкты немесе жYЙелi бiлiм алуга кабiлеттi тулганы аныктайды. Сондыктан эр устаздан шеберлшт!, жан-жакты бiлiмдiлiктi, эсiресе бала жанын тани тYсетiн сезiмтал психолог болуды кажет етедi.
^азiрri тацдагы елiмiздеri бiлiм беру жYЙесiнiц ец басты мшдет - бiлiм берудiц улттык моделiне eту аркылы жас урпактыц бiлiм децгейiн халыкаралык дэрежеге жетюзу. МуFалiмдер алдында окыту мен тэрбиелеудщ жаца технологияларын колдана отырып, жеке тулганыц
дамуына жагдай тугызу кажеттшш тур. Жаца технология эрбiр муFалiмнен жаца iзденiстi, шыгармашылыкпен ойлауды талап етедi:
- ой-eрiсiн дамытатын интеллектуалды жумыс тYрлерiн жiктеп саралау;
- пэнге деген кызыгушылыгын арттыру;
- жаца кезец технологиясын зерделей отырып, ез жумысына тиiмдi колдану;
- такырып бойынша педагогикалык тэж1рибеге сараптама жасау жэне оны мецгерумен катар, окушылардыц оку белсендiгiн арттыру жолдарын карастыру.
Соныц бiрi, эрi сабакта окушылардыц оку жетiстiктерiн багалауда тиiмдi Блум таксономиясы. Блум таксономиясыныц максаты - окытудыц негурлым тутас нысанын куру. Таксономия — белгш бiр критериялар мен устанымдар бойынша объекпш жYЙелеу, топтастыру немесе жiктеудi айтады. Блум таксономиясы бойынша уйымдастыру окушылардыц дайын акпаратты кабылдауынан гер^ ондагы койылган мэселенi зерттеуiне, талдауына жэне салыстыруына, ой толгауына жэне багалауына колдау ететiнiн айта кеткен жен. Блум таксономиясы адамныц акыл-ой кабiлеттерiнiц курылымы танымдык YДерiсiнiц ец карапайымнан бастап кYрделiге бiртiндеп ету барысында белсендi эрекетке жетелейтiн 6 децгейге сэйкес тапсырмаларды куруды кажет етедi. Тапсырмалар куруда окытудыц белсендi эдiстердiц мэнi - окушыларды кэаби iс-эрекеттi мецгеруге багытталады [1].
1. Бшу сурактары. Бул категория накты фактiлерден толык теорияга дейiн еске сактау мен окыган материалды еске тYсiрудi кeрсетедi. Сез накты фактщен бастап толык теорияга дейiн, эртYрлi мазмун туралы болуы мYмкiн. Категорияныц жалпы ерекшелiгi - тиiстi мэлiметтi еске тYсiру. Окушы:
• колданатын терминдi бiледi (есте сактайды, айта алады);
• накты фактiлердi бшедц
• негiзгi тYсiнiктi бiледi;
• ереже мен принципт бiледi;
• эдiсi мен орындау жолын бшедц
2. ТYсiну сурактары. ТYсiнудiц керсетк^ - материалды бiр формадан екiншi формага eзгертiп керсету, бiр тшден екiншi тiлге «аудару» (сезбен бершген мэтiндi математикалык формага тYсiру) болуы мYмкiн. ТYсiнiк сапасыныц кeрсеткiшi болып окушыныц материалды кыскаша тYсiндiруi мен баяндауы (интерпретациясы), не бар мэлiметтен (кубылыс пен уакигадан) келешекте туындайтын болжамды ойды сипаттау болуы мYмкiн. Мундай оку нэтижесi материалды жай ойга сактаудан асып тYседi. Окушы:
• факпш, ереженi жэне принципт тYсiнедi;
• ауызша материалды кесте, график, диаграмма тYрiнде интерпретациялайды;
• сезбен бершген мэтiндi математикалык формага тYсiредi; бар мэлiметтен (кубылыс пен уакигадан) келешекте туындайтын болжамды ойды алдын-ала сипаттайды.
3. ^олдану сурактары. Бул категория окыган материалдыц жаца ситуация мен накты жагдайда колдану юкерлшн кeрсетедi. Мунда тYсiнiктi, ережеш, эдiстi, зацды, теорияны, принциптi колдану. ТYсiнумен салыстырганда колдануда окытудыц тшсп нэтижесi материалды мецгерудiц жогары децгешн талап етедi. Окушы:
• жаца жагдайда тYсiнiк пен принциптi колданады; зацды, теорияны накты тэж1рибе жагдайында колданады;
• эдiстi не орындау эрекетш дурыс демонстрациялайды.
4. Талдау сурактары. Бул категория материалдыц курылымы анык байкалатындай, оны курамды белштерге белу iскерлiгiн кeрсетедi. Мунда бYтiннен бeлiктi бeлiп алу, арасындагы байланысты табу, бYтiннiц тYзiлу принципiн мецгеру. Окушы:
• жасырын болжамды ойды белш алады;
• пiкiр айтканда кемшiлiгiн жэне кателiгiн кeредi;
• факт мен салдар не нэтиже (следствия) арасындагы айырмашыльщты аныктайды;
• мэлiметтiц мэндiлiгiн багалайды.
5. Жинактау сурактары. Бул категория жацалыктыц нышаны сезшетш элементтердi киыстырып-курастыру аркылы бYтiндi алу юкерлшн кeрсетедi. Мундай жаца ешм хабарлама (баяндама, сeйлейтiн сез), эрекет жоспары, бар мэлiметтi ретке келпретш кесте болуы mymkïh. Тиiстi оку нэтижесше жету жаца курылым мен кесте жасауга багытталган шыгармашылы; сипаттагы эрекет. Окушы:
• шагын шыгармашылы; шыгарма жазады;
• эксперимент етюзудщ жоспарын усынады;
• проблеманы шешудш жоспарын куру Yшiн эртYрлi сала бойынша бiлiмдi колданады.
6. Багалау сурактары.Бул категория кандай да бiр материалдардыц мэнiн багалау iскерлiгiн кeрсетедi (зерттеу мэлiметтерi, керкем шыгарма, птр-пайымдау, т.б.). Окушыныц пiкiрi накты критерияларга негiзделуi керек: iшкi (логикалык, курылымдык), сырткы (белгiлеген максатка сэйкес). Критерияларды окушы e3i аныктайды, не сырттан усынады (мысалы муFалiмi). Бул категория алдындагы барлык категориялардыц окыту нэтижесше жетуш болжайды. Окушы:
• жазбаша тYPдегi мэтiннiц курылу логикасын баFалайды;
• эрекеттiц соцFы нэтижесiнiц мэнш iшкi критерияFа жэне бар мэлiмет корытындысына сэйкестiгiн баFалайды;
•сырткы критерияFа сэйкес эрекеттiц соцFы нэтижесiнiц мэнш баFалайды. «Электромагнитпк толкындар. Электромагниттiк толкынныц касиетi. Электромагниттiк толкындар шкаласы. Радиобайланыс» такырыбына Блум таксономиясын колдансак:
Децгеш. Тапсырмалары. Бiлу: Электромагниттiк толкын дегенiмiз не? Электромагниттiк толкын шкаласы кандай сэулелердi камтиды? ТYсiну Электромагниттiк толкын кандай кубылыстарда кeрiнiс бередi?
^олдану: Толкын узындыFы 300 м радиотолкындар шыFаратын ашык тербелмелi контурдаFы тербелю периоды кандай? ЖоFары жиiлiктi электромагнитпк толкындар кайда колданылады?
Талдау: Электромагниттiк толкын мен радиобайланыстыц кандай уксастыктары бар?
Жинактау: Радиобайланыска мысал келтiр. Электромагнитпк толкындардан корFану мэселелерiне мысал келпр?
БаFалау: Электромагниттiк толкынды бiлу бiз Yшiн мацызы каншама? Эссе. Электромагнитпк толкындардыц пайдасы мен зияны. Окыту мен тэрбие берудш максаттарын, устамдарын мецгерту жэне e3 бетiмен оку бшм алуы аркылы белгiлi бiр нэтижеге жетедi [2].
Логикалык тапсырмаларды карапайымнан кYPделiге карай бере отырып окушыныц Fылыми-танымдык кабiлетiн байкау, окушыны толык тануFа мYмкiндiк алу. Пэн бойынша теориялык бiлiмдi бекiтiп, eмiрде колдануы карастырылады. ^азiрri Fылыми техниканыц карыштап даму кезецiнде окушыныц eзiндiк кeзкарасыныц калыптасуына мYмкiндiк берiледi. ЖоFарFы сынып окушыларыныц e3 бетiнше iзденiсiн баFалауFа, дYниетанымдык кабiлетi мен белсендшп байкалады.
Окушылардыц ойын жетiлдiрудi, окушыны тез де ушкыр ойлауFа, тез шешiм кабылдап, оныц дурыстыFын дэлелдеуге мYмкiндiктер бередi. Берiлген тапсырмаларды орындауда окушылар eз беттерiмен iзденедi, окушыныц ой-eрiсiн кецейтш, дYниетанымын калыптастырады. Теориялык бшмдерш кецейтiп, оны практикада колданылуына ыкпал етедi. Оларды акпараттык коFамдык eмiрге дайындауFа баFытталFан. Берiлген тапсырма аркылы окушылардыц логикасы дамытылып, eздiгiнен iзденiп жумыс жасауына мYмкiндiк береди Окушы eз бiлiмiн де eзгенiц ерекшелiгiн де кeре бiледi.
Дорыта айтканда, бYгiнгi сабак кешегi сабактан eзгеше, ал ертецгi сабак бYгiнгi сабактан жаксы болуы тиiс. Осылайша физиканыц негiзгi зацдылыктары мен кубылыстарын eмiрмен байланыстыра кызыкты етiп беру жолдарын карастыруFа болады. Мундай тапсырмалар окушылардыц пэнге деген кызыFушылыFын арттырып кана коймай, оларFа физика зацдылыктарын eмiрде кецiнен колданылатынын да уFындыруFа мYмкiндiк бередi. Осы
Yлriдеri окытудыц эдiстэсiлдерi окушылардыц есте сактау кабшетш арттырып, оларды жинакылыкка, дэлдiкке, шыгармашылыкка баулуга кeмектеседi деп ойлаймыз.
1. Салибекова М. «Физика пэнш окытуда Блум таксономия технологиясын колданудыц тшмдшш» [Электрон. ресурс]. 2016 URL: https://bilimnur. wordpress.com/
2. Бакбергенова С.Н.Физика пэнш окытуда колданылатын тиiмдi эдiстер. Блум таксономиясы [Электрон. ресурс]. 2018.
3. Бшм беру уйымдарына электрондык окыту жYЙесiн енгiзу жагдайында педагогтардыц бiлiктiлiгiн арттыруды уйымдастыру эдiстемесi / Ахметова Г.К., Караев Ж.А., Мухамбетжанова С.Т. // Алматы: АК «¥БАО «Эрлеу», 2013.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
