CC BY
0ЭОЖ 53(07)
«МЕКТЕПТЕ ФИЗИКА КУРСЫНДА ЛОГИКАЛЫЦ ЕСЕПТЕР ШЫГАРУ АРЦЫЛЫ ОЦУШЫЛАРДЫЦ Б1Л1М1Н АРТТЫРУ»
Магистрант IT жэне жаратылыстану гылымдары жогары MeKTe6i С.Аманжолов атындагы Шыгыс ^аза;стан университетi
Еылыми жетекшiсi: БАЙМОЛДАНОВА Л.С., философия докторы PhD Эскемен к., ^аза;стан
Аннотация: Бул мацалада жалпы бшм беретт орта мектепте физиканы оцыту Ydepicinde логикалыц есептердг шыгару арцылы оцушылардыц физикалыц бглгмгн дамыту эдктемест царастыру арцылы жет^ттке цол жетюзу царастырылады. Алга цойылган мэселенщ теориялыц жэне практикалыц неггзгнде мынадай цорытындылар жасалды: оцушылдардыц физиканы оцыту Yдeрiсi бойынша оцу материалын табысты мецгеру1 олардыц бшм цорыныц молаюына, ойлау цабiлeттeрi мен ¿зденуштк эрекеттертщ дамуына эсерт тигiзeтiнi жайында цысцаша баяндалган.
Трек-свздер: логикалыц есептер, эксперименттт есептер.
Аннотация:This article examines the achievement of success in the process of teaching physics in a comprehensive secondary school in the fundamentals of dynamics section, by considering the methodology for developing students' physical knowledge by solving logical problems. On the theoretical andpractical basis of the problem, the following conclusions are drawn: it is briefly stated that the successful assimilation of educational material by students in the process of teaching physics affects the increase of their knowledge base, the development of thinking abilities and search activity.
Key words: logical problems, experimental problems
Жалпы бшм беретш орта мектепте физика курсын окыту Yдерiсiнде логикалы; есептердi шыгару аркылы окушылардьщ физикалы; бшмш дамыту кезделген. Соньщ непзшде логикалы; есептердi шыгару эдютемесш к¥растыру. Жалпы логикалы; есептер шыгарудыц мшдеттерше то;талсак,логика мен жаратылыстану гылымдарыныц байланысын аныктау, мектеп физика курсыныц мазмунындагы логикалы; есептерш айкындау жэне окыту барысында о;ушылардыц физикалы; ойлауын дамыту мэселесш ;арастыру . Сонымен ;атар орта мектепте физиканы о;ыту YДерiсiнде логикалы; есептер ар;ылы о;ушылардыц физикалы; 6iлiмiн дамыту эдiстемесiн жасау жэне мектеп физика курсында логикалы; есептер ар;ылы о;ушылардыц зейiнiн тоериялы; негiздеу мен эдiстемелiк ;амтамасыз ету.
Орта мектепте бшм алушылардыц логикалы; есептер ар;ылы физикалы; 6iлiмiн дамытуга ы;пал ететiн тиiмдi о;ыту эдютемеа ;арастырылып, ягни электронды; жаттыгу тапсырмаларды пайдаланудыц эдiс-тэсiлдерi керсетiлiп, ол орта мектептщ о;у YДерiсiнде тиiмдi ;олданылса, орта мектепте физика мэселелерiн о;ыту, практикалы; жумыстарды жYргiзу дагдысы ;алыптасады.
Бiлiм алушылардыц танымды; 6елсендiлiгiн ;алыптастыруда, олардыц ездiк iс-эрекетiн уйымдастыруда, о;у YДерiсiнiц сапасын арттыру ма;сатында педагогикалы; колледждерде, жалпы 6iлiм 6еретiн мектептерде пайдалануга болады.
Жалпы физикада логикалы; есептер мен жаратылыстану гылымдарыныц байланысын алгаш Аристотель аш;ан болатын. Кешннен ХХ гасырда логикада болган езгерютер-бул даму жэне езара байланыс идеясын логикага енгiзген Гегельдiц ец6ектерi болатын. Бул оган диалектикалы; логиканы жасауга мYмкiндiк 6ердi. Физикалы; есептердiц классификациясы бойынша физика есептерiн: мазмунына байланысты; 6ерiлу тэсiлiне ;арай; шешу тэсшне
НУРЛАН МЕРУЕРТ
карай топтастыруга болады. Есептердщ осы тYPдеri классификациясыньщ eзi шартгы тYPде, кейде бiрдей есептер классификациялау тэсiлiне карай тYрлi топтарга жаткызылуы мYмкiн. Мазмунына карай физикада есептердi механика, молекулалык физика, электродинамика т.б. болып бeлiнедi. Олар мэтшмен, суретпен, графикпен жэне сапалык-сурак есептермен берiлген. Бул есептер физиканы окыту эдiстемесiндегi колданылуына, киындык децгешне карай бeлiнедi. Олар жещл (жаттыгу), орташа жэне киын, шыгармашылык болып белшед^ Жещл есептер немесе жаттыгу есептерi деп бiр немесе ею формула колданып шыгаратын, жещл тэжiрибе жасау аркылы шыгарылатын есептердi айтады. Бул есептердi материалды бекiту Yшiн колданады.
Логикалык есептер
1) ¥шак Мэскеу-Орша- Мэскеу жабык багыты бойынша жылдамдык рекордын бузу Yшiн ушады. БYкiл ушу кезiнде Мэскеу-Орша багыты бойынша туракты жылдамдыкпен жел согады. Желдщ салдарынан рекорд жаксарады немесе нашарлайдыма?
Жауабы: егер ушак жабык багытта ушып кетсе, онда жел соккан жерде ол рекордты нашарлатады. Егер жел болмаса, онда бiр багытта ушу уакыты керi багытта ушу уакытына тец болар едь 1леспе жел болган кезде ушатктыц жерге катысты жылдамдыгы (жол жылдамдыгы) артады, соныц аркасында маршруттыц бiрiншi жартысында ушу уакыты азаяды. Маршруттыц екiншi жартысында жел карама-карсы болса, жол жылдамдыгы темендейдь
Ендi мэселеш сандык тYPде шешейiк. Жел болмаган кезде, барлык маршрутка уакыт
2 L t1=—
VY
Мунда 2L - маршруттыц толык узындыгы (бару жэне кайту), ^-ушактыц жылдамдыгы.
11
Жел болган жагдайда t2=—мундагы Vg жэне vK бару жэне кайту кезшдеп жылдамдык.
V6 Vk
Егер желдщ жылдамдыгы рж болса, онда vg = vY + рж; жэне vK = v¥ — рж 1
Демек, t2=-+
_ 1 , 1 1(Уч+Уж)_ 2LVy
'ж (^¥+^ж) *(^¥-^ж) vf-V;2
ж
Оц жак бeлiктi алымы мен сол жак бeлгiшiн Vy — Ka белш, бiз келесi формуланы аламыз:
^ 2 L
T2=-
v 2 ¥—ж
¥ v¥
Салыстыру t2> ti екенiн кeрсетедi, eйткенi егер Ф 0 болса, онда соцгы формуланыц мэнi бiрiншiсiнiц деноминаторынан аз болады, сондыктан екiншi белшек бiрiншiсiнен Yлкен болады.
2) Сiзге YЙiцiздiц бшктшн бiлу Yшiн бос консервi банкасы мен секундометр берiлген делiк. Ci3 жумысты тек кана осы куралдарды пайдаланып iстей аласыз ба?
Шешук Yйдiц тeбесiне шыгып алып бiр колыцызбен консервi банкасын темен карай жiберiп калып, дэл сол мезетте секундометрдегi «бастау» батырмасын басу кажет. Банканыц жерге жеткендегi дыбысын естей салысымен дереу секундометрдегi «токтау» батырмасын басу керек. Сондагы, секундомердщ ^рсетушдеп t уакыт бойынша биiктiгiн аныктай аламыз
h = ^ :=:: h = кг — = 20л/
Корытынды
Жогарыда келтiрiлген мысалдар аркылы, окыту Yдерiсiнде окушылардыц физикалык ойлауын дамыту физикалык угымдарды тYсiнiп,талдап угуы, олардыц логикалык жэне диалектикалык ойлауын дамытуга зор ыкпал етедi. Академик С.И.Вавилов айткандай,
физикалык ойлауга дагдылану керек, оган кеп жаттыгу мен узак Yйренудiц нэтижесiнде кол жетюзуге болады, бул физиканы окытудыц ец басты мшдеттершщ бiрi болуы тиiс.
Физиканы окыту кезiнде окушыларды логикалык ойлаудыц негiзiнен мынадай тYрлерiне Yйретуiмiз керек:
1) физикалык ойлау
2) индуктивтш ойлау
3) гылыми техникалык ойлау
4) диалектикалык ойлау
5) дедуктивтш ойлау
6) абстракты ойлау
Физика-табигатты зерттейтiн гылым болып табылады.Оныц негiзгi максаты-заттар мен денелердщ, кубылыстар мен YPДiстердiц басты касиеттерш бiлiп-танумен катар, табигат кубылыстарыныц зацдылыктарын зерттеу. Сабакта осындай танымдык YДерiс окушылардыц физикалык ойлауын дамытуы кажет. Ол Yшiн окыту Yдерiсiнде талдау жэне синтез, салыстыру мен аналогия, классификация жэне жYЙелiлiк, абстракция жэне жинактап корытындылау сиякты логикалык ойлау амалдарын пайдаланамыз.
Мектеп мрашмдершщ озык iс- тэжiрибелерiне CYЙене отырып физиканы окыту процесшде логикалык есептер кептеп шыгару, окушылардыц емiрлiк iс тэжiрибелерiне CYЙену жэне эртYрлi типтегi тапсырмалар мен эдiс-тэсiлдер кецiнен колданылуы керек,-деген корытынды^а келемiн.
1. Башарулы Р. т.б. Физика: Жалпы бшм беретш мектептщ 9-сыныбына арналFан окулык. -Алматы: Атамура, 2019.
2. ^удайкулов М., Жанбергенов Орта мектепте физиканы окыту эдютемеа. МуFалiмдер мен студенттерге арналFан курал. Алматы: Рауан. - 1998.
3. Серкебаев С.К. Физикадан есептер шыгарудыц эдютемесг о;у ;уралы. - Алматы: CyberSmith, 2019. -
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
