CC BY
116FTAXP 14.23.09
МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙ1НГ1 БАЛАЛАРДЬЩ ЭЛЕУМЕТТ1К ДАГДЫЛАРЫН ЦАЛЫПТАСТЫРУДЫЦ ПЕДАГОГИКАЛЫЦ МYМКIНДIКТЕРI
С.Н. Жиенбаева1, К.М. Акбергенова2
:п.г.д., профессор
2 6М010100-Мектепке дейiнгi оцыту жэне тэрбиелеу мамандыгынын 2-курс магистранты 12 Каза^ ^лттыц цыздар педагогикалыц университет^ Алматы, Казацстан,
Мацалада мектепке дешнп жастагы балалардын элеуметт1к дагдыларыньщ дамуын керсетет1н шетелд1к эдебиеттерге шолу жасалган. «Дагды», «элеуметпк дагдылар» ^гымы, баланын базалыц элеуметт1к дагдылары, олардыц дамуына жэрдемдесет1н цандай нег1зг1 эд1стер бар екенд1г1 аныцталган. Балалардын элеуметпк езара 1с-эрекет1ндег1 психологиялыц мэселелер1, олардын царым-цатынасы мен коммуникациясынын ерекшел1ктер1, езара ю-цимыл сапасын аныцтайтын факторлар талцыланады. Элеуметпк дагдылардын цалыптасуынын нег1зг1 кезендер1, элеуметт1к дагдылардын цалыптасу денгей1, балабацшадагы мектепке дей1нг1 баланын табысты элеуметпк даму керсетк1штер1 керсет1лген.
TYÜiH свздер: дагдылар, элеуметтгк дагдылар, мектепке дейтгг жастагы балалар, элеуметтгк
даму
Когамдагы элеуметпк-экономикалыц езгерютердщ жогары денгейдегi жылдамдыгы, олардын дагдарысы, бiлiм мен ацпарат кездершщ кен таралуы, цогамнын жалпы мэдениетi мен жеке т^лганын мэдениен, элеуметтiк мшез-ц^лыц пен iс-эрекет амалдарынын Yлгiлерi туралы жана кезцарастардын агысы цазiргi бiлiм беру мазм^нын езгерту цажетпгш аныцтайды.
Ка^рп кезендегi бшм беру цогамнын жэне жеке т^лганын езгермелi с^ранысына, болашац ^рпацтын емiр тэжiрибесiнiн цозгалмалыгы жэне езгермелiлiгiне багытталуын талап етiп отыр.
БYгiнгi мектепке дейiнгi педагогикада гылымында мектеп жасына дейiнгi балалардын элеуметтiк дагдыларын жэне элеуметтiк мшез-ц^лыц дагдыларын цалыптастыру езектi мэселе болып табылады. Елбасы Н. Назарбаевтын «Тертiншi енеркэсiптiк революция жагдайындагы дамудын жана мYмкiндiктерi» атты жолдауында «2019 жылдын 1 цыр^йегше царай мектепке дейiнгi бiлiм беру юнде балалардын ерте дамуы Yшiн ез бетiнше оцу машыгы мен элеуметпк дагдысын дамытатын багдарламалардын бiрынFай стандарттарын енгiзу цажет деген тапсырма берген болатын [1]. Элеуметтiк дагдылардын дамуы баланын балабацшадагы емiрiнде жYретiнiн, барлыц цызмет тYрлерiне ойын, ц^растыру, бейнелеу жэне т.б. жYзеге асырылады. Элеуметтiк дагдыларды цалыптастыру барлыц бшм беру салаларында, эсiресе, «Элеумет» бшм саласында цоршаган ортамен таныстыру жэне тшн дамыту бойынша ^йымдастырылган оцу эрекеннде, жеке жэне топтыц сабацтарда психологпен, тэрбиешiмен жYргiзiлген бiрлескен ж^мыстарда шешiледi. Алайда кYн тэртiбiнде элеуметпк дагдыларды цалыптастыруга белгiлi уацыт белшбеген.
Мектеп жасына дейiнгi балалар игеренн манызды элеуметтiк дагды - б^л отбасындагы жэне цогамдыц орындардагы д^рыс мшез-ц^лыц, кYнделiктi емiрде ездiгiнен цызмет ету, гигиена ц^ралдарын мацсатты мацсатта пайдалану жэне т.б. ^цыпты болу.
«Дагды», «элеуметпк дагдылар» ^гымынын мэнш, оларды дамытуга цандай негiзгi эдютер кемектесетiнiн аныцтау цажет. «Дагды» ^гымын зерттегенде цабiлет ретiнде, бiлiктiлiкпен синонимдес, автоматтандырылган эрекет т^ргысында тYсiндiрiледi. Кептеген эдебиеттерде дагдынын аныцтамасы iс-эрекеттiн жетiлдiрiлуiне багытталган, бiрнеше рет цайталанатын,
максатка багытталган жаттыгулардыц нэтижес деп т^жырымдалган. Ол сананы, оцтайлы орындау уакытын, сапасын арнайы бакылауды кажет етпейдi [2; 19].
Н.Бернштейн кYPделi кеп децгейт кимыл-козгалыс жYЙесi ретiнде дагдыны нег^рлым толык жэне адекватты тYсiндiрудi ^сынган: «б^л сырты эрлеген жэне козгалыс жаттыгуларыныц мэнiн ^¥Райтын белсендi психомоторлы iс-эрекет... ^имыл-козгалыс дагдылары мэндi тобектеп iс-эрекеттi сактап, белек мэндi звеноларын белiп алмай, олардыц ретi араласпайтындай жагдайда гана пайда болады. ^озгалыс дагдысы e3i ете кYрделi к¥рылым: ол эрдайым жетекшi жэне фондык децгейлерге, жетекшi кeмекшi звенолары сездщ eзiндiк магынасына карай рещ, тYрлi рангiдегi автоматизациясы болады. Н.А. Бернштейннщ айтуынша, дагдыны калыптастыру кYрделi процесi болып табылады, оган барлык сенсоримотор децгейлерi кiредi. Fалым кез-келген дагдыныц ^¥рылымын екi кезецмен аныктайды [3; 74].
Бiрiншi кезец - дагдыны калыптастыру - терт кезендi камтиды:
1) жетекшi децгей к¥ру;
2) козгалыстардыц кандай кимылдан т^ратынын аныктау, ягни баска адамныц козгалыстарын байкау жэне талдау децгейiнде болуы мYмкiн;
3) «осы козгалыстарды iштей сезiну» аркылы жагымды тYзетулердi енгiзу.
Б^л кезец бiрден басталады, кенеттен басталады жэне eмiр бойы калады (егер d3 жYзудi Yйренсецiз, онда (^зак Yакыт жасацыз), бiрак б^л барлык дагдыларга жатпайды;
4) фондык тYзетулер тeменгi децгейге, ягни автоматтандыру процесше ауыстыру.
Дагдыны дамыту Yшiн уакыт кажет, ол барлык козгалыстардыц дэлдш мен стандарттыгын
камтамасыз етуi керек.
Екiншi кезец - дагдыны т^рактандыру да фазаларга бeлiнедi:
1) синергетикалык (эр тYрлi децгейлердщ 61рге жYPуi);
2) стандарттау;
3) эртYрлi кедергiлерге, ягни «иммунитетке» карсы т^руды камтамасыз ететiн т^рактандыру.
Кез-келген дагдыны калыптастыру Yшiн жетекшi децгейден автоматизмге ауысу децгейлерi, фондык автоматизмге ауысу децгейлер^ сондай-ак т^жырымдамаларды бекiту: сырткы эсерлер (баска эрекетте жаттыгулардыц болмауы жэне т.б.) немесе шю (шаршау) нэтижесiнде дагдыныц да автоматизациясы болып табылады. Ауру жэне кайта автоматтандырылган дагдыларды калпына кел^ру ретiнде жYредi. Барлык осы ^гымдар оку iс-эрекетi жэне оларды ^йымдастыру Yшiн ете мацызды, eйткенi олар кез-келген дагдыга катысты - жазу, санау, компьютермен ж^мыс, есептердi шыгару, аударма жэне т.б.
H.А. Бернштейннщ айтуы бойынша, «дагдыны дамытудыц диалектикасы дэл даму бар жерде, сол жерде эрбiр келесi койылым алдыцгыга караганда жаксы болады, ягни оны кайталамайды. Сондыктан жаттыгу, негiзiнен, кайталанбастан кайталанады [3; 78] . Осы айкын парадокстыц шешiмi жаттыгу - б^л кайталау немесе козгалыстыц козгалысы емес, оныц к^рылысы.
Жаксы жYргiзiлген жаттыгу осы киымылды шешуге колданылатын к¥ралдарды емес, б^л мэселенi шешу, уакыт еткен сайын к¥ралдарды езгерту жэне жетiлдiру процестерiн кайталайды».
Бшштшктщ зацдылыктарын карастыру барысында оныц калыптасу сэтi мен окушыныц ынтасы децгешнщ арасындагы байланысты ескеру кажет.
Дагдыны калыптастыруга Yш фактор эсер етедк
I. Оку жылдамдыгы: адам акпаратты каншалыкты тез мецгеред1, кандай да б1р жаттыгуларды ездшнен жасайды жэне езш-ез1 калай ынталандырады.
2. Дамудыц бастапкы децгеш: кандай тулга бшмге, дагдыга ие, сонымен катар ол не ютейтшш калай тYсiндiре алады.
3. Жагдайдыц (операцияныц) болуы: адам операцияныц мазмунын каншалыкты дэл тYсiнетiндiгi жэне б1р жагдайдан екшш1 жагдайга каншалыкты тез ауыса алатындыгына байланысты. Осы факторлардыц барлыгы адам бойында жинакталган кезде, дагдыларды калыптастыру барысын багалауга болады.
Элеуметтiк дагдылар - б^л баска адамдармен карым-катынасты тиiмдi баскару мYмкiндiгi. «Элеуметтiк дагдылар» термиш нег^рлым кец жэне аз формалды. «Элеуметтiк дагды» ^гымын
аныцтаган зерттеушшердщ алгашцысы В. Слот болды. Элеуметпк дагдылар дегенiмiз - адам eMÎp бойы игеретiн жэне оны цогамда eMip CYPy Yшiн цолданатын, басцалармен тепе-тецдшш орнататын элеyметтiк царым-цатынас эдiстерi мен эдютершщ жиынтыгы [4; 320]. Элеуметпк дагдылар нацты техникалыц дагдыларды толыцтырады. Б^л т^лга аралыц жэне т^лга аралыц дагдылар, оныц rni^^ достыц, сыпайылыц, сенiмдiлiк, эдептiлiк жэне барлыц аралыц ^гымдар.
Элеyметтiк дагдылар мэселес жеке т^лганыц элеyметтiк ц^зыреттшк проблемасымен тыгыз байланысты. Жеке т^лганыц элеyметтiк ц^реттшгш зерттеyшiлер (Ю.М. Жуков, Ю.Н. Емельянов, Е.В. Коблянская, А.Ю. Кожаспиров, А.А. Кидран, А.В. Петровский, М.Г. Ярошевский жэне т.б).
Элеуметпк ц^зыреттшк адамныц мшез-ц^лцында ерекще мэнге ие. Б^л eмiрдегi цателштердщ алдын алуга, эмоционалды жагдайды, цогаммен царым-цатынасты оцтайландыруга мYмкiндiк бередi.
Элеyметтiк ц^зыреттшк оныц ец жалпы тYрiнде «Мен» - «цогам» цатынасын тYсiнy, д^рыс элеyметтiк багдарларды тацдау жэне осы цызметт басшылыцца сэйкес ез цызметш ^йымдастыру цабшеп немесе адамга когамдагы eмiр нормалары мен ережелерiн тшсшше орындауга мYмкiндiк беретiн элеyметтiк дагдылар репнде ^сынуга болады.
Элеyметтiк ц^зыреттшк - бейiмделy ц^былысы. Элеyметтiк кц^реттшктщ ц^рылымдыц емес, мацызды мэнi т^ргысынан б^л ц^былысты оган белгiлi бiр элеyметтiк рeлдi тиiмдi орындауга мYмкiндiк беретiн адамныц бейiмделyiнiц белгiлi децгей (элеуметтену, элеyметтiк жетiлy) ретiнде аныцтауга болады. Элеyметтiк ц^зыреттшк - адамга когамдагы eмiр нормалары мен ережелерш барабар орындауга мYмкiндiк беретiн элеуметпк дагдылар (мвдеттер).
Kазiргi педагогика гылымында «элеуметпк ц^реттшк» ^гымына нацты тусшк жоц. Б^л жеке т^лганыц цогамныц рeлдiк ц^рылымына енyiне мYмкiндiк беретш элеyметтiк дагдылардыц бiр тYрi сияцты. Мектеп жасына дейiнгi баланыц дене, танымдыц, коммyникативтi, шыгармашылыц, элеyметтiк ц^зыреттшп элеyметтiк-мэдени, жеке, ц^ндылыц-семантикалыц сияцты к¥зыреттiлiктердi цалыптастыруды цамтиды, олардыц дамуы мектепке дешнп жастагы «Мен цогамда» жэне «Мен жэне цогам» элеyметтiк ^станымыныц цалыптасуын цамтамасыз етедi.
Е.И. Водовозова [5], Е.И. Тихеева [6] жэне тагы басца да кeптеген ^рнеки педагогика саласыныц ойшылдары б^л багытта белсендi ж^мыс жYргiздi. Олардыц педагогикалыц жацашылдыгы мен сiцiрген ецбегi орыс балабацшаларына тэн ж^мыс багыттарын аныцтап, халыц дэстYрлерi негiзiнде мэдени-бiлiм ю-эрекепн ^йымдастыруда болды.
Yш жастан жен жасца дейiнгi элеyметтiк цузыреттшктщ мазм^ныныц жэне ц^рылымыныц с^рацтарын Н.И. Белоцерковец царастырды. Эзiнiц зерттеу ж^мысында элеуметпк цузыреттшк жалпы тYрде «мен - цогам» цатынасын тYсiнy ретiнде д^рыс элеyметтiк багдар табу жэне e3rn^ эрекетiн осы багдарга сэйкестi ^йымдастыра бiлy бiлiктiлiгi немесе «цогамда eмiрлiк нормаларын жэне ережелерiн адамга сэйкест орындауга мYмкiндiк беретiн элеyметтiк дагды репнде» кeрсетедi [7; 11]. Автор элеуметпк ц^зыреттшкп бала мен цогам цойган элеyметтiк талабына бейiмделyдiц белгш децгейi; элеyметтiк YДерiсте цалыптасатын т^лганыц санасы ретiнде царастырады, м^нда элеуметпк бешмделу индивидiнiц элеyметтiк цатынастарга ^ршушщ алгашцы кезецi болып табылады.
Элеуметпк ц^зыреттшктщ ц^рылымы ересек бацылаушы нацты баланыц мшез-ц^лцын 5-7 жастагы элеуметпк сауатты мектепке дейiнгi баланыц мшез-ц^лцымен салыстыра алатындай етiп берiлген.
Мектепке дешнп бшм берудеп баланыц непзп элеyметтiк дагдылары:
- этикет ережелерш сацтау шеберлт;
- цаyiпсiздiк ережелерш сацтау мYмкiндiгi;
- ынтымацтастыц жэне басцалармен eзара эрекеттесу шеберлiгi;
- жалпы ережелерд^ келiсiмдердi сацтау шеберлт;
- жанжалды жагдайларды шешyдiц позитивт тэсiлдерiн цолдану шеберлiгi.
Зерттеулерге сэйкес, арнайы индикаторларды цолдана отырып, ерте жастагы балага кYтiм
жасау жагдайында баланыц элеуметтену децгейiн бацылау ^сынылады. Балабацшадагы мектеп жасына дейiнгi баланыц сэтт элеyметтiк дамуыныц кeрсеткiшi баланыц дагдылары бола алады:
- баланыц балалар цогамына кiрy мYмкiндiгi;
- баланыц басцалармен бiрлесiп эрекет ету цабшеп;
- элeyмeттiк нopмaлapды ¥^aHy жэж oлapFa бaFынy мYмкiндiгi;
- бaлaныц кaлayын бacкapy кaбiлeтi жэнe т.б.
Егep бaлaлap элeyмeттiк дaFдылapды д¥рьгс кoлдaнca, oндa oлap бacкa aдaмдapмeн ceйлecкeндe He amy кepeк жэнe He icrey кepeк eкeнiн жaкcы бiлeдi жэж бacкaлapмeн жaкcы apaлacaды.
Элeyмeттiк дaFдылap дocтьщ кapым-кaтынac opнaтyFa, кeз-кeлгeн opтaдa e3iH жaйлы ceзiнyгe, бacкa aдaмдapмeн кapым-кaтынac жacayFa дaйын бoлyFa, бeйiмдeлyгe кeмeктeceдi.
Мeктeпкe дeйiнгi жacтaFы бaлaлapдьщ элeyмeттiк-кoммyникaтивтiк к¥зыpeттiлiгiн кaлыптacтыpyдa кeлeci ¥Йымдacтыpyшыльщ-пeдaгoгикaльщ шapттapды caктaлyы кepeк:
- i3ri ниeт, e3apa тYciнicтiк жэнe CYЙicпeншiлiк aтмocфepacын К¥РУ;
- бacкaны тьщдaй жэнe ecти бiлyгe YЙpeтy;
- кapым-кaтынacтa мимикa, пaнтoмимикa жэнe дayыcты кoлдaнy ^б^тт дaмытy;
- эpтYpлi eмipлiк жaFдaйдaFы бaлaлapдыц кapым-кaтынac дaFдылapын дaмытy;
- ceйлey эти^ти^ фopмyлaлapын кoлдaнa бiлyгe YЙpeтyгe бaFыттay;
- к¥РДacтapымeн дocтьщ кapым-кaтынacты кaлыптacтыpy;
- кapым-кaтынacкa кaтыcyшылap apacындa жaнaшy ceзiмдepiн кaлыптacтыpy;
- бaлaлapдыц e3iH-e3i бacкapa any кaбiлeтiнe YЙpeтy;
- жaFдaйды тaлдay ^б^тт дaмытy;
- бaлaлapдa кapым-кaтынac дaFдылapын мaкcaтты кaлыптacтыpy.
Элeyмeттiк дaFдылapды дaмытy бaFдapлaмacын icкe aœpy ныcaндapы: a^apai-raK эвpиcтикaльщ эцгiмeлep, ^ртем эдeбиeттi orçy, oйындap (cюжeттiк-peлдiк omiH, дpaмaтизaция, Kимыл-кoзFaлыc oйыны, кapым-кaтынacтaFы ^ындыктарды жсю, эмoциoнaлды caлaны дaмытy, e3iHe дeгeн ceнiмдiлiктi apттыpy), бaкылayлap, дeмaлыc жэнe oйын-cayьщ, жeкe эцгiмeлecyлep, кoммyникaцияльщ жaFдaйлap, пpoблeмaльщ жaFдaйлapды К¥РУ, дpaмaтизaциялay, жoбaльщ ic-эpeкeттi aйтyFa бoлaды.
Элeyмeттiк дaмy т¥жыpымдaмacыньщ epeжeлepiнe CYЙeнe oтыpып С.A.Кoзлoвa элeyмeттiк бoлмыc, мeктeп жacынa дeйiнгi бaлaны тэpбиeлeyдiц мaцызды к¥Рады peтiндe, мeктeп жacынa дeйiнгi бaлaлapдa элeyмeттiк дaFдылapды кaлыптacтыpyдыц мaцызды к¥Рaлы peтiндe элeyмeттiк-мэдeни opтaньщ oбъeктiлepi мeн oкиFaлapы peтiндe кapacтыpылyы œpe^ дeйдi [8;76].
Элeyмeттiк ныcaндap элeyмeттiк opтaньщ бapльщ aлyaн тYpлiлiгiн кaмтиды: cэyлeт K¥pылымдapы, oлapдыц epeкшeлiктepi, мэдeни мeкeмeлep, т¥pFын YЙлep, т¥pFындapдыц кoлымeн жacaлFaн oбъeктiлep жэнe т.б. Элeyмeттiк ныcaндapмeн тaныcy бapыcындa бaлaлap aдaмныц жэнe omiR кызмeт caлaлapыныц эpтYpлi кepiнicтepiн бaйкaйды. Oлap eздepi ^pararn кaлa нeмece rçana, omiR Heri3ri кeшeлepi, Fимapaттapы жэнe т¥pFындapдьщ кэшби кызмeтi тypaлы мaцызды элeyмeттiк acaparra игepeдi. Жapкын элeyмeттiк шapaлap - K^na кYнi, Xami^aparniK бaлaлapды KopFay кYнi, 1 кыpкYЙeк жэнe т.б., cypeirep кepмeci, тyFaн ^ana^i тypaлы фoтocypeттep, эйгiлi aдaмдapмeн кeздecyлep бaлaлapдaFы эмoциoнaлды caлaны дaмытaды, oлapдыц к¥вдыльщ бaFдapы мeн кoFaм мaк¥лдaFaн aдaмдap apacындaFы кapым-кaтынac фopмaлapы тypaлы пiкipлepiн кaлыптacтыpaды. жэнe мiнeз-к¥льщтьщ элeyмeттiк зaндыльщтapы.
Мeктeп жacынa дeйiнгi бaлaлapдa элeyмeттiк дaFдылapды кaлыптacтыpy к¥Рaлы peтiндe eHep orçy-тэрбда пpoцeciндe мaцызды opын aлaды. Бaлaлap кepкeм эдeбиeтi, фoльклop, eR aлдымeн xami^ epтeгiлepi, eHep тyындылapы, мyзыкa, тeaтp тyындылapы тapихкa, xamiKibiR caлт-дэcтYpiнe тepeц eнyгe ьщпaл eтiп rçaHa кoймaй, мiнeз-к¥льщ мэдeниeтiн, бacкaлapмeн кapым-кaтынac cтилiн кaлыптacтыpaтын, элeyмeттiк т¥pFыдaн ¥cынaтын epeкшe cepпiнгe иe. KoFaмдaFы мiнeз-к¥льщ мoдeльдepi [9;63]. ÖHep тyындылapымeн бaйлaныcy бaлaлapFa кeйiпкepлepдiц ic-кимылдapыныR ceбeптepiн тYciнyгe, кeйiпкepлepдiц мiнeз-к¥лкыныц ceбeптepiн тYciндipyгe, eмipлiк жaFдaйлapды тYciнyгe кeмeктeceдi жэж жинaктaлFaн тэжipибeнi e3 мiнeз-к¥лкындa кoлдaнyFa шaкыpaды.
Мeктeп жacынa дeйiнгi бaлaлapдa элeyмeттiк дaFдылapды кaлыптacтыpyдa oйын ic^perari жэнe omiR кeптeгeн тYpлepi epeкшe мaRызды к¥Рaл бoлып тaбылaды. БaлaлapдыR aлFaшкы элeyмeттiк дaFдылapын игepyi жэж oлapды элeyмeттiк KaraHaCTap жYЙeciнe «rçocy» eR aлдымeн oйын эpeкeтi pecypcтapымeн кaмтaмacыз eтiлeдi.
ЭpтYpлi дидaктикaльщ жaттыFyлap, oйын-cayьщ oйындapы, пэндiк-дидaктикaльщ oйындap мeн peлдiк oйындap, элeyмeттiк cepyeндepдi бшм бepy кызмeтiнe тaцepтeцгi жэнe гашю ya^ina
eHri3y элeyмeттiк жэж кoммyникaтивтi дaмy пpoцeciндe бaлaлapдыц aлFaшкы элeyмeттiк дaFдылapын cэттi шoFыpлaндыpyFa жэнe жeтiлдipyгe жaFдaй жacaйды.
Мeктeп жacынa дeйiнгi бaлaлapдыц нeгiзгi кызмeтi жэнe элeyмeттiк тэрбданщ тиiмдi K¥paлы - cюжeттiк-peлдiк oйын. БaлaFa ocындaй oйындapды YЙpeтe oтыpып, 6í3 oFaH бeлгiлi 6íp мiнeз-к¥лык, эpeкeт жэж кapым-кaтынac Yлгiлepiн ¥cынaмыз, oл omi oйнaй aлaды [10;18]. Бaлa aдaмдap apacындaFы кapым-кaтынac кaлaй пaйдa бoлaтыны тypaлы oйлaнa бacтaйды, oлap eздepiнiц ж^мыгсыньщ мэнiн тYciнeдi. Оныц oйындapындa нэpecтe кeбiнece epeceктepдiц м^з-^лкыта eлiктeйдi. Ол к¥РДacтapымeн бipгe omiH жaFдaйын жacaйды, oндa экeлepi мeн aнaлapыныц, дэpiгepлepдiц, дaяшылapдыц, шaштapaздapдыц, к¥Рылыcшылapдыц, жYpгiзyшiлepдiц, кэciпкepлepдiц жэнe т.б. peлдepiнe «тыpыcaды».
Мeктeп жacынa дeйiнгi бaлaлap apacындa элeyмeттiк дaFдылapды кaлыптacтыpyдыц жeтicтiгi тэpбиeшi, бaлaлapдыц aтa-aнaлapымeн e3apa эpeкeттecyiмeн aныктaлaды. Мeктeп жacынa дeйiнгi бaлaлapдa элeyмeттiк дaFдылapды кaлыптacтыpyдa бaлaлapдыц oтбacылapымeн e3apa эpeкeттecyдi ¥Йымдacтыpyдыц фopмaлapы бipлecкeн экcкypcиялap, жэpмeцкeлep, кoнкypcтap, кoнцepттep, элeyмeттiк жoбaлap бoлып тaбылaды, oлap aймaктык кэciптiк дэcтYpлepдi, aтa-aнaлapдыц кэшби кызмeтiн, oтбacылык 6oc yaкыттapын erai3y тэciлдepiн жэнe т.б. ¥ЙымдacтыpyFa бoлaды.
Элeyмeттiк дaFдылapды дaмытy шapттapы:
1. ТoптaFы жaFымды пcиxoлoгиялык axyaл ^anaFa кызьгеушыльщ, oны кaбылдayFa дaйын, тот eмec, oFaH шын жYpeктeн ceHy, бaлaFa кYлiмcipey, жылы ceздep кoлдaнy).
2. ЭpтYpлi ic-эpeкeттepдi дaмытy Yшiн тoптa жaFдaй жacay.
3. Оз к¥РДacтapымeн жэнe epeceктepмeн бipлecкeн эpeкeт, кapым-кaтынac, бeлceндiлiктiц кepiнici, бipлecкeн тэжipибe, ынтымaктacтык жэнe т.б.
4. 03apa эpeкeттecyдiц жaцa тэciлдepiн дaмытyFa кeмeктeceтiн пpoблeмaлык жaFдaйлapды К¥РУ. Мэceлeн, тeмeндeгi жaFдaятты ¥cынaмыз. MaKcara: ceйлecy, ceзiмдep мeн тэжipибe aлмacy, эмoциoнaлды жэж мaFынaлык т¥pFыдa oй-пiкipлepдi мимикa мeн пaнтoмимaны кoлдaнy apкылы дaмытy. Бaлaлapды бipкaтap жaFдaяттap oйнayFa шaкыpaды.
1. Ею бaлa ¥рьгсып кaлды - oлapды тaтyлacтыp.
2.CeH шынымeн тoптaFы бaлaлapдыц бipiнiц oйыншыFымeн oйнaFыц телд^ «oйыншыFыцмeн oйнayFa бoлa мa?» дeп C¥pa.
3. CeH кeшeдe элшз, aдacкaн мыгсыкты тaптыц - omi aя, кeмeк кepceт.
4. CeH дocыцды peнжiттiц, oдaн кeшipiм C¥payFa тыpыc, oнымeн тaтyлac.
5. CeH жaцa топ^ кeлдiц, бaлaлapмeн тaныcыц жэнe eзiц тypaлы aйтып бep.
6. CeH eзiцнiц бacпa мaшинкaцды жoFaлттыц - бaлaлapFa бapып, oлap oh^i кepдi мe C¥pa.
7. CeH кiтaпxaнaFa кeлдiц, кiтaпxaнaшыдaн ceHi ^^i^^pa^m кiтaпты C¥pa.
8. Бaлaлap кызьщты oйын oйнaп жaтыp - бaлaлapдaн ceHi кaбылдayын C¥pa. Егер oлap ceHi кaбылдaFыcы кeлмece, He icтeйciц?
9. Бaлaлapмeн oйнaп жaтыpcыц, 6íp бaлaдa oйыншык жoк, ceH oHMHeH бeлic.
10. Бaлa жылaп жaтыp, oh^i тыныштaндыp.
11. CeH бэтeцкeцнiц бayын бaйлaй aлмaйcыц, дocыцнaн caFaH кeмeктecyiн C¥pa.
12. CaFaH KoHa^rap кeлдi, oлapды aтa-aнaцмeн тaныcтыp, бeлмe мeн oйыншыктapынды
кepceт.
13. CeH cepyeHHeH кeшiгiп кeлдiц, arn^ нeмece эжeцe He aйтacыц?
14. БaлaFa тaцFы ac бepiлдi. ^ршьта 6íp Yзiм нaнды aлды дa, дoпты дoмaлaтып кeттi. Ешкiм бaйкaмaйтындaй eтiп aйнaлacынa Kapa^ oh^i лaктыpып жiбepiп, Элceйткe кapaй лaктыpып жiбepдi, oл кeзiн ¥cтaп жылaды. ^ршьтаньщ м^з-^л^ тypaлы He aйтacыц? ^ршь^^! oйнaп лaктыpды дeп aйтyFa бoлa мa?
Kopытa arn^aH^, мeктeп жacынa дeйiнгi бaлaлapдыц eзiнiц тaбиFaты, эpeкeтi бeлceндi, элeyмeттiк, aдaмдap кaтынacыныц дYниeciнe жэнe кopшaFaн шьедык^ oныц кaтынacыныц ic-эpeкeттiк cипaттa eкeндiгiн eceme aлa oтыpып, элeyмeттiк дaFдыcыныц дaмy шapты, к¥Рaлы жэнe нeгiзi бoлып тaбылaды
ПaйдaлaнFaн эдебиеттер
1 Назарбаев Н. Тертшш1 енеркэаппк революция жагдайындагы дамудын жана мумк1нд1ктер1 Жолдау. - Астана, 2017
2 Образование и наука. Энциклопедический словарь. / Гл. редактор Ж.К.Туймебаев. Ред.кол: А.Е.Абылкасымова, И.Б.Бекбоев, М.В.Рыжаков., Н.Б.Калабаев, С.Ж.Пралиев, Г.М.Мутанов, Г.М.Кусаинов. - Алматы: Атамура, 2008. - 448 с.
3 Бернштейн Н.А. Физиология движений и активность / под ред. О. Г. Газенко; изд. подгот. И. М. Фейгенберг; редкол.: А.А. Баев (пред.) и др.; АН СССР. — М. : Наука, 1990. — 494 с.
4 Социология: Хрестоматия. - Алматы: Гылым, 1998. - 213 с.
5 Горбылева Е.В. Воспитательные ценности в педагогическом наследии Е. Н. Водовозовой: 13.00.01- общая педагогика, история педагогики и образования, автореф. дисс.... канд. пед. наук. -Смоленск, 2002. - 16 с.
6 Шульгина Е.В. Наследие Е.И. Тихеевой как целостная педагогическая система: 13.00.01- общая педагогика, история педагогики и образования, автореф. дисс.... канд. пед. наук. - Москва, 2007. -17 с
7 Белоцерковец Н.И. Формирование социальной компетентности детей 3-7 лет в условиях открытого дошкольного образовательного учреждения. 13.00.01- общая педагогика, история педагогики и образования, автореф. дисс.... канд. пед. наук. - Карачаевск, 2002. - 14 с.
8 Козлова С.А. Теория и методика ознакомления дошкольников с социальной действительностью: учеб. пособие для студентов средн. пед. учеб. завед. -М.: Академия, 1998. - 160 с.
9 Радзивилова М.А. Воспитание дошкольников в процессе полоролевой социализации: дис. . канд. пед. наук. Волгоград, 1999. - 177 с.
10 Коломийченко Л.В. Социальное развитие детей дошкольного возраста в культурологической парадигме образования: 13.00.01- общая педагогика, история педагогики и образования, автореф. дисс.... док. пед. наук. - Пермь, 2008. - 26 с.
11
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ВОЗМОЖНОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ СОЦИАЛЬНЫХ НАВЫКОВ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА
С.Н. Жиенбаева1, К.М. Акбергенова2
:д.п.н., профессор
2 магистрант 2 курса специальности 6М010100- Дошкольное обучение и воспитание 1,2 Казахский национальный женский педагогический университет, Алматы, Казахстан
В статье представлен обзор и зарубежной литературы, освещающий развития социальных навыков у детей дошкольного возраста. Определены понятия «навык», «социальные навыки», базовые социальные навыки ребенка, какие основные методы помогают их развивать. Обсуждаются психологические проблемы социального взаимодействия детей, особенности их общения и коммуникаций; факторы, определяющие качество взаимодействия. Выделены основные этапы формирования социального навыки, уровня сформированности социальных навыков, показателями успешного социального развития дошкольника в детском саду.
Ключевые слова: навыки, социальные навыки, детей дошкольного возраста, социального развития.
PEDAGOGICAL POSSIBILITIES OF FORMATION OF SOCIAL SKILLS OF PRESCHOOL CHILDREN
S.N. Zhienbaeva1, K.M. Akbergenova2
1 Dr. Sci. (Pedagogy), Professor, 2 master student of the 2nd year of specialty 6M010100- Preschool education and upbringing 1,2 Kazakh National Women's Teacher Training University, Almaty, Kazakhstan,
The article presents a review of foreign literature illuminating the development of social skills in preschool children. The concepts of "skill", "social skills", basic social skills of the child, what basic methods help to develop them are defined. The psychological problems of the social interaction of children, the features of their communion and communications are discussed; factors determining the quality of interaction. The main stages of the formation of social skills, the level of formation of social skills, indicators of successful social development of a preschooler in kindergarten are highlighted.
Key words: skills, social skills, preschool children, social development
Pega^nara 11.10.2019 tyctî.
