CC BY
2УДК 51
Болатов Е.А.
магистрант
Бекетов Е.А. атындагы Караганды университет (Караганды к;., Казахстан)
Шаяхметова Б.К.
п.г.к., профессор Бекетов Е.А. атындагы Караганды университет (Караганды ;., Казахстан)
МЕКТЕП КУРСЫНДАГЫ ЖУЬЩТАП ЕСЕПТЕУ КЕЗ1НДЕ ТУЫНДАЙТЫН ПРОБЛЕМАЛАР
Аннотация: математика кYнделiктi вм1рд1ц ажырамас бвл1г1 болып табылатын цаз1рг1 элемде жуыцтап есептеу мацызды рвл атцарады. Дегенмен, бул тацырыпты орта мектептщ математика курсына енгiзу бiрнеше циындыцтарга тап болуы мYмкiн. Бул мацалада мектеп оцушыларына есептеудщ жуыцтау эдiстерiн Yйрету кезтде туындайтын негiзгi мэселелер царастырылады.
КЫт свздер: жуыцтап есептеулер, есептеу дэлдт, салыстырмалы жэне абсолюттi цателттер.
Жуьщтап есептеу - математикалык; ернектердщ сандык; мэндерш белгш бiр дэрежеде дэлдшпен алу процеш, бiрак абсолюта дэлдшпен есептеу мшдет емес. Б^л эдiс гылымнын,, техниканыц жэне кYнделiктi емiрдiц эртYрлi салаларында мацызды рел аткарады. Мацыздылыгына карамастан, мектептегi математика курсында шамамен есептеу эдютерш окыту белгiлi бiр киынды;тарга тап болуы мYмкiн.
Мектеп багдарламасында сан жэне функция ^гымдары барынша толы; берiлген. Ал жуыктап есептеулерге катысты 5 жэне 7 сыныптардыц о;улы;тарында бiр сагатты; такырыпша ретшде байкауга болады. Негiзiнен, б^л
такырыптыц тYЙсiгiн зерттеу Yшiн екi алгоритм усынылады: жуыктау жэне абсолют катесш табу. Жуыктап есептеулердiц зерттеу кажеттшгш Брадис В.М.: «...мектеп багдарламаларында жуыктап есептеуге арналган арнайы бeлiмнiц жоктыгы бул багдарламалардагы елеулi кемшiлiк болып табылады жэне орта бiлiм беру мектебш бiтiретiн жастардыц математикалык мэдениетше ете жагымсыз эсер етедЬ>. Такырып мектеп окушыларына тек кeмекшi курал ретiнде болып кана шектеледi. Жуыктап есептеудiц элеуеттiк мацызын ескермейдi. К^рп заманауи талапка сай интегралды жуыктап есептеу аркылы практикада колдану мумкшшшктерш кецейте алады. Окушылардыц математиканыц осы саласы туралы тYсiнiгiн кецейтуге, жуыктап есептеудщ ез алдына жеке багыт ретiнде керсетуге жэне косымша бшм беру нысандары аясында окушылардыц зерттеу тэжiрибесiн байытуга болады. Сол себептен, мектеп курсындагы жуыктап есептеу такырыптарын жаксарту - iргелi мэселелерiнiц бiрi.
Соцгы отыз жылда мектеп багдарламаларында окулыктар мен оку-эдiстемелiк куралдарга шолу барысында iргелi жэне колданбалы такырыпты зерделеуге екi сагаттан аспайтын уакыт бeлiнетiнiн кeрсетедi. Жалпы бшм беретш мектептердiц жогары сыныптарында жуыктап есептеулер ею сагаттан артык жYЙелi тYPде жыл сайын eткiзiлмейдi.
Окушылардыц математика, география, эшресе физика жэне химия пэндерi бойынша мектеп курстарын оку барысында шамамен есептеу эдiстерi жYЙелi тYPде сураныска ие болатынын негiзге ала отырып, орта жалпы бшм беру мазмуны бойынша тацдалган оку такырыбын жас урпакка дидактикалык мацыздылык децгейiн арттыру кажет деп санаймыз.
Мектеп математика курсындагы жуыктау дэлдiгiн мецгеруде окушыларга осы такырыптар киындык тугыздырады: 1) радикалдармен, иррационал сандармен жумыс iстеу ережелерi, 2) бeлшекпен, шексiз ондык бeлшектермен жумыс iстеу ережесiн, 3) дэреже мен тYбiрдi аныктау, п дэрежелi тYбiрдi есептеу, 4) квадрат тецдеулердi жэне квадрат тецдеудщ тYбiрлерiн есептеудi, 5) логарифм касиеттерi мен одан шыгатын накты сандарыныц мэнi, 6) кез келген бурыштарга катысты тригонометриялык функциялардыц мэнi, 7) элементар функциялардыц
жуык формулалары, 8) шектер мен олардьщ мэндерш есептеу, 10) функцияларды сандык дифференциалдау, 11) функцияларды сандык интегралдау. Жалпы, жаратылыстану пэндерi м¥Fалiмдерi гылыми жэне оку мэселелершщ кeпшiлiгi абсолюттi жэне салыстырмалы кателiк ^гымдары аркылы шамамен койылган жэне шешiлетiнiне окушылардыц назарын аударады.
Физика жэне химия м¥Fалiмдерi жаратылыстану багытындагы гылыми жэне оку есептердщ кeпшiлiгi жуыктап есептеу, оныц шщде салыстырмалы жэне абсолют кателiгiнiц колданылуы аркылы есептейтiндiгiне назар аударады. Табиги жэне техникалык дэлдiкте оку-гылыми модельдеудеп кателердiц негiзгi кeздерi есептердi к¥растыру, модель к¥ру, алгоритмдi к¥растыру, орындау, нэтижелердi талдау жэне корытындыларды т^жырымдау кезецдерiнен тирады. Объектшердщ, процестердiц жэне к^былыстардын,, химиялык, физикалык жэне математикалык модельдерш к¥ру кезiнде олардыц непзп касиеттерiн, симпаттамаларын жэне карым-катынастарын ескере отырып, шындыкты казiрri жэне болашак зерттеушiлер р^ксат еткен оцайлатулар проблемаларды шешу барысында кателердiц мацызды кeзi болып табалды.
Оку жэне гылыми есептердi шешу алгоритмдерiн эзiрлеу жэне енпзу, математикалык формулаларды колдану аркылы шамамен есептеулерге негiзделген, б^л кажетт физикалык жэне химиялык шамалардыц жуык мэндерiн iздеудiц косымша кeзi болып табылады. Орта жалпы бiлiм беретш жэне жогары кэсiптiк оку орындарыныц студенттерi мен гылыми ^йымдар кызметкерлершщ оку жэне гылыми пэндердiц оку жэне гылыми пэндердщ физикалык-химиялык теориялык жэне эксперименттiк мэселелерiн шешу нэтижелерш талдау жэне тиiстi корытындыларды т^жырымдау теория негiзiнде жYзеге асырылады. Оку эксперименттершщ мэлiметтерi мен нэтижелерiн шамамен есептеулер теориясыныц эдiстерiн колдану аркылы eцдеу орта мектеп окушыларыныц табиги акикаттыгына тYсiнудiц гылыми эдiсi туралы eзiндiк ойларын кецейтуге жэне терецдетуге мумкшдш бередi.
Жуыктап есептеудiц кэсштш профессионалдык кузыреттшгше катысты мацызды орынды алады. Мэселен, жYргiзiлген зерттеулер бойынша жас
ересектер, окушылар жэне кэсштш салада кызмет аткаратындар: медбикелер, банк кызметкерлер1 арасында кiшiгiрiм сауалнама жYргiзiлген болатын. Соныц нэтижесшде жуыктап есептеудiц каншалыкты сауаттылыгына байланысты максат салынган. Алынган нэтиже бойынша (сур. 1), 48% 11 сынып тулектершщ жуыктап есептеуге деген кабшеттшп, 25% ересек адамдардыц, 52% медбикелердщ, 90% бухгалтер кызметкерлершщ кeпшiлiгi жуыктап есептеуге деген сауаттылыгы байкалды.
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
Сур. 1. «Жуыктап есептеу сауаттылыгы» атты сауалнаманыц корытындысы.
Жогарыда келтiрiлген кыскаша материалды талдау мен жалпылаудан шыгатын корытынды: жалпы бiлiм беретiн мектеп окушыларыныц зерттейтiн жуыктап есептеу теориясы мен практикасыныц элементтерi жас урпактыц бшм сапасын арттыруга багытталган мацызды бiр устанымы.
Сонымен катар, шамамен есептеу казiрri заманда мацызды рел аткарады жэне оны мектептегi математика курсына енгiзудiц мацызы зор. Дегенмен, шамамен есептеу эдютерш окытуда белгiлi бiр киындыктар туындауы мYмкiн, мысалы, тужырымдаманы тYсiну, сэйкес эдiстi тацдау жэне нэтижелердщ дурыстыгын багалау. Бул есептердi шешу Yшiн окушыларга жуыктап есептеудщ
Окушылар Ересек адамдар Медбике Бухгалтерлер
к,ызметкерлерi
■ Шамамен есептеу к,абтет ■ АК aHbiK,Tayfa к,абтет
непздерш Yйретуге жэне олардыц эртYрлi эдютермен тэжiрибе жасауга жэне олардыц есептеу нэтижелерiнiц д^рыстыгын багалауга мYмкiндiк беруге ерекше кещл белу кажет.
КОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Каримов М.Ф. Состояние и задачи совершенствования химического и естественно-математического образования молодежи // Башкирский химический журнал. - 2009. - Т.16. - № 1. - С. 26 - 29;
2. Каримов М.Ф., Колоколова Н.В. Математическое моделирование действительности как интегратор школьных дисциплин // Инновационное развитие. - 2017. - № 5(10). - С. 124 - 125;
3. Каримов М.Ф. Проектирование и реализация подготовки будущих учителей - исследователей информационного общества // Вестник Оренбургского государственного университета. - 2005. - № 4. - С. 108 - 113
