CC BY
1competitiveness of the region a factor in its sustainable development and ensure the transition of the economic system to a new, higher quality level.
Regional policy takes a special place in the socio-economic development of each region. In this regard, the study of key issues of the state's regional policy will be a priority, since their solution will increase the competitiveness of regions at the national and international levels. One of such instruments for ensuring regional development is the program principle, which is reflected in the organization and decision-making on the financing of regions at the stage of long-term planning.
Regional policy requires the consideration of goal setting in an objective long-term strategy that covers the development of key sectors of the economy. The use of European experience in regional policy is reflected in efforts to identify problems and priorities that need to be taken into account when developing strategic programs for regional development. Transparency in the implementation of regional development policies and programs has become an integral part of effective governance in modern conditions.
Consideration of the experience of foreign countries in the implementation of regional policy, taking into account the program principle, confirms its effectiveness. In this regard, we believe that certain aspects of this principle should be used in the Republic of Tajikistan, especially in the implementation of regional state programs.
Key words: region, regional policy, central authorities, regional governing bodies, program principle, regional projects, regional programs, foreign countries, best practices, innovative development, socio-economic development, financial resources.
Сведения об авторе:
Валиев Умед - заведующий кафедрой регионального управления и экономической географии Дангариннского государственного университета. Тел: (+992) 552050525; (+992) 935256000. Электронный адрес: umcaid@mail.ru.
About the author:
Valiev Umed - head of the Department of Regional Management and Economic Geography of Dangara State University. Phone: (+992) 552050525; (+992) 935256000. Email: umcaid@mail.ru.
ТДУ 370:33 (575.3) МЕХАНИЗМ^ОИ ХДМГИРОИИ ИЛМ ВА МАОРИФ ДАР ШАРОИТИ ЩТИСОДИЁТИ РУШДЁБАНДАИ БОЗОРЙ
Fафоров Х.А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни
Дар шароити имруза афзалияти асосии ракобатпазирй ва рушди хамаи сохахоро суръати бадастории донишхои нав, чорисозии навоварй, хамгирой, стратегиями таваккалй, рушди динамикй ва захирахои мехнатй ташкиил медиханд. Дар ин раванд, накши асосиро системае мебозад, ки ин дониш, технология ва маълумотхоро пахн месозад, ки ин хам муассисахои олии таълимй ба шумор мераванд.
Х,амгироии илм ва маориф омили мухими рушди сохахои иктисодиёт ба хисоб рафта, хадафи нихоии он таъмини ракобатпазирй ва рушди босуботи низоми миллии инноватсионй дар асоси фаъолияти босамари сохторхои илмию таълимй, чорисозии инноватсияхо ва тайёркунии мутахассисони баландихтисос мебошад.
Бояд кайд намуд, ки чихати ба вучуд овардани низоми самарабахши рушди хамгироёнаи илм ва маориф, дастгирии неруи илмй ва рушди тахкикотхои илмй аз тарафи хукумати чумхурй як датор чорабинихо анчом дода шудааст. Дар ин бора Асосгузори сулху вахдати миллй, Пешвои миллат дар суханронии хеш дар чаласаи якуми Шурои илм, маориф ва инноватсияи назди Президенти Чумхурии Точикистон (15.04.2021) кайд намуданд, ки "Мо ба пешрафти илм таваччухи аввалиндарача зохир карда, барои рушди он заминахои мусоид фарохам овардем ва бо мадсади хамохангсозии фаъолияти муассисахои тахсилоти олии касбй ва муассисахои илмиву тахкидотй «Барномаи хамгироии илм ва тахсилоти олии Чумхурии Точикистон барои солхои 2010 - 2015»-ро кабул намудем. Дар асоси ин санад дар сохтори муассисахои тахсилоти олии касбй ва илмиву тахкикотй паркхои технологй таъсис дода, мухаккикону омузгорони навовар ба корхои илмиву истехсолй чалб карда шуданд. Дар натичаи фарохам овардани шароити зарурй дар марказхои истехсоливу таълимй чавонон ба корхои илмй бештар чалб гардида, завки онхо ба ихтироъкорй тавсеа пайдо кард».[5]
Х,амгирой дар давраи хозира тагйиротро камаш дар се самт дар назар дорад:
- якум, пурзургардонии таркибии илми мавчуда дар муассисахои тахсилоти олии касбй,
пеш аз хама афзоиши маблаггузорй барои тахкикотхои илмй, аз он чумла захирахои молиявии лоихахои миллй;
- дувум, дар барномахои чумхуриявии максаднок чудонамоии пешбинихои дарозмуддати техникй, ки интихоби афзалиятхо ва амалисозии озмунии онхоро хангоми хамкории якчоя бо намояндагихои бизнес дар назар дорад;
- сеюм, пурзургардонии мутобикати байниидоравй барои дастгирии барномахои инноватисонии мактабхои олй хамчун хамкорихои ба хам алокаманди илми академй ва мактаби олй, бизнес ва сохторхои давлатие, ки мутобикгардонии кор оид ба нанотехнологияхоро анчом медиханд. [1]
Истилохи «хамгирой» дар умум хамчун амали якчоя, муттахидгардонии кушишхо фахмида мешавад. Х,амгироии илм ва маорифро хам аз мавкеи объект ва хам субъекти раванди таълим мавриди назар карор додан мумкин аст. Барои хар як мухассил раванди якчоякардаи илмию таълимй, пеш аз хама имкониятхои бадастории малакахои фаъолияти илмию тахкикотй ва воридшавй ба ин раванд хануз пеш аз хатми донишгохро медихад. Барои ин максад сохахои илмию тахкикотхои мактабхои олиро зарур меояд, ки харчй бештар донишчуён, магистрантхо, докторанту аспирантхоро ба ичрои корхои илмию тахкикотие, ки дар мактаби олй гузаронда мешаванд, чалб созанд, онхоро дар иштирок шавкманд ва хавасманд намоянд, оид ба ин масъала равиши ягонаро тахия кунанд, то ин ки дар мачмуъ дар хама лоихаю грантхо мухаккикони чавон имкони иштирок карданро пайдо намоянд.
Ба андешаи мо, параметрхои асосии таъсиррасонанда ба ичрои хамгироии илм ва маориф мухит, худи устодон ва донишчуён мебошанд.
Мухити илмиро дар муассисахои тахсилоти олй метавон бо роххои зерин ба вучуд овард:
- таъмини иттиллоотикунонй оид ба мазмун ва динамикаи корхои илмию тахкикотии дар мактаби олй ба ичро расонанда;
- чалби бештари донишчуён, магистрхо, докторантон, устодон ба ичрои лоихахои грантй ва шаклхои дигари корхои илмию тахкикотй;
- ба андозаи даркорй ичро намудани накшахои таълимй оид ба корхои илмию тахкикотй барои магистрантхо ва докторантон;
- хавасмандсозии доимии корхои илмии анчомдихандаи кафедрахо, зеро яке аз роххои хавасмандсозии фаъолияти илмии устодон ба гайр аз самарахои илмию техникй, ичтимой ва экологй дар шароити муносибатхои бозорй даромади иловагии онхо ба хисоб меравад;
- таъмини адабиёти имрузаи илмй ва дастрасй ба технологияхои хозиразамони иттиллоотй ва гайра.[3]
Х,авасмандии хайати профессорону устодони мактабхои олй ба хамгироии илм ва маориф аз мавкеи истифодаи натичахои тахкикотхои илмии онхо бо максади такмили методикаи таълим худ аз худ маълум аст. Илм тавассути низоми маориф, воситахои ахбори умум ва алокахои шахсии олимону мухаккикон бо андешаю амали хозиразамон ба чахон, табиат ва чомеаро ва ташаккул медихад.
Ба андешаи мо дар раванди хамохангсозии илм бо муассисахои тахсилоти олй бояд ба чанбахои иктисодй, сохторй ва инноватсионии он диккати аввалиндарача дода шавад (нагаред ба нацшаи 1).
С
ЧАНБАХОИ АСОСИИ ХАМГИРОИИ ИЛМ ВА МУАССИСАХОИ ТАХСИЛОТИ ОЛИ
Иктисоди
г
Ба муттах,идгардонии захирах,о ва меха-НИЗМХ.ОИ 1ЩТИС од и и
мачмуи илмй в а таъ-лимй барои бадаст-ории
самарах,ои хоча-гии халк ва тичоратй ас ос ёфтааст
3
Сохтори
Инноватсионн
Х^а мг ирои и муасс иса -я; о и илмй ва мактаб-я,ои олиро ба ма чъгуа -х, о и яг о на и илмию та ъл им й бо мак,сади мувофшсгар дон ии сохтори илм в а ма ъ-лумоти олй да| назар дорад. ^^
Та ъыинкуна ндаи хамгироии иктидор-я;ои инноватсионии соядя;ои илм ва ма ъ-лумоти олй бо максади фаъолгар-донии фаъолияти ин-новатсионй мебошад.
Накшап 1. Чаибахои асосии хамгироии илм ва муассисахои тахсилоти олй.Манбаъ; Аз тарафи муаалиф дар асоси маълумотхои В.Я. Горфинкел. Экономика инноваций: учебник / М., 2009. 415с., тартиб дода шудааст.
Ба андешаи мо дар худи муассисахои тахсилоти олии касбй чузъхои низоми хамгироии
донишхои гуногунсоха, донишхои сатххои гуногуни чамъбасткарда, мазмун ва шакли
аломатии онхо, мохият ва тарзхои истифодабарии онхо, иттиходияхои таълимоти пароканда дар сохтори яклухти фаъолият, иттиходияхои воситахои гуногуни таълим дар як вохиди сохторй метавонанд бошанд. Дар ин холат хамаи чузъхо ба тагйироти муайян тавассути воридсозии онхо ба алокахои торафт бештар водор карда мешаванд, ки ин метавонад ба тагйироти сохторй дар система ва пайдоиши вазифахои нав дар чузъхои ба хамкорй воридгардида оварда расонад.
Яке аз тарафхои асосии хамгирой ба хам дохилшавй ва хамдигарро пурракунии тамоми сохахои асосии фаъолияти устод ва мухассил, ки бо мачмуият ва муназзамй хамрох аст, мебошад. Дар айни замон яке аз воситахои хамохангсозии илм бо раванди таълим дар мамлакати мо ин иштироки олимони Академияи миллии илмхои Точикистон ва дигар муассисахои илмй-тахкикотй дар фаъолияти таълимй дар муассисахои тахсилоти олй бахисоб меравад, ки баъзе аз онхо дар як вакт дар чанд муассиса кор карда, ба фаъолияти илмию омузгорй машгул мебошанд, курси лексияхо мехонанд, рохбарии магстрону докторантонро ба ухда доранд. Бисёре аз олимони институтхои тахкикотй аъзои шурохои олимон ва шурохои диссертатсионии муассисахои тахсилоти олй мебошанд, инчунин ба тахияи китобхои дарсй ва воситахои таълимй барои мактабхои олй машгул мебошанд.
Х,амин тавр, дар рафти ичрои азнавсозии равандхои хамгирой дар мухити инноватсионии муассисахои тахсилоти олй хусусиятхо ва конуниятхои зерини хамгирой бояд дар назар дошта шаванд:
- дар натичаи хамгирой сифатхои нави муттахидкунанда бояд пайдо шаванд, ки хадаф ва вазифахои раванди таълимро муайян мекунанд;
- сифатхои хамгироии умумй дар натичаи ба хам дохилшавй ва ба хам табдилёбии кисматхои муттахидшаванда на ба манфиати худ, балки ба фоидаи хамдигар, ба хосият ва вайроншавии махсусиятхои чузъхои таркибии онхо рох надода бояд ташаккул ёбанд;
- ба ташаккули ин ё он асосхои мазмуни мантикй доштаи хамгирой хадаф ва вазифахо таъсир мерасонанд. Махз онхо шакл, механизм ва сохтори хамгироиро муайян мекунанд, ки натичаи он ичрои нисбатан самараноки мачмуи вазифахои муайян хохад буд: таъмини яклухтии тасаввурот, мустахкамии донишхо, методологияи ягона, воситаи ягонаи таълим, самтхои афзалиятноки раванди таълим ва гайра.
Мухимияти равиши пешниходкардаи равандхои хамгирой дар сохаи инноватсионии муассисахои тахсилоти олй аз руйи чанд омил муайян карда мешавад:
- якум, самти амалии таълими фанхои таълимй имконият медихад, ки шавкмандии дарккунй, дар умум хавасмандии таълимро бештар пурзур намояд, инчунин барои бадастории бомуваффакияти донишхои касбй, махорат ва малакахо мусоидат менамояд;
- дувум, фанхои умумитаълимй на мавкеъи фанхои махсусгардонидашуда, балки хусусияти барои тайёрии касбии мутахассиси оянда заруриро пайдо хоханд кард;
- сеюм, бунёди хамгироии раванди таълимй имкониятхои зиёди технологиро дар бар мегирад. Дар шароити наздикшавй ва омехтагии донишхои гуногунсифат, усулхои фаъолият, андеша ва гайра масалан, сохтмони холати проблемавй, ё тартиби хаячономези равонй дар дарсхо хангоми халли хама гуна вазифахои инфиродй осонтар мебошад;
- чорум, варианти пешниходкардашуда гузариш ба низоми зиёикунонидашудаи тайёркунии кадрхоро пешбинй мекунад. Мутахассиси оянда махсусияти ичтимоии фаъолияти ичтимоиро бояд равшан дарк кунад, барои пешгуии дурнамои рушди фаъолияти хизматй хам дар чанбаи ичтимой ва хам касбй малака дошта бошад. Х,амаи ин хангоми мавчудияти тасаввуроти асоснок оид ба системаи умумии назарияхои илмй дар сохаи фаъолияти инноватсионй имконпазир мегардад.
Мохияти хамгироии фаъолияти инноватсионй зарурати мавриди назар карор додани хамгироиро хамчун асоси методологии фаъолияти мактаби олй муайян мекунад. Синтези низоми донишхои касбй дар бунёди раванди таълимй аз балоихагирии барномахои таълимй, барномахои кории фанхои таълимй то амалисозии барномахои мазкур дар сохторхои хамгироии таълимй, ки зерсохторхои илмй, истехсолй ва таълимиро дар бар мегиранд, намоён мегардонад.
Махсусияти фарккунандаи масолехи инноватсионй таъмини талаботи истеъмолй ба он мебошад, ки бо хамгироии илм, истехсолот ва маориф дастрас мегардад. Масолехи инноватсионй ядрои зехнй (натичаи илмй), чузъи истехсолию технологй ва барномаи таълимии тайёркунии истеъмолгарро барои истифодабарии махсулоти илмталаб дар бар мегирад.
Тахлили гузаронидаи мо оид ба асосхои назариявии хамгирой илми мактаби олй дар шароити рушдёбандаи иктисодиёти бозорй зарурати аниккунонии механизми шарикии мактаби олии касбй, илм ва бизнесро хамчун шарти интегратсионии рушди инноватсионии иктисодиёт ба вучуд меорад.
Вакте мо суханро аз муносибатхои шарикии маълумоти донишгохии касбй, илм ва бизнес шуруъ менамоем, амалан харф дар бораи имкониятхои кушишхои муназзами хамгироии маориф, илм ва бизнес бо максади мучаххазгардонии технологии иктисодиёти миллй меравад.
Х,амаи ин, ба андешаи мо, зарурати равандхои хамгироии илми мактаби олиро бо истифодаи технологияхои инноватсионй ба миён овардааст.
АДАБИЁТ
1. Анисимов Ю. П., Смольянова Е. Л., Шапошникова С. В. Инновационное развитие экономических систем: монография / под ред. Ю.П. Анисимова. - Воронеж, ВГТУ, 2009. - 407с.
2. Г.А. Китова, Т.Е. Кузнецова Интеграция науки и образования в экономике знаний. Информационное общество, 2005, вып. 5, сс. 32-36.
3. Минеева Н.Н. Проблемы интеграции науки и образования / Н.Н. Минеева // Никоновские чтения // 2008, №13, - С. 424-426
4. Проворов А.С. Интеграционные процессы в науке и высшем профессиональном образовании / А. С. Проворов, А. И. Шадрин // Университетское управление: практика и анализ. - 2003. - № 5-6(28). С. 24-30
5. Суханронии Пешвои миллат дар чаласаи якуми Шурои илм, маориф ва инноватсияи назди Президента Ч,умхурии Точикистон [Матн] 15.04.2021
6. Экономика инноваций: учебник / под ред. В.Я. Горфинкеля. М., 2009
МЕХАНИЗМЫ ИНТЕГРАЦИИ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В УСЛОВИЯХ РАЗВИВАЮЩЕЙСЯ РЫНОЧНОЙ ЭКОНОМИКИ
В статье анализируются механизмы организация интеграции науки и образования в условиях развивающейся рыночной экономики и показана ее роль в формировании научной среды высшего образования. В статье также представлены основные аспекты интеграции науки и высших учебных заведений.
Ключевые слова: интеграция, образования, наука, интеграционные процессы, высшие учебные заведения, инновация.
MECHANISMS OF INTEGRATION OF SCIENCE AND EDUCATION IN THE CONDITIONS OF A DEVELOPING MARKET ECONOMY
The article analyzes the mechanisms of organizing the integration of science and education in a developing market economy and shows its role in the formation of the scientific environment of higher education. The article also describe the main aspects of the integration of science and higher educational institutions.
Key words: integration, education, science, integration processes, higher educational institutions, innovation.
Сведения об авторе:
Гафоров Хизрали Абдулхакимович — докторант (PhD) кафедры экономики и управления Таджикского государственного педагогического университета имени С. Айни. Адрес: 734003, г. Душанбе, проспект Рудаки, 121. Тел: (+992) 885551197. Email: ali.07.10@bk.ru About the author:
Ghaforov Khizrali Abdulkhakimovich - doctoral student (PhD) of the Department of Economics and Management of S. Aini Tajik State Pedagogical University. Address: 734003, Dushanbe, Rudaki Avenue, 121. Tel: +992885551197. E-mail: ali.07.10@bk.ru
