CC BY
20
санитарно-гигиенических требований, предъявляемым к организации стоматологического кабинета, учетно-отчетной документации врача-стоматолога общей практики.
Согласно образовательной программе КазНМУ [2] необходимо формирование у студентов таких коммуникативных компетенций, как налаживание первоначального контакта с пациентом, снятие психоэмоционального напряжения у пациента при расспросе, клиническом обследовании и лечении. Для оценки коммуникативной компетенции студентам
представляется подготовленный преподавателями модуля игровой видеофильм, в котором моделируется клиническая ситуация с заранее запланированными ошибками. После просмотра видеофильма студентам предлагается заполнение оценочной рубрики - чек-
листа, в котором они отмечают выявленные ими ошибки
коммуникативного общения.
Литература
1. Модель медицинского образования Казахского национального медицинского университета имени С.Д. Асфендиярова - коммуникативные навыки выпускника/ Под редакцией А.А. Аканова, О.М. Мирзабекова, К.А.Тулебаева, М.А. Абировой, З.Б. Исиной, М.А. Асимова. - Алматы: КазНМУ им. С.Д. Асфендиярова, 2011
- 126 с.
2. Асимов М.А., Мадалиева С.Х. Проблемы и перспективы развития коммуникативной компетентности в образовательном процессе КазНМУ // Вестник КазНМУ.
- 2011, №2.- С.80 - 82.
МЕДИЦИНА САЛАСЫНДА МЕМЛЕКЕТТ1К Т1ЛД1 Б1Р1ЗДЕНД1РУ ЖОЛДАРЫН ЖЕТ1ЛД1РУД1Н ©ЗЕКТ1 МЭСЕЛЕЛЕР1
профессор А.Ж.Нурма^ов №1 хирургияльщ аурулар кафедрасы
Ty^h Жогаргы о^у орындарында, ауруханаларда мемлекетпк T^i енпзу, оны бiрiздендiру 6YriHri тацда ете ^ажетт жэне езект мэселе. Оны элi де болса жеттдру жолдарын ^ажетт децгейге жеткiзу жумыла кiрiсудi ^ажет етедi.
ТYйiндi сездер мемлекетпк тт, медицина, медициналыщ терминология
URGENT PROBLEMS OF INTRODUCTION OF THE STATE LANGUAGE TO MEDICINE
A.Zh.Nurmakov
Abstract The problem of the transition training of students to the state language in the medical schools of the country. The difficulties encountered as the implementation language and ways of overcoming them. Keywords state language, medical terminology
АКТУАЛЬНЫЕ ПРОБЛЕМЫ ВНЕДРЕНИЯ
ГОСУДАРСТВЕННОГО ЯЗЫКА В МЕДИЦИНУ
А.Ж.Нурмаков
Резюме Обсуждена проблема перехода обучения студентов на государственном языке в медицинских учебных заведениях страны. Изложены трудности, возникающие по мере внедрения языка и возможные пути их преодоления.
Ключевые слова государственный язык, медицинская терминология
Ел1мвдщегеменд1 ел болганнан берi жиырма жыл аралыгында бiз улттьщ дэст^р, мэдениет, бЫм, гылым т.б. салаларында кептеген елеулi же^сштерге жетт отырмыз. БYгiнгi тацда жогаргы дэрежелi дэртерлт бiлiм беру, медициналыщ гылым мен тэжiрибелiк жумыстарда мемлекеттiк тiлдiц кецшен орын алып келе жат^аны сол же^сштердщ бiр керiнiсi. Кешеп кецес
Yкметi дэуiрiнде аталган салаларда ^аза^ тiлi мYлдем ^олданылмайтын. Сол себептен сол дэуiрде о^ып, ^ызмет еткен бiздil^ буындагы мамандарга аталмыш жетктттердщ мацызы ете тYсiнiктi жэне олар аса бiр жылы сезiм тудырады. Элбетте, шынын айту керек, медицинага мемлекеттiк тiлдi енгiзу ете ^рделЬ ^иындыгы мол жумыс жэне ол ^ыс^а уа^ыт аралыгында кке асатын iс-шара емес. Сол себептен бул iсте асыгыоьщ бiлдiру езшщ терiс жэне зиянды эсерлерiн керсетуi эбден мYмкiн.
Тарих^а жYгiнетiн болса^, талай гасыр бурын ауру адамды емдеу жолында римляндар мен гректер бiрi медициналыщ терминдердi, алекiншiлерi аурулардыц атын енгiзген болатын. Осы непздемедицинальщ ^огамга кецшен тараган жэне бYгiнгi тацга дейiн кYшiн жоймаган халыщаралыщ медициналыщ тiл (терминология, аурулардыц аттары т.б.) ^алыптасты. Сол замандардан берi алдыцгы ^атарлы эрбiр ел, дами келе медициналыщ тiлдi (терминологияны) ез ттдерше бейiмдеп алуга талпынганы белгЫ. Бiра^, олардыц iстерi аса нэтижелi болды деп айту ^иын.«Тiлдi езгерту ойды егертумен тец» дегендей тт мэселесi аса жогары жауапкершiлiкпен ^арауды ^ажет етедi. Бул пiкiрiм медицина саласына ана тiлiмiздi енгiзу жолында му^ият ескерiлгенi дурыс деп ойлаймын.Сез жо^, бYл эцпме аталмышпроблемамен шугылданудыц 1^ажет жо^ деуден, эрине, ете аула^. Керiсiнше, онымен кецшен шугылданып, оны дамытып, жетiлдiру жолдарын тYракты iздеу ете ^ажет. Ондай эрекеттер бiздiц университетте жылдан жылга ерк алуда.Оныц дэлелi ретiнде кейiнгi 3-4 жылдарда тура^ты еткiзiлетiн гылыми конференциялар, гылыми практикалыщ ма^алалардыц жэне ^ома^ты гылыми жина^тардыц жарыщ керуiн атап етуге болады. К^аза^ тiлi мемлекетпк тт статусын алганнан берi елiмiздегi медициналыщ эр университеттер мен
академиялар, колледж галымдары жеке немесе коллективтi тYрде эртYрлi свздiктер мен терминология жина|тарын шыгара бастады. Тiптi Республикамызда алгаш мемлекеттiк тiлде орындалган диссертациялар ^оргалып, монографиялы| ецбектер жары| кврдi. Оларга |оса Yкмет жанындагы мемлекеттiк терминология комиссиясы бекiткен свздiк те шыгарылып, авторлары жогары белгiлермен марапатталды.Бул вте |ажетт бастамалар, эрине. Дегенмен, ол эрекеттер бул проблеманы толы| шешт деп айта алмаймыз. Керiсiнше, iлгерi жылжыган сайын мэселенщ эр|илы ты| жагы жэне, сонымен |атар, |иынды|тары бiлiнiп, баспадан шы||ан туындыларда эр|илы а|аулы|тар ай|ын кврiне бастады. Оныц себебi, эрине, тYсiнiктi. Жогарыда айтылгандай, бурын дэрiгерлiк бiлiм беру, емдеу |ужаттарын жазып, толтыру т.б. к-шаралар толы| орыс тiлiнде жYргiзiлуiмен байланысты ол салаларга мемлекеттiк тiлдi енпзу ты| iс болып табылады. Осыган орай, |айталап айта кету керек, медицинага мемлекеттiк тiлдi енгiзу о|ай жумыс емес жэне оныц соцын белгiленген бiр уа|ытпен шектеуге болмайды. Ол квп уа|ыт|а созылып, тура|ты толы|тырылып, жетiлдiрудi |ажет ететдi.Сонымен |атар ол,творчестволы| тургыдан жа|ындайтындинамикалы| |убылыс. Кай сала болмасын мемлекеттiк тiлдi енпзу барысында квптеген белгiсiз |ырлар мен шештмеген сырлар аны|талады. Медицина саласында олар ерекше бай|алады.Менщ пайымдауымшабYгiнгi тацда медицина саласында мемлекеттiк тiлдi бЫкт тYPДе жетiлдiрудегi тYпкi нысан, республика квлемшде барлы| дэрiгерлiк о|у орындарында, емдеу мекемелерiнде бiрыl^Fай терминдердi |олдануFа жету ма|саты болу керек. Себебi |аза| тiлi бай тiл екеш бэрiмiзге белгiлi. Сонды|тан болу керек байтам елiмiздil^ эр аймаFында вмiрдегi бiр затты эртYрлi атайды, элде бiркврiнiстi немесе |убылысты эртYрлi свзбен сипаттайды. Квркем эдебиетте |убылыстарды, эр заттарды эртYрлi атап, суреттеу Yшiн тiл байлыFын |олдану жарасымды нэрсе. Оло|ырманFа бiздi^| тiл байлыFымызды аны| а^артады.Ал медицинада ондай политерминдердщ пайдасы кYмэн тудырады. БYгiнгi кYнде о|улы|тар менэдiстемелiк |уралдар жеткiлiксiз болуымен байланысты, студент жастар жан жа|ты бЫм алу жолында мемлекеттiк тiлде эр айма|та жазылFан о|улы|тармен пайдалануы ы|тимал жэне солай болFаны дурыс. Бiз болаша| мамандарды, Fалымдарды дайындау барысында олардыц бYгiнгi ^ннщ талабына жэнеелiмiзде жYргiзiлiп жат|ан реформаларFа сай болуын квздеуiмiз керек. Сонымен |атар,жоFары бЫмд тYлектер тек белгiлi бiр айма|тарда Fана |ызмет етедi деп дайындамайтынымыз бэрiмiзге белгiлi. Сонды|тан мемлекеттiк ттдеп медициналы| терминдердi бiрiздендiрiп, бiр ыl^FайFа келтiру, сонымен бiрге, олардыц дYниежYзiлiк медициналы| бiлiм мен FылымFа сай болуын квздеу аса мацызды шара. БYл пшрдщ орын алу 1^ажетплтнщдэлел1 ретiнде бiр, екi мысал келтiрейiн. ©здер^зге белгiлi, бiр о|улы|, свздiк немесе о|у-эдiстемелiк |уралдарда |урт тэрiздi всiндiнi «вскш», алоныц |абынуын «со|ыр iшек»,ендi бiреуiнде «жт аппендицит», ал Yшiншiсiнде «жедел аппендицит»деп келтiрiледi. Ал ендiвт ^уы^ын бiр авторлар «|ап», екiншiлерi «|алта», «|алташы|» деп атайды. Бундай эртYрлi атау о|ырмандар, эсiресе студенттер Yшiн вте |олайсыз. Осындай мысалдарды шексiз кел^руге болады. Бiзiдi| тYсiнiгiмiз бойынша «аппендицитл»
со|ыр iшек деп атау дурыс емес сия|ты. Ал адам организмшде |алыпты физиологиялы| суйы| бвлiндiлер жиналатын аFзаны аталFан сYйы^ты^ты| атын |оса |уы| деген дурыс деген ойдамын. Мысалы, «вт ^уы^ы», «зэр ^уы^ы», «шэует |уы|шалары» т.с.с. Ал ты^ыз аFзаларды |оршайтын |уралымды «|ап», «|алта» деп атау керек. Мысалы буын |абы.Ал ендi кейбiр о|улы|тарда ветеринарлы| терминдер (бYйен, жемсау, тала|, квтеншек т.с.с.), немесе |алы| |ара |аза|ия,жабайы свздер |олданылады. Менщ тYсiнiгiмше взара эцпмеде |олданылатын свздер мен медициналы| о|у |уралдары, Fылыми ма|алалар, монографияларда жазылатын эдеби свздерде айырмашылы| болу керек. Мысалы бiз, дэрiгерлер, ауру адам клиникадан шы||андаFы lужаттарFа остеохондроз, зоб т.б орнына шорбуын, жемсау немесе сYле деген свздердi |олданса|, ол |ужаттарды| мэтiнi бас|а айма|тарда (шет елдерде) тYсiнiксiз болуы мYмкiн. Эрине, бу|ара халы||а арналFан туындыларда (газет, жорналдарда) ондай тiлдi |олдануFа болады, вйткенi олар, квбiнесе, ауылды айма|тарда туратын жерлестерiмiзге арналады. Мше осы айтылFан жаFдайлар, эрине, пшрталас тудырады. Ол дурыс жэне тYсiнiктi |убылыс.Оларды| дурыс-бурысы эржа|ты терец тал|ыланып, дэрiгерлiк |ауым арасында бiр тшрге келудi |ажет етедi. ©йткенi медициналы| тiл, бас|а маманды|тармен салыстырFанда, взшдк ерекшелiктерi бар тiл. Оны ескермеуге болмайды. Сол себептен монография, о|улы|, Fылыми ма|ала, свздiктер дайындаFанда жалпылама свздердi арнайы терминдерден ажыратып, халы|аралы| жэне маманды|тарFа орай,эдеби свздерге жYгiнген абзал. Ол Yшiн, менщ ойымша, Республика квлемiнде медициналы| университет, академия аралы| медициналы| тiлге байланысты орталы| ужым |урып, оFан бiлiктi жэне белгЫ Fалымдар, филологтер кiрулерi керек сия|ты. Одан соцбаспадан шыFатын туындыларда тек сол ужым отырыстарында беюткен терминдер |олданылуы |ажет деген тшрдемш. ©кiнiшке орай, елiмiздегi о|у орындары 1^рп кезде арнайы эдебиет квздершщ сапасынан гврi, санына квп квцт бвлемiз. ОсыFан орай, медициналы| о|улы|тарды, арнайы эдебиеттердi, терминдердi жвнге кел^ру Yшiн,эрине, аталмыш Yжымны| беделi вте жоFары болып, оныц Yкiмiн барлы| медициналы| мекемелер устануы |ажет. Сонымен бiрге, ондай Yжым жумысыныц эртYрлi сураныстарына |ажетбелгiлi бiр |аржы бвлiнуi керек.АйтылFан шаралар, эрине, Yкiмет децгейшде шешiлетiн мэселелер. Дегенмен олардыц |ула|тарына жеткiзу бiздi| ма|сат.
Келесi квцтде жYргенбiр мэселе, ол аудармалы| жумыстар проблемасы. Казiргi туындылардыц негiзiн, квбшесе, орыс тiлiнен аударылFан жYмыстар |урайды. Ол, жоFарыда айтылFан, кецес заманына сайжаFдайларды ескерсек, зацды |убылыс деп ойламын. Сонымен |атар, вкiнiшке орай, ондай аудармалардаквптеген жет^пеушЫктер
бай|алады.Олар, непзшен, свйлем |урастырудаFы а|аулы|тар. Мысалы, аталмыш аударма жумыстардааударманы |айтседеорыс тiлiндегi текстебар свздермен |урастыру квзделедi де, |аза| тiлiне аударFанда свйлем уFымсыз, ал кейде тт^ дврекi болып шы^ады.Аударманы олай |урастыру |ажет емес деп ойлаймын. Кврнектi аFартушы А. Байтурсынов айт|андай «... тiлдi |олдана бту ол айтатын ойFа сэйкес келетш свздердi тацдап, оларды |урастыратын свйлемде орын-
орынына дурыстап ^оя бту» бiлiмдiлiк пен бЫктЫкт ай^ындайды. Аударма ецбектерде сейлемнщ сырт^ы пiшiнi емес, оныцнепзп мазмуны мен мацызына кецт белшт,о^ушы ^ауымга ез тiлiмiзбен ^ыс^а жэне тYсiнiктi етт жеткiзу ^ажет.Аудармалыщ ецбектердеп а^аулы^тар эарке алгаш^ы жарыщ керген туындыларда кеп кездескен болатын. Ол кезде ез тiлiмiзде жазылган о^улы^тар мен эдктемелЫ ^уралдар жо^ болатын, сонды^тан о^у ^уралдарын шыгаруда «жо^тан жа^сы деген» ой басым болды. БYгiнгi тацда, айта кетукерек, жылдан жылга баспадан шыгып жат^ан о^улы^тар, сездттердщ сапасы бiршама жа^сарып келе жат^аны бай^алады.Дегенмен, олар мYлдем жо^, жойылды десек шындыда ^арсы шыFамыз.Кейiнгi кезде жарыщ керген арнайы эдебиет кездерiнде сын кетермейтш а^аулы^тардыц элi де болса орын алып келе жат^анын жасыруFа болмайды. Сонды^тан келешекте,эрбiр автор немесе авторлар Yжымы ездершщ жаца туындыларында осындай жетiспеушiлiктердiескерумен ^атар,
дYниежYзiлiк медицинаFа эбден сщгентерминдерден алша^ кетпеген дурыс болар деген пiкiр айт^ым келед.
«Кеш жYре тYзеледi», «сын айтпай сапа тYзелмейдi» дегендей бэрiмiзге жалпы жэне белгiлiкемшiлiктердi жумыла жою жолдарын тауып, медициналыщ мемлекеттiк тiлдi дамыту жумысын жалFастыра беру бiздi ^ажытпау керек.Бул медициналыщ мамандыда мемлекеттiк тiлдi ^ажетп децгейде жетiлдiрiп, оны ^нделтт жумыста толыщ пайдаланужолын кецшен ашу шаралары деп тYсiнемiн.Жазылып отырFан макала ондаFы пiкiрлер тYбегейлi ^абылданулары керек деген оймен усынылып отырFан жо^.
Керiсiнше,мамандырылFан газет, журнал беттерiнде, Fылыми-тэжiрибелiк конференцияларда осы та^ырып туралы тшрталас туса деген ыщыласпен жазылып отыр. Эржа^ты, терец ойлы жэне принципиалды пiкiрталассыз ^андай проблема болсын оц нэтижелi болуы кYмэндi. Сонды^тан, медициналыщ салаFа мемлекеттiк тiлдi енгiзу мэселесшщ дурыс шешiмдерiн табу жолын жумыла кiрiсiп iздестiру керек. Сонда Fана ол езiнiц бiлiктiлiк децгейiменезiне сай орын алып, дэр^ер мамандарын дайындаудауда оц нэтижелi болады.
