Научная статья на тему 'МЕҲНАТ БОЗОРИ ТРАНСФОРМАЦИЯСИДА ИЧКИ ВА ТАШҚИ МИГРАЦИЯ БИЛАН БОҒЛИҚ МУАММОЛАР ВА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ'

МЕҲНАТ БОЗОРИ ТРАНСФОРМАЦИЯСИДА ИЧКИ ВА ТАШҚИ МИГРАЦИЯ БИЛАН БОҒЛИҚ МУАММОЛАР ВА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
меҳнат бозори / ишсизлик / иш билан бандлик / ташқи миграция / ички миграция / мавсумий ишсизлик / малакасизлик / малакали кадрлар / иш берувчилар. / рынок труда / безработица / занятость / внешняя миграция / внутренняя миграция / сезонная безработица / недостаток квалификации / квалифицированные кадры / работодатели.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Пардаев Мамаюнус Қаршибаевич, Бабаназарова Севара Абдиназаровна, Пардаева Озода Мамаюнусовна

мақолада меҳнат бозори трансформациясида ички ва ташқи миграция билан боғлиқ муаммолар ва уларнинг ечимлари қараб чиқилган. Бунда ички ва ташқи миграция билан боғлиқ муаммолар йўналишлари бўйича қисқача ёритилган. Меҳнат бозорида меҳнат миграциясининг турли сабаблари ва улар билан йўналишларига ҳам изоҳ берилган. Ички ва ташқи миграциянинг таърифлари ишлаб чиқилган. Буларнинг ижобий ва салбий тамонларига ҳам қисман тўхталган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

в статье рассматриваются проблемы внутренней и внешней миграции и пути их решения в условиях трансформации рынка труда. В нем кратко обсуждаются проблемы, связанные с внутренней и внешней миграцией. Также объяснены различные причины и направления трудовой миграции на рынке труда. Разработаны определения внутренней и внешней миграции. Частично обсуждаются их положительные и отрицательные стороны.

Текст научной работы на тему «МЕҲНАТ БОЗОРИ ТРАНСФОРМАЦИЯСИДА ИЧКИ ВА ТАШҚИ МИГРАЦИЯ БИЛАН БОҒЛИҚ МУАММОЛАР ВА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ»

IV. MEHNAT VA BANDLIK MUNOSABATLARI, XIZMAT KO'RSATISH

VA SERVIS SOHASI

МЕХНАТ БОЗОРИ ТРАНСФОРМАЦИЯСИДА ИЧКИ ВА ТАШЦИ

МИГРАЦИЯ БИЛАН БОГЛЩ МУАММОЛАР ВА УЛАРНИНГ

ЕЧИМЛАРИ

Пардаев Мамаюнус К^аршибаевич

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти профессори, и.ф.д.

Бабаназарова Севара Абдиназаровна Самарканд иктисодиёт ва сервис институти доценти, PhD

Пардаева Озода Мамаюнусовна ТДИУ Самарканд филиалида кафедра мудири, PhD Элек. почта: ozodapardaeva@yahoo.com

Аннотация: маколада мехнат бозори трансформациясида ички ва ташки миграция билан боглик муаммолар ва уларнинг ечимлари караб чикилган. Бунда ички ва ташки миграция билан боглик муаммолар йуналишлари буйича кискача ёритилган. Мехнат бозорида мехнат миграциясининг турли сабаблари ва улар билан йуналишларига хам изох берилган. Ички ва ташки миграциянинг таърифлари ишлаб чикилган. Буларнинг ижобий ва салбий тамонларига хам кисман тухталган.

Калит сузлар: мехнат бозори, ишсизлик, иш билан бандлик, ташки миграция, ички миграция, мавсумий ишсизлик, малакасизлик, малакали кадрлар, иш берувчилар.

Аннотация: в статье рассматриваются проблемы внутренней и внешней миграции и пути их решения в условиях трансформации рынка труда. В нем кратко обсуждаются проблемы, связанные с внутренней и внешней миграцией. Также объяснены различные причины и направления трудовой миграции на рынке труда. Разработаны определения внутренней и внешней миграции. Частично обсуждаются их положительные и отрицательные стороны.

Ключевые слова: рынок труда, безработица, занятость, внешняя миграция, внутренняя миграция, сезонная безработица, недостаток квалификации, квалифицированные кадры, работодатели.

Abstract: the article examines the problems of internal and external migration and their solutions in the transformation of the labor market. In it, the problems related to internal and external migration are briefly discussed. Various reasons and directions of labor migration in the labor market are also explained. Definitions of internal and external migration have been developed. The positive and negative aspects of these are also partially discussed.

Key words: labor market, unemployment, employment, external migration, internal migration, seasonal unemployment, lack of skills, skilled personnel, employers.

Кириш мавзунинг долзарблиги. Дунё микёсида мехнат бозори трансформациясида ички ва ташки миграция билан боглик муаммолар мавжуд. Бунинг ижобий томонлари билан бирга айрим муаммолари хам мавжуд. Шу туфайли хар бир мамлакат узининг ижтимоий-иктисодий ахволидан келиб чикиб ушбу муаммоларнингнинг ечимлари билан шугулланиб келмокдалар. Хусусан, Узбекистан Республикаси Президентининг 2024 йил 4 апрелда "Мехнат миграцияси жараёнларини такомиллаштириш хамда хорижда вактинча мехнат фаолиятини амалга ошираётган шахсларни куллаб-кувватлашга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-59 сонли Фармони эълон килинди. Ушбу масала Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг эътиборида хам булиб келган. Хусусан, ушбу ташкилотнинг 2023 йил 20 ноябрда "Ташки мехнат миграцияси жараёнларини тартибга солиш механизмларини такомиллаштириш масалалари хакида" КК^-622-^-сонли карори кабул килинди. Ушбу карорнинг 2-иловаси бевосита "Ташки мехнат миграцияси билан боглик муаммоларни урганиш хамда сохага оид конунчиликни такомиллаштириш масалалари буйича «ЙУЛ ХАРИТАСИ»"га багишланган.

Тадкикот методологияси. мамлакатимиз мехнат бозори трансформациясида ишсизлик ва иш билан таъминланганлик даражасини ошириш имкониятлари караб чикииш жараёнида индукция ва дедукция, макон ва замон, шакл ва мазмун, тахлил ва синтез каби услублардан фойдаланилган. Бунда асосан мантикий тахлил усуллари оркали ёндошув хам кулланилган.

Тахлил ва натижалар. Мехнат миграцияси деганда, одамларнинг мехнат бозорида катнашиши учун бир мамлакатдан бошка мамлакатга кучиши тушунилади. Улар уз мехнат фаолиятини амалга ошириш максадида, яъни ишлаш, молиявий манфаат олиш, иктисодий шароитни яхшилаш учун боради ёки келади. Мехнат миграцияси турли сабабларга боглик булади. Бу сабаблар куйидагилардан иборатдир.

Биричидан, куплаб одамлар ишсиз ёки паст маошли иш жойлари булган мамлакатлардан бошка мамлакатларга бориб, купрок маъош олиб фаровонлигини таъминлаш максади булади. Бундайлар каттарок ойлик маъош тулайдиган ва иш уринларига эга мамлакатларга боришади. Шу йул билан оиласидан бир муддат узокда булсада келажакда яхши шарт-шароитларга эга булиб олади. Ушбу холат шу мамлакатдаги бошка камбагал яшаётган кишиларга хам ибрат булиб, улар хам шундай йулни тутади. Шу йул билан оиласининг имкониятларини яхшилаб олишади.

Иккинчидан, одамлар иктисодий вазиятларни, жамиятда амалга оширилаётган ислохотларни инобатга олган холда, ёлланма иш хакининг юкори булиши ёки яшаш шароитларини яхшилаш учун вактинча бошка мамлакатларга бориб ишлашга рози булади. Чунки унда куп ва самарали мехнат килиш имконияти мавжуд булган пайтда фойдалананиб колишни, купрок маблаг топиб келишни максад килиб оладилар. Бундай иктисодий вазият мехнат бозорида ташки миграциянинг вужудга келишига сабаб буладилар.

Учинчидан, мехнат миграцияси одамларнинг маданиятлари орасидаги жипслигига хам боглик булади. Масалан, битта мамлакатда асосий миллатдан ташкари бошка купгина миллат вакиллари хам яшашади. Узининг миллатидаги мамлакатда ахвол яхши булса, албатта у бу давлатни тарк этиб, узининг миллатига бориш иштиёки билан кучиб кетиши мумкин. Бунга биз мустакилликка эришган йилларимизда гувох булдик. Биринчи йилларда куп миллатлар уз юртига кучиб кетишди.

Туртинчидан, мамлакатдаги ижтимоий ва сиёсий вазият хам мехнат миграциясига сабаблардан бири хисобланади. Бунга мамлакатнинг нотинчлиги, ахолининг фаровон ва хотиржам яшаш имкониятининг етарли эмаслиги каби яшаш муаммоларининг мавжудлиги ва сиёсий бекарорликлар хам сабаб булиши мумкин. Ушбу холат хам бир канча мамлакатларда мустакилликнинг биринчи йилларида кузга ташланди.

Куриниб турибдики, мехнат миграцияси, албатта, иктисодий-ижтимоий хаётимизга ижобий ва салбий таъсирлар курсатиши мумкин. Мисол учун, мамлакатга келган мехнат мигрантлари яхши мутахассислар булса, иктисодиётни ривожлантириши имкониятини яратади. Шу билан бирга ундан янги касбларни, касбий махоратларни ургаиб олиш хам мумкин. Масалан, бугунги кунда бизга юкори малакали хирурглар келиб, ута мураккаб жаррохлик амалларини килимокда. Булар бир вактнинг узида биздан яхшигина маблаг ишлаб олади, Бирок узимизнинг кадрларимиз хам ушбу амалларни урганиб олишади. Шу жихатдан мехнат миграцияси хам ижобий, хам салбий жихатларга эга.

Мехнат бозоридаги миграцион жараён иккита йуналишга булинади: ташки миграция ва ички миграция. Ташки миграция деганда мамлакатлар уртасида одамларнинг ишлаши максадида бир мамлакатдан бошка мамлакатга мехнат килиш учун ташриф буюриши тушунилади. Олдинлари мехнат миграцияси стихияли тарзда амалга оширилар эди. Натижада жуда куп фукароларимиз хорижий мамлакатларда огир ахволда колиб кетган дамлари хам булган. Эндиликда бунга хам давлатимизнинг катта эътибори каратилмокда. Ташки миграцияга тайёргарлик жараёнида у ердаги шароитлар, мехнат мухити, кайси схаларда ишлаши, унга мутахассислигининг тугри келиши, мигрантларнинг хукуклари ва уларни мухофаза килиш механизми инобатга олинади. Ташки миграция натижасида одамлар янги мехнат шароитларини, ундаги коидалар, муносабатлар, яшаш шароитларини урганиб хам олади.

Ташкий миграция билан боглик жараёнлар уз ичига бир канча сабабларни камраб олади.

Куп холларда мехнат мигрантлари уз мамлакатларидаги иктисодий вазиятларлардан келиб чикиб, ташки миграцияни танлашади. Эндиликда бу жараён маълум маънода тартибга олиниб, давлатимизнинг эътиборида буладиган холат юзага келди. Хрзирги кунда айрим мамлакатлар маълум касблардаги мутахассисларга, ёки олий таълимга эга булган шахсларга эхтиёж сезганлиги учун мигрантлар кабул килиш истагини билдирмокда. Жумладан

Германия ва бошка Европа мамлакатларида ахолининг усиши мавжуд иш уринларини банд килишга етишмаётганлиги туфайли уларга мехнат мигрантлари керак булмокда. У ерда бемалол ишлаши учун хозир маълум касбларга ва тилни урганишга укитилмокда ва тайёрлаб жунатилмокда. Ушбу холат ишлаши учун хам, яшаши учун хам яхшигина имкониятнинг яратилганлигидан далолатдир.

Ташки миграциянинг мамлакатимиз иктисодий-ижтимоий хаётига хам таъсири катта. Улар ишлаб топган маблагларининг асосий кисмини мамлакатимизга, яъни уз оилаларига юборадилар. Бу, куп мамлакатлар, хусусан биз учун хам мухим иктисодий манба булиб хизмат килади. Бу маблаглар иш кучини экспортидан тушган мабаг сифатида мамлакатимиз ЯИМнинг хам маълум кисмини (7-10 фоизини) ташкил килади.

Хрзирги кунда ташки миграция, айникса илм-фан ва техника сохаларида, махаллий мехнат бозорига хам таъсир килади. Хрзирги ракамли иктисодиёт шароитида купгина ёшларимиз фриланс сифатида шу ерда туриб хорижий давлатларда ишламокдалар ва яхшигини маъошга эга хам булмокдалар. Куриниб турибдики, иктисодий вазиятнинг узгариши инсонларга талабни хам узгартирмокда ва мос равишда инсонларнинг такомиллашуви иктисодиётни хам юксалтирмокда.

Мехнат бозорида ички миграция хам маълум маънода эътиборни талаб килади. Шу нуктаи назардан ушбу масалага хам эътиборни каратамиз. Мехнат бозорида ички миграция деганда, одамларнинг уз мамлакатлари ичида бир минтакадан бошка минтакага утиб ишлаши тушунилади. Мехнат бозорида ички миграция, одатда, худудлардаги мехнат мухитига, иш уринларининг мавжудлигига ва иктисодий имкониятларнинг холатига боглик. Шу омилларга караб, ишловчилар уз худудидан бошка худудга бориб ишлашга мажбур булади. Масалан, курилиш ишларини оладиган булсак, бир худудда бунака ишлар йук, аммо бошка худудда жуда катта ишлар кетаётган булса, албитта уша худудга бориб ишлаш истаги уйгонади ва буни амалга хам оширади.дан. Одамларнинг истаги маълум микдорда пул топиб, рузгорини бут килиш учун бу имкониятдан фойдаланиш максадида амалга оширилади.

Шу максадда одамлар купрок иш хаки юкори булган ёки иктисодий ривожланиш имкониятлари кенгрок булган худудларга бориб ишлашлари, хатто кучиб утишлари хам мумкин. Бундай холатлар, масалан, шахарларга ёки саноат марказларига кучишни уз ичига олади.

Кузатувлар курсатдики, ички миграция бир вактнинг узида ижобий ва салбий томонларига хам эга. Бунинг ижобий томонлари куйидагилардан иборат:

1. Жамиятнинг иктисодий ривожланишига эриштиради.

2. Бандликни купайтириш эвазига ишсизлик даражасининг пасайишига олиб келади.

3. Иш билан банд булиш эвазига камбагаллик даражасининг хам кискариши руй беради.

4. Мехнат ресyрсларининг самарали таксимотини таъминланади.

Мехнат бозори трансфармациясида хам ички миграциянинг салбий томонлари хам мавжyд. Бyларга кyйидагилар киради:

1. Мигрантлар учун янги ишга жойлашишда кийинчиликлар 6улиши мумкин.

2. Махаллий жамоаларда ижтимоий курилиш ва инфратузилмаларда содир бyладиган босим хам 6улиши мумкин.

3. Махаллий анъаналарнинг Узшриши руй бериши хам мумкин.

Ички миграция, шунингдек, ахолини саклаш, шахарлаштириш ва ижтимоий-иктисодий муносабатларнинг yзгаришига таъсир кyрсатади. Ташки миграцияда айрим холларда айрим кишиларнинг Ватанни тарк этишлари учун хам сабаб 6Улиши мумкин.

Хулоса килиб айтганда, мехнат бозори трансформациясида ички ва ташки миграция билан боглик муаммолар хам ва уларнинг ечимлари хам мавжуд. Факат ушбу жараёнга давлатларнинг маълум даражада эътиборини кучайтириш лозим эканлигини кури6 турибмиз.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 4 апрелда "Мехнат миграцияси жараёнларини такомиллаштириш хамда хорижда вактинча мехнат фаолиятини амалга ошираётган шахсларни кУллаб-кyвватлашга доир ^шимча чора-тадбирлар т^грисида"ги ПФ-59 сонли Фармони.

2. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Сенатининг 2023 йил 20 ноябрдаги "Ташки мехнат миграцияси жараёнларини тартибга солиш механизмларини такомиллаштириш масалалари хакида" К^-622-^-сонли карори.

3. Ушбу карорнинг 2-иловаси "Ташки мехнат миграцияси билан боглик муаммоларни Уршниш хамда сохага оид конунчиликни такомиллаштириш масалалари бyйича «ЙУЛ ХАРИТАСИ»".

4. Арабов Нурали Уралович, Мехнат бозори инфратузилмасини ривожлантириш, самарадорлигини ошириш ва истикболлаштиришнинг аналитик-ахборот базасини такомиллаштириш.// "Иктисодиёт ва инновацион технологиялар" илмий электрон журнали. № 5, сентябрь-октябрь, 2017 йил. - 19 бетлар.

5. Касимов Азамат Абдукаримович. Мехнат бозорининг ривожлантириш ва ахоли бандлигини таъминлаш йyллари. //Journal of marketing, business and management (JMBM). VOLUME 1, ISSUE 2 (April) 2024. ISSN: 2181-3000. 21-29 бетлар.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.