Научная статья на тему '“МАТЛАЪ УС-САЪДАЙН ВА МАЖМАЪ УЛ-БАҲРАЙН” ҚЎЛЁЗМАСИНИНГ ТАВСИФИ'

“МАТЛАЪ УС-САЪДАЙН ВА МАЖМАЪ УЛ-БАҲРАЙН” ҚЎЛЁЗМАСИНИНГ ТАВСИФИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
37
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Улжойтухон Султон / Туғлуқ Темур / темурийлар / мударрис / сулола / шарҳ / мунший / колофон / форс тили / настаълиқ / нусха. / Uljoytukhon Sultan / Tughluq Timur / Timurids / mudarris / dynasty / commentary / munshi / colophon / Persian language / nastaliq / copy.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — I. Daurbekova, A. Mannonova

Ушбу мақолада Абдураззоқ Самарқандий ҳаёти, Марказий Осиёдаги сулолалар тарихи, Амир Темур ва темурийлар тарихи ҳамда маданий сиёсий жараёнлар таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DESCRIPTION OF THE MANUSCRIPT "MATLA' US-SA'DAYN WA MAJMA' ULBAHRAYN"

This article analyzes the life of Abdurazzok Samarkandi, the history of dynasties in Central Asia, the history of Amir Temur and the Timurids, cultural and political processes.

Текст научной работы на тему «“МАТЛАЪ УС-САЪДАЙН ВА МАЖМАЪ УЛ-БАҲРАЙН” ҚЎЛЁЗМАСИНИНГ ТАВСИФИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

"МАТЛАЪ УС-САЪДАЙН ВА МАЖМАЪ УЛ-БА^РАЙН" ЦУЛЁЗМАСИНИНГ

ТАВСИФИ Ирода Даурбекова

Имом Бухорий халкаро илмий-тадкикот марказ илмий ходими, СДЧТИ 2-курс талабаси Азиза Маннонова Филология ва тилларни укитиш араб тили йуналиши https://doi.org/10.5281/zenodo.7086701

Аннотация. Ушбу мацолада Абдураззоц Самарцандий уаёти, Марказий Осиёдаги сулолалар тарихи, Амир Темур ва темурийлар тарихи уамда маданий сиёсий жараёнлар таулил цилинган.

Калит сузлар: Улжойтухон Султон, Туглуц Темур, темурийлар, мударрис, сулола, шару, мунший, колофон, форс тили, настаълиц, нусха.

ОПИСАНИЕ РУКОПИСИ «МАТЛА' УС-СА'ДАЙН ВА МАДЖМА' УЛЬ-

БАХРАЙН»

Аннотация. В данной статье анализируется жизнь Абдураззока Самарканди, история династий в Средней Азии, история Амира Темура и Тимуридов, культурно-политические процессы.

Ключевые слова: Улджойтухон Султан, Туглук Тимур, Тимуриды, мударрис, династия, комментарий, мунши, колофон, персидский язык, насталик, копия.

DESCRIPTION OF THE MANUSCRIPT "MATLA' US-SA'DAYN WA MAJMA' UL-

BAHRAYN"

Abstract. This article analyzes the life of Abdurazzok Samarkandi, the history of dynasties in Central Asia, the history of Amir Temur and the Timurids, cultural and political processes.

Key words: Uljoytukhon Sultan, Tughluq Timur, Timurids, mudarris, dynasty, commentary, munshi, colophon, Persian language, nastaliq, copy.

КИРИШ

Камолиддин Абдураззок ибн Жалолиддин Исхок Самаркандий 816/1413 йил Х,ирот шахрида тугилган ва 887/1482 йил шу ерда вафот этган. Дастлабки таълимни отаси ва Х,ирот мадрасаларидаги мударрислардан дарс олган. Шунингдек, алломанинг акалари Абдугаффор, Абдукаххор, Абдуваххобдан уз даврининг етук олимларидан булиб, улардан тафсир, хадис, фикх, тарих, ва тил-адабиёт фанлари буйича сабок олган.

Алломанинг Жамолиддин ва Шарофиддин акалари хам булиб, улардан бири уткир арабшунос, иккинчиси эса адиб ва кимёгар булган. Абдураззок Самаркандий "Сахихайн" асарини ёд олиб, уз даврининг машхур факих ва мухаддис алломаси Мухаммад Жазарийдан хадис ривоят килиш учун ижоза олган. Азуддин Ижийнинг "Рисолатул Азуддия" асарига шарх ёзган ва асарнинг мукаддимасида Шохрух Мирзони мадх этган. Ушбу асарни 1438 йили Шохрух Мирзога такдим килган ва унинг мархаматига сазовор булиб, саройда доимий яшаш учун рухсатнома олган. Алломанинг отаси Жалолиддин Исхок асли самаркандлик булиб, Шохрух Мирзо саройида бош имом ва кози лавозимида ишлагани боис Абдураззок Самаркандий хам давлат ишлари билан якиндан таниш булган. Отасининг вафотидан сунг, унинг яхши тахсил кургани хамда давлат ишлардаги иктидори сабабли, 1437-1438 йиллари

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТБКМЛТЮМАЬ 8С1БОТ1Р1С ГОиКМАЬ УОШЫБ 1 К8иБ 5 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

темурийлар саройида мунший лавозимида аввал Шохрух Мирзо (1377-1447), Абулкосим Мирзо (1452-1457), Султон Абу Саид (1451-1469) нинг хизматида булган. ТАДЦЩОТ МЕТОДИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Абдураззок Самаркандий Темурийлар давлатида хорижий дипломатик муносабатларида хам мухим шахс хисобланган. Алломанинг машхур асари "Матлаъ ус-саъдайн ва мажмаъ ул-бахрайн" ("Икки саодатли юлдузнинг чикиши ва икки денгизнинг кушилиш жойи") 1467-1469 йиллар орасида ёзилган булиб, Эрон, Х1У-ХУ асрлардаги Марказий Осиё тарихи, Темурийлар даври ва ташки сиёсатдаги урни ва фаолияти хакида маълумотлар келтирилган манба хисобланади. Ушбу асарнинг Узбекистон, Франция, Эрон, Туркия, Саудия Арабистони, А^Ш, Германия кутубхона фондларида турли йилларда кучирилган бир неча кулёзма нусхалари сакланиб келинмокда. Бугунги кунда Имом Бухорий халкаро илмий-тадкикот маркази манбалар хазинасида "Матлаъ ус-саъдайн ва мажмаъ ул-бахрайн" асарининг тошбосма нусхаси ва электрон нусхаси мавжуддир. ^улёзманинг асл нусхаси Туркиянинг Асад Афанди кутубхонасида №2098 ракам остида сакланади. Ушбу нусха хакида батафсилрок тухталамиз.

1. Муаллиф: Абдураззок Самаркандий.

2. Хаттот: Абдукул Ином Х,абибуллох ибн Али ибн Х,исом

3. Кучирилган санаси: 970/1562 йил.

4. Тили: форсий.

5. Сах,ифа: 286 в.

6. ^оFози: шарк.

7. Барак улчами: 30х15 тт.

8. Хат тури: настаълик.

9. Сиёх, тури: асарнинг боб ва фасллари, кизил сиёхда, матн кора сиёхда ёзилган.

10. Асарнинг бошланиши:

...^ JJ 'ЬЛ з JJ £,1кд

10. Асарнинг охири:

.... зл^ ^■о^З! ^^ 6^ з бЦ^ з

11. Колофон:

^^¿¿Л) АДзл вJJЛ з О*;" 3 с?^' Д*" ' в'^"*" ^^ з

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

12. Пойгир: мавжуд.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАСИ

Изох;: Асар настаълик хатида, форс тилида булиб, насрий усулда ёзилган. Матн тилла ва кук ранг рамка ичига олинган. Хршиясида тулдирмалар булиб, сана, оят, хикоя, боб, фасллар кизил сиёхда берилган. ^улёзманинг 1б-6б варакда мукаддима хамд, саловат, кадимий киссалар хамда бу нусхани кучирган хаттот Абдукул Ином Х,абибуллох ибн Али ибн Х,исом Абдураззок Самаркандийнинг хаёти, иктидори хамда олдин утган тарихчиларнинг ишларига таъриф берган. Асар вокеалари ривожи 6а варагидан бошланиб, Амир Темурнинг фаолияти, вафоти ва 285б варагда Х,алил Султонинг Самарканд тахтига утказилгангача булган катта даврни уз ичига олган.

Асардаги вокеалар ривожи 6а варагидан Чингизхон наслидан Эрон хукмдори Худобанда Мухаммад Улжойтухон Султон ва угли Султон Абу Саид Баходурхон (1316-1335й.) насл-насаби, хаёти, тарихи, галабаси билан бошлаган.

^ OU.j

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

MY^OKAMA

^yne3MaHHHr 165 Baparuga Xo^a To^ugguH Ä.numox ®yMagy.n oxupuga 724/1324 hh^h Ba^OT этнmн Ba Ta6pu3HHHr »omh^ Mac^ugura ga^H этн.пгaнн Ba 16a Baparuga 726/1325 hh^h ÄMHp HynoH HyeH Ba yr^u ^h^obxoh KaTTa KymuHH öunaH CynTOH Ä6y Caug Eax,ogypxoHra K;apmu KymuH ropumu, acupra Tymuö K;aT.n этн.пгaн gaBp BO^ea^apu KeTMa-KeT^HKga öaeH этн.пгaн.

/1

ist* »ly C^J ¡shjJ

'Wst1 J-lt^V J , J J ß; y ^¿Is^'y

81a Baparga ÄMup TeMyp Tapuxu, cuecuH MaHgoHra Kupuö Ke^umu Ba Tyrny^ TeMypHHHr öyMpyru öu^aH KemHHHr öom^apyBH Ba aMup этн6 TaMuH^aHumu öom^aHagu.

J' tyIjH'fo1i/.t>i/ili''^'¿ssürfiH,f,sSWW"'''!*'

WA

Ba 84a-866 Baparga Capöagop^apHHHr CaMap^aHgga öom^apyBH Ba ynapHHHr gaB^ara TyraTH^um BO^ea^apu epuTH^raH. ÄMup TeMypHHHr cuecuH «apaeH^apgaru ypHH Ba "CaMap^aHg aMupu" geö эtпон Ku^uHraHH 6aeH этн.пгaн.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

119a Bapar ^axoHrup Mup3oHHHr Ba^oTH KenTupunraH. 134a-5 BapaFuga ÄMup TeMyp CeucroHra Öopumu Ba 3aÖT этнmн xaMga ManuK ^yrÖHgguHHHHr acupra o^HHHmH. ÄMup CaM^ugguH xaMga coxh6k;hpoh roöopraH KymuH 6unaH ^aHgaxopHHHr umFon ^H^HHHmH 6aeH этн.пгaн. fflyHHHrgeK, MapKa3HH Ocue, ä^fohhctoh, 03ap6aH^OH, ^aHyöuM X,HHflHCTOH Ba Öom^a MaM.aKaT.ap Tapuxu, reorpa^Hflcura oug MatnyMoTnap KenTupunraH. 1405 hh.h 18 ^eBpanb ÄMup TeMyp Ba^oTH Ba Haöupacu X,anu.n CynToHHHHr CaMap^aHg TaxTra yTupumu xaMga TeMypuH max.3oga.nap ypTacugaru TaxT ynyH Kypamu 6unaH TyrannaHraH.

h ij>j>i//i'J > />> (*'< ¿fr' & >

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

HKKHHHH KHCMga эсa, COXHÖKHPOH ÄMup TeMypHHHr эpнmгaн 3a$ap Ba WTyKnapu 6unaH öomnaHuö, TeMypuH max3oganap ypTacugaru BoKeanap 6aeH KunraH. ffloxpyx Mup3o gaBpu 1405 HungaH To XycaÜH EoHKapoHHHr X,upoT TaxTura hkkhhhh MapTa yTupumu 6unaH AKyHnaHagH. 1316-1427 Hunnap TapuxuHH Ä6gypa33oK CaMapKaHguH 6aeH Kunumga BoKeanapHH chhhkob.hk 6unaH Taxnun kh.h6, aHHK caHanap 6unaH KenTupraH. y acapHH capoH xy^^axnapu, X,o$H3 Ä6pyHHHr "Ma:®Myt aT-TaBopuxu EoMcyHFypHH", MytHHugguH ^3guHHHHr "Tapuxu Änu My3a$$ap" Ba 6omKa TapuxuH acapnapra TaaHu6 e3raH. fflapKmyHoc, MaH6amyHoc onuMa ^.McynoBa Oacux XaBo^HHHHHr "My^Manu OacuxuM" acap Tap^HMacu 6unaH KuecnaraHga KenTupunraH MatnyMoT.ap aHHH 6up xun 6ynca-ga, aMMo caHanapgaru ^apKnapHH Ky3aTum MyMKHH.

XYTOCA

Xynoca ypHuga myHH aHTHmuMH3 MyMKHHKH, "MaT.at yc-catgaHH Ba Ma^Mat yn-6axpaHH" acapu Ha^aKaT TeMypuMnapHHHr 6a.KH, Эpoн 6unaH MoBapoyHHaxpHHHr 42 hh. HHugaru Tapuxu, reorpa^uacuHH ypraHumga $aKux, Myxagguc, moup, MycuKanu, KyMoHgoH, ko3H, HMoMnap xaKugaru MyxuM MaH6a xHco6naHagu.

REFERENCES

1. TypKHA ^ueHaT BaK^u "HC.OM энцнкnoпeAнaсн"gaгн MatnyMoT.ap acocuga https://islamansiklopedisi.org.tr/abdurrezzak-es-semerkandi

2. Äcag Ä^aHgu Kyry6xoHacu №2098 16-66 bb.

3. yma acap 6a b.

4. yma acap 166-16a bb., ^.McynoBa "My^Manu OacuxuM" T.: 2018. E-50-51

5. yma acap 84a-866 bb., ^.McynoBa "My^Manu OacuxuM" T.: 2018. E-112

6. yma acap 134 a-6 bb., ^.McynoBa "My^Manu OacuxuM" T.: 2018. E-140

7. yma acap 283a B.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.