Научная статья на тему 'МАТЕМАТИКА ДАРСЛАРИДА АЛ -ХОРАЗМИЙ МЕРОСИНИ ЎРГАНИШ БЎЙИЧА БАЪЗИ БИР МУЛОҲАЗАЛАР'

МАТЕМАТИКА ДАРСЛАРИДА АЛ -ХОРАЗМИЙ МЕРОСИНИ ЎРГАНИШ БЎЙИЧА БАЪЗИ БИР МУЛОҲАЗАЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

135
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
математика / алгебра / алгоритм / квадрат тенглама / алгебраик миқдор / геометрик масала

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — А. Ахлимирзаев, Т. Ибайдуллаев, М. Мамаджанова

Ушбу мақолада буюк қомусий олим Ал Хоразмий меросидан дарс жараёнида фойдаланиш масалалари ёритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАТЕМАТИКА ДАРСЛАРИДА АЛ -ХОРАЗМИЙ МЕРОСИНИ ЎРГАНИШ БЎЙИЧА БАЪЗИ БИР МУЛОҲАЗАЛАР»

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | CSPI CONFERENCE 3 | 2021

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

МАТЕМАТИКА ДАРСЛАРИДА АЛ -ХОРАЗМИЙ МЕРОСИНИ УРГАНИШ БУЙИЧА БАЪЗИ БИР МУЛОХДЗАЛАР

А. Ахлимирзаев

Андижон давлат университети,

Т. Ибайдуллаев

Андижон давлат университети,

М. Мамаджанова

Андижон давлат университети,

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада буюк комусий олим Ал Хоразмий меросидан дарс жараёнида фойдаланиш масалалари ёритилган

Калит сузлар: математика, алгебра, алгоритм, квадрат тенглама, алгебраик микдор, геометрик масала.

Укувчиларнинг илмий дунёкарашини, мустакил ижодий ва мантикий фикрлай олиш кобилиятини, аклий ривожланишини, уз узини англаш салохиятини шакллантиради. Шунинг билан бирга уларда миллий ва умуминсоний кадриятларни таркиб топтириш хамда ижтимоий хаётлари ва таълим олишлари учун зарур билимларни беради. Математика дарслари укувчиларни уйлашга, мушохада юритишга, назарий билимларни амалиётга татбик кила олиш куникмаларини шакллантиришга, фанни турмушга кенгрок боглаб боришга, ижодкорлик кобилиятини устиришга ва фанни бошка фанларни укитишда, техникада саноатда, тиббиётда, кишлок хужалигида кулланилишини билиб олишларида мухим ахамият касб этади.

Буюк аждодларимиз томонидан шу кунга кадар яратилган барча бойликларимиз, мукаддас кадриятларимизга хамда дунёдаги хеч нарсага киёслаб булмас бебахо миллий маънавий меросимизга хурмат эътибор, садокат ва мухаббат, гурур ва ифтихор туйгуларини карор топтириш таълим муассасаларидаги таълим-тарбиявий ишларимизнинг устувор йуналишларидир.

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | CSPI CONFERENCE 3 | 2021

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Маънавий-маърифий, гоявий-тарбиявий ишларимиз асосий максадини баркамол авлод, комил инсон шахси билан боглар эканмиз, сузсиз утмиш миллий-маънавий меросимизнинг, бой маънавий кадриятларимизнинг пойдевори деб биламиз. Булардан, математика дарсларида ва дарсдан ташкари машгулотларда, ана шу айтилган бойликлардан фойдаланиш имкониятларини янада кенгайтириш улардан окилона ва ижодий фойдаланиш кобилиятларини тарбиялаш таълим муассасалари профессор-укитувчиларининг асосий вазифаларидан иборат булиши кераклиги келиб чикади.

Буюк алломаларимиз Абу Наср Фаробий, Ал- Хоразмий, Абу Али ибн Сино, Абу Райхон Беруний, Ахмад Фаргоний, Али Кушчи, Мирзо Улугбек ва бошкаларнинг математикага кушган хиссаларини урганиш укувчи талабаларни комилликка етаклайдиган бекиёс неъматдир [2].

Булар ичида энг машхурлардан бири Ал- Хоразмий (783- 850) дир. У узининг математика сохасида ёзган асарлари "Китоб ал-жабр вал-мукобала", "Х,инд хисоби хакида кискача китоб", "Астрономик жадваллар", " Китобул-суратул- арз"лар билан бутун жахонга танилган олимдир. Хоразмийнинг математика фанига доир икки асари бизгача етиб келган. Булар алгебра ва арифметика сохасида ёзилган асарлар булиб, улар математика фанининг кейинги тараккиётига катта таъсир курсатган ва жуда куп математик текширишларнинг асоси булиб хизмат килган асарлар хисобланади [1].

Хоразмий узининг бу асарларида бир нечта янги математик масалаларни назарий томондан хал килиш билан бирга бу масалаларнинг амалий татбикларини хам курсатган. Буюк олим уз асарларини инсонларнинг кундалик амалий эхтиёжлари ва турмуш талабларини кондириш каби масалаларни хал этиш учун фойдаланишга мослаб ёзишга харакат килган. Шунинг учун хам унинг математика сохасидаги асарлари хам назарий , хам амалий жихатдан катта ахамиятга эга хисобланади.

Хоразмийнинг "Ал-жабр вал- мукобала" асари алгебра фанидан ёзилган биринчи асар булиб, унда алгебранинг асосий тушунчалари, мазмуни ва дастлабки коидалари берилган. Бу асар икки кисмдан иборат булиб, унинг биринчи кисмида алгебраик микдорлар устида амалларни бажариш коидалари, биринчи ва иккинчи даражали тенгламалар ёритилган. Квадрат тенгламалар геометрик усул билан ечилган. Китобнинг иккинчи кисмида геометрик

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 901 www.ares.uz

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | CSPI CONFERENCE 3 | 2021

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

масалалар баён этилган. Унда п ва VlO сонлариининг баёни бир бирига

22

якинлиги хамда бундан ташкари п сифатида — ва 3,1416 кийматларни олиш

мумкинлиги таъкидланган.

Маълумки фаннинг турли сохаларида ва техникада энг куп кулланиладиган сузлардан бири алгоритм сузидир. Бу суз Ал-Хоразмий сузининг лотинча транскрипсиясидир.

Ал-Хоразмий фаннинг турли сохаларида кенг куламдаги билимларга шу жумладан, астрономия сохасида хам билимларга эга булган. Унинг машхур "Зиж" асари нафакат шарк астрономиясининг балки Европа астрономларининг хам кулланмаси булган [4]. Ал-Хоразмий "Зиж" асарини яратиш билан жахон астрономиясини юкори чуккиларга чикишига асос солди. У география сохасида хам бир катор ишларни амалга оширган. Унинг "Ер сурати хакидаги китоб" номли асари географияга тегишли булиб, у Шаркдаги география фанини ривожланишида мухим асар булиб хизмат килган.

Хулоса килиб, Ал- Хоразмий математикадан бошка куплаб фанлар, жумладан, астрономия, физика, география фанлари билан хам шугулланган дейишимиз мумкин.

Алгебра фанининг асосчиси, буюк комусий олим Ал- Хоразмий узидан ноёб ва улкан мерос колдирган. Бугунги кунда таълим муассасалари профессор укитувчилари олдида турган асосий вазифалардан бири укувчи талабаларга фан асослари буйича билимлар бериш жараёнида Ал- Хоразмий томонидан колдирилган мерос буйича маълумотларни тизимли етказишдан иборат.

Буни куйидаги мавзуларни баён килиш жараёнида амалга ошириш мумкин:сонлар хакидаги тушунчаларни беришда; иррационал сонлар хакидаги тушунчаларни беришда; арифметик амаллар хакидаги тушунчаларни беришда; санок системалари хакидаги тушунчалар беришда; чизикли тенгламалар хакида тушунчалар беришда; чизикли тенгламалар системаси буйича тушунчалар беришда; илдизлар хакида тушунчалар беришда; квадрат тенгламалар хакида тушунчалар беришда; учбурчаклар хакида тушунчалар беришда; туртбурчалар хакида тушунчалар беришда; айлана хакида тушунчалар беришда; доира ва доира булакларининг юзалари хакида тушунчалар беришда; ромбнинг юзаси хакида тушунчалар беришда [3].

Academic Research in Educational Sciences VOLUME 2 | CSPI CONFERENCE 3 | 2021

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Умумтаълим мактаблари математика укитувчилари юкорида келтирилган мавзуларни баён килишда бу мавзулар буйича Ал-Хоразмий томонидан берилган маълумотларни укувчиларга гурур билан ана шундай буюк инсоннинг аждодларидан эканлигимизни етказиши керак. Бу билан биз узбек математиги, алгебра фанининг асочиси, буюк комусий олим Ал- Хоразмий томонидан колдирилган меросдан дарс жараёнида фойдаланган буламиз. Дарс жараёнида ёки дарсдан ташкари ташкил килинадиган тадбирларда аждодларимиз меросларидан фойдаланиш укувчиларда ватанпарварлик ва миллий гурур туйгуларини шакллантиради ва таълим олувчиларда фанга кизикишни янада орттиради хдмда таълимни самарали булишини таъминлайди.

REFERENCES

1. Мухдммад ибн Мусо ал- Хоразмий. Танланган асарлар. "Фан" Тошкент, 1983йил.

2. М.Ахддова. " Урта Осиёлик машхур математиклар". Тошкент, 1964й. 156- 174б.

3. Г.П. Матвиевская. " История математики средней Азии". Тошкент "Фан" 1962г., стр. -114- 201.

4. С.Х. Сирожиддинов. Хорезмий выдающийся математик и астроном среднего века. Просвешение, М. 1983г.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.