Научная статья на тему 'МАШИНА ВА МЕХАНИЗМЛАРНИ РИВОЖЛАНИШИДА МАНИПУЛЯТОРЛАРНИ АХАМИЯТИ'

МАШИНА ВА МЕХАНИЗМЛАРНИ РИВОЖЛАНИШИДА МАНИПУЛЯТОРЛАРНИ АХАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
114
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
машина / мехенизмлар / aхборот / кибeрнeтик / энeргeтик. / machine / mechanisms / information / cybernetics / energy.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — I. Ismailov, Sh. Qurbonov, D. Irgashev

Мақолада машиналарда кенг ишлатиладиган механизмлардан бири бу манипуляторларнинг тузилиши, ишлатилиш соҳалари, саноатда тутган ўрни мeханиқ мосламалар ёки ҳақида маълумот берилган. Бугунги кундаги замонавий машинасозликни ривожланишида манипуляторларни ахамияти жуда катта бўлиб бугунги кундаги замонавий автоматлашган тизимли завод корхоналари тасавур қилиб бўлмайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF MANIPULATORS IN THE DEVELOPMENT OF MACHINES AND MECHANISMS

The article provides information about the structure of manipulators, their areas of use and role in industry, as one of the widely used mechanisms in machines. The importance of manipulators in the development of modern modern technology is so great that it is impossible to imagine modern automated systems of factories.

Текст научной работы на тему «МАШИНА ВА МЕХАНИЗМЛАРНИ РИВОЖЛАНИШИДА МАНИПУЛЯТОРЛАРНИ АХАМИЯТИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

МАШИНА ВА МЕХАНИЗМЛАРНИ РИВОЖЛАНИШИДА МАНИПУЛЯТОРЛАРНИ АХАМИЯТИ Исмаилов Ибрат Илхомович

^арши мухдндислик ва иктисодиёт институти доценти бурбонов Шерзод Бахтиёрович

^арши мухдндислик ва иктисодиёт институти доценти Иргашев Дилмурод Бекмуродович

^арши мухдндислик ва иктисодиёт институти катта укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7017963

Аннотация. Мацолада машиналарда кенг ишлатиладиган механизмлардан бири бу манипуляторларнинг тузилиши, ишлатилиш со^алари, саноатда тутган урни механиц мосламалар ёки уацида маълумот берилган. Бугунги кундаги замонавий машинасозликни ривожланишида манипуляторларни ахамияти жуда катта булиб бугунги кундаги замонавий автоматлашган тизимли завод корхоналари тасавур цилиб булмайди.

Калит сузлар: машина,мехенизмлар, ахборот, кибернетик, энергетик.

ЗНАЧЕНИЕ МАНИПУЛЯТОРОВ В РАЗВИТИИ МАШИН И МЕХАНИЗМОВ

Аннотация. В статье приведены сведения о строении манипуляторов, областях их использования и роли в промышленности, как одного из широко используемых механизмов в машинах. Значение манипуляторов в развитии современной современной техники настолько велико, что невозможно представить современные автоматизированные системы заводов.

Ключевые слова: машина, механизмы, информация, кибернетика, энергия. THE IMPORTANCE OF MANIPULATORS IN THE DEVELOPMENT OF MACHINES

AND MECHANISMS

Abstract. The article provides information about the structure of manipulators, their areas of use and role in industry, as one of the widely used mechanisms in machines. The importance of manipulators in the development of modern modern technology is so great that it is impossible to imagine modern automated systems of factories.

Keywords: machine, mechanisms, information, cybernetics, energy.

КИРИШ

Ушбу маколада манипуляторларнинг тузилиши, ишлатилиш сохалари, саноатда тутган урни ва механизмларни асбоблар, механик мосламалар ёки машиналар функцияларини бажаришда ёрдам берувчи восита деб караш мумкинлиги хдкида маълумот берилган. Машиналар тушунчасини умумлаштириб ва кенгайтириб уни куйидагича таърифлаш мумкин; аклий ва жисмоний мехнатни алмаштириш ёки енгиллаштириш ва инсонни баъзи бир функцияларини бажариш максадида енергияни, материаларни ва ахборотларни узатиш ёки узгартириш учун кулланиладиган механик курилмани машина деб хисоблаш мумкин.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Механизмларни асбоблар, механик мосламалар ёки машиналар функцияларини бажаришда ёрдам берувчи восита деб караш мумкин. Бир ёки бир нечта жисмларнинг аник харакатланишини таъминловчи сунъий системага механизм деб аталади. ^уйидаги

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

шаклда ишлатиш функциясига караб машиналарнинг схематик классификацияси келтирилган.

Машиналар

7Y

Ишчи Энергетик Ахборот Кибернетик

машиналар машиналар машиналар машиналар

А А А ~т

5

я с.

Е о

S -

э я с.

я Ol

% Е Ol

и

с.

Я И

Э

с

ю

н я

С. с

г*

я X

X с.

■ я

i- ч

« я

2 <D ев S

h я s Э я S

1-расм. Машиналар классификацияси.

Ишчи машиналар. Улар кайта ишланувчи материалларни бир турдан иккинчисига айлантиради ва узгартиради. Бундай машиналар икки турга: транспорт ва технологик машиналарга ажратилади.

Технологик машиналарда кайта ишланувчи материалларнинг шакли, хусусияти ва холати узгартирилади. Йигирув, тукув, хамир килувчи, метални кайта ишловчи каби машиналар технологик машиналарга мисол була олади. Транспорт машиналарида ташиладиган предметлар (юклар, одамлар ва хоказо) материаллар хисобланади. Масалан, транспортерлар, кутарувчи кранлар, лифтлар, автомобиллар, самолётлар, кемалар ва х.к.

Э^р^тик машиналар. Энергетик машиналарда энергия бир турдан иккинчисига айлантиради. Улар машина - юритувчилар ва машина - генераторларга булинади. Машина - юритувчилар хар кандай энергияни механик энергияга айлантиради. Мисол тарикасида електр юритувчилар ва ички ёниш юритувчиларни келтириш мумкин[1]. Машина — генераторлар механик енгергияни бошка тур енергияларга айлантиради. Масалан, електр токи генераторлари.

Ахборот машиналари. Улар ахборотларни олишда, узатишда ёки узгартиришда кулланади ва назорат - бошкариш ва х,исоблаш турларига булинади. Назорат - бошкариш машиналари машина ёки ишлаб чикариш ишини бошкариш максадида назорат - улчов ахборотларини узгартиради ва узатади (интернет тизими). Хисоблаш машиналари сонлар тарикасидаги ахборотларни узгартиради. Масалан, турли ЭХМ, компютер, арифмометрлар, интегралловчилар ва х к. г)

Кибeрнeтик машиналар. Бу машиналар инсонга ёки табиатга х,ос механик, физиологик ва биологик жараёнларни бажаради ёки имитация килади. Мисол учун, «сунъий юрак», «сунъий буйрак», роботлар, манипуляторлар ва х.к. келтириш мумкин.

Хулоса килганда, механик хдракатлар булмайдиган курилмалар машиналар деб аталиши мумкин эмас. Масалан, ЭХМ ва процессорлар асосида таёрланган ахборот машиналари тарихан одат тусига киргани учун машина деб аталади. Аслида улар механик хдракат булмагани учун машина хисобланмайди. Ушбу машиналар асосида электроника,

электромеханика каби жараёнлари булса хам уларни ишлатиш учун тегишли даражада механик харакатнинг у ёки бу тури керак булган. Классификациянинг бошка турида машиналарни автоматларга, ярим автоматларга ва кул билан ишлатиладиган машиналарга ажратиш мумкин. Агарда машина инсон бошкарувисиз ишласа ва кул мехнатини талаб килмаса автомат деб аталади. Дастур билан бошкариладиган кибернетик автоматлар роботлар деб аталади.

Машиналар орасида ишлаб чикариш жараёнида харакатланувчи ва бошкарувчи функцияларни бажарувчи саноат роботлари алохида урин тутади ва улар саноатда, кишлок хужалигида, транспортда, согликни саклашда ва х.к. кулланилади. Манипуляцияли роботлар органик богланган манипуляторлардан ва бошкариш курилмасидан иборат. Манипулятор бир неча эркинлик даражасига эга булган, ишчи функциясини бажарадиган фазовий ричагли механизмдир. ^уйидаги шаклда манипуляторнинг тузилиш схемаси келтирилган. Унинг хар бир бугинлар инсон кулига ухшаш мустакил юритувчига эга [3].

Роботлар саноатда, кишлок хужалигида, транспортда, согликни саклашда ва хизмат килиш тармокларида инсон учун огир мехнат талаб киладиган, соглик учун мушкул ва зарарли булган фаолиятларда кулланилади. Саноат роботларини тезда кайта йулга куйиш, хамда универсал жихозлар асосида роботлашган технологик комплексларни ва буйсунувчан автоматик ишлаб чикаришни ташкил килиш мумкин.

Манипуляцияли роботлар богланган манипуляторлардан ва бошкариш курилмасидан иборат: манипулятор бир неча эркинлик даражасига эга булган инсонни кулини иш функциясини бажарадиган фазовий ричагли механизмдир. Лекин, хар кандай машина - автомат, робот ва манипуляторларни инсон яратади, маълум маънода уларни ишлатиш, назорат килиш инсоннинг кулида булади.

Манипуляторнинг колган бугинларини харакатлантирмай панжани мустакил харакатга келтириш мумкин. Хамма бугинлар харакатини кушиб умумий хдракатнинг чексиз вариантларини олиш мумкин. Дастурни магнит тасмасига ёзилиш жараёни роботни укитиш деб аталади, чунки бу вактда оператор (назоратни мутахассиси) роботни ишчи органини талаб килинган траекторияда харакатлантиради. Траектория координатлари

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

МУ^ОКАМА

Умумий куриниши

Схемаси

2-расм.Манипулятор механизмининг тузилиш схемаси

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

дастур сифатида роботни эслаб колувчи курилмасига ёзилади. Дастурнинг булиши роботни автоматга айлантиради. Ута сезгир датчиклар (улчагичлар) билан куролланган роботлар узини харакат кучини улчай олиши, билиши ва самарали ишлаши учун зарур кайта богланишни олиши мумкин. Роботсозлик замонавий машинасозликнинг жадал ривожланаётган тармоги хисобланади [2]. ХУЛОСА

Мулохдзалар урнида шуни айтиш мумкинки, манипуляторлар бугунги замоннинг энг илгор технологияси хисобланади. Уларни ишлаб чикаришни х,ар кандай сохдсида куллаш иш унимдорлигини оширишга ёрдам беради, деб хисоблаймиз.

REFERENCES

1. Артоболевский И. И. «Теория механизмов и машин». (Учебник). М.Наука 1988.-640 с.

2. Фролов К.В. ва бошкалар. «Механизм ва машиналар назарияси». (Дарслик). «Укитувчи». Т., 1990.-496 б.

3. Жураев А., Мавлявиев М.Р., Абдукаримов Т., Мирахмедов Ж.Ю. «Механизм ва машиналар назарияси». (Дарслик). «Fафур Fулом нашриёти». Т. 2004. -592 б.

4. www.mechinikal.ru

5. www.engine.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.