Научная статья на тему 'ТАНКЛАРДА ИШЛАТИЛУВЧИ ВАЛЛAРНИ ТАМИРЛАШ'

ТАНКЛАРДА ИШЛАТИЛУВЧИ ВАЛЛAРНИ ТАМИРЛАШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

89
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Вал / техник ишлов бериш / хромлаш / поғонали валлар / оксидланиш. / shafts / machining / chrome plating / stepped shafts / oxidation

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Расулов Нурали Фазлитдинович, Рўзиев Шоҳрух Шоим ўғли

Ушбу мақолада вал ва ўқларнинг асосий вазифалари, уларнинг тузилиши, ҳамда валлар га қўйилган техник талаблар ҳақида маълумотлар келтирилган. Шунингдек вал ва ўқларнинг материаллари, уларни тайёрлаш технологияси, танкларда ишлатилувчи валлар ва уларни таъмирлаш жараёнлари тўғрисида ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

REPAIR OF SHAFT USED IN TANKS

The article provides information on the main functions of shafts and shafts, their structure, as well as technical requirements for the shafts. It also covers shaft and shaft materials, their manufacturing technology, shafts used in tanks and their repair processes.

Текст научной работы на тему «ТАНКЛАРДА ИШЛАТИЛУВЧИ ВАЛЛAРНИ ТАМИРЛАШ»

ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 4 | 2020

ISSN: 2181-1385

Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804 ТАНКЛАРДА ИШЛАТИЛУВЧИ ВАЛЛAРНИ ТАМИРЛАШ

Нурали Фазлитдинович Расулов

Чирчик олий танк кумондонлик мухандислик билим юрти, Умумтехника фанлари кафедраси укитувчиси

Шохрух Шоим угли Рузиев

Чирчик олий танк кумондонлик мухандислик билим юрти, Умумтехника фанлари кафедраси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада вал ва укларнинг асосий вазифалари, уларнинг тузилиши, хамда валлар га куйилган техник талаблар хакида маълумотлар келтирилган. Шунингдек вал ва укларнинг материаллари, уларни тайёрлаш технологияси, танкларда ишлатилувчи валлар ва уларни таъмирлаш жараёнлари туFрисида ёритилган.

Калит сузлар: Вал, техник ишлов бериш, хромлаш, п0F0нали валлар, оксидланиш.

REPAIR OF SHAFT USED IN TANKS

Nurali Fazlitdinovich Rasulov

Teacher, Chirchik Higher Tank Command and Engineering School

Shohruh Shoim ugli Ruziev

Teacher, Chirchik Higher Tank Command and Engineering School

ABSTRACT

The article provides information on the main functions of shafts and shafts, their structure, as well as technical requirements for the shafts. It also covers shaft and shaft materials, their manufacturing technology, shafts used in tanks and their repair processes.

Keywords: shafts, machining, chrome plating, stepped shafts, oxidation

КИРИШ

Вал ва уклар тишли Fилдирак, шкиф ва шу каби айланувчи кисмларни урнатиш учун ишлатиладиган асосий деталлардир. Тузилиши жихатдан олганда

УК билан валнинг деярли хеч кандай фарки булмайди. Укларнинг асосий вазифаси деталларнинг мулжалдаги жойида айланиши учун шароит яратиб беришдир. Бунда укнинг узи детал билан биргаликда айланиши хам, айланмаслиги хам мумкин. Валнинг вазифаси ундаги деталларнинг айланишини таъминлайди ва буровчи моментни узатади.

Бинобарин, ук билан валнинг тузилиши купинча бир хил булсада, ишлаш шароити турлича булади, яъни ук факат эгувчи кучланиш таъсирида, вал эса эгувчи кучланиш ва буровчи моментдан хосил булувчи кучланиш таъсирида ишлайди.

Вал ва укларнинг таянчларга мулжалланган кисми сапфа дейилади. Валнинг ёки укнинг учида жойлашган сапфа шип деб, уртасида жойлашган сапфа эса буйин деб аталади. Агар вал ёки укнинг сапфаси уларнинг узунлигига тик текисликда жойлашган булса, бундай сапфа товон деб аталади.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Валларга куйилган техник талаблар куйидаги берилганлар билан тавсифланади. Бошка деталлар ёки бошка деталлар тешикларига ущазилувчи буйинларининг диаметрал улчамлари IT7, IT6 , камрок IT5, бошка буйинлари IT10, IT11 аникликларда бажарилади. Вал п0F0наларининг узунликлари учун допусклар 0,1.0,4 мм оралотида прецизион-аник деталлар учун эса 0,01...0,05 мм оралиFида тайинланади. [1]

Шлицали юзалар кадамларининг тенг эмаслиги, уларни укка нисбатан силжиб колиши 0,02 мм-дан катта булмаслиги керак. Ущазилувчи буйинларини база юзаларга нисбатан рухсат этилган тепиши 0,01...0,03 ммдан ошмаслиги керак, ущазилмайдиган буйинлари эса 0,05.0,10 мм. дан. Ущазилувчи буйинларининг сирт Fадир-будурлиги Ra=0,08.. .0,63 мкм, ущазилмайдигани эса Ra=3,2.. .10 мкм.га тенг булади.

Валлар учун цулланилувчи материаллар. Машинасозликнинг урта ва 0Fир саноатларида валлар : 25, 30, 35, 40, 45, 45Г2, 40Х, 40ХС, 35ГС, 30Х2ЮА, 35ХН3М, 45ХН2МФ ва п0F0нали валлар 40ХН, 45ХНМ, 38Х2ЮА, 38Х2МЮА хамда бошка маркали пулатлардан тайёрланади. Йирик валлар ва шпинделлар учун ВЧ45-5 маркали мустахкамлиги юкори булган куйма чуянлар ишлатилади.

Валларнинг танаворлари. Турли-туман усулларни куллаш натижасида олинади. Купинча валларни тайёрлашда дастлабки хомакисини пластик деформациялаш (болFалаш, штамплаш, ротацион-болFалаш машиналарида сикиш, электр ущазиш, кундаланг-винтли прокаткалаш) йули билан ёки кундаланг кесими доира шаклидаги прокатларни киркиш йули билан олинади.

П0F0нали валлар учун танаворлар тагига куйилувчи ёки берк штампларда штампланади, оммавий ишлаб чикаришда эса кундаланг-винтли прокатлаш машинасида прокатланади, чамбаракли валлар эса горизонтал-болFаловчи машиналарда штампланади.

Юкорида келтирилга танавор олиш усулларида материалларни ишлатиш коэффициенти сериялаб ва оммавий ишлаб чикаришларда Кми~0,7...0,90 оралиFида булади.

Тайёрлаш технологиясини ва кулланилувчи жих,озларни аникловчи асосий факторларга: валнинг конструкцияси, унинг улчамлари ва бикирлиги, техник талаблари, чикариш дастури киради.[2]

Валлар учун базалар танлаш. Валларнинг танаворларига механик ишлов беришда технологик база сифатида марказий тешиклари ишлатилади, бунинг натижасида валнинг барча колган сиртларига ишлов бериш имкони яратилади.

НАТИЖАЛАР

Валларни марказларга урнатиб механик ишлов бериш технологик маршрути. Бу маршрут куйидаги операцияларни уз ичига олади: -база юзалар яратишни; -кора ташки йунишни; -тоза йунишни;

-буйинларини кора жилвирлашни; -шлицаларини фрезалашни; -шпонка арикчаларни фрезалашни; -тешикларни пармалашни; -резьбаларни кертишни; -термик ишлов беришни; -марказий тешикларни тозалашни; -шлицаларни жилвирлашни; -буйинларини якуний жилвирлашни; -буйинларини микрофинишлашни; -улчамларни назорат килишларни.

Танкларда ишлатилувчи валлар силлиц, шлицали ва тирсакли турларга булинади. К,айд этилган валларнинг устки кисмлари куйидагича булади:

- Ишчи буйин

- ^узгалмас чукма

- Шлицалар

- Арикчалари шпонкали

- Юзаси бурамали булади.

Танклар ишлатилаётганда куйидаги нуксонлар юзага келади: ишчи буйин ва кузFалмас чукувчи кисм юзасини емирилиши, резбаларни емирилиши ва синиши. Бундан ташкари валларда эгилиш, буралиш холатлари хам кузатилади. Айрим кисмларда зурикиш ва кучланиш туфайли буралганда ёриклар хосил булади.

Валларнинг ишчи буйинларида хосил булган емирилишлар асосий усул электро ёйли куймани кулда куйиш, флюс катламли куймани автомат ёйли куйиш, виброконтактли эритма куйиш ва хромлаш оркали тикланади. Айрим деталлар техник шартга кура таъмирлаш катталикларига сайкаллаш (жилвирлаш) оркали келтирилади. Баринчи 2 усул диаметри 40 мм дан ортик булган кисмлар учун емирилиш 2 мм гача емирилганда тавсия этилади. Хромлаш буйин 0.2 мм гача емирилганда кулланилади. KузFалмас чукма кисмлар виброконтактли эритма куйиш ёки хромлаш оркали амалга оширилади ва тикланади. Бу юзалар электр учкунли ишлов беришда яхши натижага олиб келади.

Бурилиш механизмининг валини таъмирлаш. К,исм 45-пулат (220-240 НВ) дан ясалади. Ишлатиш чоFида у куйидаги нуксонларга дуч келади: -шейка 24 мм гача емирилади -шпонкали арикча юзаси емирилади -бурама кисм шикастланади.

Дастлаб кисмнинг марказий тешиклари туFриланади, кейин марказга нисбатан 24 мм ли цлиндрик юзанинг титраб урилиши текширилади. Агар титраш 0.05 мм дан ошмаса бу нуксон призмада пресс билан туFриланади.

Агар бураманинг 2 тадан ортик кадами шикастланган булса у металл куйиш оркали таъмирланади. Узилган бурама 1М10Х1,5К булса у 8мм гача виброконтакт усулида калайланади. Бунинг учун Св -08 сими кулланади. Эритилган юза Т5К10 русумдаги каттик копламали кескич билан кайралади, четлари киркилиб йунилади ва янги буралма йунилади. 1М10Х1К катталигидаги ички буралма нуксони урнига таъмир катталагидаги кайта йунилади. Арзимас катталикдаги емирилган шейка хромлаш оркали тикланади. Нуксонли кисм туFри геометрик шакл ва юкори тезликда булиши учун емирилган кисм дастлаб сайкалланади. БуFинларнинг эгилган ва конуссимонлиги 0.03 мм дан ошмаслиги керак. Галваника булимида буйин кумкоFоз ёрдамида сайкалланади. 24.3 -24.4 мм гача диаметрда хромлангандан сунг буйин уртача катталиккача сайкалланади. [3] Шпонка арикчалари 5.2 мм кенгликкача емирилганда тозаланади ва кенглиги каттарок хажмгача булган шпонкага мосланади. Каттарок емирилиш юзага келганда шпонка ароти 1800 бурчак остида янгидан фреза билан йунилади.

Тацсимлаш валини таъмирлаш. Вал 13Н2А русумли пулатдан ясалади; муштчалар юзаси 1.3-2 мм чукурликда цементланади. Цементланган каттиклиги - 58НРС: цементланмаган кисм- 170 НВ кисмдаги нуксонлар эхтимоли; таянч шейкаларнинг емирилиши ва муштчалар устки емирилиши; (шлица) тишлар емирилиши, буралмалар емирилиши , валнинг эгилиши ва ёрилиши.

МУХОКАМА

Таксимловчи валда ёрик пайдо булганда 3 тадан ортик муштчаларга калайлаш лозим булганда ва тишлар (шлица) ортикча емирилганда яроксизга чикарилади. Таъмирлашнинг технологик жараёни (валнинг) куйидагилардан иборат:

- Муштчалар усти калайланади

- Муштчалар сайкалланади

- Вал тугриланади

- Муштчалар узуна ва кундаланг сайкалланади

- Шейка ва шейканинг буртмалари сайкалланади

- Шейка хромланади

- Хромланган шейка сайкалланади

- Юмшок ишкаланади

- Оксидланади.

Муштчалар баландлиги 50 мм гача емирилишига йул куйилади. Агар муштча катталиги шу катталик доирасида булса унинг устки кисми юмалок шаклга киргунча тозалаш билан чегараланади. 50 мм дан кичик булган муштча 2-ракамли сормайт каттик кетишмаси билан калайланади. К,алайлаш (эритма ёпиштириш) олдидан муштчанинг устки кисми 48 мм гача кесилади. Шундан сунг кисм махсус ванна призмасига муштчанинг юкорги кисмидаги окиб утувчи сув сатхидан 7-8 мм чикиб туриши таъминланади.

Шундан сунг муштчанинг устки кисми ацетелин - кислородли алангада углеродни хайдаб киздирилади. К,издирилган юзага №2 сармайт котишмасидаги диаметри 6 мм ли сим эритиб калайланади. Флюс ёпиштиргич урнида бордан фойдаланилади, 870-900 С гача киздириб калайланган муштча 1800 га бурилиб, тезда сувга ботирилади. Эритиб ёпиштирилган металл каттиклиги 48НРС га тенг ёки ортик булиши керак. Механик ишлов беришдан олдин валга туFриловчи ишлов берилади. Вал ишлов призмасига биринчи ва олтинчи шейкаларининг урилувчи буйни ва тишларининг ташки юзаси оралоти 0.07 мм дан ошмаслиги керак. Дизелни йотишда газ таксимланишини саклаб колиши учун муштчаларининг ён кисмидаги ёпиштирилган металл катламини олиб ташлаш

тавсия этилмайди. Бундан ташкари олдинги кисм сайкалланаётганда муштча уки копир укига мос булиши керак.

Муштча ва копир укининг симметрик мос келиши учли найзаси булган асбоб билан ростланади.

Роликларнинг тебраниши милнинг тебраниш катталигини шкала буйича курсатади. Таксимловчи вал кузFалмас шпинделга нисбатан шкаланинг нолинчи холатидан чап ёки унг томонга бир хилда OFгунча буралади. Вал урнатилгач шпиндел билан мустахкам боFланади.

Емирилган шейкалар хромлаш оркали тикланади. ТуFри геометрик шаклга кириши учун улар дастлаб сайкалланади. Шейкалар сайкаллангандан сунг унинг диаметри 29.65 мм дан кам булмаслиги керак. Эгилиш ва конуссимонлик 0.04 мм дан ошмаслик лозим.

Шейканинг ялтировчи кисмидаги хромланган колдик заралари 4660 заррали каттиклиги С2 - СТ булган электродоирасимон сайкалда сайкалланади. Таъмирдан чикарилган вал зангламаслиги учун оксидланади.

Тирсакли вални таъмирлаш. К,исм ашёси 18ХВА пулат термик ишлов берилгандан сунг шейка буйинлари каттиклиги-380НВ ишлатилиши чоFида тирсакли валда куйидаги нуксонлар юзага келади:

- Эгилиш

- Ёрик хосил булиши

- Шейкаларнинг емирилиши

- Орт чекка кисм юзасининг емирилиши

- Вал туткич кисмидаги буралманинг емирилиши кабилар.

Узак шейканинг чегараланган катталиги 93.4 мм шатунлар учун 83.4 мм.

Тиззасимон вал таъмирлаш учун куйидаги технологик жараён кабул килинган:

- Валнинг тулик кисмидаги буралма (резьба) таъмирлаш катталигида янгидан резьба очиш;

- Носоз ортки кисмни ситиб чикариш, вал тешигини силликлаш, янги орт кисмини зичлаб киргизиш;

- Тачнч подшибник катталигида буйинни сайкаллаш, хромлаш ва шейканинг тулик кисмини узил кесил сайкаллаш;

- Тирсакли вални туFрилаш, узак ва ортки шейкаларни таъмирлаш катталтгида сайкалдан чикариш;

- Шатун шейкаларини таъмир катталигида сайкаллаш, вал шейкасидаги мой кувурларини алмаштириш, ишкалаб тозалаш, мой кайтарувчи халкаларни ишкалаш;

- roBHm

TH33acHMOH BanHHHr opTKH khcmh meHKa Ba mnнцanap yTa eMupunraH CHBum opKanu arunagu. OpTKH khcmhhh chkhS HHKapum yHyH roprooHTan rugpaBnuK npeccgaH ^oftganaHunagu. EupuHHH Ba onTHHHH maTyH meHKanapuHHHr ypunumu TeKmupunuS Kypunagu. ypunum 0,2 mm gaH omMacnuru KepaK. ,3,acTroxHHHr MapKa3ra TopTyBHH Ta^HH npu3Manapu myHgaH ypHaTunumu no3HMKH, gacTrox MapKa3HHHHr yKH Ba guaMeTpu 95-0 07-0.10 mm paguycu BepTHKan SyHHHa opanuFH guaMeTpu 90 mm nu KpuBomun maTyH meHKacuHHHr paguycura TeHr Synumu KepaK. ,3,acTroxra ypHaTunraH Ban TeKmupuS KypunraH TyFpu reoMeTpTK maKnra KupryHHa nroHHeT maTyH meHKacuHHHr ocTura ypHaTunuS caHKannaHagu. ffleftKa guaMeTpu 83 mm gaH KaM SynMacnuru no3HM. fflyHgaH cyHr ocTura nroHHeT ypHaTunuS onTHHHH maTyH meHKacu caHKannaHagu. KpnraH meHKanapHH caHKannam yHyH Ban 1200 ra myHgaH SypunaguKH, gacTrox MapKa3H Kapmucugaru meHKa maTyH ^y^Tnuru xaM ypHamumu no3HM. fflaTyH meHKanapuHH caHKannam TyraraH, HunaHrapnuK umnapu ^apaeHH moh KyBypnapuHHHr HyKcoHnapuHH anMamTupum, TynuS KonraH THKHHnap ypHHHH To3anam Ba co3nam umnapu Sa^apunagu.

^unaHrapnuK umnapu meHKanapHH cunnuKnam SunaH AKyHnaHagu.

TatMupgaH HHKapunraH Ban Tyna Ha3opaTgaH yTKa3unagu. KpuBomunnu maTyH meHKanapuHHHr oFum paguycu, KpuBomun xonaTHHHHr SypHaK oFumu, y3aK Ba maTyH meHKanapuHHHr napannennuru, ypunumu, meHKanapHHHr KaTTanuK Ba reoMeTpuKnuru TeKmupunagu.

Cupnanurn nodMunnuwapunu mahMupmM.

TaHK gBuraTennapugaru TupcaKnu BannapHHHr nogmunHHKnapu cu^aTuga KypFomuHnu SpoH3agaH KyronyBHH BKnagum [Ta^HH], aBTOMoSun gBuraTennapuga эсa ronKa SaSuT KaTnaMH KyronraH KanuHnuKKa эгa BKnagum [Ta^HH]nap KynnaHunagu.

TaHK gBuraTennapuHHHr nogmuSHHKnapu roKopu 140 -160°c roKopu xapopaT Ba yTa roKopu 200 Kr/cM.KB. Sochm ocTugaru mapouTga umnamra Myn^annaHraH. ^BuraTennapHH umnaTum HoFuga nogmuSHHKnapga Typnu HyKcoHnap (eMupunum, yKanaHum Ba epunumnap) ro3ara Kenagu Ba Sy HyKcoHnap amu^pu^HoH KoTumMaHH KaHTa KyHum opKanu SapTapa^ этнnagн.

Anmu$pu^uon ^omuMMa ea ympnum xycycuxmmpu. ahth^ph^hoh nogmuSHHK KoTumManapu KyHugaru acocuH TanaSnapra ^aBoS Sepumu KepaK:

- BanHHHr arunraH khcmh SyHHHa axmu ypHaTunumu;

- nacT umKanaHHm кoэ^нцнeнтн;

- HmKanaHumga eMupunumra HugaMnHnuru;

- BanHHHr arunraH KHCMugaru eMHpHnHmHHHr KanuHnuru;

- Юкори пластиклик холатида механик мустахкамликнинг юкори даражалиги;

- Иссикликни утказувчанлиги;

- Юкори хароратга бардошлилиги(подшибниклар кизиб кетганда хам котишма эриб кетмай уз механик хусусиятларини саклаб колиши керак);

- Подшибникка котишма куйиш технологиясини соддалиги;

- ^отишманинг камёб эмаслиги ва арзонлиги

Юкоридаги талабларга таркиби каттик кристаллар билан бир хилда таксимланган юмшок пластик котишма тулик холда жавоб бера олади. Таркиби шунда юмшок тузилиши асосга эга булган котишма валнинг эгилган кисмида яхши жойлашиб ишлайди, подшибникларнинг айрим кисмларига ортикча юкланиш таьсир этганда каттик кристалл кисмлар юмшок асосга ботиши юзага келади ва юкланиш кучи юза буйича тенг таксимланади, бундан ташкари двигатель ишлаётганда котишманинг юмшок асоси унга ёпиштирилган, каттик кристалларга нисбатан тезрок емирилади. Бу эса подшибник валга яхширок мослашувини таьминлайди.[4]

ХУЛОСА

Ишлатилиш муддатининг сунгида подшибникнинг юза кисмида каттик кристаллар буртиб чикиб, микроскопик арикчалар хосил килади ва улар мойни яхши тутиб туради. Шунинг учун юкорида кайд этилган хусусиятларга эга таркибдаги антифрикцион котишмалар ярим курук ёки ярим суюкликли ишкаланишларда хам кичик коэффициентли ишкаланиш-емирилиш хоссасини саклаб колади. Чунки, ишлатилиш муддати якунида вал подшибникнинг барча юзасига эмас балки буртиб турган каттик кристалларга, яъни юмшок асосга нисбатан купрок ва озрок емирилади.

Антифрикцион котишманинг умумий пластикликдаги юкори механик мустахкамлиги унинг таркибида каттик кристаллар борлиги билан таъминланади двигатель подшибникларидаги антифрикцион котишмали подшибниклар учун юкори калай аралашмали бабит, курF0шин асосдаги бабит ва курF0шин бронза купрок кулланилади.

REFERENCES

1. «Детали машин» П.Ф. Дунаев. М. Высшая школа. 1984

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Детали машин курсовое проектирование. А.Е. Шейнблит. Высшая школа. 1991 г.

3. «Детали машин» Д.Н. Решетов М. Машиностроение 1989

4. «Грузоподъёмное машин» Н.Г. Руденко М. Высшая школа 1973

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.