CC BY
19ЗAБОHШИHОСЙ / ЯЗЫЖОЗНШИЕ
ТДУ 491.550
МAРX,ИЛAX,ОИ ТAЪРИХИИ ГУСТAРИШИ ЗAБОHИ ТО^ИКЙ ДAР AСAРИ «ЗAБОHИ МИЛЛAТ-^AСТИИ МИЛЛAТ»
Хацазад С.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Замони истиклол барои рушди дyбораи забони точикй замина мухайё кард, бо ибтикори ахли зиё кушишхои эхёи суннатхои фаромушшуда рохандозй гардида, забони точикй макоми давлатй касб намуд. Забони адабии замони истиклол дар панохи давлат карор гирифт. Дар ин давра падидаи нав, яъне раванди дубораи эхёи нахзати забон, ба хам наздик шудани забонхои точикй, форсй ва дарй, табодули истилохоту вожагони нав ба мушохида мерасад. Зеро диалектикаи рушди чомеа бар пояи навгониву тозачуйй, бахрагирй ва таъсирпазирй устувор буда, истилохсозиву офаридани вожагони ифодакунандаи дастовардхои нави пешрафтаи чомеа забонро тавонманд ва доираи истеъмоли онро васеъ мекунад. Ба назар меояд, ки дар замони чахонишавй ва равандхои пурпечутоби он ин забонро дар хамбастагй дарахти тавонмандеро ба вучуд меоранд, ки решахои он аз умки адабиёти классикй Fизо гирифта, ба хама гуна хаводиси олами муосир тобовар хохад буд ва ин андешаи рахнамунсоз дар мехвари асари Пешвои миллат мухтарам Эмомалй Рахмон «Забони миллат-хастии миллат» карор дорад.
Мархилахои таърихии рушди забони точикй дар китоби дуюми ин шохасар бар мабнои сарчашмахои таърихиву бойгонй мутобики хронология даврабандй шуда, боби якум «Забони точикй ва санчиши замон» ном дорад. Он аз фасли «Хучуми мyFyл ва окибатхои он дар сарнавишти точикон» ва «Фочиаи Утрор», ки бахонаи хамлаи Чингизиён ба давлати Хоразмшохиён шудааст, ибтидо мегирад. Дар натичаи хдмлаи кавму кабилахои вахшию хунхори мyFyл хазорхо олимону донишмандон кушта, мактабу мадрасахо валангор ва марказхои фархангй ба хок яксон шуданд. Дар остонаи ин хучум забони точикй аз равнак монд, ахли адаб дарбадар, марказхои фархангй пароканда гашт, доираи истифодаи забони мyFyлй ва хати yЙFyрй густариш ёфт. Осори таърихии «Таърихи Ч,ахонкушой», «Ч,омеъ-ут-таворих», «Таърихи гузида», «Таърихи вассоф» барои абадй намудани корномахои хонххои мyFyл офарида шуданд, ки дар китоб рочеъ ба мухтавои таърихномахои мазкур маълумот фарохам шудааст. Аз намунаи насри онхо бармеояд, ки забони ин осор ба хадде душвору печида буда, ки амирони турку мyFyл низ аз ин навиштахо чизе намефахмиданд, дар баёни матлаб истилохоти арабии дур аз зехни мардум роич шуд. AлораFми ин, адибоне ба майдон омаданд, ки бар хилофи сабки душвору печидаву дур аз зехни чомеа, бо сабки содаю равон таълиф намудаанд. Дар ин фасл оид ба хаёту фаъолияти чунин адибон, файласуфон ва мутафаккирон, амсоли Саъдии Шерозй, Насируддини Тусй, Ч,алолиддини Балхии Румй, Камоли Хучандй, Хофизи Шерозй пажухи доманадоре сурат гирифтааст. Зимни баррасии вижагии осори Мавлоно Ч,алолиддини Балхй таъкид мешавад, ки «забони баёни ашъори Мавлоно забони мардумист ва дар Fазали Мавлоно корбасту таъбиру иборахои халкй фаровон ба мушохида мерасад» [5, с. 45]. Аз чумла, таъбирхои «паси гардан хоридан» ба маънии таъхиру бахоначуйи кардан, «аз сар гирифтан» дубора OFOЗ намудан, «лаб бастан» хомуш мондан, «лаб лесидан» бахраманд шудан аз чизе, «саломи гарм» саломи самимй, «об шудан» хайрон шудан, «сухани нарм» сухани дилписанду дилпазир ва Fайра, ки дар забони мардуми точик сари хар кадам ба гуш мерасанд. Зимни арзёбии таълифот ва забони Мавлоно чунин натича бароварда шудааст, ки «забони ифодаву баёни таълифот ва сурудахои Мавлоно Ч,алолуддини Балхй бехтарин намунаи забони точикй дар хамаи давру замонхост, ки ба шукухи пойдору шухрати деринаи ин забон азамати тоза ва эътибори мондагор зам кардааст. Омузиши забони асархои Мавлавй барои аз нав зинда кардани унсурхо ва таркибхои гуногуни калимасозй дар мавриди истифодаи умум карор додани истилохот ва таъбирхои
ноби точикй ахаммияти вижа дорад» [5, с. 47]. Чунин хyлосаи мантикй аз сохибзабонон, алалхyсyс мухаккикон такозо дорад, ки рочеъ ба пажухиши чанбахои гуногуни эчодиёти Мавлавй тахкикоти илмиро вусъати тоза бахшем.
Фасли «^взои сиёсй ва таърихй дар давраи Темуриён» дар бораи писари беки кабилаи мyFyлии барлос Aмир Темур, ки бо номхои Темури Ланг ё Темури Курагонй машхур аст, вазъи забону адаб дар ин ахд маълумоти густурдаеро дар худ Fyнчонидааст. Х,амзамон накши ин сулола бобати густариши забони точикй ба таври мусбат тазаккур мегардад. Чаро ки забони точикй дар тамоми давраи хукмронии Темуриён забони расмй ва дарбории онхо буда, тамоми коргузорй,дафтардорй, муросилот, идора ба ин забон сурат мегирифт. «Х,атто мухри шахсии Aмир Темур ба забони точикй буда, дар он суханони «Ростй, растй» хаккокй шуда буд. Чанде аз номахои худи Темур имруз дар осорхонахои чахон махфуз мондааст, ки аксаран ба забони точикй ва кисман ба забони арабй иншо шудаанд. Масалан, аз панч номаи Темур ба Султон Боязиди Усмонй чор номаи он ба точикй навишта шуда, чавоби онхо хам ба ин забон аст» [4, с. 278]. Дар китоб намунахои номахои Темур оварда шуда ин акида талкин мегардад, ки таваччуху алокамандии Темуриён ба забони адабии мо боис гардид, ки дар ин давра нахзате дар шеъру адаби точикй ба вучуд ояд.
Доманаи мавзyъи фавкуззикр дар боби дуюми китоб «Забони точикй дар нимчазираи Х,индустон» идома пайдо карда, нуфузи забони точикй дар Х,инд ба ду давраи бузург -раванди густариши забони точикй то баркарор шудани сулолаи Темуриёни Х,инд ва нашъунамои ин забон дар давраи хукмронии ин сулола таксимбандй шудааст. Накши хавзаи адабии хинд ва намояндагони он Aмир Хусрави Дехлавй, Х,асани Дехлавй, Зиёуддини Нахшабй, Минхочи Сироч, Aйни МохрУ, Мирсайид Aлии Х,амадонй дар рушди забони точикй муассир гушрас гардидааст. Дар ин давра дар натичаи густариши робитахои адабй бештар калимаву истилохоти маишй ва ичтимой аз забони хиндй, монанди чол, чугй, бибй (хонум), роча, рафик (дуст, рафик), чур (мутобик) ва f. ба забони точикй дохил мешаванд. Зимни натичагирй, ахди Aкбар (1556-1605) давраи тиллоии адабиёти точик арзёбй мегардад. Дар фасли «Сабки хиндй ва вижагихои забонии он» махсусияти сабки хиндй дар мисоли осори Урфии Шерозй, Файзии Даканй, Толиби Омулй, Калими Кошонй, Фонии Кашмирй, Нозими Х,иротй, Fании Кашмирй, Шавкати Бухорой ва Мирзо Aбдyлкодири Бедил ба риштаи пажухиш кашида, хусусиятхои ин сабк, ки ба маънй, мафхум, таркиби лyFавию услуби баён сахт таъсир мерасонанд, мавриди ташрех карор мегиранд. Aз мутолиаи ин боби китоб дар зехни хонанда андешае падид меояд, ки вокеан Темуриён забони точикиро ба сифати забони расмй аз сарзамини Хуросон ва Осиёи Миёна ба Х,индустон оварда, ба он парвози оламгир доданд, аз ин ру, забону услуби баёни хавзаи адабии Х,инд нисбат ба Эрон ба Осиёи Миёна наздиктар аст. «A руйи хусусияти овой форсии роич дар Х,индустони он замон бештар ба забони точикй наздик аст, то ба забони форсии роич дар Эрон» [l, с. 55]. Х,атто дар осори Бедил суханхои гуфтугуйии точикиро бештар метавон дарёфт, амсоли хай кардан (рондани асп ва дигар хайвонот), сар додан (озод кардан), киро намекунад (арзиш надорад), дина (дируз), сабзак (сиёхчатоб), Fалтак (Fеланда), тунбак (сози мусикй), чак-чаку вак-вак (бехудагуйй) ва f.
Фархангнигорй дар ин давра равиши тоза касб кард ва тибки маълумоти «ЛyFатнома»-и Деххудо шумораи онхо ба 250 китоб мерасад. Фархангхо аз лихози таърихи таълиф ба се давра - давраи пеш аз хукумати Темуриёни Х,инд, давраи Темуриёни Х,инд ва давраи нав (асрхои XIX- ХХ) дастабандй шудаанд. Дар китоб оид ба мазмун ва бахшхои фархангхои машхури «Тухфат-ус-саноат», «Фарханги Ч,ахонгирй», «Шарафномаи Мунярй», «Фарханги Рашидй», «ЧароFи хидоят» маводи зиёд гирдоварй ва хатто аз руйи фарогирии вохидхои лyFавй баъзе аз онхо мукоиса мешаванд. Aмсоли «Бурхони котеъ» беназир махсуб меёбад. Мутобик ба ахбори суханшинос AлиасFари Х,икмат он 20211 калимаро фаро гирифтааст. Aгар аз назари мукоиса бахогузорй кунем, вай аз «ЛyFати Фурс» кариб дах баробар, аз «Фарханги Ч,ахонгирй» се баробар зиёд аст» [5, с. 147]. Мувофики назари Мухаммадхусайни Табрезй низ «аз рузи таълиф то имруз ахамият ва шухрати «Бурхони котеъ» ягон зарра накоста, балки руз то руз бештар макбул ва писанди хосу ом мегардад [2, с. 3]. Дар баробари ин, сохти фархангхо, усули возех нишон додани вожахо, тарзи чобачогузорй ва баромади калимахо дар лyFатхо мавриди тахкик карор мегирад. Рочеъ ба таърихнома ва тазкирахо низ маълумоти фаровоне оварда шудааст, ки аксари онхо дорои навгонии илмй хастанд. Инро хам яке аз вижагихои китоби мазкур метавон шинохт.
Дар бобхои «Макоми ичтимоии забони точикй дар асри XVI», «Забони точикй дар асрхои XVI- XVIII», «Забони точикй дар асри XIX» вазъи сиёсй, забону адаб, хусусиятхои забон, сабку услуби калимаву истилохсозй, мохияти хоси вожагонй ва дастурии хар яке аз ин даврахо бо овардани истинод ба даххо маъхазхои илмй асоснок мегарданд. Чунончй, дар забони адабии нимаи дуюми асри XIX, яъне дар забони осори маорифпарварон дар натичаи ба забони халкй наздик шудан, рушду такомули конуниятхои дохилй, Fаноманд гаштани захирахои лyFавй ва густариши сохти калимасозиву шаклсозихои он мушохида мешавад, -омадааст дар китоб.
Махсусияти боби VI «Вазъияти забони форсй ва дарй дар Эрону AфFOнистон» дар он падид меояд, ки оид ба мухити сиёсиву адабии давраи ^очория, алалхусус даврахои хукмронии Каримхони Занд, бародарзодаи у Лутфалихон, саркардаи ^очор-Окомухаммадхон ва бародарзодааш Фатхалихон, Насриддиншох ва писараш Музаффариддиншоху Мухаммадалй, ки чун силсилаи ^очория аз соли 1796 то 1925 дар Эрон хукумат кардаанд ва то сари кудрат омадани намояндаи хонадони «Пахлавй» Ризохон маълумоти фарвонеро метавон дарёфт. Ин барои хонандагони точик хеле мухим аст, зеро аз асри XVI ба ин тарафро метавон мархилаи чудой ва рахнаи сиёсиву адабй байни Осиёи Миёна, Xyросон ва Эрон маънидод кард. Муаррифии адибоне чун ФyрyFии Бастомй, ^оонии Шерозй, Фаррухии Яздй, Мирзо Такихон мутахаллис ба Бахор, Эрач Мирзо, Абулкосими ^азвинй, Очизи Кобулй, Ч,амолиддини AфFOнй, Махмуди Тарзй, Абдулхаки Бетоб ва f. аз он лихоз мубрам аст, ки бори аввал аксари хаводорони каломи бадеъи точик ва точикзабонони Осиёи Марказй бо рузгору осори адибони зикршуда аз наздик ошно мегарданд, чакидахои хомаи онхоро мутолиа карда, оид ба хусну кубхи осори онхо изхори назар менамоянд ва ба андешаи мо, маводи ин бобро метавон ба сифати маводи ёрирасони таълимй истифода бурд. Аз тахлили ин давр бармеояд, ки махз дар хамин давра забони точикй хусусияти байналмилалии худро аз даст дод ва бино ба хулосаи муаллиф «дар ибтидои асри XX забони модарии мо аз сафархои дури байналмилалй баргашта, охиста-охиста дар пахнои се кишвари бо хам хамсояи Точикистону AфFOнистонy Эрон, дар механи азалии худ махдуд мешавад ва рушду густариши минбаъдаи он ба ин се кишвари хамзабону хамфарханг бо хам мепечад» [5, с. 364].
Дар забони точикии ибтидои карни XX таFЙироти чиддии лyFавй ва дигаргунихои дастурй ба вучуд омад, ки онхо дар боби охири китоб бо номи «Забони точикй дар ибтидои карни XX» пешниход гардидаанд. Инкори халки точик аз чониби пантуркистон бо далелу арком нишон дода шуда, аз руйи сарчашмахои муътамад зикр мешавад, ки дар муомилот ва коргузории давлатй истифодаи забои точикй конунан манъ карда шуд ва «касе, ки дар идорае ба точикй гап занад, аз у чарима меситонданд» [3, с. 72-73]. Инчунин рохандозии ислохоти сохаи маориф, ба вучуд омадани мактабхои усули нав, руйи кор омадани чараёни чадидия, омилхои гаравидани шахсиятхои бисёр маъруфи ин давр ба он, аз чониби баъзе точикон кабул гардидани FOяхои ин чараён ба шакли пантуркизм дар мехвари маводи ин боб карор доранд. Ин нукта ба таври равшан гушзад мешавад, ки намояндагони зиёди чараёни чадидия дар ибтидои солхои 20-и асри XX хатохои худро хуб дарк карданд ва бо ташвики равшанфикрони хакикии миллати точик аз ин чараёни дарвокеъ, барои таъриху тамаддуни точик нангин худро дур гирифтанд. Масалан, бо ташвики устод С.Айнй А.Мухиддинов ва Т.Зехнй бо чараёни зарарноки пантуркизм падруд гуфта, аз нав ба хидмати миллати точик баргаштанд. Абдуррауфи Фитрат низ дар охир чараёни пантуркизмро тарк гуфт ва дар ташкили маорифу фарханги халки точик хидматхои намоёнеро анчом дод. Аммо таъсири баду ногувори ин чараён доFе дар таърихи миллатсозии точик бокй гузошт, ки махрум гардидан аз шахрхои таърихй ва гахвораи тамаддуни миллати точикро дар пай дошт. Ин сабакхои халокатбор бояд сармашки хамарузаи кори хар як точики механдусту ватанхох карор дошта бошанд.
Арзёбии чунин вокеахо моро ба натичае меоранд, ки хадафхои мафкуравии шохаи пантуркистии чараёни чадидия ва раванди вокеахои солхои аввали истиклол шабохатхои хамгун доранд; агар гурухе аз чадидон FOяхои худро бо пайравй аз туркгаройй тарFиб мекарданд, чунин корро дар солхои аввали истиклол гурухе точикон ва нухбагону рушанфикрон дар либоси панисломизм ва ё исломгарой анчом доданд, ки барои миллату давлат вокеан «фочиаи миллй» ба шумор меравад. Дар тахмили акидаи бегонаву анчом додани амалхои зиддимиллй ва зиддидавлатй чурми ин тоифа аз пантуркистон кам нест.
Агар маслаки зиддимиллии пантуркистон мавчи аввали фирориёни фархангу тамаддуни точикро аз шахрхои таърихй ба рох монда бошад, гурухбозиву чудоиандозии дастандаркорони вокеахои сиёсии солхои 1992-1997, зухури махалгарой - гаризаи инсони ибтидой ва бозмондаи чомеаи кавмй дар сиёсат боиси тарки Ватан кардани мавчи дигари хамватанони мо гардид, ки хушбахтона, бо икдоми Сарвари давлат ва дастгирии кишри бедорфикри чомеа ба фарчоми нек анчомид. Зикри рушани ин нукта моро хушдор медихад, ки дар раванди мучаддади эхёи давлату миллатсозй аз таъсири зарарноки фарханги бегона ва бегонапарастй хазар намуда, аз воридшавии чавонон ба хизбу харакатхои зиддимиллй ва ифротй чилавгирй кунем. Дар хифзи манфиатхои миллй бояд тамоми кишрхои чомеаи Точикистон ангуштхоро мушти тавоно сохта, ба чудоихохон, бетарафон, бешарафон, сангандозон, хизматгорони хочагон ва зархаридони хоричиён зарбаи обдору халокатовар зананд. Тахкики илмии падидахои ин давра имкон хохад дод, ки пахлухои мусбату манфии чараёни чадидия муайян ва дар дарки сабакхои ногувори он андешаи нав пешниход гардад.
Дар хотимаи боби мазкур пайдоиши матбуот чихати ошноии мардум бо пешрафтхои чахон, покизагй ва содасозии забон падидаи мусбат арзёбй гардида, ин тадбир имкон додааст, ки тавассути матбуот ба таркиби лугавии забон калима ва истилохоти нави ичтимоиву сиёсй аз кабили телефон телеграф, почта, рузнома, рохи охан, корхона, ношир, мухаррир, ширкат, сахм, аптекхона, маданият, парламон, фирка, инкилоб ва г. ворид гарданд. «Торафт ба забони мардум наздик шудани забони адабии точикии ибтидои асри ХХ на танхо дар рушду такомули таркиби лугавии он, хамчунин ба андозаи хеле кам дар инкишофи сохтори дастурй низ мушохида мешавад. Бисёр дигаргунихои сарфие, ки дар забони адабии ин айём мушохида мешаванд, хатто дар забони точикии маорифпарварони асри XIX дида нашудааст» [5, с. 389]. Яъне тахаввулоти азими ибтидои асри XX боиси он шуд, ки забони адабии точикии ин давр сифатан тагйир пазирад ва аз забони классикй ба таври равшан фарк кунад. Дар натича забони адабии хозираи точик ба вучуд омад ва дар замони шуравй аз асолати худ то хадде дур шуд, ки барои як точик дарки маънои абёти гузаштагон номафхум ва бо ин забон озодона баён намудани фикр мушкил гардид. Х,амин тарик, забоне ки чандин карн дар хитаи Осиё бори забони байналмилалиро бар душ дошт, дар доираи марзхои Точикистон махдуд шуд.
Илова бар ин, ба андешаи мо, дар даврони шуравй бар асоси сохти дастурии забони русй тахия гардидани дастури забони точикй ва сарозер гардидани сели вожагон, таъбирхо ва истилоххои русиву интернатсионалй ва байналмилалй забони точикй аз асолат ва решахои таърихии худ дур монд, байни он ва форсиву дарй рахна эчод гардид. Дар натича, забоншиносон солхо инчониб оид ба коидахои имлои забони точикй ба фикри ягона омада наметавонанд, сохибзабонон андешаи худро дар колаби сарфу нахви имрузаи забон озодона иброз карда наметавонанд, омузиш ва дарки коидахои забони точикй хатто аз фанхои дакик мушкилтар гардидааст. Ин дар назди мутахассисон ва олимони соха масъулияти бозбинй ва такмили сохти дастурии забони точикй ва бар мабнои асолати табиати забони точикй бунёд намудани он, инчунин роххои дигари бурунрафт аз мушкилоти зикршударо ба миён мегузорад. Ба назари мо, маводи пурарзиши асари «Забони миллат-хастии миллат» барои анчоми ин корхо манбаи боэътимод хохад буд.
Адабиёт
1. Зограф Г. А. Иранские и арабские в урду //Вопросы лексикологии и словообразования. Сб.: Хинди и Урду. - М, 1960.
2. Мууаммадуусайни Табрези. Буруони цотеъ. Тауияи матн бо пешгуфтор, мущацот, тавзеуот ва феуристи А. Нуров. - Душанбе, 1993. - 416 с.
3. Шакури М. Фитнаи инцилоб дар Бухоро. - Душанбе: Шуцоиён, 2010. - 158 с.
4. Эдуард Браун. Аз Саъди то Цомй. Тарцума ва уавошии Асгари Хикмат. Чопи дувум. - Теурон, 1339/1961.
5. Эмомали Раумон. Забони миллат-уастии миллат. Китоби 1. Ба суйи пояндаги. Нашри 2. - Душанбе: Таъминотчи, 2018. - 516 с.
МАРХИЛАХРИ ТАЪРИХИИ ГУСТАРИШИ ЗАБОНИ ТОЧИКЙ ДАР АСАРИ «ЗАБОНИ МИЛЛАТ-ХАСТИИ МИЛЛАТ»
Мархилахои таърихии рушди забони точикй дар китоби дуюми асари Президента Точикистон Эмомалй Рахмон «Забони миллат-хастии миллат» бар мабнои сарчашмахои таърихиву бойгонй мутобики хронология даврабандй шудааст. Муаллифи макола хар як боби китоби мазкурро ба риштаи пажухиш кашида, вазъи сиёсй, забону адаб, хусусиятхои забон, сабку услуби калимаву истилохсозй, мохияти хоси вожагонй ва дастурии хар яке аз ин даврахо бо овардани истинод ба даххо маъхазхои илмй асоснок менамояд. Дар макола таъкид мешавад, ки дар забони точикии ибтидои карни XX тагйироти чиддии лугавй ва дигаргунихои дастурй ба вучуд
омад, ки ондо дар боби охири китоб бо номи «Забони точикй дар ибтидои карни ХХ» пешнидод гардидаанд. Бавижа пайдоиши матбуот чидати ошноии мардум бо пешрафтдои чадон, покизагй ва содасозии забон падидаи мусбат арзёбй гардида, ин тадбир имкон додааст, ки тавассути матбуот ба таркиби лугавии забон калима ва истилодоти нави ичтимоиву сиёсй ворид гарданд. Бино ба натичаи тадкики муаллифи макола маводи пурарзиши асари «Забони миллат-дастии миллат» барои илман асоснок намудани хусусиятдои даврадои густариши забони точикй мусоидат ходад кард.
Калидвожахо: забони точикй, даврадои рушд, сохти дастурй (грамматикй), тагйирот, маъхаздои илмй, рушд, хусусият, калимадо, иборадо, раванди инкишоф, фардангнигорй.
ИСТОРИЧЕСКИЕ ЭТАПЫ РАЗВИТИЯ ТАДЖИКСКОГО ЯЗЫКА В ПРОИЗВЕДЕНИЕ «ЯЗЫК НАЦИИ - БЫТИЕ НАЦИИ»
Исторические этапы развития таджикского языка передозированы хронологически во второй книге Президента Таджикистана Эмомали Рахмона «Язык нации - бытие нации» на основе историко-архивных источниках. Автор исследует каждую главу книги и обосновывает политическую обстановку, язык и литературу, языковые особенности, способы образования слов и терминов, конкретное значение слов и грамматики каждого из этих периодов, цитируя десятки научных источников. В статье отмечается, что таджикский язык в начале ХХ века претерпел значительные лексические изменения и грамматические изменения, которые представлены в последней главе книги под названием «Таджикский язык в начале ХХ века». В частности, появление прессы считалось положительным явлением в плане ознакомления публики с мировым прогрессом, чистоты и упрощения языка, в результате чего вошли в лексический состав лексики новые общественно-политические слова и термины. По результатам исследования автора ценный материал работы «Язык нации - бытие нации» поможет научно обосновать особенности периода развития таджикского языка.
Ключевые слова: таджикский язык, этапы развития, грамматический строй, изменения, научные источники, развитие, словосочетания, процесс развития, культура.
HISTORICAL STAGES OF THE DEVELOPMENT OF TAJIK LANGUAGE IN THE WORK "THE LANGUAGE OF THE NATION - THE BEING OF THE NATION"
The historical stages of the development of the Tajik language are periodized chronologically in the second book of the President of Tajikistan Emomali Rahmon "The Language of the Nation - the being of the Nation" on the basis of historical and archival sources. The author explores each chapter of the book and substantiates the political situation, language and literature, linguistic features, ways of forming words and terms, specific meaning of words and grammar of each of these periods, citing dozens of scientific sources. The article notes that the Tajik language at the beginning of the 20th century underwent significant lexical and grammatical changes, which are presented in the last chapter of the book entitled "Tajik language at the beginning of the 20th century". In particular, the appearance of the press was considered a positive phenomenon in terms of familiarizing the public with world progress, purity and simplification of the language, as a result of which new social and political words and terms entered the lexical composition of Tajik language. According to the results of the author's research, the valuable material of the work "The Language of the Nation - the being of the Nation" will help to scientifically substantiate the features of the period of development of Tajik language.
Keywords: Tajik language, stages of development, grammatical structure, changes, scientific sources, development, phrases, development process, culture.
Дар бораи муаллиф
Саидмуроди Хочазод
Доктори илмдои филологй, профессор Донишгоди давлатии омузгории Точикстон ба номи С. Айнй
734003, Чумдурии Точикистон, ш. Душанбе, х. Рудакй, 121 Тел.: (+992) 93 855 52 99 E-mail: saidmurod70@mail.ru
Об авторе
Саидмуроди Ходжазод
Доктор филологических наук, профессор
Таджикский государственный педагогический
университет имени С. Айни
734003, Республика Таджикистан, г. Душанбе,
пр. Рудаки, 121
Тел.: (+992) 93 855 52 99
E-mail: saidmurod70@mail.ru
About the author
Saidmurodi Khojazod
Doctor of philological Sciences, Professor Tajik State Pedagogical University named after S. Ayni
734003, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Ave., 121 Ph.: (+992) 93 855 52 99 E-mail: saidmurod70@mail.ru
