Научная статья на тему 'МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ АУТИЗМГА ЧАЛИНГАН ВА РИВОЖЛАНИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОЛАЛАРГА ТАЪЛИМ БЕРИШДА ТУРЛИ ТАМОЙИЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ'

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ АУТИЗМГА ЧАЛИНГАН ВА РИВОЖЛАНИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОЛАЛАРГА ТАЪЛИМ БЕРИШДА ТУРЛИ ТАМОЙИЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
19
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МАХСУС ТАЪЛИМ ДАСТУРЛАРИ / МАХСУС ТАМОЙИЛЛАР / КОРРЕКЦИОН-ПЕДАГОГИК ТАЪЛИМ / ТАЪЛИМ ТАРБИЯ ТАМОЙИЛЛАРИ / АУТИЗМГА ЧАЛИНГАН БОЛАЛАР

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Қосимова С.Т.

Мақолада мактабгача ёшдаги аутизмга чалинган ва ривожланишида нуқсони бўлган болаларга таълим беришда турли тамойиллардан фойдаланиш усуллари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODS OF USING DIFFERENT PRINCIPLES IN EDUCATION OF CHILDREN WITH PRESCHOOL AUTISM AND DEVELOPMENTAL DISABILITIES

The article discusses ways to use various principles in teaching preschool children with autism and developmental disabilities.

Текст научной работы на тему «МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ АУТИЗМГА ЧАЛИНГАН ВА РИВОЖЛАНИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН БОЛАЛАРГА ТАЪЛИМ БЕРИШДА ТУРЛИ ТАМОЙИЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ УСУЛЛАРИ»

Цосимова С. Т.

АДУ эркин тадцицотчиси

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ АУТИЗМГА ЧАЛИНГАН ВА РИВОЖЛАНИШИДА НУЦСОНИ БУЛГАН БОЛАЛАРГА ТАЪЛИМ БЕРИШДА ТУРЛИ ТАМОЙИЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

УСУЛЛАРИ

Аннотация: Мацолада мактабгача ёшдаги аутизмга чалинган ва ривожланишида нуцсони булган болаларга таълим беришда турли тамойиллардан фойдаланиш усуллари ёритилган.

Калит сузлар: махсус таълим дастурлари, махсус тамойиллар, коррекцион-педагогик таълим, таълим тарбия тамойиллари, аутизмга чалинган болалар.

Qosimova S. T. freelance researcher AUL

METHODS OF USING DIFFERENT PRINCIPLES IN EDUCATION OF CHILDREN WITH PRESCHOOL AUTISM AND DEVELOPMENTAL

DISABILITIES

Annotation: The article discusses ways to use various principles in teaching preschool children with autism and developmental disabilities.

Keywords: special educational programs, special principles, correctional and pedagogical education, principles of education, children with autism.

Куп тармокли ихтисослаштирилган мактабгача таълим ташкилотларида олиб бориладиган коррекцион-педагогик таълим алохида эхтиёжга мухтож болаларни умумий ривожлантириш, уларни ривожланишидаги мавжуд камчиликларини коррекциялаш ва мактаб таълимига тайёрлашга каратилади.

Х,озирги кунда махсус таълим-тарбия жараёнининг мазмуни ва ташкилий шакллари махсус таълим дастурларида тулик акс эттирилмаган. Умумий ривожлантирувчи ва коррекцион вазифаларни уЙFунликда амалга оширилиши эса мактабгача ёшдаги аутизмга чалинган ва ривожланишида нуксони булган болаларнинг тулаконли ривожланишини таъминлаб, мактаб таълимига тайёрланишига ёрдам беради. Бунинг учун куйидаги тамойилларга асосланиш мумкин:

-таълим тарбиянинг илмийлиги ва изчиллиги;

- тушунарлилиги;

-кургазмалилиги;

- билим олишда фаоллик ва мустакил булишлик;

- болаларнинг ёши ва алохида хусусиятларини хисобга олиш; -таълимни хаёт билан боFликлилиги.

Таълим тарбия тамойилларига асосланган холда таълимнинг мазмуни, методлари, ташкил этиш шакллари танланиб, унинг самарадорлигини оширишга йуналтирилади.

Мактабгача ёшдаги аутизмга чалинган ва ривожланишида нуксони булган болаларнинг узига хос хусусиятларини, коррекцион-таълимнинг мазмунини хисобга олган холда таълимнинг махсус тамойиллари фаркланади. (Н.И.Белова, Б. Д.Корсунская, Л.П.Носкова ва х.к.).65

1. Генетик тамойил. Мазкур тамойил аутизмга чалинган ва ривожланишида нуксони булган болалар таълим-тарбиясида психик функцияларининг ривожланиш боскичларини, психик ривожланиш конуниятларини, хамда сензитив даврларни хисобга олган холда самарали таълимни ташкил этишга ёрдам беради.

2. Нутций мулоцотни ривожлантириш тамойили. Болаларнинг нутки мулокот воситаси сифатида шакллантирилади. Болаларнинг нутки машFулотларда, кун давомида уларнинг амалий фаолият жараёнида шакллантирилади. Болаларда нуткий мулокот килиш эхтиёжи тарбияланади, уз хохиш-истакларини сузли нутк воситасида баён этишга ургатиб борилади. Дастурда болалар эгаллаши лозим булган лугат бойлиги белгиланади. Ихтисослаштирилган мактабгача таълим ташкилотларида сузли нуткнинг уч шакли, яъни OFзаки, ёзма ва дактил нутк кулланилади. Ёзма нутк укиш ва ёзиш жараёнида ишлатилади, дастлабки маълумотлар болаларга ёзма равишда(ёзувли карточкаларда) берилади. Суз таркиби ва тузилишини узлаштириш, укишни ургатиш жараёнини тезлаштириш, мулокотни осонлаштириш максадида ёрдамчи восита этиб дактил нуткдан фойдаланилади. ОFзаки нутк мактабгача таълимнинг якунида, машFулотларда асосий мулокот воситаси булиб колиши керак. Нуткий мулокотни ривожлантириш тамойили коррекцион-тарбиявий иш давомида руёбга чикарилади, дастур талабларида, айникса нутк устириш булимида уз аксини топади.

3. Таълимнинг ривожлантирувчи характерига эга булиши. Мазкур тамойил Л.С.Вигоцкийнинг "якин ривожланиш зонасини хисобга олиш" FOясига асосланади. Боланинг соFлом вазифаларига асосланган холда, ёшига мос психик ривожланишни таъминлаш коррекцион ишнинг мазмуни хисобланади. Ривожланишида нуксони булган ва аутизмга чалинган бола ривожланишининг узига хослиги, айрим билимларни мустакил эгаллаб ололмаслиги, ота- оналар томонидан етарли эътибор берилмаётгани окибатида, боланинг психик ривожланиш савияси меъёрдан оркада колада. Мактабгача таълим ташкилотида боланинг барча

65 Л.Муминова, Ш.Амирсаидова ва бошкалар Махсус психология -Т.: Фан ва технологиялар ,2013.

имкониятларининг руёбга чикарилишига шарт-шароитлар яратилиши лозим. Педагоглар боланинг имкониятлари, "якин ривожланиш зонасини" аниклаб, унинг уЙFун ривожланишини таъминлаши лозим.66

4. Таълим-тарбиянинг коррекцион йуналтирилганлиги. Ушбу тамойил таълимнинг етакчи тамойилларидан бири булиб, коррекцион таълимнинг барча жабхаларини камраб олади. Болалар нуксонининг тузилиши ва мураккаблиги, уларнинг алохида хусусиятлари ва имкониятлари аникланиб, хар бир тарбияланувчига алохида дифференциал ёндашилади. Аутизмга чалинган ва ривожланишида нуксони булган болалар ривожланишининг узига хослиги, нуткий ривожланишидаги етишмовчиликлар, диккат ва хотиранинг бузилиши ва мулокотнинг чекланиши тизимли коррекцион ишнинг олиб борилишини талаб этади. Коррекцион таълимнинг мазмунига нутк устириш, эшитиш кобилиятини ривожлантириш ва талаффузни шакллантириш каби махсус коррекцион йуналтирилган булимлар киритилади. Кун тартибида хар куни 2 соат алохида машFулотларга ажратилади.

5. Таълимни турли фаолиятлар давомида амалга ошириш тамойили. Боланинг психик ривожланиши турли фаолиятларда кечади. Фаолиятлар жараёнида бола борликни урганади, атроф мухитда мулжал олиш усулларини урганади, ижтимоий хаётни билиб олади, инсонлар муносабатларини узлаштириб боради. Психиканинг ривожланиши етакчи фаолият билан боFлик булади, фаолият давомида психик жараёнлар ва шахсий хусусиятлар шаклланади (А.Н.Леонтев). Илк ва мактабгача ёшдаги болаларнинг ривожланиши буюмли, уйин, тасвирий, ижодий ва оддий мехнат фаолияти билан боFлик хисобланади. Ушбу фаолият турларидан фойдаланиб таълим жараёнини якка тартибда амалга ошириш зарур.

Мактабгача ёшдаги ривожланишида нуксони булган ва аутизмга чалинган болаларга юкоридаги тамойилларга асосланган холда педагогик -коррекцион иш ташкил этилиши уларнинг когнитив билимларини оширишда, хулк-атворидаги номутаносибликни бартараф этишда ва уларни мактабга тайёрлашда мухим ахамият касб этади.

Фойдаланган адабиётлар:

1. Л.Муминова, Ш.Амирсаидова ва бошкалар Махсус психология -Т.: Фан ва технологиялар,2013.

2. Выгоцкий Л.С. Вопросы детской психологии. - М.: СПБ. 1999.3.П.Пулатова, Л.Нурмухамедова, Ш.Амирсаидова Махсус педагогика -Т.: Фан ва технологиялар, 2014.

4. Зыкеев А.Г. Формирование и коррекция речевых навыков и умений в употреблении сложносочиненных предлжений младьшими школьниками с нарушениями в развитии //Дефектология. -2005. - №3. - с. 67-75.

' Выгоцкий Л.С. Вопросы детской психологии. - М.: СПБ. 1999.

5. Коррекционное обучение как основа личностного развития аномальных дошкольников / Под ред. Л.П.Носковой. - М.: Педагогика, 1999.

6.Autizm Brasil Sayt. uzanalytics.com

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.